Groen in de Stad-prijs Kandidatuurstelling vlaamse laureaat

Transcriptie

1 Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg SCHELDEKAAIEN Kandidatuurstelling vlaamse laureaat

2 Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg SCHELDEKAAIEN Kandidatuurstelling vlaamse laureaat Titel project Heraanleg van de Scheldekaaien Adres openbaar bestuur: Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen Grote Markt 1, 2000 Antwerpen Contactpersoon Sofie Bullynck Partners Waterwegen en Zeekanaal NV Rekeningnummer openbaar bestuur IBAN BE , BIC GKCCBEBB Engagement voor liv.com AG Stadsplanning Antwerpen engageert zich om de nodige inspanningen te leveren om deel te nemen aan liv.com en er het project van de Scheldekaaien te presenteren en te verdedigen. 2 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien 3

3 Inhoudstafel Projectvoorstel 7 Inleiding 8 Publieke ruimte 9 Groenstructuur 10 Beeldkwaliteit en Materialen 12 Beheer 12 Masterplan Scheldekaaien, het ruimtelijk kader voor de heraanleg 13 1 Projectgebied 14 Ligging 14 Beheerovereenkomsten 14 2 Projectomschrijving 15 Krijtlijnen 16 Deelgebieden en deelprojecten 18 Communicatie- en participatietraject 21 3 Stappenplan timing raming 25 Sint-Andries Zuid, een vrijplaats tussen stad en stroom 27 1 Projectgebied 28 Ligging 28 Planologische bestemming 28 Eigendomsstructuur 28 Beheerovereenkomsten 28 2 Projectomschrijving 30 Schetsontwerp als toetsing van het masterplan 30 De waterkering als langgerekt uitkijkplatform op stad en rivier 30 Terrain vague aan het water 32 Contact met de Schelde 32 Van lineair park tot groene corridor 32 Groen wegprofiel 34 Integrale toegankelijkheid 35 Ondergrondse parking 35 Omgang met havenerfgoed en archeologisch patrimonium 36 Communicatie- en participatietraject 36 3 Stappenplan timing raming 39 Droogdokkenpark, een getijdenpark voor Antwerpen 41 1 Projectgebied 42 Ligging 42 Planologische bestemming 42 Eigendomsstructuur 42 Beheerovereenkomsten 43 2 Projectomschrijving 44 Een nieuw park voor de stad 44 Estuariene natuur 46 Integratie van de dijk door een aangepaste topografie 46 Belvedère 47 Padenstructuur 47 Speelaanleidingen 48 Beplantingsplan 48 Pier 49 Droogdokken 50 Erfgoed 50 Communicatie- en participatietraject 51 3 Stappenplan timing raming 53 Synthese aan de hand van de Liv.Com criteria 57 Bijlagen 1 Financieringsplan 2 Collegebeslissing voor kandidatuurstelling dd. 17/05/ Masterplan Scheldekaaien 4 Kaaien op tafel 5 Tussen stad en stroom 6 Voorontwerp Sint-Andries Zuid 7 Voorontwerp Droogdokkenpark 4 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg Scheldekaaien 5

4 De kaaien zijn als een gedachtenstreep; een autonome en toch verbindende tussenterm tussen stad en rivier. Wie ze betreedt, stapt uit de stad en wordt overweldigd door het majestueuze zicht van de Schelde. ( ) De tijd die mensen er doorbrengen, is vaak een tussentijd, weg uit het leven van alledag. U zou de kaaien de decompressieruimte van de moderne stedeling kunnen noemen. De kaaien zijn een geschenk dat de stad in haar schoot geworpen kreeg toen de haven naar het noorden uitweek. Waar ter wereld vindt men nog een stad met zulk een onbenutte, publieke ruimte? Het masterplan wil er voor zorgen dat dit statuut van publiek domein, compensatieen decompressieruimte behouden blijft. Vandaar dat er vooral wordt ingezet op een landschappelijke benadering. Citaat uit het Masterplan Scheldekaaien PROJECTVOORSTEL 6 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Eéndagsplein Cadix Heraanleg op de scheldekaaien voormalige douaneparking Masterplan 7

5 INLEIDING De Scheldekaaien op de rechter Scheldeoever in Antwerpen zijn een strook van 7 kilometer lang en 100 meter breed, van Petroleum Zuid tot aan het Droogdokkeneiland. De verlaten haveninfrastructuur vormt vandaag een barrière tussen de stad en de Schelde. De heraanleg van één van de meest prominente publieke ruimten in Antwerpen moet de stad terug dichter bij de stroom brengen. De stad Antwerpen dient beveiligd te worden tegen mogelijke overstromingen in de toekomst. Dat is de hoofdreden en directe aanleiding voor de geplande heraanleg van de Scheldekaaien. Daarvoor moet in de eerste plaats de kaaimuur verstevigd en de waterkering verhoogd worden tot 2m25 boven maaiveld. De renovatie van de Scheldekaaien vormt het grootste project binnen het Vlaamse Sigmaplan in stedelijke context. Deze noodzakelijk infrastructuurwerken zijn de aanleiding voor een ambitieuze herwaardering van het Antwerpse waterfront. AG Stadsplanning Antwerpen bundelt zijn krachten met Waterwegen en Zeekanaal NV om van de kaaien een veilige en kwalitatieve publieke ruimte te maken aan het water. De ruimtelijke opgave voor de Scheldekaaien is drieërlei: heraanleg van de kaaivlakte als één van de meest prominente publieke ruimten in Antwerpen; stabilisatie van de kaaimuur; verhoging van de waterkering tot 9.25 TAW conform het geactualiseerd Sigmaplan. Deze uitgestrekte en verlaten open ruimte biedt kansen om op een kwalitatieve en duurzame manier groen in de stad te brengen. De heraanleg van de Scheldekaaien biedt een antwoord op de tekorten groen en open ruimte in de dichtbebouwde binnenstad. Dit nieuw groenaanbod wordt daarbij ingeschakeld in een groen netwerk dat zich uitstrekt langs de Scheldeboorden, en via de Groene Singel in het zuiden en Park Spoor Noord in het noorden, verbonden wordt met de andere grote groengebieden in de stad. Krijtlijn Publieke Ruimte en Beeldkwaliteit - Masterplan Scheldekaaien [Proap/ Wit Architecten/D-recta] Een uitgesproken visie op de rol van de kaaien als publieke ruimte en drager van een groenstructuur voor de stedeling ligt aan de basis van het project. Het publieke karakter van de Scheldekaaien staat centraal in de heraanleg. Daarbij word in alles stappen van het proces aandacht besteed aan beeldkwaliteit, materiaalkeuze en beheer. PUBLIEKE RUIMTE Eén van de doelstellingen van de heraanleg van de Scheldekaaien is het herstel van de relatie tussen de stad en haar rivier. Voor een kwalitatieve reconversie van het voormalig havengebied wordt de continuïteit van de publieke ruimte als noodzakelijke randvoorwaarde gesteld. Daarmee wordt de ruimte langs het water teruggegeven aan de inwoners van de stad. De heraanleg van de Scheldekaaien zorgt voor een verhoging van de aantrekkelijkheid van het woon- en werkklimaat van Antwerpen, zowel stadsbreed als voor de aanpalende wijken. Als één van de grootste publieke ruimten van Antwerpen zorgt de heraanleg hier op een directe manier voor: een verbeterd aanbod aan recreatieve voorzieningen en voorzieningen van openbaar nut: multifunctionele open verharde ruimte aan de Schelde voor sport, spel, cultuur, markten, / doorlopende fietsroute en wandelpad / looppad over de volledige 7 km kaaien / reservatieruimte voor bijzondere programma s; een verbeterd aanbod aan voorzieningen voor openbaar en collectief vervoer: introductie van nieuwe traminfrastructuur langs de kaaien, gekoppeld aan het binnenstedelijke tramnetwerk / ondergrondse parkeervoorzienigen. meer contact met het water: het wegnemen en/of overbrugbaar maken van de barrières die momenteel tussen de stad en de rivier aanwezig zijn; een versterking van het maritieme karakter van de kaaien door materiaalgebruik en behoud van havengerelateerde elementen zoals kranen en kraansporen, bolders en de karakteristieke kasseien; een verbeterd aanbod aan stedelijk groen. 8 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg Het scheldekaaien Eilandje vanuit Masterplan de lucht 9

