KADERNOTA DUURZAME ONTWIKKELING

Transcriptie

1 KADERNOTA DUURZAME ONTWIKKELING April 2011 Versie 2.2

2 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 H1 Inleiding Aanleiding Definitie Doelstelling Leeswijzer... 8 H2 Uitgangspunten en kaders Coalitieakkoord Toekomstvisie Structuurvisie Cittaslow Millenniumgemeente Positie en afbakening van het plan Beleidskaders Achtergrond en reikwijdte klimaatbeleid Provinciaal beleid H3 Thema s Duurzame mobiliteit Duurzaam ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen Cradle to Cradle Economische ontwikkeling Recreatie en toerisme Vergunningverlening en handhaving Duurzaam bouwen Duurzaam bouwen gemeente Borger-Odoorn Duurzaam Bouwen Nieuwe Stijl Woonplan Duurzaam beheer en openbare ruimte Duurzaam groenbeheer Ruimte en Ruimte Ontwikkeling Duurzame Leefomgeving Cultuur en Maatschappij Milieu Water Bodem Lucht Licht Afvalverwerking Duurzame energie Duurzame bedrijfsvoering Management eigen gebouwen Duurzame organisatie Duurzaam inkopen

4 H4 Communicatie, participatie en educatie Rollen Participatie burgers/bedrijven Educatie. 31 H5 Ambities. 32 H6 Organisatie, programma en financiën Organisatie Programma Financiën Bijlagen Schema Kadernota duurzame ontwikkeling 2. Bronvermelding 3. Duurzaam Bouwen Nieuwe Stijl 4

5 Samenvatting De gemeente Borger-Odoorn kiest voor het inzetten op duurzaamheid en duurzame ontwikkeling. Maar wat is duurzame ontwikkeling? De meest gangbare definitie, welke ook door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu wordt gehanteerd luidt: duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die in de behoeften van de huidige generaties voorziet zonder daarbij de behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Duurzame ontwikkeling is een breed begrip. Het betekent bijvoorbeeld dat er geen roofbouw wordt gepleegd op het milieu. Dat bewoners in ontwikkelingslanden zich een leefbaar inkomen kunnen verwerven en armoede en honger wordt aangepakt. Door de verandering van het klimaat, een verminderde biodiversiteit en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen wereldwijd, is er een andere benadering nodig om in de behoeften van huidige en nieuwe generaties te kunnen voorzien. De fossiele brandstoffen raken op, waardoor bijvoorbeeld de energieprijzen stijgen. Dit heeft gevolgen voor grote groepen mensen. Een keuze voor duurzame ontwikkeling zorgt ervoor dat Borger-Odoorn nu en straks aantrekkelijk is voor inwoners en bezoekers, waarbij het ook van belang is dat wat binnen de gemeentegrenzen gebeurt niet leidt tot negatieve effecten elders. Duurzame ontwikkeling betekent ook dat binnen de gemeente op alle niveaus bij beslissingen een afweging wordt gemaakt tussen de gevolgen voor mens, milieu en economie (people, planet, en profit). Hierbij moet een gezonde balans gevonden worden tussen deze drie belangen. De gemeente Borger-Odoorn neemt haar verantwoordelijkheid en gaat, op haar eigen niveau, bijdragen aan een meer duurzame samenleving. De gemeente wil een voorbeeldfunctie vervullen, waarbij duurzaamheid deel gaat uitmaken van alle besluiten, beleid en uitvoerende taken van de gemeente. Duurzaamheid is daarmee een zaak voor de hele gemeentelijke organisatie. De keuze voor duurzaamheid komt niet uit de lucht vallen. Duurzaamheid is in het collegeprogramma verkozen als een van de pijlers van het programma. De Kadernota Duurzame Ontwikkeling geeft de prioriteiten aan voor de komende jaren. Omdat het om een nieuw programma gaat, wordt het gefaseerd opgebouwd en worden concrete uitvoeringsprojecten nader uitgewerkt in de deelbeleidsnota s. In de loop van 2011 wordt een projectgroep geformeerd met daarin vertegenwoordigers uit de verschillende gemeentelijke afdelingen en waarbij de beleidsmedewerker milieu wordt aangewezen als projectleider. De projectgroep stelt prioriteiten vast, zet ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid in gang en volgt deze op de voet. De uitvoeringsprojecten die voortvloeien uit de kadernota en deelbeleidsnota s worden voor een belangrijk deel beheerd door de verschillende afdelingen van de gemeente, maar voor een deel ook door externe partijen als bedrijven(groepen), de provincie of maatschappelijke organisaties. 5

6 Ambitie Een gemeente heeft relatief veel invloed op de bebouwde omgeving. Een kans dus om een duurzaamheidsimpuls aan het bouwen en verbouwen in de gemeente te geven. Bij de duurzame ontwikkeling, inrichting en beheer van de gemeente gaat het er ook vooral om de integratie van alle verschillende thema's. Door in een vroeg stadium milieu en natuur te betrekken in de planontwikkeling, is het mogelijk kansen te benutten voor een duurzame leefomgeving. De ambitie is te streven naar een Duurzaam Borger-Odoorn en te werken aan de integratie van milieu, natuur en ruimtelijke ontwikkeling. Daarnaast zet de gemeente in op het initiëren van strategische samenwerking en coalitievorming en het stimuleren van voorbeeldprojecten (bijvoorbeeld in de woningbouw of in de afvalverwerking) waarin strategische partners samenwerken. 6

