Nieuwe trainingen in Inkoopwijzer trainingen Agressie & Geweld

Transcriptie

1 6 april 2011 INHOUD: Nieuwe trainingen in Inkoopwijzer trainingen Agressie & Geweld...1 Leiden van betrokken en innoverend personeel...2 Kaj Munk geroemd om collegiale en betrokken schoolcultuur...3 Werken aan sfeer, betrokkenheid en collegialiteit...4 Goed werkgeverschap vergt persoonlijk contact...5 Nieuw arbo- en P&O-netwerk gestart...6 Werkdruk aanpakken bij de bron...6 Overzicht cursussen en netwerkbijeenkomsten Arbo-VO...7 Meer Arbo Nieuws:...7 Hulp bij veiligheidsbeleid nog één jaar kosteloos...7 Verhalen van schade...8 Workshop Elke dag plezier in je werk...8 Vraag uit de praktijk...8 Arbo-VO, het arboservicecentrum voor het voortgezet onderwijs...8 Nieuwe trainingen in Inkoopwijzer trainingen Agressie & Geweld Onlangs zijn er vier nieuwe trainingen beoordeeld en toegevoegd aan de Inkoopwijzer trainingen Agressie & Geweld. Deze trainingen Omgaan met agressie en geweld van Arbo Unie, Omgaan met agressie: van zelfcontrole naar technieken van Maxxecure, 'Omgaan met agressie op school' van trainingproducties en 'Omgaan met spanning en lastig of agressief gedrag' van Luniek voldoen aan de vastgestelde criteria. Naar verwachting worden op korte termijn nog meer trainingen toegevoegd om zo de inkoopwijzer actueel te houden. In de inkoopwijzer vindt u passende trainingen op het gebied van agressie en geweld voor medewerkers van scholen in het voortgezet onderwijs. Alle trainingen zijn kwalitatief beoordeeld aan de hand van een aantal criteria. Zo zijn de trainingen onder andere beoordeeld op didactische opzet, thematische opbouw, kwaliteitsoordeel en tevredenheid van referenten. Inkoopwijzer In de Inkoopwijzer trainingen Agressie & Geweld worden alleen trainingen opgenomen die het trainingsprogramma specifiek voor de onderwijssector hebben ontwikkeld en die beschikken over een aantoonbare ervaring met agressietrainingen in de onderwijssector. De inventarisatie en de kwaliteitsbeoordeling zijn uitgevoerd door onderzoeksbureau Markus & Van de Velde. Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

2 De trainingen in de inkoopwijzer zijn vooral gericht op het verbeteren van de competenties en professionalisering van deze werknemers: zoals trainingen op het gebied van verbale agressie en bedreiging met geweld, lichamelijk en seksueel geweld, psychisch geweld; bijvoorbeeld pesten, uitsluiten en intimideren, materieel geweld; bijvoorbeeld beschadigen, vernielen en stelen en discriminerende of racistische uitlatingen. Zoekt u een training op het gebied van agressie en geweld? Kijk dan in de Inkoopwijzer trainingen Agressie & Geweld. ( Leiden van betrokken en innoverend personeel Het project Werken aan werkvermogen gaf een extra impuls aan maatregelen, die vaak via het integraal personeelsbeleid al in gang waren gezet. De functioneringsgesprekken zijn diepgaander en feedback geven is steeds minder taboe. Zo verandert langzamerhand de cultuur in de school. Inspireer je mensen, ontwikkel je school. Hoe pak je dat het beste aan? Ruim 20 deelnemers aan de introductieworkshop van 30 maart j.l. willen hier graag mee aan de slag. De vraag was of deelname aan de leergang van Arbo-VO om een proces in school in gang te zetten voor hen een optie is? Arbo-VO start samen met De Baak een achtdaagse leergang over het leiden van betrokken en innoverend personeel in het voortgezet onderwijs. Er is geen vastomlijnd programma. Louis Thijssen: Er zullen enkele topsprekers worden uitgenodigd over veranderkunde, leiderschap en professionaliteit, maar het is vooral ook een leergang voor reflectie. De kern van de leergang is een eigen project binnen de school waarmee de deelnemers aan de slag gaan. Door middel van coaching, intervisie en theoretische prikkels door gerenommeerde sprekers, willen we de implementatie