Landschap en Bodem Noordoost Veluwe en IJssel- vallei. Toine Jongmans

Transcriptie

1 Landschap en Bodem Noordoost Veluwe en IJssel- vallei Toine Jongmans

2 Nederland : Rijn-Maas delta

3 Nederland is aangevoerd en opgebouwd door rivieren 2,5 miljoen jaar

4 2,5 miljoen jr. geleden Het Pleistoceen 1. De pré-saalien periode 2.De voor-laatste ijstijd: het Saalien Koude periode 3. De laatste ijstijd: het Weichelien jr. 0 Het Holoceen Warme periode

5 * Pré Saalien 2,5 miljoen jr Afzetting zand en grint, ca. 100 m dik. Vlak landschap

6 IJsbedekking in the Saalien ijstijd jr. *

7 Het ijsfront schuift naar het zuiden door rivierdalen. Zuiden IJsseldal Drenthe

8 Vorming van Stuwwallen

9 Hoogtebeeld van het reliëf direct na het afsmelten van het Landijs Tongbekken

10 Beginnende erosie van stuwwallen 100 m

11 Landvormen en Afzettingen Saalien ijstijd: Stuwwallen en scheef stelling rivierafzettingen Glaciale tongbekkens (IJsseldal) Erosie stuwwallen en smeltwaterafzettingen Erosiedalen *

12 Weichselien: ijs bedekking Europa jr. Nederland poolwoestijn IJskap Poolwoestijn *

13 Poolwoestijn Dekzand * 0,15 0,21 millimeter

14 < 0,5 m >0,5 m 3 m Reliëf

15 Landvormen en afzettingen uit Weichselien op Noordoost Veluwe : Vorming erosiedalen Smeltwaterafzettingen Dekzand op lagere flank: vlak Dekzand op hogere flank: ruggen

16 Holoceen: jr. - Hogere temperaturen - Vegetatie, biologische activiteit Bodemvorming in natuurlijk landschap Podzolgronden Drie landschapsposities: -Hoog: De Veluwe stuwwal - Midden: De flank Veluwe stuwwal - Laag: Lage flank Stuwwal, erosiedalen Podzol- en Beekeerdgronden Bruine Bosgrond *

17 Vorming Humuspodzolgronden uit- en inspoeling van humus Strooisellaag Zwart=Humuszuren oplosbaar

18 Bruine Bosgrond. Afbraak organische stof: vorming van humus Homogenisatie Verwering van zandkorrels: vrijkomen van elementen, vorming van IJzer oxiden Afbraak organische stof Verwering van mineralen Vorming humus Bruine Bosgrond Vorming IJzer oxiden

19 Bodemvorming in Beekeerdgronden: -vorming organische stof houdende bovengrond -oxidatie- reductie van ijzer

20 Bodems in het natuurlijke landschap Haarpodzol Bruine Bosgrond Veldpodzol Beekeerdgrond

21 Het Cultuurlandschap: De Mens jr. geleden Jagers en Verzamelaars

22 Vanaf 7000 jr. v Chr. Zwerf landbouw: Bandkeramiek Touwbeker cultuur, Klokbekercultuur (ca v Chr.) Geen bemesting: boeren op natuurlijke vruchtbaarheid van de bodem. Zone m NAP Ontbossing en bodemdegradatie Grafheuvels Apeldoorn, Vaassen, Epe, Heerde, Hattum. Rituele plaatsen

23 Vanaf 13de eeuw: Landbouw op dezelfde Plaats. Reden: boer leert bemesten Eisen van het Middeleeuwse Landbouwbedrijf aan bodem landschap: 1. Goed ontwaterde bodems t.b.v. akkerbouw (rogge) 2. Goed vochthoudende bodems t.b.v. weidebouw 3. Hoog vruchtbaarheidsniveau (Bruine Bosgrond) 4. Grondwater ondiep beschikbaar 5. Ruimte voor schapenhouderij

24 Permanente landbouw: altijd op de grens van droog naar nat. Flank stuwwal

25 Schapenhouderij t.b.v. Mestproductie

26 Potstal Gebruik van Plaggen: Heide en Zandkorrels

27 Vorming Es dekken ( cm) door Plaggenbemesting

28 Ligging van de Enkgronden rond de noordoost Veluwe *

29 Vorming van Atlantische Woestijnen Stuifzanden

30 Stuifzand op droge humuspodzolgrond

31 Uitvinding kunstmest: ontginning van de heide ( )

32 Aanzicht van een pas geploegd bouwland

33 Winning Klapperstenen: ijzerkuilen

34 Verwerking klapperstenen: houtskool Ontbossing Houtskool: Voor een kilo ijzererts was 1.5 kg houtskool nodig, 1kg houtskool = 6kg hout Gereduceerd stoken: weinig zuurstof vluchtige bestanddelen ontwijken Zuivere koolstof blijft over Houtskool C IJzerhydroxide: FeO(OH) 2 Bij verbranding ontstaat : CO CO +2FeO(OH) 2 CO 2 + H 2 O + Fe2 +