7 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In 2010 heeft de gemeente Borger-Odoorn haar wens geuit om een samenhangend duurzaamheidbeleid te ontwikkelen. Het thema duurzaaheid komt terug in vrijwel alle beleidsterreinen en in veel uitvoeringstaken. Dat geeft een eigen uitdaging. Uitgangspunt is dat rekening gehouden moet worden met duurzaamheid. Naast alle afzonderlijke en vaak losstaande beleidsmaatregelen die de afgelopen jaren al zijn genomen, bestaat de behoefte aan een gemeenschappelijk kader waarbinnen de diverse beleidstukken hun plaats hebben. Deze kadernota biedt ruimte voor ontwikkelng en nieuwe kansen. De laatste tijd is veel bekend geworden over wat niet duurzaam is. Maar hoe het wel duurzaam kan, is nog sterk in ontwikkelng. Met het kader en de focus die deze nota biedt kan eenvoudig een bijstelling plaatsvinden. Deze flexibliteit is noodzakelijk vanwege nieuwe in- en externe informatie over duurzaamheid. Ervaringen, hier en elders, zijn daarbij van groot belang. Daarom zijn geen concrete maatregelen opgesomd. Een dergelijke lijst is onwerkbaar en altijd verouderd. Naast deze Kadernota Duurzame Ontwikkeling worden in de deelbeleidsnota s uitvoeringsprogramma s opgesteld. Hierin wordt concreet invulling gegeven aan het duurzaamheidbeleid van de gemeente. Met het opstellen en uitvoeren van het duurzaamheidbeleid geeft de gemeente invulling aan haar maatschappelijke verantwoordelijkheid door te werken aan milieu- en sociale kwaliteiten zowel hier en nu als in de toekomst. 1.2 Definitie Duurzaamheid staat hoog op de maatschappelijke agenda. Duurzaamheid is inmiddels ook verworden tot een containerbegrip dat in verschillende contexten een verschillende betekenis heeft gekregen. Bij het opstellen en uitwerken van duurzaamheiddoelstellingen is het wezenlijk om een goede definitie van duurzaamheid te hanteren, met een bewezen geldigheid. De definitie van duurzaamheid die de Commissie Brundtland heeft gelanceerd, heeft internationaal een grote betekenis; Duurzame Ontwikkeling is een ontwikkeling die in de behoeften van de huidige generaties voorziet zonder daarbij de behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Duurzame ontwikkeling is een proces van verandering waarin gebruik van hulpbronnen, de richting van investeringen, de oriëntatie van technologische ontwikkeling en institutionele verandering alle met elkaar in harmonie zijn en alle zowel de huidige als de toekomstige mogelijkheden vergroten om aan menselijke behoeften en wensen tegemoet te komen (Our Common Future, Wereld Commissie voor Milieu en Ontwikkeling, Commissie Brundtland 1987). Duurzaamheid wordt ook vaak vertaald in de drie P s van People, Planet en Profit: het in balans brengen van sociale, milieu- en economische factoren. 7

8 Steeds meer bedrijven en organisaties (waaronder gemeenten) nemen deze aspecten mee als onderdeel van het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Tenslotte brengt Cradle to Cradle (C2C) een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpen. De kern van Cradle to Cradle ligt in het concept: afval is voedsel. Alle gebruikte materialen zouden na hun leven in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product. Hierbij zou geen kwaliteitsverlies mogen zijn en alle restproducten moeten hergebruikt kunnen worden of milieuneutraal zijn. 1.3 Doelstelling Met deze nota wil de gemeente Borger-Odoorn, als gemeente een bijdrage leveren aan een wereld waarin de mens in voldoende mate kan voorzien in zijn eigen levensonderhoud met respect voor anderen en zijn natuurlijke leefomgeving. De bijdrage die Borger-Odoorn wil leveren betreft dus een wezenlijke verbetering in leefomgeving, in begrip en in balans tussen verschillende mensengroepen onderling, mens en natuur, mens en bedrijf en bedrijf en natuur. De gemeente Borger-Odoorn is zoekende naar het maximale wat ze binnen haar eigen mogelijkheden kan doen en wil dit ook realiseren. Deze globale doelstelling vereist een voortdurende dialoog met burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Vanuit deze dialoog zal de nota worden aangescherpt. De gemeente wil de acties realiseren. Hierbij is de medewerking van burgers en bedrijven noodzakelijk. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft de kaders en uitgangspunten weer. In hoofdstuk 3 wordt de huidige situatie in Borger-Odoorn toegelicht. Hieruit ontstaat een helder beeld van de stand van zaken met betrekking tot duurzaamheid. Om duurzame ontwikkeling te stimuleren is inzet van alle partijen essentieel, hierbij is communicatie is één van de belangrijkste middelen. In hoofdstuk 4 wordt hier op ingaan. Hoofdstuk 5 gaat in op de ambitie van de gemeente Borger-Odoorn. De organisatie en financiering van de gemeente komt aan bod in hoofdstuk 6. 8