6 GROENSTRUCTUUR In de aaneengesloten ruimte van de Scheldekaaien krijgt stedelijk groen daarom een belangrijke rol waarmee het gebrek aan open en toegankelijke ruimte in de binnenstad in belangrijke mate kan worden gecompenseerd en waarmee het groenareaal van de stad verrijkt en uitgebreid kan worden. In de perifere delen van de Scheldekaaien worden twee grootschalige parkstructuren ingevoegd: het Droogdokkenpark tegenover de groene ruimte rond het Noordkasteel en dat aansluiting zoekt met de estuariene natuur van de Scheldeoevers; en een lineair park ter hoogte van Nieuw Zuid dat aansluiting zoekt met de Groene Singel en de Hobokense Polder. In de centrale delen van de Scheldekaaien wordt kleinschaliger groen ingepast als stedelijke stapstenen die de ecologische continuïteit op de Scheldekaaien verzekeren. Toekomstbeeld Nieuw Zuid: Hier wordt een nieuw stedelijk kaaipark voor de nieuwe stadsuitbreiding gecreëerd. Het park is de sluitsteen die een groene verbinding legt tussen het groen netwerk langs de Scheldeboorden, en, via de groene verbindingen in de wijk, met de bermen van de groene singel. [Studio Associato Secchí - Viganò] Toekomstbeeld Droogdokkenpark: Op het raakvlak tussen stad en haven wordt, geïntegreerd in een nieuw park, ruimte gemaakt voor slikken en schorren. Deze natuurlijke getijdeoever is de aanzet en uitloper van de estuariene natuur langs de Scheldeboorden tot aan de monding, en biedt kansen voor een unieke natuurbeleving op een steenworp van de binnenstad. [Vogt Landscape Limited/Van Belle & Medina Architects] Toekomstbeeld Sint-Andries Zuid: De zachte en groene hellingen van het nieuwe dijklichaam trekken een stedelijk groen lint tot in de binnenstad. [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Toekomstbeeld Blue Gate Antwerp: Een ecologische corridor van 14,5 hectare vormt de ruggengraat van de publieke ruimte doorheen het nieuwe bedrijventerrein Blue Gate Antwerp, en verbindt de Hobokense Polder met de Scheldekaaien en de Groene Singel [Omgeving] 10 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 11

7 Een project van 6 km vraagt een specifiek beplantingsplan dat inspeelt op de noden en kwaliteiten van elke plek: het gewenste gebruik, de beschikbare ruimte, de gewenste groenstructuur en het ecologisch belang. Groene plekken voor recreatief gebruik maar ook zones die bewust minder intensief worden gebruikt om zo de ecologische waarden te versterken. Bestaande waardevolle bomen worden zoveel mogelijk behouden en de voorkeur gaat uitdrukkelijk uit naar inheems plantmateriaal, aangevuld met een paar goed ingeburgerde soorten. Maar het principe dat de overwegende meerderheid inheems moet zijn blijft gehandhaafd. Inventarisatie van de bestaande toestand boven- én ondergronds (zoals het reeds aanwezig groen, bodemkwaliteit, grondwater, archeologie, etc.) is een ander belangrijk instrument om correcte keuzes te maken in het ontwerp. Bijkomende studies worden uitgevoerd op maat van elk deelproject en zo vroeg mogelijk in het planningsproces zodat de gewenste groenstructuur en het beplantingsplan hierop kunnen worden afgestemd. Zo kunnen ook waardevolle elementen zoals bestaande bomen of archeologische relicten behouden blijven en tijdig in het ontwerp geïntegreerd worden. BEELDKWALITEIT en MATERIALEN De beeldkwaliteit voor de heraanleg werd vastgelegd in het masterplan Scheldekaaien en een aanvullende nota Beeldkwaliteit. De nota bevat richtlijnen voor de inrichting, maatvoering en materiaalkeuze en zal als leidraad dienen bij het ontwerp en de uitwerking van toekomstige deelprojecten. De richtlijnen definiëren de vrijheid waarbinnen gewerkt kan worden en zorgen ervoor dat elk deelproject een variatie wordt op hetzelfde kaai -thema. Er wordt zoveel als mogelijk gewerkt met waterdoorlatende materialen of een natuurlijke afwatering in naastgelegen gras of beplantingen. Enkel daar waar de toegankelijkheid het vereist wordt er gewerkt met gesloten voegen. De Scheldekaaien houden hun typisch materiaal van kasseien met een open groene voeg die zullen gerecupereerd worden. Er wordt zoveel als mogelijk gewerkt met natuurlijke elementen of elementen die recupereerbaar zijn of terug te vinden zijn in de omgeving. Bestaande materialen die niet recupereerbaar zijn zullen verwerkt worden zodat ze ter plaatse gebruikt kunnen worden als funderingsmateriaal. Er wordt bewust uit de stedelijke straatmeubilaris voor het straatmeubilair gekozen; dit uit duurzaamheids- en beheerredenen. MASTERPLAN SCHELDEKAAIEN BEHEER Voor alle deelprojecten zal een beheerplan worden opgemaakt. Dit om enerzijds het onderhoud in beeld te brengen maar ook als sturingselement om inzicht te krijgen in het gewenste beheer en uitzicht op lange termijn. Beheer en monitoring zijn de belangrijkste instrumenten om de gewenste natuurwaarden te krijgen. Afhankelijk van waar de groenzone langs de kaaien gelegen en het bijhorend gewenste gebruik en uitzicht, zal het type beheer ook variëren van zeer extensief in de perifere delen tot meer intensieve zones ter hoogte van de centrale kaaien. Het insecticiden en pesticiden vrij beheer van de ganse zone is hierbij wel een constante. De beheervisie voor de Scheldekaaien wordt in nauw overleg met de stadsdiensten uitgewerkt die later ook zullen instaan voor het onderhoud. 12 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Zomerbar Heraanleg op de scheldekaaien aan het loodswezen Masterplan 13

