Welk effect heeft sociale vergelijking op de teamcohesie?

Transcriptie

1 SPORTpsychologie De hockeymannen hebben het niet gered op de Olympisch Spelen in Peking. Ze gingen voor goud, maar kwamen zonder medaille thuis. Achteraf kwamen de onderlinge verwijten. De ouderen zeiden dat het aan de jongeren lag, de jongeren verweten het de ouderen en weer anderen zeiden dat de kloof tussen jong en oud te groot was. Spelers vergeleken zichzelf met hun teamgenoten en hingen daar een (meestal negatief) oordeel aan. In dit artikel wordt ingegaan op de invloed van verschillende vormen van sociale vergelijking op de cohesie in een team. Welk effect heeft sociale vergelijking op de teamcohesie? Afke van de Wouw In de sport wordt sociale vergelijking (vergelijking met anderen) vaak toegepast. Competitie speelt bij veel sporten een grote rol en is op zichzelf een vorm van sociale vergelijking. De prestaties van de ene sporter worden vergeleken met die van andere sporters om te beoordelen wie er heeft gewonnen. Volgens de sociale vergelijkingstheorie zijn mensen minder geneigd zich met anderen te vergelijken, indien er objectieve informatie over hun functioneren voorhanden is, zoals eindtijden, scores en uitslagen. 2 Subjectieve informatie geeft namelijk minder stabiele en accurate informatie over henzelf. Toch is sociale vergelijking wel degelijk ook aanwezig in de meetbare sporten, omdat de prestaties pas waarde krijgen indien ze gerelateerd worden aan andere prestaties. 11 De 10 km schaatsen in 20 minuten op een WK is een slechte prestatie. Wordt deze tijd echter gereden bij de plaatselijke ijsclub dan kan het de eerste plaats opleveren en is het dus een goede prestatie. Een ander voorbeeld is het volgende citaat van Ronald de Boer over zijn overgang van Twente naar Ajax: Ik wil niet zeggen dat ik me een ster voel, want dat ben ik ook helemaal niet. Maar het maakt zeker verschil of je ernaast bungelt of als belangrijke speler wordt teruggehaald. Maar de positie die ik hier heb is niet zo hoog als bij Twente. Daar was ik toch wel een beetje de man. Dat ben ik hier niet. (Sportclub, 3 maart 1993) Cohesie In teamsporten als voetbal, basketbal en hockey speelt cohesie een belangrijke rol. Cohesie, samenhang binnen de groep, is een toestand waarin de groepsleden samenwerken, elkaar betrekken bij de uitvoering van de taak en elkaar ondersteunen. Cohesie als onderlinge aantrekkings kracht (of groepshechtheid, of groepsgevoel, of solidariteitsgevoel) is dus te beschouwen als de lijm of het cement in de groep. 7 Bij teamsporten zijn de groepsleden tijdens de uitvoering van de taak steeds geheel van elkaar afhankelijk. In 22 Sportgericht nr. 6 / 2008 jaargang 62

2 alle omstandigheden beïnvloeden ze elkaar en moeten ze bij de eigen taakuitvoering rekening houden met de taakuitvoering van anderen. Cohesie is bij deze takken van sport doorslaggevend, omdat men alleen in wederzijdse aanpassing tot optimale prestaties kan komen. 1 In diezelfde teamsporten is de omgeving veranderlijk en onvoorspelbaar. Hierdoor zijn de sporters onzeker over hun vaardigheden en prestaties, waardoor ze meer geneigd zijn om sociaal te vergelijken 11. Zowel cohesie als sociale vergelijking spelen dus een belangrijke rol in veel teamsporten. Maar beïnvloeden zij elkaar ook? En zo ja, hoe? Sociale vergelijking in groepen Teamsporters maken deel uit van een groep. Leden van groepen kunnen zowel inter-groep (met andere groepen, bijvoorbeeld de tegenstander) als intragroep (met teamgenoten) sociaal vergelijken. Team spelers hebben tegelijkertijd gezamenlijke en concurrerende doelen. In een wedstrijd kan een gezamenlijk doel zijn het winnen van die wedstrijd en een concurrerend doel een basisplaats bemachtigen of behouden. 