9 Hoofdstuk 2 Uitgangpunten en kaders 2.1 Coalitieakkoord Richtingen voor het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid zijn terug te vinden in het coalitieakkoord PvdA, CDA, VVD en ChristenUnie Bouwen op vertrouwen. De belangrijkste duurzaam (gerelateerde) zaken zijn: - Gestreefd wordt naar erkenning van de gemeente Borger-Odoorn als Cittaslowgemeente. Steekwoorden daarbij zijn: omgevingskwaliteit, landschap, cultuurhistorie en onthaasting; - Duurzame ontwikkeling wordt in onze millenniumgemeente blijvend gestimuleerd. Er komt een notitie duurzame ontwikkeling; - Alles waar wij in de gemeente verantwoordelijkheid voor dragen dient op hoofdlijnen (en zo nodig ook in detail) helder en inzichtelijk te zijn voor onze inwoners. Maar ook onze inwoners dienen de mogelijkheid te hebben met de gemeente in gesprek te gaan ver wat hen bezighoudt. Dan kan met onze inwoners op basis van goede verhoudingen en heldere afspraken samengewerkt worden aan onze mooie gemeente. Een gemeente waarin iedereen burgerparticipatie belangrijk vindt. 2.2 Toekomstvisie 2018 Goed en tijdig zicht op de langere termijn ontwikkelingen en wat wenselijk is in Borger-Odoorn, maakt het voor het gemeentebestuur mogelijk om op korte termijn op een goede manier sturing te geven aan beleid en om beargumenteerd een bepaalde beleidskeuze te maken. Op basis hiervan is in 2009 de Toekomstvisie 2018 Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet vastgesteld. In de Toekomstvisie 2018 zijn de ambities voor de komende jaren geformuleerd. Hiermee brengt de gemeente haar wensen en belangen in beeld en is op een zorgvuldige manier onderbouwde keuzes gemaakt. Dit op onder meer het gebied van wonen, werken, voorzieningen, economie, landbouw, verkeer, recreatie en toerisme, natuur, landschap en cultuurhistorie. Dat zijn grote maatschappelijke vraagstukken waarop ook Borger-Odoorn moet inspringen. De Toekomstvisie 2018 speelt in de Kadernota Duurzame Ontwikkeling een rol vanwege de overeenkomsten in een aantal taken die in beide nota s aan de orde worden gesteld. Zoals duurzaamheid en energiebesparing zijn belangrijke ontwikkelingen en van groot belang. Om als gemeente Borger-Odoorn een bijdrage te leveren aan het tegengaan van de klimaatverandering is energiebesparing in alle sectoren een belangrijke en logische eerste stap. Daarnaast is het nodig om het percentage duurzame energie in de energievoorziening te laten groeien. Als gemeente willen we op een breed front partijen met goede ideeën en initiatieven helpen die hiertoe bijdragen. 2.3 Structuurvisie De Toekomstvisie 2018 is een visie op hoofdlijnen. Daar staat in met welke thema s de gemeente de komende jaren aan de slag gaat, zodat de juiste keuzes worden gemaakt waar het gaat om natuur, werkgelegenheid en leefbaarheid binnen de gemeente Borger-Odoorn. Voor de praktische uitwerking ervan is in 2010 een wettelijk verplichte - Structuurvisie vastgesteld. De Structuurvisie geeft een integrale visie op de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente Borger-Odoorn voor de komende 10 jaar. In dit plan worden kansen beschreven die de ruimtelijke kwalitatieve situatie optimaal maken. Deze visie brengt de gemeentelijke ruimtelijke belangen in beeld aan de hand van de ruimtelijk relevante thema s en trends. De Structuurvisie haakt aan bij heel veel beleidsterreinen: wonen, werken, natuur, recreatie en voorzieningen. 9

10 De structuurvisie geeft richting aan ruimtelijke ontwikkelingen en initiatieven van overheid, organisaties en marktpartijen. De visie zal onder andere vertaald worden in het nieuwe bestemmingsplan buitengebied van Borger-Odoorn. 2.4 Cittaslow De gemeente Borger-Odoorn is in 2010 toegetreden tot de Cittaslow gemeenschap. Cittaslow is een internationaal keurmerk van gemeenten die op het gebied van natuur, landschap, bewuste voeding, streekproducten, energie, cultureel, cultuurhistorisch en gastvrijheid tot de top behoren. Het bewaken en bevorderen van de kwaliteit van de leefomgeving is het allerbelangrijkste voor een Cittaslow gemeente. Dit betekent dat een gezond milieu, het versterken van de landschappelijke kwaliteiten en een goede infrastructuur hoog op de agenda van de gemeente staan. Doel van Cittaslow is dan ook om de bewustwording bij beleidsmakers, instellingen, ondernemers en inwoners te versterken en hen te stimuleren om verantwoordelijkheid te nemen voor de duurzame ontwikkeling van de gemeente. Om dit te bereiken is een Actieplan Cittaslow opgesteld. Dit plan bevat een overzicht van de stappen die al gezet zijn en van de acties die in 2011 uitgevoerd worden. Onder de kwaliteitsnorm van Cittaslow valt het proces van de Kadernota Duurzame Ontwikkeling. 2.5 Milleniumgemeente De Millenniumgemeente campagne die aansluit op de mondiale VN Millenniumdoelen campagne tegen armoede, biedt een kader voor internationale activiteiten van gemeenten en laat zien hoe een gemeente de burger daarbij kan betrekken. Een Millenniumgemeente verbindt lokaal initiatief met de mondiale ontwikkelingsagenda. Centraal hierin staan de volgende acht Millenniumdoelen: 1. Extreme armoede en honger zijn uitgebannen 2. Alle jongens en meisjes gaan naar school 3. Mannen en vrouwen hebben dezelfde rechten 4. Kindersterfte is sterk afgenomen 5. Minder vrouwen sterven door zwangerschap 6. De verspreiding van ziektes als AIDS en malaria is gestopt 7. Er leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu 8. Er is meer eerlijke handel, schuldverlichting en hulp De eerste zeven doelen moeten hoofdzakelijk worden gerealiseerd in de ontwikkelingslanden. Het achtste Millenniumdoel beoogt verandering in de relaties tussen rijke en arme landen. Omdat de abstracte Millenniumdoelen concreet vertaald moeten worden, hebben overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties tal van projecten opgestart. Een dergelijk project is de campagne voor Millenniumgemeenten. Gemeenten kunnen binnen hun mogelijkheden namelijk een bijdrage leveren aan de Millenniumdoelen, bijvoorbeeld door eerlijke fair trade-producten in te kopen en groepen binnen de gemeente te stimuleren bij te dragen aan ontwikkelingsprojecten met een positief effect op armoede, honger, milieu, educatie, mensenrechten of gezondheid. Op en staat een groot aantal heel concrete maatregelen beschreven die een gemeente kan uitvoeren als Millenniumgemeente. Een klein deel van de mogelijke Millenniummaatregelen gaat over energie en klimaat, ook is er overlap met het onderwerp duurzaam inkopen. 10

