Arbeidsmatige dagbesteding

Transcriptie

1 Arbeidsmatige dagbesteding Een verkennend onderzoek naar aard en omvang Eindrapport Een onderzoek in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Sonja van der Kemp Félicie van Vree B3047 Leiden, 16 februari 2006

2

3 Voorwoord Het ministerie van VWS heeft behoefte aan inzicht in de aard en de omvang van de arbeidsmatige dagbesteding zoals die door dagcentra en activiteitencentra geboden wordt aan GGZ-cliënten en personen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. Dit inzicht is gewenst voor de toekomstige positionering van deze vormen van ondersteuning; binnen of buiten de AWBZ. Het kabinet onderzoekt namelijk of deze ondersteunende en activerende begeleiding kan worden overgeheveld. Het ministerie heeft Research voor Beleid gevraagd een inventariserend onderzoek uit te voeren naar de aard en omvang van de arbeidsmatige dagbesteding. Hoofddoel van het onderzoek is een definitie van arbeidsmatige dagbesteding op te stellen en aan de hand daarvan de aard en omvang van de dagbesteding te bepalen. Dit doel is beantwoord door met behulp van deskundigen uit het veld een begrippenkader op te stellen, een enquête uit te zetten onder alle aanbieders van dagbesteding en een verdiepingsfase uit te voeren bij een aantal aanbieders uit de verschillende sectoren. Wij willen hierbij alle betrokkenen en met name de negen instellingen uit het panel, hartelijk bedanken voor de enthousiaste en waardevolle inbreng. Félicie van Vree Projectleider zorg 3

4 4

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Beleidscontext Doel en vraagstelling Onderzoeksmethoden Leeswijzer 10 2 Afbakening arbeidsmatige dagbesteding Dimensies Afbakening Conclusie 15 3 Omvang van de dagbesteding Kwaliteit van de kwantitatieve gegevens Geïnventariseerde dagbesteding Schatting omvang dagbesteding Totale omvang van de dagbesteding Omvang van de dagbesteding per categorie Aantal cliënten Conclusie 22 4 Aard van de arbeidsmatige dagbesteding Resultaten van de enquête Gehandicaptenzorg Lichamelijk gehandicapten Verstandelijk gehandicapten Geestelijke gezondheidszorg Zorgboerderijen Conclusie 37 5 Totstandkoming van het aanbod Bevorderende factoren Belemmerende factoren Aansluiting van het aanbod bij behoefte cliënten Mogelijkheden voor uitstroom van cliënten Conclusie 43 6 Conclusies en discussie Conclusies Discussie 49 5

6 Bijlage 1 Expertinterviews en samenstelling panel 53 Bijlage 2 Deelnemers Delphi-methode 55 Bijlage 3 Vragenlijst enquête 57 Bijlage 4 Bestaande definities 63 Bijlage 5 Bezochte dagbestedingslocaties 65 Bijlage 6 Overzicht van de onderzoeksresultaten 67 6

7 1 Inleiding 1.1 Beleidscontext Op grond van de AWBZ kunnen mensen met een beperking (verstandelijk, lichamelijk of psychisch/psychiatrisch) geïndiceerd worden voor ondersteunende of activerende begeleiding. Deze twee functies maken deel uit van de (zeven) functiegerichte aanspraken van de AWBZ zoals die in 2003 zijn ingevoerd. Ondersteunende en activerende begeleiding kan zowel in uren als in dagdelen worden geïndiceerd. Uit de brief van het Kabinet aan de Tweede Kamer van 23 april 2004 over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) blijkt het kabinet de mogelijkheden voor overheveling van de dagbesteding naar verschillende domeinen nader te willen onderzoeken. Uitgangspunt daarbij is dat de dagbesteding voor gehandicapten en chronische psychiatrische patiënten vanuit het principe van inclusief beleid het beste zou passen in het onderwijsdomein (leerplichtige kinderen) en in het arbeidsdomein (volwassenen). Inclusief beleid gaat uit van het principe: algemeen wat kan en speciaal waar dat moet. Het streven van inclusief beleid is erop gericht de reguliere voorzieningen zodanig in te richten dat zoveel mogelijk mensen, al dan niet met een lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking, er gebruik van kunnen maken. Categoriaal beleid met speciale, op bepaalde doelgroepen gerichte voorzieningen wordt zo minder nodig. De ontwikkeling richting het versterken van inclusief beleid op het gebied van arbeid en onderwijs is in een stroomversnelling gebracht door de komst van de WMO. Om het beleid rond de overheveling en de bestuurlijke positionering van de dagbesteding op een goede manier vorm te geven, maar ook om te bepalen of vanuit de overheid voldoende beleidsmatige aandacht aan het onderwerp gegeven wordt, is informatie nodig over de aard en de huidige omvang van de arbeidsmatige dagbesteding. Op dit moment is niet voldoende duidelijk hoeveel mensen gebruik maken van arbeidsmatige dagbesteding, om welke activiteiten het gaat, hoeveel instellingen arbeidsmatige dagbesteding aanbieden en wat het budget is wat hiermee gemoeid is. 7