11 Het doel van de groep is van invloed op het soort sociale vergelijking. 8 In een onderzoek naar 10- en 11-jarige jongens in een Amerikaans zomerkamp werden twee concurrerende groepen gevormd door uitslagen van onderlinge wedstrijden te manipuleren. De eenmaal opgewekte gevoelens binnen en tussen de groepen bleken vervolgens bestand tegen allerlei pogingen van de onderzoekers om samenwerking tussen de beide subgroepen tot stand te brengen. Er was een intergroep vergelijking ontstaan. Uiteindelijk bleek een superordinate goal wel tot samenwerking te leiden. Dit overheersende, gezamenlijke doel ontstond, doordat er op het kampterrein een nijpend gebrek aan water was. Het aanvullen van het water werd een overheersend, gezamenlijk doel en de intergroep vergelijking verdween. Niet alleen het hebben van bepaalde doelen is van invloed op de sociale vergelijking, ook het uiteindelijk bereiken van doelstellingen. Bij het bereiken van een gezamenlijk doel, dat een team en een coach gezamenlijk hebben geformuleerd en gezamenlijk wilden bereiken, zullen sommige teamleden zich gelijk weer nieuwe en hogere doelen voorstellen. Het stellen van nieuwe en hogere doelen zou vergeleken kunnen worden met opwaarts vergelijken, daar doelen altijd direct of indirect gerelateerd zijn aan betere prestaties en/of vaardigheden van anderen. Voor sommige andere teamleden kan dit opwaarts vergelijken stimulerend zijn ( zo goed kan ik ook gaan presteren ), voor anderen is het mogelijk bedreigend ( zo goed kan ik nooit worden ). Door het bereiken van een doel, ofwel behalen van succes, zouden er dus subgroepen kunnen gaan ontstaan in het team. De succesvolle groep draagt, in het bereiken van het groepsdoel, de kiem bij zich voor het uiteenvallen van de groep. 7 Het is aan de coach dit verschijnsel tijdig te signaleren en de doelstellingen na het behalen van successen zodanig te formuleren of aan te passen, dat zoveel mogelijk teamleden de doelen als stimulerend blijven beschouwen. Eigenwaarde Sporters met een groot gevoel van eigenwaarde zijn meer geneigd naar hun maximale mogelijk heden te presteren. 6 Daarentegen presteren sporters met weinig gevoel van eigenwaarde meestal beneden hun kunnen. Veel zelfvertrouwen schijnt dus noodzakelijk te zijn voor optimale prestaties. Het persoonlijke zelfvertrouwen kan worden vergroot door neerwaarts intergroep te vergelijken. 5 Om de eigenwaarde die ze hebben te behouden zijn groepsleden met een lage eigenwaarde dan ook eerder geneigd neerwaarts intergroep te vergelijken dan groepsleden met een hoge eigenwaarde. Een groepslid kan zowel vertrouwen hebben in de groep ( collective self-esteem ) als in zichzelf (zelfvertrouwen). Deze twee soorten zelfvertrouwen zijn gescheiden. Of een groepslid meer geneigd is het collective self-esteem danwel het zelfvertrouwen te bevorderen, hangt af van welk vertrouwen het grootst is. Omdat mensen geneigd zijn strategieën te kiezen die hun zelfconcept bevestigen of verbeteren, zal het grootste vertrouwen meer bevorderd Sportgericht nr. 6 / 2008 jaargang 62 23