daarvan in de schoolpraktijk bevorderen. Ook zullen enkele schoolleiders die zelf innovatieve projecten met succes hebben doorgevoerd in de eigen school, als inspiratiebron optreden. En last but not least: de deelnemers zullen ook in reflectie worden gebracht over de eigen rol en houding. Gedragsverandering De deelnemers aan de introductieworkshop kregen alvast een voorproefje met een lezing van prof. dr. Dolf van de Berg. Dolf van den Berg is nationaal en internationaal bekend als begeleider, docent en auteur op het terrein van onderwijsinnovatie. Van den Berg; Een gedragsverandering teweegbrengen is buitengewoon lastig. Wie gedrag wil veranderen, tornt aan de onderliggende overtuigingen en aan de waarden en normen die mensen houvast bieden. Aan opvattingen liggen allerlei emoties ten grondslag, zoals zorgen, angsten, verlies, pessimisme en stress. Het wordt dan lastig om je te ontwikkelen. Het is daarom van fundamenteel belang hoe je - met name als leider - naar mensen kijkt en waarbij je meer denkt vanuit onderliggende drijfveren. Als leider gaat het erom dat je dichter bij de beleving van mensen komt. Discussiëren op basis van rationele argumenten alleen is niet zo vruchtbaar. Naast inzichten spelen ook attitudes, gevoelens en dromen een rol. Het meenemen van deze aspecten maakt de kans op succesvolle ontwikkeling van mensen en van school in ieder geval groter dan nu het geval is. Een ontwikkelingsgerichte cultuur Daarna hield Bram Sluis, rector van RSG Enkhuizen, een bevlogen betoog over hoe bij hen de afgelopen 20 jaar de cultuur is veranderd naar een ontwikkelingsgerichte en ondernemende cultuur. Er is gewerkt aan een platte organisatiestructuur en ook zijn er domeinen en docentenwerkplekken gecreëerd. Sluis: Op die werkplekken, daar gebeurt het, Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

3 daar ontstaat de ontmoeting en leren de docenten van elkaar. Volgens Sluis is het de crux om het initiatief vanuit de medewerkers zelf te laten komen en hen vervolgens te faciliteren. Daardoor raken mensen geïnspireerd. Daarbij is aandacht voor leiderschapsontwikkeling van leidinggevenden, maar ook van docenten zelf volgens Sluis de belangrijkste factor. De leergang Uit de introductieworkshop bleek dat er onder de aspirant-deelnemers vooral behoefte is aan een leergang waarbij je het geleerde ook echt direct kunt toepassen in de praktijk en daar weer vervolgens- in een volgend blok - op kunt reflecteren. Daarnaast bleken de deelnemers behoefte te hebben aan veel intervisie en onderlinge ontmoeting. Een Linked-In community zal de leergang gaan ondersteunen. De wens van de deelnemers is ook om te werken in een gemengde groep wat betreft functies: HRM, rectoren, teamleiders. Aan al die wensen zal in de in mei te starten Leergang invulling worden gegeven. Meer informatie over de leergang vindt u in de Agenda op onze site > 8-daagse leergang 'Inspireer je mensen, ontwikkel je school' ( Kaj Munk geroemd om collegiale en betrokken schoolcultuur Sinds begin 2011 is het Hoofddorpse Kaj Munk College trotse bezitter van de prijs voor de beste werkgever in het voorgezet onderwijs. Aan de verkiezing namen duizenden werknemers in het onderwijs deel. Conrector Marijke Genuit meent dat je om een goede werkgever te kunnen zijn, eerst goede werknemers nodig hebt. En zelfs nu er een beker in de kast staat, ervaart de school dat goed werkgeverschap hard werken en regelmatig evalueren blijft. De jury roemde vooral de collegialiteit, goede sfeer en betrokkenheid op de werkvloer van het Kaj Munk College..Human resource-adviseur Marleen Kafando herkent dat: Betrokkenheid en collegialiteit zijn nu kenmerkend voor onze school. Onze werknemers communiceren op een open manier, met elkaar én met de schoolleiding. Dat is echter niet altijd zo geweest Genuit: Rond 2006 hadden we te maken met een