8 1. Projectgebied 2. Projectomschrijving Ligging Het Masterplan Scheldekaaien beoogt de totale heraanleg van de Scheldekaaien van Droogdokkeneiland tot en met Petroleum Zuid. Beheerovereenkomsten De Intentieovereenkomst Herinrichting Scheldekaaien werd in oktober 2005 door het Vlaams Gewest en de Stad Antwerpen ondertekend, met als voorwerp het gezamenlijk initiatief ter inrichting van de Antwerpse Scheldekaaien op de rechteroever. Het Protocol ten behoeve van de uitvoering van de studiefase voor het Project herinrichting van de Scheldekaaien werd op 18 april 2006 door W&Z en de Stad ondertekend, met als voorwerp het concreet regelen van de totstandkoming van een aantal gezamenlijke studies en de organisatie van de overlegorganen met het oog op het afsluiten van de Principeovereenkomst. In december 2010 werd de Principeovereenkomst Herinrichting Scheldekaaien tussen de stad en Waterwegen en Zeekanaal NV goedgekeurd. Deze overeenkomst legt het masterplan als ruimtelijk kader voor de heraanleg vast en regelt de financiële afspraken tussen stad Antwerpen en Waterwegen & Zeekanaal NV. Overzichtkaart krijtlijnen - Masterplan Scheldekaaien [Proap/Wit Architecten/D-recta] De ruimtelijke visie op het projectgebied is vastgelegd in het Masterplan Scheldekaaien van maart 2010, opgemaakt door het ontwerpbureau PROAP/WIT/D-RECTA/IDROESSE in opdracht van de stad Antwerpen en W&Z nv. Het masterplan is een helicoptervisie, en een kader voor de uitvoering van de deelprojecten. Het legt nog niet alle details vast, maar bepaalt wel de functies en grote lijnen van de toekomstige kaaien. Het masterplan Scheldekaaien dient steeds als kader voor de toekomstige uitvoeringsgerichte deelprojecten. Het masterplan structureert de Scheldekaaien aan de hand van een langse en een dwarse lezing: Enerzijds zijn er beslissingen die voor de samenhang van de kaaizone over haar hele lengte zorgen de ontwerpers noemen deze krijtlijnen. Anderzijds worden een aantal ontwerpprincipes geformuleerd die de samenhang van de kaaien met hun achterliggende wijken garanderen. Zo worden verschillende deelgebieden van elkaar onderscheiden. Krijtlijnen en ontwerpprincipes per deelgebied vormen samen een kapstok voor latere detailontwerpen. Het Masterplan werd goedgekeurd door de stuurgroep Scheldekaaien op 24 januari Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 15

9 Krijtlijnen Actieve haven Doorheen haar geschiedenis is de Antwerpse rede voortdurend veranderd wat ook gevolgen had voor de relatie tussen stad en water. Vandaag ademen de uitgestrekte kasseivlakte, de kaaimuur en blauwe steen, hangars, havenkranen en kraansporen nog de ziel van de haven en haar rede van rond de 20ste eeuwwisseling. De achtergebleven haveninfrastructuur wordt nu opnieuw beschikbaar voor de stad. De infrastructuur dient zoveel mogelijk behouden te blijven en herbestemd voor stedelijk gebruik. De kaaien worden opnieuw een aanmeerzone die door de stad gebruikt kan worden, met uiteenlopende faciliteiten over de hele lengte van de rede. Dat maakt het tijdelijk aanmeren van bijzondere schepen of drijvende constructies mogelijk. Historisch erfgoed en archeologie De kaaien zijn als een palimpsest; een perkament dat door het wegschrapen van bestaande tekst opnieuw beschrijfbaar wordt, zonder dat de sporen van de voorgaande teksten volledig zijn uitgewist. De kaaien herbergen verschillende lagen uit de Antwerpse geschiedenis waaraan in de toekomst nog nieuwe lagen kunnen worden toegevoegd. Nieuwe waterkering De nieuwe waterkering heeft in de eerste plaats een veiligheidsfunctie, maar moet bovendien de band tussen stad en water opnieuw herstellen en waar mogelijk zelfs versterken. De aard en de ligging van de nieuwe kering zal daarom worden bepaald in functie van de aangrenzende stadswijken. Een ligging van de waterkering nabij het water vergroot de stedelijke ruimte, terwijl een ligging dichtbij de stad een grote, periodiek overstroombare kaaivlakte oplevert. Door vaste en mobiele uitvoeringen te combineren zal de waterkering tevens de zichten op de rivier regisseren, binnen voorwaarden zoals veiligheid en kostprijs. Mobiliteit De grens van de waterkering nauwkeurig bepalen heeft weinig zin als er tegelijkertijd niet ook voor wordt gezorgd dat de kaaien makkelijk oversteekbaar zijn voor voetgangers. De Scheldekaaien moeten namelijk altijd toegankelijk blijven. De kaaiweg verzamelt samen met de Leien het verkeer voor de binnenstad en geeft toegang tot de noordelijke en zuidelijke ondergrondse kaaiparkings. Doorgaand verkeer op de kaaien zelf wordt zoveel mogelijk geweerd door het gedeelte tussen Scheldestraat en Sint-Pietersvliet een autoluw karakter te geven. De zone tussen Sint- Jansvliet en Suikerrui wordt voetgangersgebied. De stadsrandparkings, die het verkeer in de buurt van de snelweguitritten opvangen, worden verbonden met het tramnetwerk. In de toekomst zullen nieuwe trams deze parkings met de binnenstad verbinden. Er wordt ruimte voorzien voor een tramlijn langs het centrale deel van de kaaien. Het plan voorziet een apart regionaal fietspad langs de volledige lengte van de kaaien, dat via de Scheldedijken aansluiting vindt op het fietsroutenetwerk buiten de stad. Ten slotte pleit het masterplan ook voor het uitbouwen van diverse vormen van publiek watertransport. Publieke ruimte en beeldkwaliteit Het masterplan trekt volop de kaart van de kaaien als publieke ruimte, een plek die van niemand en van iedereen is. Een plek die niet alleen een lokale maar ook een regionale en internationale uitstraling moet krijgen. De Antwerpse stadsdelen die grenzen aan de kaaien moeten eveneens elk hun eigen en unieke relatie met de rivier krijgen. Tegelijkertijd blijft in deze diversiteit de continuïteit en de samenhang van de historische rede een belangrijk aandachtspunt. Om te vermijden dat bij de gefaseerde uitvoering van de werken de samenhang verloren zou gaan, dienen er bij de herinrichting van de kaaien afspraken gemaakt te worden rond het materiaalgebruik en de beeldkwaliteit. Kaaiprogramma s Heel wat waardevolle gebouwen op de kaaien wachten op een gepaste bestemming. Die dient per definitie publiek toegankelijk, laagdrempelig en bij voorkeur watergebonden te zijn. Uiteraard moeten ze een meerwaarde betekenen voor het erfgoed in kwestie en compatibel zijn met de ruimtelijke kenmerken en historische architectuur ervan. Op enkele weloverwogen plaatsen kunnen ook nieuwe gebouwen als architecturale bakens worden opgetrokken. Zij voegen een nieuwe laag toe aan het rijke palimpsest van de kaaizone en zorgen voor een boeiende kaai-line. Ten slotte kunnen de nieuwe Montevideowijk op het Eilandje en de toekomstige stadswijk Nieuw Zuid een verlengstuk krijgen tot op de Scheldekaaien. Daarvoor worden bouwenveloppes voorgesteld die in beperkte mate bouwtoevoegingen op de kaaien mogelijk maken. 16 Kandidatuurstelling Vuurwerk bij het openingsfeest Groen de van Stad-prijs het MAS 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 17