3 worden. Een student met een geringe eigenwaarde zal eerder geneigd zijn op te scheppen over de resultaten van zijn schoolvoetbalteam dan over zijn/ haar eigen (sport)prestaties. Een student met een hoge eigenwaarde zal juist wel geneigd zijn op te scheppen over zijn eigen prestaties. Groepsleden met een hoog collective self-esteem beoordelen hun eigen groep positiever dan andere groepen, vooral wanneer hun eigen groep bedreigd wordt. Ze gaan dus neerwaarts intergroep vergelijken. Positieve resultaten van de eigen groep worden dan toegeschreven aan de goede eigenschappen van de eigen groep. Slechte resultaten worden meer toegeschreven aan externe factoren. 5 Tot slot kan nog over sociale vergelijking vermeld worden, dat een individu meer intragroep zal gaan vergelijken als hij zich meer met de groep kan identificeren. The stronger the individual s identification with the group, the more salient the group will become and the more likely the individual will be to make intragroup comparison. 4 Een individu is meer geneigd zich met een groep te identificeren als hij of zij al lang deel uit maakt van die groep, een hoge status heeft binnen de groep, intensief en frequent communiceert met andere groepsleden afhankelijk is van de andere groepsleden om belangrijke prestaties te behalen en zowel door de groepsleden zelf als door buitenstaanders gezien wordt als een lid van die groep. Sportteam cohesie Cohesie binnen het sportteam blijkt vooral een gevolg te zijn van teamprestatie. Als er eenmaal successen komen, groeit de samenhang in de groep vanzelf. Een bewezen manier om tot cohesie te komen is dan ook het leveren van goede teamprestaties: succes leidt dan vanzelf tot cohesie. 7 Effecten van sportteam cohesie zijn volgens Carron 1 : verbeterde taakuitvoering, waaronder het met meer inzet nastreven van doelen die de groep zich gesteld heeft; stabiliteit in de groep, waaronder sterkere trouw/loyaliteit, verminder de afwezigheid en grotere weerstand tegen verdeeldheid in de groep; verbeterde interactie en communicatie binnen de groep; groepsprocessen van de eigen groep overdreven positief beoordelen en die van buiten (van andere groepen) overdreven negatief evalueren. De weerstand tegen het uiteenvallen van de groep dient hierbij onderstreept te worden, daar de groep intern veelal hechter wordt, om daarmee sterker als eenheid naar buiten te kunnen (op) treden tegen de externe concurrent/ vijand. Op individueel niveau leidt cohesie tot grotere tevredenheid met het prestatiegericht bezig zijn en tot een stabielere groepsorganisatie en structuur. Door dit laatste bestaat er meer duidelijkheid over eigen en andermans functie binnen de (groeps-) organisatie. Dit leidt tot rust en ruimte om zich bezig te kunnen houden met de primaire taak binnen de organisatie. 10 Het voorop stellen van het individueel belang doet feitelijk direct afbreuk aan de groepscohesie. Als de groepsleden verdeeld raken en in subgroepen uiteenvallen wordt veelal direct de effectiviteit van de groep schade toegebracht. 7 Sociale vergelijking en cohesie Uit het voorgaande bleek dat neerwaartse intergroep vergelijking bijdraagt tot een groter zelfvertrouwen van sporters. Een groter zelfvertrouwen leidt bij sporters tot betere prestaties. Betere prestaties leiden op hun beurt tot een vermeerdering van de teamcohesie. Op basis van deze gegevens zou er geconcludeerd kunnen worden, dat neerwaartse intergroep vergelijking leidt tot meer cohesie. Ook bleek dat een individu zich meer met de leden van zijn eigen groep gaat vergelijken als hij zich meer met de groep kan identificeren. De factoren die van invloed zijn op de identificatie met een groep komen sterk overeen met de eerder genoemde kenmerken van cohesie. Het zou daarom ook omgedraaid kunnen worden: cohesie leidt tot meer identificatie van een persoon met de groep, waardoor deze persoon meer intragroep gaat vergelijken. Verder bleek meer cohesie in een team o.a. te leiden tot het overdreven positief beoordelen van de eigen groep en het overdreven negatief beoordelen van andere groepen. Er is hier sprake van intergroep neerwaartse vergelijking, daar de eigen groep als (overdreven) positief beschouwd wordt. Cohesie leidt met andere woorden tot een neerwaartse intergroep vergelijking. 24 Sportgericht nr. 6 / 2008 jaargang 62