dalende instroom en liet de sfeer onder het personeel te wensen over. Er was groepsvorming en er bestond soms onderlinge onenigheid over te volgen didactiek. Doordat daar niet goed over werd gepraat, raak je in een patstelling. Met de komst van de nieuwe rector Dick Bruinzeel, zijn we als schoolleiding heel gericht aan de schoolcultuur gaan werken. Nu heeft Bruinzeel net afscheid van ons genomen als rector, maar onze insteek is sindsdien een schoolcultuur waarin mensen mét elkaar praten, niet over elkaar. Geprofessionaliseerd personeelsbeleid Een tweede belangrijke omslag is de professionalisering van ons HR-beleid. Genuit: Voorheen was dat min of meer een deeltaak van de directie. Maar inmiddels hebben we een eigen personeelsadviseur, personeelsadministratie en salarisadministratie. De lijnen tussen HR en personeel zijn daarmee flink korter geworden. Kafando,vindt dat een grote vooruitgang: Als je administratief alles op orde hebt, kun je sneller antwoord geven op vragen, wat weer vertrouwen van werknemers oplevert. En vanuit dat vertrouwen wordt het voor iedereen weer makkelijker om andere, moeilijkere gesprekken te voeren. Kafando ging vier jaar geleden aan de slag als HR-adviseur van het Kaj Munk College. Aanvankelijk vanuit het bestuursbureau van IRIS in Heemstede, maar al snel merkte ze dat ze beter op school aanwezig kon zijn, dan op kantoor. Kafando: Ik heb er echt werk van gemaakt om iedereen te kennen. Het eerste halfjaar heb ik dus in spreekwoordelijke zin vooral veel koffie gedronken in de docentenkamer. Om te voelen wat er leeft, wat er speelt, waar gevoeligheden zitten, waar er ruimte is. Zonder relatie geen prestatie, vult Genuit Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

4 aan, Dat is een bekende kreet die ook ontzettend waar is als het gaat om personeelsbeleid en werkgeverschap. Blijvend alert De benoeming tot beste werkgever in het voorgezet onderwijs is voor Genuit geen reden om nu tevreden achterover te leunen: Het blijft een aandachtspunt om in alle communicatie zorgvuldig te zijn. Ook over kleine dingetjes. En hoe drukker je het hebt hoe lastiger. Dan is de neiging sterk om hier en daar wat te laten schieten. Zoals nu, in de periode dat er geen rector aan het roer staat. Maar mensen moeten weten waar we staan en waar we mee bezig zijn. Kafando: Beweging is er altijd, maar nu extra veel. We zitten toch op een keerpunt. Financieel moeten we de broekriem aanhalen, we krijgen een nieuwe rector en het gebouw gaat veranderen door onze groei. De grote uitdaging is om, ondanks die veranderingen, vast te houden aan wat we hebben aan sfeer, betrokkenheid en collegialiteit. Ook zonder dat we ons personeelsbeleid willen veranderen of vernieuwen, is het al een heel karwei om te koesteren wat we hebben, en dat zorgvuldig te onderhouden. Werken aan sfeer, betrokkenheid en collegialiteit Het geheim van een betere schoolcultuur is voor conrector Marijke Genuit grotendeels dat je er gewoon mee aan de slag gaat. Hetzelfde geldt voor personeelsbeleid in het algemeen. Begin maar met iets waarvan je denkt dat het goed is. En praat erover als het anders loopt dan verwacht. Een centrale rol bij het creëren van de beoogde sfeer, betrokkenheid en collegialiteit was de vorming van docententeams. Genuit: De teams vormen voor iedereen een thuisbasis. Je bent als team gemeenschappelijk verantwoordelijk voor een aantal klassen en je hebt de opdracht om gemeenschappelijke resultaten te behalen. Dat vergroot zichtbaar de betrokkenheid. Door de teamvorming is de organisatie een stuk platter geworden, vult Marleen Kafando aan, Werknemers voelen meer verantwoordelijkheid, omdat ze een probleem niet meer zomaar naar boven kunnen sturen. Andersom is Kafando er alert op dat oplossingen niet als een blauwdruk voor beleid naar beneden worden gestuurd: We vinden het fijn als mensen