11 Op 25 oktober 2007 heeft de gemeenteraad besloten om de millenniumdoelen te ondersteunen en de gemeente Borger-Odoorn een Millenniumgemeente te laten zijn. Er is een werkgroep gevormd uit raadsleden en ambtenaren die met voorstellen komen. Zo is in onze gemeente al het een en ander gebeurd. De millenniumbus bezocht een aantal basisscholen en op het gebied van duurzaamheid en spaarzaam omgaan met energie zijn verschillende maatregelen genomen. 2.6 Positie en afbakening van het plan De nota zal als leidraad dienen voor het handelen van de gemeente als overheid. In grote lijnen wordt beschreven hoe aan duurzaamheid binnen de diverse beleidsvelden concreet invulling wordt gegeven De nota geeft deze hoofdlijnen voor het beleid in principe aan voor een beperkte periode. Gegeven de technologische ontwikkelingen en de wenselijke tijd om actiepunten uit te voeren wordt uitgegaan van een periode tot en met De meeste actiepunten moeten via een uitvoeringsprogramma nader worden uitgewerkt. Deze nota vormt hiervoor het raamwerk. De gemeente en externe partijen zoeken binnen de uitvoeringsplannen en binnen de gestelde actiepunten het uitvoeringsniveau (ambitieniveau). Zonder afbreuk te doen aan de totale ambities van dit plan is op projectniveau nog enige flexibiliteit mogelijk. 2.7 Beleidskaders Achtergrond en reikwijdte klimaatbeleid Ons huidige Nederlandse energiegebruik en de wijze waarop we hierin uit primaire energiebronnen voorzien, is momenteel niet duurzaam: veel van de gebruikte energie komt van primaire bronnen met een beperkte voorraad, de uitstoot van CO 2 en andere gassen zoals methaan en lachgas zorgt (zeer waarschijnlijk) voor het versterkte broeikaseffect. De door ons gebruikte energie zorgt ook nog voor andere schadelijke milieueffecten en onze energie komt voor een deel vanuit niet-stabiele regio s waardoor de energievoorziening op lange termijn onzeker is. Diverse Nederlandse gemeenten zijn zich hiervan al langere tijd bewust en voeren een beleid dat moet leiden tot een energiegebruik en een energievoorziening waarvoor bovengenoemde bezwaren veel minder of niet gelden. Energiebeleid is actueel vanwege de economische crisis. Energiebesparing in woningen en scholen is een van de weinige geselecteerde kabinetsmaatregelen voor de aanpak van de crisis met een win-win effect:: snel veel werkgelegenheid in de bouwsector met veel werklozen door kredietcrisis; snel extra inverdieneffecten door kostenbesparing dankzij energiebesparing; een van de goedkoopste manieren om CO 2 -emissies te reduceren. 11

12 Fossiele energiebronnen Het broeikasgas CO 2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen (kolen, aardolie, aardgas en hiervan afgeleide producten zoals benzine en diesel). Fossiele energiebronnen: veroorzaken bij winning, verwerking en transport schade aan landschap en milieu; dragen bij verbranding bij aan verzuring (stikstofoxiden, zwaveldioxide), broeikaseffect (kooldioxide) en fijn stofproblematiek; zijn niet onbeperkt voorradig op aarde en vormen daarom een groeiende kostenpost; zijn deels afkomstig uit politiek instabiele regio's. Voor de gemeente Borger-Odoorn zijn de voordelen van investeringen in een lager gebruik van fossiele energiebronnen: Burgers: - Lagere (of gelijkblijvende) woonlasten door energiebesparing & lagere kosten voor mobiliteit Bedrijven: - Kostenbesparing op energie, meer innovatie, extra werkgelegenheid Gemeente: - Belangrijke vestigingsfactor voor bedrijven in de toekomst - Betere leefomgeving - Goed voor het imago van Borger-Odoorn Trias Energetica De Trias Energetica is een algemeen geaccepteerde prioriteitsvolgorde bij het kiezen van maatregelen om te komen tot vermindering van de CO 2 -uitstoot. De in een bouwproces te nemen stappen worden opeenvolgend genomen, zodanig dat eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 worden genomen; kan dit niet meer verantwoord gedaan worden, dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2 en tenslotte een eventuele restvraag met stap 3: Stap 1: Beperken van onnodig energieverbruik, bijvoorbeeld door goede warmte isolatie. Stap 2: Voor de resterende behoefte zoveel mogelijk duurzame energiebronnen inzetten: biomassa, wind, water, zon etc. Stap 3: Efficiënt gebruikmaken van fossiele energiebronnen indien stap 2 niet volstaat. Bijvoorbeeld door optimaal gebruik te maken van hoogrendement cv-ketels. Besparing is de eerste en meest noodzakelijke stap bij milieubescherming. Het tijdperk van een ongebreidelde toevoer van goedkope energie is verleden tijd: fossiele brandstoffen worden zeldzamer en dus duurder. CO 2 -compensatie Een extra stap na de Trias Energetica zou kunnen zijn om resterend fossiel energiegebruik te compenseren. Gemeenten die hun eigen organisatie of wagenpark op korte termijn klimaatneutraal willen hebben, kiezen vaak voor deze optie. De CO 2 -uitstoot kan elders gecompenseerd worden door bijvoorbeeld bosaanplant, het opkopen van CO 2 -emissierechten (ETS) of extra duurzame energiebronnen te realiseren. Dit laatste geeft veel meer zekerheid over blijvende CO 2 -compensatie, maar is duurder. Een hectare bos neemt afhankelijk van tal van factoren, ongeveer 10 ton CO 2 per jaar op. Dit kost circa 1-5 euro per ton CO 2 -compensatie per jaar. In Nederland is het al snel een factor 8 duurder dan in een ontwikkelingsland. De gemeente Den Haag compenseert haar CO 2 -emissie van de eigen organisatie door het geld dat zij voor bosaanplant nodig zou hebben, in een lokaal klimaatfonds te steken, waaruit partijen binnen de gemeente gebruik van maken. Zij krijgen dan korting op energiebesparende maatregelen of duurzame energiebronnen, als dit leidt tot maatregelen die anders niet waren genomen. 12