4 Conclusie: de wederzijdse beïnvloeding van neerwaartse vergelijking en cohesie kunnen op basis van het bovenstaande beschouwd worden als een zichzelf versterkend proces. Weerstand tegen uiteenvallen Een ander effect van cohesie is dat er binnen de groep een grotere weerstand ontstaat tegen het uiteenvallen van de groep. 1 De groep wordt dan intern veelal hechter om daarmee sterker als eenheid naar buiten te kunnen treden tegen de externe concurrent. Dit sterker als eenheid naar buiten treden zou het intergroep neerwaarts vergelijken kunnen stimuleren. Op individueel niveau werd duidelijk, dat cohesie o.a. leidt tot meer duidelijkheid over eigen en andermans functie binnen de (groeps-) organisatie. 10 De sociale vergelijking wordt minder naarmate een sporter meer duidelijkheid over zijn of haar situatie en vaardigheden heeft. 2 Dit zou betekenen dat de cohesie leidt tot vermindering van sociale vergelijking. Dit komt echter niet overeen met bovenstaande: cohesie leidt tot meer identificatie van een persoon met de groep, waardoor deze persoon meer intragroep gaat vergelijken. Waarschijnlijk is de omgeving van de teamsporten zodanig veranderlijk en onvoorspelbaar, dat de sporters steeds geneigd zullen blijven om sociaal te vergelijken. Individueel belang Verder werd duidelijk dat het voorop stellen van het individuele belang direct afbreuk doet aan de groepscohesie. Neerwaarts vergelijken met de teamgenoten (intragroep vergelijking) zou dit tot gevolg kunnen hebben. Een speler die zich constant met mindere spelers vergelijkt doet daar het team niet veel goeds mee. De mindere spelers gaan zich niet prettiger voelen binnen het team als ze het bemerken (bijvoorbeeld door kritiek). Zij zullen steun gaan zoeken bij anderen, waardoor er subgroepen kunnen gaan ontstaan. Bijvoorbeeld in een groep met enkele jonge en enkele oudere spelers. De jongeren zouden gemakkelijk onderling steun kunnen zoeken tegen de ouderen, die kritiek op één van de jongeren hebben geuit. De neerwaarts vergelijkende speler zal in zijn prestaties niet veel verbeteren, daar hij voor de juiste copingstrategieën en sporttechnieken opwaarts zal moeten vergelijken. Hij vergelijkt dus neerwaarts in eigen belang en niet in het teambelang. Dit zal, samen met het ontstaan van subgroepen, de cohesie verminderen. Indien de sociaal vergelijkende speler een sterspeler is, die zeer veel beter speelt en presteert dan de rest van het team, is er nog een reden aan te geven waardoor de cohesie kan verminderen. De andere, minder sterke spelers zullen zich opwaarts gaan vergelijken met de sterspeler. Voor sommigen kan dit bedreigend zijn (zo goed kan ik nooit worden) of zelfs zo hoog gegrepen, dat er helemaal niet vergeleken wordt (if the distance is very great there exists a strong likelihood that the agent in an inferior position will give up 3 ). Het kan zelfs voorkomen, dat de sterspeler buitengesloten wordt. De mens is namelijk geneigd zich vooral te vergelijken met gelijke anderen. 2 De zeer goede sporter (stersporter) kan dus het groepsgevoel ondermijnen. 7 De cohesie zal ook in dat geval afnemen. Indien het individuele belang zo groot is, dat er rivaliteit ontstaat, zal volgens de sociale differentiatie theorie het (gezamenlijke) doel door sommige groepsleden anders geïnterpreteerd gaan worden. 