oplossingen bedenken, maar we willen wel dat die ideeën breed gedeeld en getoetst worden en dan pas geïmplementeerd worden. Werving en selectie Het Kaj Munk college groeit al een aantal jaren achter elkaar en heeft dus relatief veel nieuwe medewerkers aangenomen. Ook de wervings- en selectieprocedure speelt een rol bij het in stand houden van de schoolcultuur. Kafando: Die procedure hebben we bewust meer gericht op de vraag of iemand binnen onze schoolcultuur past. Om dat te realiseren voeren de personeelsadviseur en conrector nu altijd het eerste gesprek met een kandidaat. Genuit: Tijdens zo n gesprek kunnen we goed aanvoelen of een kandidaat met feedback kan omgaan en kan geven. Een tweede belangrijk punt is of iemand openstaat voor verdere ontwikkeling. Dit eerste gesprek staat daarmee grotendeels los van iemands didactische en pedagogische vaardigheden. Die komen in het vervolggesprek met de betreffende teamleider aan de orde. Collegialiteit bevorderen Als werkgever moedigt het Kaj Munk initiatieven om collegialiteit te bevorderen, van harte aan. Onlangs heeft een aantal jonge docenten de vrijdagmiddagborrel nieuw leven ingeblazen. En gymdocenten organiseren om de twee weken een sportactiviteit waarvoor iedereen zich kan inschrijven. Die initiatieven hebben een olievlekwerking. Al zullen we selectiever moeten worden, door de bezuinigingen die er onvermijdelijk aankomen, vertelt Genuit. Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

5 Goed werkgeverschap vergt persoonlijk contact Het Kaj Munk College profileert zichzelf als een school die warmte en gezelligheid paart aan duidelijkheid en heldere grenzen. Voor conrector Marijke Genuit zijn dat nog steeds de belangrijkste uitgangspunten. Om die uitgangspunten te blijven realiseren, zet de school sterk in op persoonlijk contact. Een personeelsbeleid dat leunt op persoonlijk contact is voor buitenstaanders niet direct heel zichtbaar. HR-adviseur Marleen Kafando: De organisatie rond de prijsuitreiking vroeg ons om stukken aan te leveren waarin ons personeelsbeleid is vastgelegd. Die bleken we uiteindelijk genoeg te hebben, maar ze vormen geen uitgangspunt. Die hebben we dus niet allemaal op ons bureau liggen. Als wij iets willen veranderen of een probleem willen oplossen, maken we eerst een onderlinge afspraak. Dan gaan alle betrokkenen er een tijdje mee aan de slag om de kinderziektes eruit te halen. Pas daarna stellen we de vraag: hebben we nieuw beleid? Als dat zo is, leggen we het uiteindelijk vast op papier. Genuit: Die vorm van co-creatie bleek voor onze collega s een van de redenen om de school te nomineren. Ze ervaren dat ze invloed hebben op wat er op beleidsterrein gebeurt. Oude neiging Ook als collega s een probleem met elkaar hebben, is het onderlinge gesprek eigenlijk altijd de oplossing, vertelt Kafando: De neiging was dat je naar de directie stapte als je een probleem had met een collega. Dat werkte niet. Nu vraag ik of het in eerste instantie niet onderling opgelossen kan worden. Door te praten met degene over wie het gaat. Daarmee houd je het probleem ook klein. Bepalend personeel Hoewel Genuit en Kafando trots zijn op het personeelsbeleid van het Kaj Munk College, staat het toch voortdurend onder druk. Op allerlei manieren: Ik merk zelf dat het veel aandacht vraagt om de persoonlijke benadering te blijven volhouden vertelt Genuit. De school is tenslotte altijd in beweging. Nu hebben we bijvoorbeeld tijdelijk geen rector. Op zo n moment neemt de druk toe, en is de verleiding groot om op problemen te reageren met blauwdrukken, met opgelegde oplossingen. Een actueel voorbeeld is dat we, net als veel andere scholen, onder financiële druk staan. De bezuinigingen die daardoor noodzakelijk zijn, kunnen we als eindverantwoordelijken bepalen door zelf de begroting na te lopen en te zeggen: dit en dat