10 Deelgebieden en deelprojecten De heraanleg van de Scheldekaaien zal gefaseerd gebeuren volgens deelprojecten, in verschillende deelgebieden. Het Masterplan Scheldekaaien definieert zeven deelgebieden: Droogdokken Rijnkaai Loodswezen en Bonaparte Schipperskwartier en Centrum Sint-Andries en Zuid Nieuw Zuid Petroleum Zuid (omvattende Blue Gate Antwerp en zone voor voetbalstadion) Bonapartedok en Loodswezen: intieme getijdentuin en opstapplaats voor watertransport De bijzondere figuur rondom Bonapartedok en Loodswezen vormt een duidelijk scharnierpunt tussen de centrale kaaizone en de dokken van het Eilandje. De voormalige Bonapartesluis is een uitgelezen plaats voor een opstapplaats voor watertransport: een alternatieve Schelde-overbrugging voor de regionale fietsroute doorheen Spoor Noord naar Sint-Annastrand en jachthaven Linkeroever. Droogdokkeneiland: grootstedelijk park en uitwaaiplek Droogdokkeneiland wordt een echte scharnierruimte tussen de Antwerpse metropool en haar befaamde zeehaven. Tussen Royerssluis en Kattendijksluis, en met aan de ene kant de natuurlijke oever en aan de andere kant het havenplatform met de oude droogdokken, liggen alle troeven op tafel om er een indrukwekkend grootstedelijk park van te maken. Rijnkaai: bescheiden nieuw waterfront voor het vernieuwde havenkwartier Eilandje Het Eilandje wordt nu volop omgevormd tot een nieuw havenkwartier, met de oude dokken als overmaatse waterpleinen. Voor de Scheldekaaien is hier dan ook een andere strategie aangewezen: nieuwe bouwenveloppes kunnen hier net meer samenhang verlenen aan de verspreide bebouwing. Nieuwe bebouwing vormt een nieuw stadsfront, maar blijft beperkt in hoogte. Bonapartedok en Loodswezen: intieme getijdentuin en opstapplaats voor watertransport [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Schipperskwartier en centrum: doorwaadbare stedelijke infrastructuur De centrale kaaizone tussen Sint-Pietersvliet en Sint-Jansvliet kan beschouwd worden als een immens stedelijk platform voor de overbelaste historische binnenstad. Dit versteend platform biedt als het ware een grootstedelijke infrastructuur: hetzij in open lucht, hetzij overdekt onder de hangars. Rijnkaai: bescheiden nieuw waterfront voor het vernieuwde havenkwartier Eilandje [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Schipperskwartier en centrum: doorwaadbare stedelijke infrastructuur [Proap/Wit Architecten/D-Recta] 18 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 19

11 Sint-Andries en Zuid: leegte en vrijplaats Op Sint-Andries en Zuid wordt volop de kaart getrokken van de kaaien als vrijplaats voor de stad: een weidse leegte, een niet geprogrammeerde open ruimte, enigszins uit het zicht van de stad; een plaats waar daardoor niets en tegelijk alles kan gebeuren; een eerder banaal en toch uniek stedelijk landschap met een duidelijke verwijzing naar de historische haven. Nieuw Zuid: lineair park en verbeterde relatie met het water, in afwachting van herontwikkeling De voormalige rangeerruimte wordt wellicht op middellange termijn een gemengde stadsuitbreiding. De kwaliteit van de nieuwe stadsuitbreiding volledig afhankelijk van een goede relatie met het water. De groene rand aangezet in Sint-Andries kan hier een volwaardige aangeplante parkstrip worden. Communicatie- en participatietraject De heraanleg van de Scheldekaaien is voor Antwerpen een zeer omvangrijk en langdurig project dat stadsbreed alle bewoners van Antwerpen en ook gebruikers van buiten Antwerpen aanbelangt en het gezicht van de stad in grote mate bepaalt. Een breed draagvlak is een noodzakelijke voorwaarde voor een kwalitatieve en efficiënte realisatie van dit project. Dit kan enkel bekomen worden door van bij de start alle doelgroepen optimaal te betrekken. Tijdens de studiefase ( ) werd ingezet op een gevarieerd communicatie- en inspraaktraject omtrent de opmaak van het masterplan Scheldekaaien. Doel was om De Kaaien worden weer van ons zoveel mogelijk doelgroepen op lokaal en bovenlokaal niveau te betrekken bij dit stadsdeel in verandering om al van bij de aanvang een zo groot mogelijk draagvlak te creëren. Het participatie en communicatietraject werd in 2009 bekroond met de Thuis in de Stad prijs voor Participatie. De Kaaien worden weer van ons In het voorjaar 2009 werd een ambitieus communicatie- en participatietraject uitgewerkt door een nauwe samenwerking met Antwerpen aan t Woord, ACW Antwerpen Stad, UNIZO Antwerpen, Waterwegen & Zeekanaal nv, Stedelijk wijkoverleg en Marketing en Communicatie. Voor de realisatie van De Kaaien worden weer van ons werd een participatiecharter afgesloten tussen de stad Antwerpen en bewoners- en middenveldorganisaties Antwerpen aan t Woord, UNIZO Antwerpen en ACW Antwerpen Stad. Ook na de oplevering van het masterplan blijft het de bedoeling om in elk deelproject een doorgedreven participatietraject te voeren. Nieuw Zuid: lineair park en verbeterde relatie met het water, in afwachting van herontwikkeling [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Petroleum Zuid: watergebonden bedrijvigheid en groene verbinding naar Hobokense polder Dankzij de visie gelijktijdig ontwikkeld voor Petroleum Zuid, wordt niet alle economische activiteit verbannen van de kaaizone. Een nieuw logistiek overslagplatform met stadsregionaal watergebonden distributiecentrum heroriënteert de vroegere zeehaven naar de binnenscheepvaart. Een groene corridor verzekert een groene link tussen Nieuw Zuid park en Hobokense Polder. De kaaien op tafel Begin maart 2009 vonden in de verschillende Antwerpse districten een hele reeks tafelgesprekken plaats met burgers, verenigingen en belangenorganisaties onder leiding van een moderator. De Kaaien op tafel werd het hoogtepunt van de participatie waarbij er in één week tijd 97 tafelgesprekken plaatsvonden en er door meer dan 800 deelnemers 543 aanbevelingen werden geformuleerd. Al deze aanbelevingen en suggesties werden nadien gebundeld overhandigd aan het ontwerpteam. Ter ondersteuning van het participatie- en communicatietraject werd de website opgezet. Hierop is informatie rond de heraanleg van de Scheldekaaien terug te vinden en werden de verschillende deelaspecten van het participatieprogramma aangekondigd (zie onderstaande). Via de Droom Je Kaai -applicatie konden internetgebruikers online ideeën posten op een luchtfoto van het projectgebied. Nadien werd de applicatie ook ingezet om dromen en suggesties te verzamelen op het schetsontwerp voor Sint-Andries Zuid en het wedstrijdontwerp voor Droogdokkenpark. De website werd in september 2010 bekroond met de prijs voor het meest vernieuwende gemeentelijke webinitiatief omdat de website actief is ingeschakeld in een participatief project gebruikmakend van tal van mogelijkheden die het internet te bieden heeft. Petroleum Zuid: watergebonden bedrijvigheid en groene verbinding naar Hobokense polder [Proap/Wit Architecten/D-Recta] 20 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 21