3 Daar het gezamenlijke doel op deze manier een meer individueel doel gaat worden, wordt het individuele belang meer vooropgesteld, waardoor de groepscohesie zal verminderen (zie sportteamcohesie ). Ook werd vermeld dat een individu meer intragroep zal gaan vergelijken als deze persoon zich meer met de groep kan identificeren. Dit wil niet zeggen dat de groep homogeen dient te zijn. Een groep kan erg cohesief zijn ondanks verschillen in vaardigheden, bekwaamheid en know-how van de leden van de groep. 3 De groepsleden maken juist gebruik van deze verschillen door te profiteren van elkaars sterke punten. Ook vullen ze elkaar aan in dienst van de groep en schermen ze elkaars zwakke plekken af. Verscheidenheid binnen een sportgroep is ook noodzakelijk, omdat niet iedereen even effectief is voor de verschillende aspecten van de uit te voeren taak. 7 Er kan geconcludeerd worden, dat er verschillen moeten zijn, maar niet te groot en/of teveel. Slot Tot slot kan naar aanleiding van het voorgaande beredeneerd worden, dat lage cohesie in een team kan leiden tot meer intrateam vergelijken. Bij een lage cohesie in een team worden de individuele doelen belangrijker dan de gezamenlijke doelen. De individuele doelen kunnen concurrerende doelen zijn, waardoor onderlinge rivaliteit ontstaat. Deze onderlinge rivaliteit zal waarschijnlijk bijdragen aan het verdeeld raken van het team en aan een toename van intrateam vergelijking. Daar een team met een lage cohesie zichzelf niet als een geheel beschouwt (het is immers verdeeld), zal het ook minder geneigd zijn om zich als geheel met een ander team vergelijken. De interteam vergelijking zal dus verminderen. Als er toch interteam vergeleken wordt, zal dit waarschijnlijk opwaarts zijn, omdat het collective self-esteem laag is. Dit lage collective self-esteem ontstaat doordat de groepsleden hun eigen groep waarschijnlijk negatiever beoordelen dan andere groepen, door gebrek aan succes wat met cohesie samenhangt (cohesie binnen het sportteam blijkt vooral een gevolg te zijn van teamprestatie, zie sportteam cohesie ). Of de teamleden meer opwaarts danwel neerwaarts intrateam Sportgericht nr. 6 / 2008 jaargang 62 25

5 zullen vergelijken, hangt af van het gevoel voor eigenwaarde van de sporter. Daar het respect voor elkaar is verminderd bij lage cohesie, zal de neiging tot illusoire superioriteit vergroot kunnen zijn en daarmee de neerwaartse vergelijking. Indien een speler te superieur is voor het team (al dan niet op basis van illusie of werkelijkheid), kan het zijn dat een speler zich niet (meer) met de groep kan identificeren, waardoor de intragroep vergelijking afneemt en de speler een ander team gaat zoeken, die meer zijn gelijke is. 2 Dus Beïnvloeden sociale vergelijking en de sportteam cohesie elkaar? Ja, neerwaartse intergroep vergelijking leidt tot meer cohesie. Neerwaarts intragroep vergelijken leidt tot een vermindering van cohesie. Cohesie leidt tot neerwaartse intergroep vergelijking. Cohesie en neerwaartse vergelijking kunnen elkaar dus stimuleren en in stand houden. Verder leidt cohesie tot meer identificatie van een persoon met de groep, waardoor deze persoon meer intragroep gaat vergelijken. Naar aanleiding van bovenstaande mag verondersteld worden dat het hier dan gaat om intragroep opwaartse vergelijking, daar anders de cohesie zal verminderen. Een lage cohesie leidt tot een verminderde intergroep vergelijking. Indien de intergroep vergelijking toch wordt toegepast, zal het meestal een opwaartse vergelijking zijn. Een lage cohesie leidt tot een vermeerderde intragroep vergelijking. Op- of neerwaarts vergelijken, is afhankelijk van het gevoel van eigenwaarde van de speler, maar zal meestal neerwaarts zijn door het gebrek aan respect voor elkaar. Referenties 1. Carron, AV (1988). Group dynamics in sport. London (Ontario, Canada): Spodym Publishers. 