13 Bestuursakkoorden Om de Rijksdoelen te behalen, heeft voormalige Minister van VROM in het najaar van 2007 bestuursakkoorden gesloten met de woningbouwcorporaties, het bedrijfsleven en de gemeenten. In het bestuursakkoord met de gemeenten (dat namens de gemeenten door de VNG is getekend), staat omschreven welke inspanningen worden geleverd door enerzijds het Rijk en anderzijds de gemeenten. Belangrijke punten uit dit bestuursakkoord zijn: - Gemeenten nemen het voortouw binnen hun eigen gebouwen en voorzieningen: energielabeling in 2009, Taskforce Verlichting, 75% duurzaam inkopen in 2010 en 100% in 2015; - Gemeenten stimuleren energiebesparing: voorlichtingscampagnes, prestatieafspraken met woningcorporaties en projectontwikkelaars, MJA-convenant (Meer Jaren Afspraken), energie heeft prioriteit bij periodieke controles bedrijven; - Gemeenten stimuleren duurzame energiebronnen: verdubbeling windenergie, ruimte bieden in bestemmingsplannen, voortvarende vergunningverlening; - Het Rijk zal ondermeer zorgen voor: een subsidieregeling als ondersteuning voor gemeenten, een proefproject met extreem zuinige wagenparken. Noordelijk Energieakkoord In oktober 2007 is het Noordelijk Energieakkoord gesloten. De partijen daarbij waren de provincies Fryslân, Groningen, Drenthe en Noord-Holland samen met het ministerie van Economische zaken en dat van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Deze partijen hebben zich verbonden tot een gezamenlijke inzet op het gebied van energie. In maart 2008 hebben alle Drentse gemeenten ook het Energieakkoord ondertekend. Daarmee hebben ze duidelijk gemaakt dat ze achter de doelen van het akkoord staan. Klimaatverbond Borger-Odoorn is lid van het Klimaatverbond: een statement dat klimaatbeleid een hogere prioriteit moet krijgen. Het verbond is een dynamisch netwerk van 140 gemeenten, alle provincies en 1 waterschap, dat samenwerkt aan projecten, kennis uitwisselt en belangen behartigt om een effectief lokaal klimaatbeleid te verankeren. Klimaatbeleid is volgens het Klimaatverbond zowel het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen als het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, alsook mondiale samenwerking. Doel is het bevorderen van een gezond milieu door ondermeer reductie van energieverbruik, het opwekken van duurzame energie (zonne-energie, windenergie), het reduceren van de CO 2 - uitstoot, hulp aan inheemse volkeren door projecten te ondersteunen, het vermijden van het gebruik van niet duurzaam geproduceerd tropisch hardhout, het uitwisselen van informatie tussen de leden en het stimuleren van milieuaandacht onder bevolking en bedrijfsleven. Lidmaatschap schept formeel geen verplichtingen, maar veel leden van het Klimaatverbond - waaronder ook Borger-Odoorn - doen mee aan activiteiten die mede door het Klimaatverbond worden gesteund, zoals de warme truiendag Provinciaal beleid Het provinciaal beleid is opgenomen in de Omgevingsvisie Drenthe. Naast de Omgevingsvisie Drenthe is de provincie Drenthe bezig met het opstellen van een Structuurvisie ondergrond Daarnaast heeft de provincie Drenthe hoge ambities op het gebied van klimaat- en energiebeleid. Dit is vertaald in het Programma Klimaat en Energie. Hierin zijn de ambities van de provincie Drenthe beschreven en wordt een belangrijke stap gezet in de ontwikkeling naar een klimaatbestendig Drenthe. 13

14 Omgevingsvisie Drenthe (provincie) Provinciale staten van Drenthe hebben op 2 juni 2010 de Omgevingsvisie Drenthe vastgesteld. De Omgevingsvisie is hét strategische kader voor de ruimtelijk-economische ontwikkeling van Drenthe voor de periode tot De visie formuleert de belangen, ambities, rollen, verantwoordelijkheden en sturing van de provincie in het ruimtelijke domein. De Omgevingsvisie Drenthe vervangt het tweede Provinciaal omgevingsplan (POPII) en is een integratie van vier wettelijk voorgeschreven planvormen: de provinciale structuurvisie op grond van de Wet ruimtelijke ordening; het provinciaal milieubeleidsplan op grond van de Wet milieubeheer; het regionaal waterplan op grond van de waterwetgeving; het provinciaal verkeers- en vervoersplan op grond van de Planwet Verkeer en Vervoer. De Omgevingsvisie kent een duidelijke relatie met bestaande programma s en plannen. Dat geldt op landsdelig niveau (bijvoorbeeld de Gebiedsagenda Noord-Nederland), op regionaal niveau (bijvoorbeeld Regiovisie Groningen-Assen), op provinciaal niveau (bijvoorbeeld provinciaal Meerjarenprogramma) en uitwerkingen van het collegeprogramma van gedeputeerde staten (bijvoorbeeld programma Klimaat en Energie). Deze programma s en plannen zijn medebepalend geweest bij het tot stand komen van de Omgevingsvisie en worden benut bij de uitvoering ervan. Bestaande bestuurlijke afspraken zijn gerespecteerd. Structuurvisie Ondergrond (provincie) De Structuurvisie Ondergrond is een uitwerking van de Omgevingsvisie Drenthe. In de Structuurvisie wordt vastgelegd hoe de provincie Drenthe de ruimtelijke ontwikkeling voor de ondergrond van Drenthe richting willen geven. In de Structuurvisie Ondergrond staan voorstellen voor het gewenste gebruik van gasvelden, zoutkoepels en waterlagen in de ondergrond. Het gaat om diverse vormen van winning en opslag. Dat laatste kan tijdelijk of voor altijd zijn. Het heeft vooral betrekking op gebruik van de ondergrond voor energie. Het betreft beleid voor de volgende nu al bekende functies: - warmte- en koude opslag - winning van aardolie en aardgas - gebruik van diepe waterlagen voor winning van geothermische energie - gebruik van diepe waterlagen voor het opslaan van CO 2 - gebruik van zoutkoepels voor winning van zout - gebruik van zoutkoepels voor energieopslag in cavernes - gebruik van zoutkoepels voor opslag van afval, gevaarlijk afval en radioactief afval - strategische aardgasopslag in aardgasvelden - biogasopslag in aardgasvelden - injectie van formatiewater in aardgasvelden - opslag van CO 2 in aardgasvelden Maar er zijn in de toekomst misschien ook andere gebruiksfuncties aan de orde. Programma Klimaat en Energie Provincie Drenthe heeft via haar programma Klimaat en Energie de kabinetsdoelstellingen vertaald naar provinciale doelstellingen. Met het Programma Klimaat en Energie maakt de provincie Drenthe zich sterk voor het ontwikkelen van kennis, innovatie en beleid op het gebied van klimaatverandering en energie. 14