8 1.2 Doel en vraagstelling Het doel van het onderzoek is inzicht te geven in de aard en de omvang van arbeidsmatige dagbesteding. De bijbehorende onderzoeksvragen zijn als volgt geformuleerd: 0. Wat zijn in de praktijk toetsbare definities van arbeidsmatige dagbesteding voor de verschillende doelgroepen (personen met verstandelijke, lichamelijke en psychische beperkingen)? 0. Welk type AWBZ-cliënten zou volgens de definitie (onder 1) in aanmerking kunnen komen voor arbeidsmatige dagbesteding? 0. Welke dagbestedingsactiviteiten bieden AWBZ-instellingen aan? 0. Wat is in de praktijk het aandeel van arbeidsmatige dagbesteding (uitgedrukt in cliënten, aantal instellingen en budget) in de totale dagbesteding, uitgedrukt naar doelgroep? 0. Wat is de inhoud van het aanbod van arbeidsmatige dagbesteding, uitgesplitst naar doelgroep? 0. Welke bevorderende en belemmerende factoren spelen een rol bij het aanbieden van arbeidsmatige dagbesteding? Welke invloed hebben deze factoren op het aanbod? 1.3 Onderzoeksmethoden In het onderzoek staan twee aspecten centraal: ten eerste de definiëring van het begrip arbeidsmatige dagbesteding en ten tweede de inventarisatie van de aard en omvang van de dagbesteding. Daarvoor is gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden. Voor de afbakening van het begrip arbeidsmatige dagbesteding is gebruik gemaakt van deskresearch, expertinterviews en een groepsgesprek met een panel van aanbieders. Een globale inventarisatie van aard en omvang van de dagbesteding heeft plaatsgevonden door middel van een internetenquête. Tenslotte zijn, ter verdieping van de inventarisatie, bezoeken uitgevoerd bij enkele dagbestedingslocaties van de negen aanbieders uit het panel. Deskresearch In een search in de literatuur en via internet is informatie gezocht over het begrip dagbesteding, het begrip arbeidsmatige dagbesteding en de invulling hiervan in de praktijk. Expertinterviews Het onderzoek strekt zich uit over verschillende sectoren en een groot aantal partijen is hierbij betrokken. Om een goed inzicht te krijgen in de problematiek en eventuele bestaande registraties, indelingen en typeringen, zijn negen interviews gehouden met vertegenwoordigers van koepels van zorgaanbieders en belangenverenigingen van cliënten. Een overzicht van de betrokken organisaties is opgenomen in bijlage 1. Raadpleging panel Voor het onderzoek is een panel samengesteld van zorgaanbieders, die in verschillende fasen van het onderzoek zijn geraadpleegd. Het panel bestond uit negen zorgaanbieders, zes in de gehandicaptenzorg (zowel voor lichamelijk als verstandelijk gehandicapten) en drie in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Een overzicht van de zorgaanbieders in het panel is opgenomen in bijlage 1. 8