2. Festinger L (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, Lemaine G (1974). Social differentation and social originality. European Journal of Social Psychology, 4(1), Levine JM & Moreland RL (1987). Social comparison and outcome evaluation in group contexts. In J.C. Masters & W.P. Smith (Eds.) Social comparison, social justice, and relative deprivation (pp ). New Yersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. 5. Luhtanen R & Crocker J (1991). Self-esteem and intergroup comparisons: Toward a theory of collective self-esteem. In J. Suls & T.A. Wills (Eds.), Social Comparison (pp ). New Yersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. 6. Martens R, Vealey RS & Burton D (1990). Competitive Anxiety in Sport. Champaign (Illinois): Human Kinetics Publishers. 7. Rossum J van & Murphy P (1994). De sportgroep: een haat-liefde verhouding tussen cohesie en prestatie? Richting Sportgericht, 48, Sherif CW (1973). Intergroup conflict and competition: Social-psychological analysis. In O. Grupe, D. Kurz & J.M. Teipel (Eds.), Sport in the modern world: Chances and problems (pp ). Heidelberg: Springer. 9. Widmeyer WN, Brawley LR & Carron AV (1992). Group dynamics in sport. In T.S. Horn (Ed.), Advances in sport psychology (pp ). ITT : :07 Pagina 73 Champaign (Illinois): Human Kinetics Publishers. (Advertentie) ALLROUND CONDITIE / HERSTELTRAINER 10. Widmeyer WN, Brawley LR & Carron AV (1985). The measurement of cohesion in sport teams: The group environment questionnaire. London (Ontario): Sports Dynamics. 11. Yperen, NW van (1992). Self-enhancement among major league soccer players: the role of importance and ambiguity on social comparison behaviour. Journal of Applied Social Psychology, 22, Over de auteur Afke van de Wouw is bewegingswetenschapper en sportpsycholoog. In het verleden heeft ze ook als fysiotherapeut in de sport gewerkt. Daarnaast werkte ze voor sportorganisaties als NOC*NSF en NLcoach. Als sportpsycholoog begeleidt Afke (top) sporters, teams en coaches op het mentale vlak. Tevens geeft ze onderwijs/cursussen/lezingen aan coaches en sportfysio therapeuten op gebied van sportpsychologie. Voor meer info: info@afkevandewouw.nl INTERNATIONAL INSTITUTE FOR TRAINING I.I.T.VOF OUDE BAAN PJ NIEUW BERGEN (L) NEDERLAND TEL 0031-(0) info@toinevandegoolberg.nl HOMEPAGE Erkend door het NGS en Korps Mariniers 12 maandagavonden van uur, waarvan 50% praktijk Hoofdthema s: - Revalidatie, conditieopbouw kracht-, snelheid- en uithoudingsvermogen volgens De Rehaboom en trainingsprogramma s schrijven Cursusdata: januari, februari, maart, 6-27 april 2009 Locatie Nationaal Sportcentrum Papendal te Arnhem (Toplocatie) Cursusprijs 795,00 inclusief boek De Rehaboom, syllabus, certificaat, koffie/thee Docent Toine van de Goolberg, IIT - Fysieke trainer 1 ste team NEC Nijmegen Bondscoach Nederlandse Atletiek Unie (KNAU) - Conditie-Hersteltrainer Feyenoord I Fysieke trainer NOC*NSF en NSkiV (alpineskiën dames en heren) - Docent Masteropleiding Sportfysiotherapie Avans+ te Breda en NPi Voor meer informatie over de docent en cursus: U kunt voor aanvullende informatie ook contact opnemen: Telefoon Fax Mobiel info@toinevandegoolberg.nl 26 Sportgericht nr. 6 / 2008 jaargang 62