15 Het Collegeprogramma van de provincie Drenthe verbindt de robuuste onderdelen van het lopende programma Klimaat en Energie aan het Noordelijk energieakkoord. In dit akkoord staat de overgang naar een duurzame energiehuishouding centraal. Ten behoeve van de uitvoering van het provinciale programma Klimaat en Energie wordt ieder jaar een actieplan opgesteld. In het actieplan wordt weergegeven welke inspanningen jaarlijks worden verricht om de programmadoelstellingen te realiseren. Gedeputeerde Staten hebben het Actieplan Klimaat en Energie 2010 vastgesteld. De provincie heeft gekozen voor een uitvoeringsprogramma. Dat heeft alles te maken met de aard van het klimaatvraagstuk. De provincie kan dat vraagstuk niet alleen oplossen. Veel zal daarom afhangen van de andere partijen, zoals rijk, gemeenten, waterschappen, marktpartijen en natuurlijk burgers. Voor het uitvoeren van het programma is dus samenwerking en sterk partnerschap met gemeenten noodzakelijk. Daarbij komt dat ook de gemeenten het Energieakkoord Noord- Nederland hebben ondertekend. Hierdoor hebben provincie en gemeenten zichzelf een harde gemeenschappelijke taakstelling van CO 2 -emissiereductie en duurzame energieproductie opgelegd. Klimaatcontracten Om de provinciale doelstellingen te kunnen realiseren is samenwerking met de Drentse gemeenten noodzakelijk. Deze samenwerking is geconcretiseerd door het opstellen van een klimaatcontract per gemeente, zo ook voor Borger-Odoorn. In de vorm van een klimaatcontract hebben beide partijen concrete afspraken gemaakt voor 2010 en 2011 om de samenwerking te versterken, maatregelen effectiever maken en de slagkracht van het programma vergroten. In het klimaatcontract is opgenomen: 1. activiteiten die de gemeente Borger-Odoorn gaat ondernemen in de periode gemeentelijke en provinciale financiële bijdrage 3. inspanningsverplichting om gelden van derden te genereren 4. ondersteuning vanuit de provincie (kennis en regie) 5. CO 2 -emissiereductie te bewerkstelligen 15

16 Hoofdstuk 3 Thema s In bijlage 1 is een schematisch overzicht weergegeven van de verschillende thema s die onder duurzame ontwikkeling vallen. In dit hoofdstuk wordt per thema aangegeven wat reeds is vastgelegd in diverse beleidsstukken. In bijlage 2 is een overzicht weergegeven welke beleidsstukken de basis zijn voor deze nota. 3.1 Duurzame mobiliteit De inrichting van verkeersstromen en openbare ruimte hebben grote invloed op de leefkwaliteit binnen de gemeente. Daarnaast heeft de kwaliteit van de leefomgeving ook grote invloed op de sociale structuur en draagkracht van burgers en bedrijven. De mobiliteit is nog steeds groeiende en economische ontwikkelingen vragen goed gemeentelijk beleid ten aanzien van infrastructurele voorzieningen, openbaar vervoer, bereikbaarheid en (verkeer) veiligheid. Het in 2000 vastgestelde Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP) vormt de basis voor het te voeren verkeer- en vervoerbeleid. In het GVVP staat centraal het verbeteren/vergroten van de verkeersveiligheid en de bereikbaarheid met eigen (auto, fiets) en openbaar vervoer. De uitgangspunten van de visie Duurzaam Veilig spelen een centrale rol in het plan. Dit beleid is gericht op vier pijlers, namelijk: 1. Veiliger maken van de infrastructuur; 2. Verkeersveiligheid inbrengen in de ruimtelijke ordening; 3. Mobiliteitsbeleid: stimuleren fietsgebruik en gebruik openbaar vervoer; 4. Gedragsbeïnvloeding. In het kader van Duurzaam Veilig heeft de gemeente Borger-Odoorn de afgelopen jaren vele maatregelen genomen. Het herinrichten van gevaarlijke wegvakken en kruisingen heeft zich de afgelopen jaren vooral gericht op het veiliger maken van kruisingen door de aanleg van rotondes, maatregelen om de snelheid te verlagen en aanleg van fietsvoorzieningen. Een deel van de woongebieden in de gemeente is reeds ingericht als 30 km gebied en wordt autoluwheid in de kern gestimuleerd. Waar mogelijk wordt gebruik van openbaar vervoer en de fiets gestimuleerd. Het invoeren van Duurzaam Veilig is een lang proces en is continu in ontwikkeling. Steeds weer komen er nieuwe bevindingen in de jaren na de invoering van Duurzaam Veilig maatregelen. Tevens wordt de uitvoering van het Duurzaam Veilig beleid steeds meer gedecentraliseerd. Daarnaast is een verdieping van de veiligheidsgedachte ontstaan in de vorm van Shared Space. Een manier om de weg in te richten volgens de menselijke maat en rekeninghoudend met de omgeving van de weg. De huidige inrichting van wegen met drempels, chicanes en dergelijke heeft een acceptatiegrens bereikt bij bewoners en weggebruikers. Hier komt de nadruk te liggen op een andere inrichting voor verblijven en op de beïnvloeding van het mobiliteits- en rijgedrag. De Duurzaam Veilig aanpak heeft ten doel om bewoners zelf en gezamenlijk verantwoordelijk te maken voor de gevolgen van de eigen gedragskeuzes. Het Shared Space concept komt hieraan deels tegemoet. Hiermee ligt een zwaarder accent op de inrichting van de openbare ruimte. Het opraken van de fossiele brandstoffen en de landelijke aandacht voor duurzame mobiliteit en alternatieve brandstoffen biedt een duidelijke kans om de kwaliteiten rust en ruimte in Borger-Odoorn voor de toekomst veilig te stellen. Hierdoor wordt de gemeente aantrekkelijk voor recreanten en inwoners. 16