12 Dagen van de Kaaien Tijdens De dagen van de Kaaien, een driedaags symposium in maart 2009 voor experten, vertegenwoordigers van middenveld- en belangenverenigingen en het brede publiek, werd het Voorontwerp Masterplan voorgesteld en kon iedereen zijn mening of suggestie geven tijdens panelgesprekken en vakateliers. Naast de ontwerpschetsen werden door Antwerpen aan t Woord, ACW Antwerpen en UNIZO Antwerpen Stad ook de resultaten van De Kaaien op tafel gepresenteerd. Het resultatenboekje werd overhandigd aan de ontwerpers en de aanwezige beleidsmakers. Daarnaast vonden er, onder de noemer KAAiLAND, 3 maanden lang tal van culturele activiteiten plaats op en rond de kaaien, gericht op een breed publiek van bewoners, Antwerpenaars, toeristen en andere gebruikers of toevallige passanten van de kaaien. Infomoment 28 maart 2010 Bij de oplevering van het definitieve masterplan werd door de stad een afsluitend infomoment georganiseerd waarin werd teruggekoppeld naar de bevolking en de deelnemers van de tafelgesprekken en waarin gemotiveerde antwoorden werden gegeven op de aanbevelingen. Meer dan 600 geïnteresseerden zakten die zondagmiddag af naar de Arenbergschouwburg om meer te weten te komen over het finale ontwerp Kaaienplan. Dit infomoment vormde het sluitstuk van het communicatie- en inspraaktraject rond het ontwerp masterplan voor de Scheldekaaien. Op die manier werd een ruim draagvlak gecreëerd en kan gestart worden met bewonersoverleg rond het ontwerp en de uitvoering van de respectievelijke deelprojecten. Inspirerende activiteiten Naast het geven van informatie en het organiseren van inspraak, wordt via inspirerende activiteiten op de kaaien zelf, op een andere, meer ludieke manier betrokkenheid gezocht bij de bevolking. Deze activiteiten worden georganiseerd door de stedelijke dienst Programma s voor Stad in Verandering. Geslaagde voorbeelden zijn: Tijdelijke loopmarkering: in afwachting van de concrete heraanleg werd een tijdelijke afstandsmarkering over de ganse lengte van de Scheldekaaien aangebracht. Kaaiengedicht Welkom Pierewaaiers: via een oproep op internet spraken meer dan 500 Antwerpenaren hun liefde uit voor de Schelde en haar kaaien. Deze woorden inspireerden stadsdichter Peter Holvoet-Hanssen tot een woordenstroom van t Stad. Het 3,5 kilometer lange kaaiengedicht Welkom Pierewaaiers werd in grote witte letters op de huidige betonnen waterkeringsmuur geschilderd en afgewisseld met simulaties van een mogelijk toekomstbeeld van de plek waar men zich bevond. In de realisatiefase wordt de ingeslagen weg verder bewandeld, met dezelfde ambitie en binnen dezelfde samenwerkingsverbanden. Per deelproject zijn de mijlpalen met betrekking tot participatie: participatie bij projectdefinitie (voor sommige deelgebieden betreft dit het masterplan) participatie op basis van het schetsontwerp (mogelijkheid tot geven van aanbevelingen) terugkoppeling bij oplevering van het voorontwerp (communiceren over beslissingen, hoe is omgegaan met de aanbevelingen + beperkte mogelijkheid tot aanvullende aanbevelingen) communicatie bij oplevering van het definitief ontwerp Afhankelijk van de schaal en de eigenheid wordt dit per deelproject op maat uitgewerkt. 22 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 23

13 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 3. Stappenplan timing raming AMBITIE PROGRAMMA OPPERVLAKTE OPDRACHTGEVERS en FINANCIERING Herstellen van de band met de stroom: van de kaaien een veilige en kwalitatieve publieke ruimte te maken aan het water. Heraanleg publiek domein, verhoogde waterkering, stabilisatie kaaimuur. Afhankelijk van het concrete deelgebied: natuur, recreatie, sport, cultuur, horeca, parkings, ontwikkelingen met een stedelijke mix van functies en watergebonden functies. 81 hectare AG Stadsplanning Antwerpen (openbaar domein) Waterwegen en Zeekanaal NV (waterkering en kaaimuurstabilisatie) Mogelijke andere partijen te bepalen per deelproject BUDGET openbaar domein 171 miljoen EUR kaaimuurstabilisatie 247 miljoen EUR waterkering 36 miljoen EUR GEBIEDSREGISSEUR Philippe Teughels AG Stadsplanning Antwerpen ONTWERPTEAM Proap/Wit/D-Recta MIJLPALEN ondertekening 2005 intentieovereenkomst ondertekening protocol 2006 aanstelling ontwerper 2007 participatie traject oplevering Masterplan 2010 goedkeuring masterplan Januari 2012 ondertekening Januari 2012 principeovereenkomst start uitvoering per Juni 2012 deelprojecten einde uitvoering deelprojecten 2024 / 2030 De heraanleg van de Scheldekaaien wordt gespreid over verschillende deelprojecten uitgevoerd. Bovenstaand schema geeft een beeld van de volledige doorlooptijd (minimaal 10 tot 15 jaar), maar de volgorde en de effectieve start van elk deelproject kan nog wijzigen. Het betreft telkens het stedelijk aandeel in de werken. De kaaimuurstabilisatie die door W&Z wordt uitgevoerd in niet in de tabel opgenomen. Deze gaat in de regel de heraanleg van het openbaar domein vooraf. Drie deelprojecten zijn reeds opgestart: Wegprofiel Rijnkaai Sint-Andries en Zuid Oeverzone van Droogdokken x INDICATIEVE FASERING UITVOERING OPENBAAR DOMEIN SCHELDEKAAIEN van tem Droogdokkenpark apr 15 sep 16 x x Rijnkaai / Wegprofiel jan 14 jul 15 Rijnkaai / Kaaizone jan 24 dec 24 Loodswezen jan 16 dec 17 x Centraal Deel jan 19 dec 21 x Sint-Andries Zuid aug 15 aug 18 x Nieuw Zuid jan 22 dec 24 x Blue Gate Antwerp / Logistieke cluster jul 13 jul 14 x Behalve de toelichting van het Masterplan Scheldekaaien, zal de heraanleg van de Scheldekaaien concreter geïllustreerd worden aan de hand van twee reeds opgestarte deelprojecten namelijk Sint- Andries Zuid en Droogdokkenpark. 24 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Masterplan 25