9 Met de panelleden is een groepsgesprek gehouden, waarbij is ingegaan op het aanbod van arbeidsmatige dagbesteding en de wijze waarop arbeidsmatige dagbesteding zich onderscheidt van andere vormen van dagbesteding. Delphi-methode Op basis van de informatie die is verzameld is een conceptdefinitie van arbeidsmatige dagbesteding opgesteld. Om de conceptdefinitie van arbeidsmatige dagbesteding te toetsen in de praktijk, nader te specificeren en zo te komen tot een door het veld gedeelde definitie is de Delphimethode toegepast. Met deze methode wordt de kennis van een groep experts verzameld en gedestilleerd door middel van een aantal discussieronden. Voor de Delphi-methode zijn experts (panel van zorgaanbieders, koepels van aanbieders, cliëntenorganisaties, overheid en wetenschappelijk experts) per geraadpleegd. In bijlage 2 vindt u een overzicht van de organisaties die een bijdrage hebben geleverd. Ronde 1 bestond uit het voorleggen van de concept-afbakening en het vragen om een reactie daarop. In ronde 2 werden de reacties gebundeld en, voorzien van een voorstel voor aanpassing, nogmaals voorgelegd aan de experts. De opbrengst is een afbakening van het begrip arbeidsmatige dagbesteding. Internetenquête Door middel van een internetenquête is de omvang van de dagbesteding geïnventariseerd. Daarbij is ingegaan op het aantal deelnemers, het aandeel van de activiteiten dat als arbeidsmatig kan worden beschouwd en het type activiteiten. De enquête werd voorafgegaan door een telefonische screening, waarbij is gevraagd of de organisatie dagbesteding voor volwassenen aanbiedt. De adressen van aanbieders zijn verkregen via de VGN en GGZ Nederland. Deze gegevens zijn aangevuld met de zorgboerderijen met een eigen AWBZ-toelating. Deze adressen zijn verkregen via het Steunpunt Landbouw en Zorg. In totaal zijn 310 organisaties telefonisch benaderd. Hiervan zijn 295 organisaties telefonisch bereikt. In totaal gaven 53 organisaties aan dat zij geen dagbestedingsactiviteiten voor volwassenen aanbieden, 2 organisaties wilden geen contactpersoon doorgeven. Uiteindelijk zijn 240 organisaties benaderd met de vragenlijst (239 per , 1 per post). 1 Van deze organisaties hebben er na verzending van de enquête nog 14 gemeld dat zij geen dagbestedingsactiviteiten voor volwassenen aanbieden. De vragenlijst is opgenomen in bijlage 3. Uiteindelijk hebben 128 organisaties de enquête ingevuld. Dit is een respons van 57%. Tabel 1.1 geeft de respons per sector weer. In de gepresenteerde tabellen tellen de aantallen op tot 136, aangezien enkele organisaties meerdere vragenlijsten hebben ingevuld (voor verschillende onderdelen van de organisatie). Tabel 1.1 Respons enquête op organisatieniveau Aantal benaderd met enquête (excl. niet behorend tot doelgroep) Respons Responspercentage Gehandicaptenzorg % GGZ % Zorgboerderijen (met AWBZ-toelating) % Totaal % 1 89 GGZ-instellingen, 140 instellingen voor gehandicaptenzorg en 11 zorgboerderijen. 9

10 Niet alle vragenlijsten hebben betrekking op de gehele organisatie. In de gehandicaptenzorg heeft 95% van de organisaties de vragenlijst voor de hele organisatie ingevuld, in de GGZ is dit 68%. Bezoeken bij dagbestedingslocaties Het doel van deze onderzoeksfase was om een verdiepend inzicht te krijgen in het aanbod van dagbestedingsactiviteiten en daarnaast een koppeling te maken tussen kenmerken van cliënten en kenmerken van dagbestedingactiviteiten. Daartoe zijn bezoeken uitgevoerd bij dagbestedingslocaties van de negen zorgaanbieders uit het panel. In totaal zijn 23 locaties bezocht, waarbij is gestreefd naar het bezoeken van locaties die uiteenlopen in de mate waarin de activiteiten arbeidsmatig zijn. Tijdens deze bezoeken is gesproken met managers, locatiehoofden, teamleiders, groepsleiders en leden van de cliëntenraad. 1.4 Leeswijzer De resultaten van het onderzoek worden beschreven in de volgende hoofdstukken. Hoofdstuk 2 gaat ten eerste in op de afbakening van het begrip arbeidsmatige dagbesteding. In hoofdstuk 3 komt de omvang van de arbeidsmatige dagbesteding in Nederland aan de orde. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 een beschrijving gegeven van de aard van de arbeidsmatige dagbesteding. In hoofdstuk 5 volgt een beschrijving van de bevorderende en belemmerende factoren die een rol spelen bij het aanbieden van arbeidsmatige activiteiten. Tenslotte volgen in hoofdstuk 6 de conclusies en discussie. 10