17 3.2 Duurzaam ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen De aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (hierna MVO genoemd) ligt in het verlengde van die voor duurzaamheid of duurzame ontwikkeling. MVO betekent dat naast het streven naar winst (profit) ook rekening wordt gehouden met het effect van economische activiteiten op het milieu (planet) en dat er ook oog is voor menselijke aspecten binnen en buiten het bedrijf (people). Het gaat er om een balans te vinden tussen people, planet en profit. Bij MVO spelen alle kernprocessen van het bedrijf een rol, van inkoop en productie tot personeelsbeleid en marketing. Voor bedrijven is het winstgevend te investeren in MVO. Het levert vele voordelen op zoals imagoverbetering, innovatiemogelijkheden en besparingen. De gemeente Borger-Odoorn staat positief tegenover bedrijven die, behalve naar hun economisch rendement, ook bewust letten op de mate van profijt voor mens en milieu. Belangrijk aspect is dat MVO veel aanknopingspunten biedt voor samenwerking. Een betere samenwerking en afstemming tussen bedrijven leidt in de meeste gevallen ook tot winstmaximalisatie. De gemeente wil het nastreven van duurzaamheid bevorderen en hierin faciliterend/bemiddelend en stimulerend optreden. Dit onder andere door inzicht te geven in subsidiemogelijkheden voor duurzame maatregelen en het openstellen van een loketfunctie voor bedrijven Cradle to Cradle De Cradle-to-Cradle ( C2C van de wieg tot de wieg) filosofie bouwt voort op de Brundtland definitie van duurzaamheid. Zij wil voorzien in onze eigen noden, maar ook de toekomstige generaties van meer mogelijkheden voorzien. Het motto daarbij is: probeer goed te zijn in plaats van minder slecht! Dus grote milieustappen, in plaats van iets meer efficiëntie. De kern van Cradle to Cradle ligt in het concept: afval is voedsel. Alle gebruikte materialen zouden na hun leven in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product. Hierbij zou geen kwaliteitsverlies mogen zijn en alle restproducten moeten hergebruikt kunnen worden of milieuneutraal zijn. De drie basisregels van Cradle to Cradle zijn: 1. Afval = voedsel; 2. Zon is de energiebron; 3. Respect voor (bio)diversiteit. Cradle to Cradle is uitgebracht in een boek van William McDonough en Michael Braungart 'Cradle-to-Cradle: Remaking the Way We Make Things' Economische ontwikkeling De gemeente Borger-Odoorn heeft meerder bedrijventerreinen. De gemeente wil samen met ondernemers een brug slaan naar de toekomst door het verhogen van het kwaliteitsniveau en de bereikbaarheid van de bedrijventerreinen en het versterken van de onderlinge samenwerking tussen ondernemers. Duurzaamheid is hierbij een centraal uitgangspunt. Duurzaamheidsaspecten kunnen tot uitdrukking komen op kavel en gebouwniveau (producten) en openbare ruimte (o.a. groenvoorziening en verlichting). 17

18 Op het platteland van Borger-Odoorn vindt een groot aantal economische activiteiten plaats. Naast toerisme en natuurbeheer wordt er met name in de landbouw gewerkt. In de landbouw vindt naast het doorontwikkelen van bedrijven en (beperkte) schaalvergroting ook verbreding plaats naar functies als landschapsonderhoud, natuurbeheer, recreatie en zorg. Ook in de agrarische sector wordt gewerkt aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid. Het verbeteren van de verkaveling, waterverbetering en bereikbaarheid, zoals wordt gerealiseerd in de landinrichting Odoorn, is een aspect dat hiermee samenhangt. Als gemeente zijn we hierbij nauw betrokken. Ook projecten op het gebied van multifunctionele landbouw bieden kansen om duurzaam in dit gebied functies te combineren op het platteland. De gemeente wil hierbij de agrarische ondernemers faciliteren. Daarnaast is er binnen de gemeente aandacht voor streekeigenheid en het ontwikkelen van streekproducten. Borger-Odoorn zal primair de reeds bestaande duurzame particuliere initiatieven onderzoeken en in kaart brengen. Daarna kan worden gekeken naar de ondersteuningsbehoefte van deze initiatieven én de mogelijkheden van deze initiatieven om van elkaar te leren. Borger-Odoorn kan hierbij niet alleen aansluiten, maar ook faciliteren Recreatie en toerisme Toerisme en recreatie is een belangrijke pijler onder de lokale economie van Borger-Odoorn en heeft een groeipotentie. Het is dan ook de ambitie om het toeristisch-recreatief product in de gemeente Borger-Odoorn verder te ontwikkelen. Hierbij gaat het enerzijds om te voorzien in de recreatiebehoeften van de eigen inwoners, anderzijds ook van de toeristen die naar onze gemeente komen. Bij deze ambitie staan we een duurzame ontwikkeling voor Vergunningverlening en handhaving De gemeente heeft een belangrijke adviserende rol naar bedrijven vooral ook bij het afgeven van vergunningen en bij handhaving. In het (voor)overleg met de aanvrager van de vergunning kunnen duurzaamheidsaspecten aan de orde worden gesteld. De belangrijkste vergunning met effecten voor duurzaamheid is de omgevingsvergunning. De vergunningverlener moet beoordelen of de gevraagde activiteit past binnen de wettelijk toegestane mogelijkheden. Een vraag die in de beoordeling bijvoorbeeld nog niet aan de orde komt is of de vergunde activiteiten ook op een andere, maar duurzame wijze, kunnen worden uitgevoerd. Hier kan dus nog aanvulling van de procedure plaatsvinden. Maar vooral ook belangrijk is het signaleren van kansen op het gebied van duurzaamheid en het stimuleren van bedrijven die voorlopen met innovatieve ideeën. Van belang is bij nieuwe bestemmingsplannen of bij actualisatie van bestemmingsplannen te onderzoeken in hoeverre uitdagende condities kunnen worden gecreëerd die duurzame bedrijvigheid uitlokken 18