14 Sint-Andries Zuid Vrijplaats tussen stad en stroom 26 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Sint-Andries Zuid 27

15 1. Projectgebied Ligging Kaaizone tussen Sint-Jansvliet en Namenstraat, met een totale lengte van 1,5 kilometer en een totale oppervlakte van 13 hectare. Planologische bestemming De volledige zone is in het gewestplan bestemd als Oeverstrook met bijzondere bestemming. Werken en handelingen die verband houden met recreatie en toeristische activiteiten, verkeersinfrastructuur en parkeervoorzieningen, en het laden en lossen van goederen vervoerd via de waterweg, zijn toegelaten in deze zone. Eigendomstructuur De kaaizone van de blauwe steen tot aan de huidige betonnen waterkeringsmuur is in eigendom van het Vlaams gewest. Het wegprofiel tussen de betonnen waterkeringsmuur en het gevelfront is in eigendom van de stad Antwerpen. Alvorens gestart wordt met de opmaak van het definitief ontwerp zal een realisatieovereenkomst specifiek voor dit deelproject goedgekeurd worden tussen Waterwegen en Zeekanaal NV en AG Stadsplanning Antwerpen. Deze omvat concrete afspraken omtrent de afbakening van de projectonderdelen waterkering en openbaar domein, de kostenverdeling, de studie- en uitvoeringsfasering en dergelijke. Daarnaast wordt een uitvoeringsovereenkomst opgemaakt met alle betrokken publieke opdrachtgevers (AG Stadsplanning, Waterwegen en Zeekanaal NV en Rio- Link NV) waarin specifieke afspraken worden opgenomen m.b.t. ontwerp en technische studie, vergunningsaanvraag, aanbestedingsprocedure en uitvoering, en modaliteiten m.b.t. verantwoordelijkheden en opdrachtgeverschap worden vastgelegd. Momenteel is de marktbevragingsprocedure i.f.v. de ondergrondse parking lopende. Het is de bedoeling een projectvennootschap op te richten met als aandeelhouders het Gemeentelijk Parkeerbedrijf Antwerpen (GAPA) en een private partner. GAPA draagt de verantwoordelijkheid voor het integreren van de ondergrondse parking in het parkeerbeleid van de stad. De private partner draagt de verantwoordelijkheid voor het ontwerp, de financiering, de bouw en de exploitatie van de ondergrondse parking. Volgens de huidige planning worden de realisatieovereenkomst en uitvoeringsovereenkomst dit najaar goedgekeurd, en is het dan ook de bedoeling de private partner aan te duiden die de parking zal bouwen. Op dat moment staan alle betrokken partners op één lijn, en kan gestart worden met de opmaak van het definitief ontwerp. De oplevering van het definitief ontwerp is gepland in het voorjaar van Begin 2015 kan gestart worden met de bouw van de parking, en kort daarna met de realisatie van de waterkering en de heraanleg van het openbaar domein. Beheerovereenkomsten Het voorontwerp voor het openbaar domein en de waterkering werd samen met het referentieontwerp voor de ondergrondse parking opgeleverd in september Beide ontwerpen vormen de basis voor het vastleggen van concrete afspraken met alle betrokken actoren. Vermits de verschillende projectonderdelen vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, wordt gezocht naar een uitvoering door middel van samengevoegde opdrachten tussen de verschillende bouwheren, zodat de synergie tussen de projectonderdelen tot bij de realisatie gegarandeerd blijft. 28 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Sint-Andries Zuid 29

16 2. Projectomschrijving Schetsontwerp als toetsing van het masterplan Parallel aan de laatste fase van de opmaak van het masterplan Scheldekaaien, werd in 2009 de deelzone langs de wijken Sint-Andries en Zuid aangeduid als pilootproject voor concrete realisatie. De ontwerpopdracht werd toevertrouwd aan de makers van het masterplan, het ontwerpteam Proap/Wit/D- Recta. Deze kregen daardoor de gelegenheid als eersten het masterplan te toetsen aan de realiteit. Door Waterwegen en Zeekanaal NV werd het technisch team SBE/Technum aangesteld, ter ondersteuning van het ontwerpteam. De technische haalbaarheid speelde op die manier van in het begin een belangrijke rol in het ontwerpproces. De typerende dwarssnede van blauwe steen tot gevel heeft op de centrale kaaien een breedte van 100 meter en omvat achtereenvolgens: de kaaivlakte, of de overstroombare zone tussen Schelde en waterkering, vandaag hoofdzakelijk in gebruik als gratis parking; de huidige waterkering, een keermuur van 1m35 hoog in beton; het wegprofiel, of de zone tussen waterkering en gevelfront, waarbinnen de verschillende verkeerstromen plaats vinden. Toekomstbeeld: Wandelpromenade op dijklichaam, met aan stadszijde de groene parkstrip en aan waterzijde de maritieme kaaivlakte. [Proap/Wit Architecten/D-Recta] De waterkering als langgerekt uitkijkplatform op stad en rivier De in het masterplan vastgelegde typologie van het dijklichaam als waterkering werd vertaald in een gevarieerd landschappelijk ontwerp met een optimale relatie tussen stad en stroom. Naast de noodzakelijke waterkerende functie als bescherming tegen overstromingen, is het dijklichaam een verhoogde en gevarieerde wandelpromenade en verblijfsplek, een langgerekt uitkijkplatform op stad en rivier. De dijk speelt met spanningsvelden tussen open ruimten en afgeschermde zones, zachte en steile hellingen, intimistische verblijfszones en zones met wijde zichten, licht en schaduw. De dijk vormt ook de verbinding tussen twee oriëntaties: aan Scheldezijde het aan wind en water blootgestelde terrain vague, en aan stadszijde de afgeschermde en beschutte groene zones van het lineair park. Zoals bepaald in het masterplan wordt de waterkering ter hoogte van Sint-Andries en Zuid een 2m25 hoge dijk met zachte hellingen. De dijk is makkelijk oversteekbaar en ligt dicht bij de stad (ongeveer op dezelfde positie als de huidige keermuur) zodat een groot deel van het maritieme kasseilandschap aan de blauwe steen behouden blijft. Aan de stadszijde vormt de dijk een parkstrip met groene hellingen en speelruimte voor de wijk. Een ondergrondse parking voor 1000 wagens vormt een alternatief voor een deel van de huidige parkings op de kaaien. Voorontwerp Sint-Andries Zuid [Proap/Wit Architecten/D-Recta] 30 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Sint-Andries Zuid 31