kan eraf. Om ons plan vervolgens te presenteren aan de teams. Daar kun je voor kiezen. Maar wij kiezen er bewust voor te beginnen bij de docententeams en andere direct betrokkenen. Kafando vult aan: Als je personeel op deze manier meeneemt bij je beleidsbepaling kun je daar veel mee winnen. Je benut op een prachtige manier hun creativiteit en kennis. Toch blijft het onvermijdelijk dat de directie uiteindelijk besluiten zal moeten nemen die voor sommige mensen pijnlijk zijn. Kafando: Als je serieus wordt betrokken bij een probleem, maakt dat het vaak toch makkelijker om moeilijke oplossingen en besluiten te accepteren. Ook als je daar zelf nadeel van ondervindt. Kaj Munk College Mavo, havo, vwo 148 personeelsleden 1250 leerlingen Eén locatie Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

6 Nieuw arbo- en P&O-netwerk gestart Arbo-VO heeft het initiatief genomen voor de oprichting van een arbonetwerk in het noorden van Noord-Holland en een P&O-netwerk in Noord-Brabant. De netwerkbijeenkomsten worden georganiseerd en begeleid door de VO-consultants van Arbo-VO en zijn bedoeld voor het uitwisselen van ervaringen. De deelnemers halen er kennis en expertise, maar zorgen daarnaast ook voor eigen inbreng. Tevens zullen experts worden uitgenodigd als gesprekspartner of voor specifieke (vakinhoudelijke) kennis. De arbonetwerken zijn bedoeld voor preventiemedewerkers in het voorgezet onderwijs en anderen die een bijzondere taak of verantwoordelijkheid hebben met betrekking tot arbeidsomstandigheden, veiligheid en RI&E. De P&O-netwerken zijn er voor directieleden, personeelsfunctionarissen, beleidsmedewerkers en leidinggevenden die in hun dagelijkse werk te maken hebben met inzetbaarheidsvraagstukken en levensfasegericht personeelsbeleid. Arbonetwerk Noord-Holland Noord In het arbonetwerk ligt het accent op veiligheid en RI&E. De eerste bijeenkomst voor het arbonetwerk Noord-Holland Noord is op dinsdag 26 april van uur tot uur, bij het Regius College te Schagen. Het thema van deze netwerkbijeenkomst is de Arbocatalogus- VO. >> Lees verder P&O-netwerk Noord-Brabant In het P&O-netwerk staat levensfasegericht personeelsbeleid centraal. Het netwerk start op woensdag 27 april 2011, van tot uur in Tilburg. De eerste bijeenkomst heeft als thema: Personeelsplanning en -ontwikkeling: hoe te reageren op maatschappelijke ontwikkelingen en voortdurende onderwijsinnovatie? >> Lees verder Meer netwerken Arbo-VO Naast deze nieuwe netwerken zijn er nog diverse andere regionale arbo- en p&o-netwerken actief. Zo is er op 12 mei een arbonetwerkbijeenkomst in de regio Rotterdam Den Haag, op 1 juni een arbonetwerkbijeenkomst in Limburg en op 14 juni een arbonetwerkbijeenkomst in de regio Tilburg. Kijk in de Agenda op arbo-vo.nl voor meer informatie. Informatie en aanmelden Bent u werkzaam in het voortgezet onderwijs en wilt u zich aanmelden? Of wilt u weten waar en wanneer de netwerken plaatsvinden? Klik hier of neem contact op met uw VO-consultant. Hij of zij kan u vertellen of u kunt deelnemen aan een bestaand netwerk in uw regio, of u verder informeren als er een nieuw netwerk wordt gestart. Deelname aan het netwerk is gratis. Werkdruk aanpakken bij de bron Werken aan duidelijke doelen. Dat is wat CSG Jan Arentsz in Alkmaar deed om het werkplezier te vergroten. Uitgangspunt hierbij is dat een discussie over werkdruk als zelfstandig fenomeen geen zin heeft. De ervaren werkdruk heeft vaak te maken met kwesties die zich op alle niveaus afspelen (individueel, in het team, in de organisatie). Door het gesprek daarover te starten en vervolgen, kan betrokkenheid en motivatie groeien. Als het plezier in het werk toeneemt, is er minder plek voor ervaren van werkdruk. >> Lees Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