11 2 Afbakening arbeidsmatige dagbesteding De eerste cruciale stap bij het in kaart brengen van de aard en omvang van de arbeidsmatige dagbesteding in Nederland is het definiëren van het begrip arbeidsmatige dagbesteding. De aanbieders van dagbesteding maken vaak gebruik van de term arbeidsmatig, maar niet iedereen geeft dezelfde invulling aan het begrip. Bestaande definities (zie bijlage 4) bieden onvoldoende aanknopingspunten voor dit onderzoek. Wel zijn de criteria, op basis waarvan indicatiestelling voor de sociale werkvoorziening plaatsvindt, vastgelegd in het besluit uitvoering sociale werkvoorziening en begeleid werken. Uitgangspunt bij de afbakening is dat arbeidsmatige dagbesteding alleen dagbesteding omvat voor cliënten met een AWBZ-indicatie AB-dag of OB-dag. Dit betekent dat het gaat om dagbesteding in dagdelen, dit is over het algemeen dagbesteding in groepsverband. Dagbestedingsactiviteiten met individuele begeleiding, zoals jobcoaching van een cliënt in een regulier bedrijf, worden daarmee buiten beschouwing gelaten. Daarnaast geldt dat de afbakening is gericht op het onderscheiden van groepen activiteiten. Clienten kunnen verschillende soorten dagbesteding binnen een week combineren. 2.1 Dimensies Op basis van de bestaande definities, expertinterviews en het groepsgesprek met aanbieders van dagbesteding zijn dimensies in kaart gebracht waarop arbeidsmatige dagbesteding zich onderscheidt van niet-arbeidsmatige dagbesteding en van arbeid. Het gaat om de volgende dimensies: Doel van de activiteiten Aard van de activiteiten Productie-eisen Begeleiding Nakomen van afspraken Locatie Financiële vergoeding Deze dimensies zijn samengevat in het schema op de volgende pagina. 11

12 Dagbesteding Arbeid Dimensies Niet-arbeidsmatige dagbesteding Arbeidsmatige dagbesteding Doel van de activiteiten Doel van de activiteiten is een zinvolle dagbesteding voor cliënten, gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden Doel van de activiteiten is toeleiding naar arbeid Het doel van de activiteiten is het genereren van inkomsten Aard van de activiteiten De activiteiten richten zich primair op recreatie (hobby, sport, snoezelen ) of educatie / ontwikkeling De activiteiten richten zich primair op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten (intern of extern) Productie-eisen Geen kwantitatieve productie-eisen, kwalitatieve productie-eisen zijn mogelijk Kwantitatieve en kwalitatieve productie-eisen Begeleiding De activiteiten worden uitgevoerd onder begeleiding van een zorgverlener De activiteiten worden uitgevoerd zonder begeleiding van een zorgverlener Nakomen van afspraken Aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijden) zijn geen ingrijpende consequenties verbonden Aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijden) zijn consequenties verbonden Locatie Woonvorm / activiteitencentrum / zorgboerderij / cliëntgestuurd project Werkproject Regulier bedrijf / SW-bedrijf / vereniging / non-profit organisatie Financiële vergoeding Geen salaris, geen onkostenvergoeding Geen salaris, wel onkostenvergoeding Salaris 12