17 Terrain vague aan het water Sint-Andries Zuid is de uitgelezen plek om het huidige gebruik van de kaaien als vrijplaats voor de stad te bestendigen en te accentueren. Het is een uitwaaiplek waar niets moet en alles kan. De kaaivlakte vormt hier een weidse leegte, een uniek stedelijk landschap met expliciete verwijzingen naar de historische haven. Het maritieme karakter wordt bewaard door hergebruik van de kasseiverharding en integratie van de havenkraansporen in de verharding. De historische kaaimuur wordt in ere hersteld, Grote zeeschepen kunnen in deze zone ook in de toekomst blijven aanmeren. maar ook aan het voorzien van overdekte ruimtes en zitgelegenheden voor ouders en ouderen. De wandelpromenades op en naast de dijk, het loopparcours, en het noord-zuid-fietspad grenzen hieraan, zodat potentieel een intensieve interactie ontstaat tussen elk van deze gebruikers. Een brede waaier aan tijdelijke invullingen kan er geprogrammeerd worden, van sportieve evenementen over concerten tot openluchtfilms. Dagdagelijks kunnen de nieuwe kaaien op verschillende manieren gebruikt worden zodat tal van mensen zich aangesproken voelen om te gaan wandelen, joggen, sporten, verpozen, zitten, liggen, spelen, wegdromen, de hond uitlaten, picknicken, enzovoort. Een viertal zones worden verzonken in de kaaivlakte uitgevoerd en verhard met een monoliet materiaal zodat deze multifunctioneel gebruikt kunnen worden voor balsporten, maar ook door skaters of om tijdens de zomermaanden bijvoorbeeld een beachvolleybaltornooi te organiseren. Toekomstbeeld: Overdekte zitruimte en speelplek ter hoogte van het Zuiderterras. [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Contact met de Schelde Toekomstbeeld: Vrijplaats aan het water met multifunctionele zones. [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Ten noorden van de voormalige inham naar de Zuidersluis wordt een hellend vlak gerealiseerd waardoor het mogelijk wordt dichter bij het water te komen, en waardoor de getijdenwerking van de Schelde heel tastbaar wordt. In de toekomst wordt op deze plek ook een aanlegsteiger voor watertaxi s voorzien. Er wordt bovendien ruimte gereserveerd om hier een bijzonder architecturaal baken met een publieke culturele invulling te realiseren, zodat de Zuidersluis met omgeving een belangrijke focusplek op de vernieuwde kaaien wordt, als signaal van de culturele betekenis van de achterliggende wijk Het Zuid. Van lineair park tot groene corridor Een GIS-onderzoek wees uit dat het aanbod aan open en groene ruimte in de stadswijken rondom de kaaien, zowel kwalitatief als kwantitatief, ontoereikend is voor de dichtbevolkte wijken in de binnenstad. Naast een vrijplaats voor de stad, vormen de kaaien dan ook expliciet een park voor de buurt. In het lineair park wordt een mix van stedelijk programma s en groene verblijfsruimtes voor de buurt geïntegreerd, die een tegengewicht vormen voor de grote schaal van de open ruimte aan waterzijde. Deze ruimtes vormen een groen kader dat gebruikt kan worden voor sport en spel. Naar het zuiden toe dikt het lineair park aan tot een belangrijke groene corridor die reikt van in de binnenstad via Nieuw Zuid en het bedrijventerrein Blue Gate Antwerp tot aan het natuurgebied Hobokense Polder. Op die manier wordt het project ook verankerd in de groenstructuur op macroniveau. Bij de vormgeving van het lineair park gaat specifieke aandacht naar de bespeelbaarheid en kindvriendelijkheid door integratie van een drietal speelzones op regelmatige afstanden van elkaar. Er wordt aandacht besteed aan toestellen en ondergronden voor verschillende leeftijdscategorieën, Toekomstbeeld: Hellend vlak naar de Zuidersluis. [Proap/Wit Architecten/D-Recta] 32 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Sint-Andries Zuid 33

18 Groen wegprofiel In de zone tussen het lineair park en de huizenrij wordt het huidige wegprofiel op een nieuwe manier ingepland. De bestaande zone voor terrassen langs de gevels blijft behouden en er zal enkel aan die zijde nog een beperkt aantal parkeerplaatsen en laad- en loszones voorzien worden. De bestaande in blok gesnoeide lindes worden hier behouden. Op de kaaiweg wordt het huidige doorgaande verkeer sterk ontmoedigd. Aanpalend aan het Zuid wordt een reservatiestrook voor een tramlijn voorzien. Ter hoogte van Sint-Andries wordt voorgesteld de eventuele tramlijn in de rijweg te integreren. Tussen het dijklichaam en de ruimte voor auto s en tram komt er een brede fiets- en wandelzone die een continue verbinding voor langzaam verkeer van noord naar zuid mogelijk maakt. Van de werken voor herinrichting van het wegprofiel wordt eveneens gebruik gemaakt om de riolering te vernieuwen tot een gescheiden stelsel. Ondergrondse parking Een ondergrondse parking voor 1000 wagens vormt een alternatief voor een deel van de huidige parkings op de kaaien en is een logisch verlengstuk van het openbaar domein. De ondergrondse parking is meer dan een blinde doos onder het maaiveld, en legt inventieve relaties met de bovenliggende waterkering en het openbaar domein. De dichtst bij het historische centrum gesitueerde voetgangersuitgang wordt uitgebreid tot een ondergrondse publieke ruimte waar de archeologische resten van het Sint- Michielsbastion een prominente plek krijgen. Tegelijk wordt hier ondergronds stedelijk programma aan de parking gekoppeld, zoals een fuifruimte of kleine supermarkt. Hierdoor wordt de parking opgewaardeerd tot een ontmoetingsruimte met karakter van waaruit men de stad betreedt of verlaat. Toekomstbeeld: Meest noordelijke voetgangerstoegang tot de parking, als verlengstuk van het openbaar domein. [Proap/Wit Architecten/D-Recta] Integrale toegankelijkheid Door de vele hellingsbanen en trappartijen om de bovenzijde van de dijk te bereiken, staat de verhoogde waterkering een vloeiende verbinding tussen het leven in de wijk en de publieke ruimte aan het water niet in de weg. Al van bij de eerste schetsen werd bijzondere aandacht besteed aan een optimale oversteekbaarheid van de dijk door het voorzien van langzame hellingsbanen aan zowat elke zijstraat, zodat de dijk nergens over de totale lengte van 1,5 kilometer een barrière zou vormen naar de wijk. Naar aanleiding van de opmerkingen tijdens de participatie werden in het voorontwerp naast hellingsbanen ook trappartijen voorzien, zodat de directe oversteekbaarheid nog zou verbeteren. Ook op basis van de opmerkingen tijdens de participatie werd op de kaaivlakte een integraal toegankelijk padennetwerk geïntroduceerd, gematerialiseerd in vlakke kassei, zodat én het beoogde eindbeeld én een optimale bewandelbaarheid bekomen wordt. Het voorontwerp werd voor advies voorgelegd aan het Centrum voor Toegankelijkheid van de provincie Antwerpen en positief beoordeeld qua toegankelijkheid voor personen met een fysieke handicap. De detailopmerkingen voor verdere verbetering zullen meegenomen worden in de uitwerking van het definitief ontwerp. Verder werd een specifiek overlegmoment georganiseerd rondom de presentatiemaquette van het voorontwerp met een aantal blinde en slechtziende personen van de Werkgroep Antwerpen Toegankelijk, zodat ook hun opmerkingen kunnen worden meegenomen in het verdere ontwerptraject. Omgang met havenerfgoed en archeologisch patrimonium De ontwerpers stellen in hun kaaienplan voor om de drie voormalige havenloodsen die zich vandaag in dit projectgebied bevinden niet te integreren in het ontwerp. De kaaivlakte als vrijplaats en grote open ruimte aan het water is namelijk een unieke ontwerpkeuze ten opzichte van de overige deelgebieden van het masterplan Scheldekaaien. Zo worden de hangars die zich aan weerszijden van het Steenplein bevinden wél op die plek bewaard. Door het hergebruik van de kasseien voor verharding van kaaivlakte en dijklichaam en door integratie van de havenkraansporen in de verharding wordt wel verwezen naar het maritieme verleden van de plek. In dit project wordt volledig de kaart getrokken van het visualiseren van het archeologisch erfgoed als evocatie van de vroegere ontstaansgeschiedenis van de stad. De ondergrondse parking werd gepositioneerd onmiddellijk ten zuiden van een zone met hoge archeologische verwachting, zodat het mogelijk werd de resten van het 16de eeuwse Sint-Michielsbastion tot noordelijke begrenzing van de parking te maken. Via een archeologisch vooronderzoek werd de exacte positie van deze resten bepaald, zodat het ontwerp van de parking hierop afgestemd kon worden.in het parkingontwerp wordt voorgesteld om de histiorische muur over een hoogte van 7m zichtbaar te maken vanuit de parking. Door hier ook de belangrijkste voetgangersingang te situeren, wordt een directe link gemaakt met het openbaar domein. 34 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Sint-Andries Zuid 35