35 Sprengen, Molenbeken: Schoon water: papierindustrie, wasserijen Water als energiebron

36 Afwateringsstelsel van de Noordoost Veluwe Groote Wetering

37 Verandering Landgebruik in 20 ste eeuw: Kleine gemengde bedrijfjes. Ontmenging, schaalvergroting, niet grondgebonden landbouw

38 Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgrond Verschralen: Bouwvoor afgraven Vernatten: Grondwaterstand verhogen

39 De IJssel Momenteel: 15% van de Rijnafvoer

40 Begin einde Laatste ijstijd (ca jr.) Opwarming: opbouw sedimentwaaiers Einde laatste ijstijd: continentale condities: Rivier insnijding in de waaiers De Centrale Rijntak neemt totale afvoer en snijdt dieper in Noordelijke en Zuidelijke tak functioneren niet meer

41 Opper IJssel werd een groeiend veengebied Gelderse IJssel gaat als Rijntak weer functioneren als de terrassenkruising is opgeschoven naar Arnhem ca jr. geleden Ontstaan van de nieuwe Rijn loop, de IJssel, is een discontinu proces: geleden

42 Oeverwallen en kommen zandige klei-zavel, kalkrijk Zware klei, kalkloos. Landgebruik: Akkerbouw, Fruitteelt, Grasland

43 Landgebruik Kom gebieden: Gras Oeverwallen: Bouwland, boomgaard, gras

44 Informatie Beschikbare informatie: 1: bodemkartering = 2 m rapporten 1: geo(morfo)logische kaarten Totaal 6 m Moeilijk toegankelijk voor buitenstaanders. Sommige aspecten verouderd.

45 Landschappen van Nederland December 2012 A.G. Jongmans, M van den Berg, M. Sonneveld, R. van den Berg van Saparoea, G. Peek

46

47 Kronkelwaarden in de Ravenswaarden

48 De IJssel Momenteel: 15% van de Rijnafvoer

49 Vorming van stuwwallen

50 De bodem in de Volkstuin *

51 De Bodem in de Volkstuin: Enk gronden Het Veen Heerde * *

52 Uitvinding kunstmest: ontginning van de heide ( )

53 Volkstuin Heerde Enk gronden op Bruine Bosgronden Nr. 30 Nr. 40 Nr. 47

54

55

56 Temperatuurverloop tijdens de Saalien en Weichselien ijstijd

57 Bodemvorming: Welke bodems? Hoog en Midden: Droge Humuspodzolgronden Bruine Bosgronden Laag: Natte Humuspodzolgronden en Gleygronden

58 Landgebruik Heerde * *

59 Hoogtebeeld van het reliëf, direct na het afsmelten van het landijs. Bruin: hoog Blauw: laag *

60 Opvulling van het glaciale IJsseldal *

61 De laatste IJstijd: het Weichselien, jr. geleden 1. Wind en vorst zijn de geologische factoren. 2. Afzetting van dekzand

62 Dekzandgordel en löss gordel in NW Europa

63 Bodemsequentie Hoog Midden: Laag: Droge podzolgronden Bruine Bosgronden Natte Humuspodzolgronden Gleygronden

64 Nat en droog afgezette dekzanden Gelaagd zand met fijne grindsnoertjes, afgezet onder extreem koude omstandigheden Afwisseling van fijne en grovere banden Afgezet onder minder koude omstandigheden en seizoenswisselingen in windsterkte

65 De Pré Saalien Periode, 2.5 miljoen jr. geleden Eridanos * Rijn/Maas * * * oud jong

66

67 Aanzicht van een pas geploegd bouwland Bouwland en Grasland

68 Landgebruik Veluwe *

69 Ontwikkeling Bodems in natuurlijke landschap Noordoost Veluwe Podzolgronden Bruine Bosgrond Beekeeerdgronden Heerde

70 Verbreiding van de bodems Hattem t Harde Heerde Epe

71 Verbreiding van de bodems Hattem t Harde Heerde Epe

72 Gebruik van Plaggen: Heide en Zandkorrels

73 Holoceen: jr. - Hogere temperaturen - Vegetatie - Bodemvorming in natuurlijk landschap Drie landschapsposities: -Hoog: De Veluwe stuwwal - Midden: De flank Veluwe stuwwal - Laag: Het IJsseldal *

74

75 Hoogtebeeld van de stuwwal nabij Heerde. Kaarteenheid roze: zichtbaar gestuwd patroon. Oorzaak: verschil in erosiegevoeligheid van de verschillende gestuwde lagen:hoogteverschillen