19 3.3 Duurzaam bouwen Duurzaam bouwen gemeente Borger-Odoorn Duurzaam bouwen en verbeteren is in de gemeente Borger-Odoorn al jaren speerpunt van gemeentelijk beleid en is ook in Drenthe gemeengoed geworden in discussies over ruimtelijke plannen en bouwprojecten. De Provincie en gemeenten hebben duurzaam bouwen opgenomen in hun plannen voor ruimtelijke ordening. Er is een infrastructuur ontstaan van bestuurders, opdrachtgevers en bouwers, die duurzaam bouwen uitdragen en kennis hebben om projecten van de grond te tillen. Er zijn nieuwe materialen en technieken ontwikkeld, waarmee de doelstellingen om duurzaam, gezond en comfortabel te bouwen kunnen worden waargemaakt. Er zijn spraakmakende voorbeeldprojecten gerealiseerd. Tegelijkertijd kan worden geconstateerd dat er nog veel werk is te verzetten. Vooruit kijken is nodig! In bijlage 3 is een overzicht weergegeven van reeds gerealiseerde projecten Duurzaam Bouwen Nieuwe Stijl Zoals gezegd duurzaam bouwen en verbeteren is in de gemeente Borger-Odoorn al jaren speerpunt van gemeentelijk beleid. Zo wordt de projectmatige bouw alleen gegund aan die ondernemer /ontwikkelaar die bereid is vergaande duurzame maatregelen op te nemen in zijn plannen. Deze maatregelen beperken zich niet slechts tot duurzaam bouwen in de zin van energiebesparende c.q. woonlastenverlagende maatregelen maar ook met de toepassing van zoveel mogelijk duurzaam geproduceerde materialen. Ook aan de aspecten duurzaam veilig, politiekeurmerk, duurzaam bruikbaar, levensloopbestendig, zongerichte verkaveling en afkoppeling verhard oppervlak wordt uitvoerig aandacht besteed en in de plannen verwerkt. Daarnaast draagt duurzame ruimtelijke planvorming tevens bij aan het behoud en de ontwikkeling van waardevol natuur- en cultuurlandschap en biodiversiteit en creëert een leefbare woon- en werkomgeving met waardevol groen en blauw en een lage milieubelasting. De stedenbouwkundige kwaliteit is eveneens een punt van bijzondere aandacht. Zowel in herstructureringsgebieden als in de nieuwe uitleg worden (beeld)kwaliteitsplannen opgesteld. Aan de inpassing in de bestaande omgeving wordt nadrukkelijk aandacht besteed. Duurzaam bouwen is opgenomen in het bestuursprogramma. In bijlage 3 is weergegeven wat Duurzaam Bouwen Nieuwe Stijl inhoudt. 19

20 3.3.3 Woonplan De komende jaren zal de woonlastencomponent stijgen doordat ook energiekosten toenemen. Hier wil de gemeente voortvarend op in spelen, zowel in de bestaande huur- en koopwoningvoorraad als in de nieuwbouw. Tevens draagt de gemeente hiermee bij aan klimaatdoelstellingen en het beperken van de CO2-uitstoot. - De stijging van de woonlasten van de huurder wordt meer veroorzaakt door de stijging van de energieprijzen dan door de stijging van de huurlasten. Een goede isolatie van bestaande huurwoningen is van belang om de stijging van de woonlasten binnen de perken te houden. De gemeente heeft dan ook in de prestatieafspraken met de corporaties vastgelegd dat de corporaties zich ervoor inzetten om het bestaande woningbezit te verbeteren tot energielabel C. Dit, voor zover de woningen in exploitatie blijven. - Ook in de koopsector wil de gemeente het aanbrengen van duurzame maatregelen die de energiezuinigheid van de woning vergroten, stimuleren. De gemeente werkt dit uit in haar duurzaamheidsbeleid. - Sinds 2006 beschikt de gemeente over de regeling Duurzaam Goedkoper, een regeling waarbij de gemeente subsidie verstrekt als de nieuwbouwwoning over een lagere EPC beschikt (dus energiezuiniger) dan in het Bouwbesluit wordt geëist. De Regeling Duurzaam Goedkoper zal ook in de komende jaren worden voortgezet. 3.4 Duurzaam beheer en openbare ruimte Duurzaam groenbeheer De beleving van de natuur is een belangrijk aspect in het beleid. Mensen moeten kunnen wandelen in de natuur en moeten de natuur kunnen proeven en ruiken. In natuurbeleid en groenbeleid profiteert niet alleen de aarde planet van duurzame activiteiten, ook de gebruikers people profiteren daarvan. Zo zullen burgers langer in een groene en veilige wijk willen blijven wonen. Dit maakt de wijk, de wijkvoorzieningen en de huizen per definitie al duurzamer. De groenbeleidsvisie 'Onze Groene Ruimte' legt de hoofddoelstellingen van het groenbeleid vast en benoemt de beleidsthema's groen. Uitwerking van deze beleidsthema's vindt plaats in de nota 'Groen moet je doen'. Het onderhoud van de groene openbare ruimtes gebeurt in principe op duurzame en ecologische grondslag, om de esthetische, ruimtelijke, educatieve, ecologische, milieuregulerende en recreatieve functies te waarborgen. Borger-Odoorn heeft geen bomenbeleidsplan vastgesteld, maar voorafgaand aan de opstelling van de groenbeleidsvisie heeft wel een inventarisatie van het groen en het bomenbestand plaatsgevonden. Groenstroken en ecologische verbindingszones zijn belangrijk om een zogenaamde groene gang, corridor, te creëren naar bepaalde natuurgebieden. Het zijn ontsnappingsgebiedjes waar dieren zich korte tijd, veilig kunnen ophouden. In de ontwikkelingen wordt rekening gehouden met deze wenselijke of mogelijke gebieden. 20