7 verder Wilt u het werkplezier op uw school vergroten? In april zijn er drie regiobijeenkomsten (Amsterdam; 13 april, Zwolle; 14 april en Deurne; 19 april) waarin u op een informele en creatieve manier onder het genot van een hapje en een drankje kunt proeven aan Voortgezet Werkplezier. Voortgezet Werkplezier is een gratis gids, een stappenplan, met werkvormen om werkdruk aan te pakken. Er wordt tijd genomen om samen te kijken wat er echt aan de hand is. De bijeenkomsten duren van uur tot uur. >> Lees verder Overzicht cursussen en netwerkbijeenkomsten Arbo-VO 13 apr 2011 Kennismakingscursus Arboscan-VO 13 apr 2011 Bijeenkomst Voortgezet Werkplezier 14 apr 2011 Bijeenkomst Voortgezet Werkplezier 19 apr 2011 Bijeenkomst Voortgezet Werkplezier 26 apr 2011 Start arbonetwerk in het noorden van Noord-Holland 27 apr 2011 Start P&O-netwerk Noord-Brabant 10 mei 2011 Cursus Kennis van sociale zekerheid in het vo 12 mei 2011 Arbo-netwerk regio Rotterdam - Den Haag 12 mei 2011 Workshop Brein in beweging 17 mei 2011 Cursus Kennis van sociale zekerheid in het vo 19 mei daagse leergang 'Inspireer je mensen, ontwikkel je school' 01 jun 2011 Arbo-netwerk regio Limburg 09 jun 2011 Cursus Kennis van sociale zekerheid in het vo 14 jun 2011 Arbo-netwerk regio Tilburg 14 jun 2011 Cursus Kennis van sociale zekerheid in het vo 16 jun daagse leergang 'Inspireer je mensen, ontwikkel je school' 21 jun 2011 Kennismakingscursus Arboscan-VO 15 sep 2011 Tweedaagse cursus active aging 27 sep 2011 Workshop Brein in beweging 03 nov 2011 Tweedaagse cursus active aging Meer Arbo Nieuws: Hulp bij veiligheidsbeleid nog één jaar kosteloos Scholen kunnen een Kwaliteitsteam Veiligheid om ondersteuning vragen bij hun veiligheidsbeleid. Deze ondersteuning wordt in 2011 voor het laatst kosteloos aangeboden. De Kwaliteitsteams helpen veiligheidsvragen op te lossen en afspraken te maken met externe partijen, zoals politie en gemeente. Het Nederlands Jeugdinstituut voert de ondersteuning uit in opdracht van het ministerie van OCW. >>Lees verder: Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april

8 Verhalen van schade De Helpdesk Veilige Publieke Taak (VPT) geeft advies aan werkgevers met een publieke taak die schade lijden door agressie en geweld. Onlangs is er op de website van VPT een aantal filmpjes geplaatst met informatie over het verhalen van schade. Zo is er een filmpje over wat u kunt verhalen, de dilema s van werkgevers en werknemers over wat houdt hen tegenhoudt om schade te verhalen en het belang van het vaststellen van een norm voor het omgaan met agressie & geweld. Workshop Elke dag plezier in je werk In de eendaagse workshop Elke dag (weer) werkplezier wordt leert u over de wisselwerking die er is tussen de levensfases, uw baan en over de verantwoordelijkheden van uzelf. Ook wordt er aandacht besteed aan uw energiebalans en hoe u zelf hier invloed op uit kunt oefenen. In april, mei en juni zijn er verschillende workshops verspreid over het land. >> ssageid=1505&userid= &command=viewpage&activityid=preview&encid=1 Vraag uit de praktijk Zijn er landelijke regels voor schoolreizen of excursies waar we aan moeten voldoen? Antwoord >> Arbo-VO, het arboservicecentrum voor het voortgezet onderwijs Arbo-VO is een onafhankelijk kennis- en adviescentrum. Het belangrijkste doel is om werkgevers in het voortgezet onderwijs te ondersteunen bij de invulling van hun verantwoordelijkheid op het terrein van arbeidsomstandigheden, verzuim, re-integratie en levensfasegericht personeelsbeleid. Arbo-VO wil daarmee een bijdrage leveren aan het beheersen en laag houden van het verzuim in het voortgezet onderwijs. Arbo-VO is een project van de VO-raad i.s.m. de onderwijsbonden. Tel: servicecenter@arbo-vo.nl Heeft u opmerkingen of suggesties voor verbetering van deze nieuwsbrief of de internetsite? Laat het ons weten via servicecenter@arbo-vo.nl of bel Printversie Nieuwsbrief Arbo-VO 6 april