19 Communicatie- en participatietraject In het voorjaar van 2010 werden een tiental participatiemomenten rond het schetsontwerp georganiseerd in de wijken Sint-Andries en Zuid. Zowat 400 geïnteresseerden namen tijdens die bijeenkomsten deel aan 39 tafelgesprekken. Na een plenaire toelichting konden de deelnemers in groepjes van maximum 15 personen dieper ingaan op het schetsontwerp, met elkaar in gesprek gaan en suggesties doen. De reacties van de deelnemers aan de tafelgesprekken waren overwegend positief, werden gebundeld in een resultatenfolder en tijdens het slotsymposium rond het masterplan gebundeld overhandigd aan de ontwerpers ter verwerking in het voorontwerp. Na oplevering van het voorontwerp werd aan de deelnemers van de participatie teruggekoppeld hoe de aanbevelingen verwerkt werden in het voorontwerp of gemotiveerd waarom dat net niet gebeurde. Bij de organisatie van de participatie werd veel aandacht geschonken aan een laagdrempelige opzet op maat van de beoogde doelgroep per participatiemoment. De gespreksavonden of -namiddagen vond steeds plaats op gekende locaties in de wijken zelf, zodat zoveel mogelijk bewoners zich aangesproken voelden. De verschillende momenten werden ook telkens qua tijdstip en locatie afgestemd op specifieke doelgroepen. Zo vonden er gesprekken plaats met jongeren, kinderen, senioren, bewoners, handelaars en horeca, studenten, personen met een handicap, zodat uiteindelijk een zeer brede groep bereikt werd. Vanaf de oplevering van het definitief ontwerp zal de nadruk eerder liggen op communicatie via persberichten en mailings. Het plan zal dan immers niet meer zoveel verschillen van het voorontwerp en vooral de basis vormen voor de opmaak van de vergunnings- en aanbestedingsdossiers. Sinds de start van de participatiecampagne zijn alle beschikbare plannen permanent consulteerbaar via de website Tijdens de zomer van 2010 onder de titel Teute Gerard zondagse vertelwandelingen georganiseerd op de kaaien langsheen Sint- Andries en Zuid. Een gids-verteller diste allerhande anekdotes en straffe verhalen op over het bezochte gebied en sloeg daarmee ook een brug naar de toekomst van de kaaien. Grenzend aan de Sint-Andrieswijk werden twee voormalige atoomschuilbunkertjes op de kaaien, die toevallig ongeveer de hoogte van de toekomstige waterkering hebben, ingericht als uitkijk- en infopunten over het gebied. Eén punt biedt zicht op het verleden, de geschiedenis en (destijds) op de archeologische opgravingen die ter voorbereiding van de werken reeds werden uitgevoerd. Het andere punt verschaft de passant informatie over de plannen voor de heraanleg van de zone Sint-Andries Zuid. In het voorjaar van 2010 werden een tiental participatiemomenten rond het schetsontwerp georganiseerd in de wijken Sint-Andries en Zuid. Zowat 400 geïnteresseerden namen tijdens die bijeenkomsten deel aan 39 tafelgesprekken. Na een plenaire toelichting konden de deelnemers in groepjes van maximum 15 personen dieper ingaan op het schetsontwerp, met elkaar in gesprek gaan en suggesties doen. De reacties van de deelnemers aan de tafelgesprekken waren overwegend positief, werden gebundeld in een resultatenfolder en tijdens het slotsymposium rond het masterplan gebundeld overhandigd aan de ontwerpers ter verwerking in het voorontwerp. Na oplevering van het voorontwerp werd in het najaar van 2011 aan de deelnemers van de participatie teruggekoppeld hoe de aanbevelingen verwerkt werden in het voorontwerp of gemotiveerd waarom dat net niet gebeurde. Bij de organisatie van de participatie werd veel aandacht geschonken aan een laagdrempelige opzet op maat van de beoogde doelgroep per participatiemoment. De gespreksavonden of -namiddagen vond steeds plaats op gekende locaties in de wijken zelf, zodat zoveel mogelijk bewoners zich aangesproken voelden. De verschillende momenten werden ook telkens qua tijdstip en locatie afgestemd op specifieke doelgroepen. Zo vonden er gesprekken plaats met jongeren, kinderen, senioren, bewoners, handelaars en horeca, studenten, personen met een handicap, zodat uiteindelijk een zeer brede groep bereikt werd. Grenzend aan de Sint-Andrieswijk werden twee voormalige atoomschuilbunkertjes op de kaaien, die toevallig ongeveer de hoogte van de toekomstige waterkering hebben, ingericht als uitkijk- en infopunten over het gebied. Eén punt biedt zicht op het verleden, de geschiedenis en (destijds) op de archeologische opgravingen die ter voorbereiding van de werken reeds werden uitgevoerd. Het andere punt verschaft de passant informatie over de plannen voor de heraanleg van de zone Sint-Andries Zuid. In 2011, 2012 en 2013 organiseerde Programma s Stad in Verandering tijdens de maanden mei en juni in het weekend guinguettes op de kaaien ter hoogte van Sint-Andries en Zuid. Tijdens deze guinguettes kunnen bezoekers genieten van een heerlijke maaltijd, een wedstrijdje petanque, een concert en kan er ook gedanst worden. Met deze evenementen wil men de toekomstige mogelijkheden van de heraangelegde kaaien alvast in de kijker zetten en deelnemers laten kennis maken met een stadsdeel in verandering. Guinguetttes op de kaaien ter hoogte van Sint-Andries Zuid Infopanelen bovenop atoomschuilbunker 36 Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013 Heraanleg scheldekaaien Sint-Andries Zuid 37