13 2.2 Afbakening De dagbesteding voor volwassenen in dagdelen is op basis van de beschreven dimensies onderverdeeld in vier categorieën, namelijk: niet-arbeidsmatige dagbesteding, meer vrijblijvende vormen van arbeidsmatige dagbesteding, niet vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding, toeleiding naar arbeid. Deze categorieën hebben als basis gediend voor de inventarisatie van de aard en omvang van de arbeidsmatige dagbesteding, zoals wordt beschreven in hoofdstuk 3 en 4 van dit rapport. De categorieën worden hieronder beschreven aan de hand van de eerder genoemde dimensies. A: Niet-arbeidsmatige dagbesteding Activiteiten die primair gericht zijn op recreatie of educatie. Doel van de activiteiten is de cliënten een zinvolle dagbesteding te bieden gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden. Indien bijvoorbeeld door cliënten producten worden gemaakt, zijn deze niet voor de verkoop en worden hieraan geen kwalitatieve of kwantitatieve eisen gesteld. Voorbeelden hiervan zijn creatieve activiteiten, sport en spel, kookgroep en snoezelen. Als gekeken wordt naar de dimensies uit het schema gelden de volgende kenmerken: doel van de activiteiten: het doel van de activiteiten is een zinvolle dagbesteding voor cliënten gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden. aard van de activiteiten: de activiteiten zijn primair gericht op recreatie (hobby, sport) of educatie / ontwikkeling productie-eisen: er zijn geen kwantitatieve en kwalitatieve productie-eisen begeleiding: De activiteiten worden uitgevoerd onder begeleiding van een zorgverlener nakomen van afspraken: aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijdstippen) zijn geen ingrijpende consequenties verbonden locatie: de activiteiten vinden plaats binnen de woonvorm, activiteitencentrum, zorgboerderij of cliëntgestuurd project. financiële vergoeding: deelnemers aan de activiteiten krijgen geen salaris en geen onkostenvergoeding B: Meer vrijblijvende vormen van arbeidsmatige dagbesteding Deze activiteiten zijn gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten. Bij de meer vrijblijvende vormen van arbeidsmatige dagbesteding worden geen kwantitatieve productie-eisen gesteld, kwalitatieve productie-eisen zijn wel mogelijk. Er is geheel geen tijdsdruk, cliënten kunnen bijvoorbeeld vaak pauze nemen. Er zijn wel afspraken over de aard van de activiteiten en de dagdelen en tijdstippen waarop de activiteiten worden uitgevoerd, maar er zijn geen consequenties aan verbonden als de cliënt de afspraken niet nakomt. 13

14 Als gekeken wordt naar de dimensies gelden de volgende kenmerken: doel van de activiteiten: het doel van de activiteiten is een zinvolle dagbesteding voor cliënten gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden aard van de activiteiten: de activiteiten zijn primair gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten (voor externe partijen of ten behoeve van het activiteitencentrum / zorgboerderij / werkproject / bedrijf) productie-eisen: er zijn geen kwantitatieve productie-eisen, kwalitatieve productie-eisen zijn mogelijk begeleiding: De activiteiten worden uitgevoerd onder begeleiding van een zorgverlener nakomen van afspraken: aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijdstippen) zijn geen ingrijpende consequenties verbonden locatie: de activiteiten vinden plaats binnen of vanuit de woonvorm, activiteitencentrum, zorgboerderij, cliëntgestuurd project, werkproject of regulier bedrijf / SW-bedrijf / vereniging / nonprofit organisatie financiële vergoeding: deelnemers aan de activiteiten krijgen geen salaris, een onkostenvergoeding is wel mogelijk C: Niet vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding Deze activiteiten zijn gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten. Bij arbeidsmatige dagbesteding worden (beperkte) kwalitatieve en kwantitatieve productie-eisen gesteld. De kwantitatieve eisen liggen wel onder de eisen die worden gesteld bij de sociale werkvoorziening. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat een groep een target heeft die per dag gehaald moet worden, waarbij alle deelnemers worden verwacht een bijdrage te leveren. Wel kan de individuele bijdrage per dag verschillen. Bij het niet nakomen van afspraken (over de activiteiten, dagdelen en tijdstippen) kunnen daar consequenties aan verbonden zijn (bijv. overplaatsing naar een andere groep, geen onkostenvergoeding). Als gekeken wordt naar de dimensies gelden de volgende kenmerken: doel van de activiteiten: het doel van de activiteiten is een zinvolle dagbesteding voor cliënten gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden. aard van de activiteiten: de activiteiten zijn gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten (voor externe partijen of ten behoeve van het activiteitencentrum / zorgboerderij / project / bedrijf) productie-eisen: er zijn kwantitatieve en kwalitatieve productie-eisen begeleiding: De activiteiten worden uitgevoerd onder begeleiding van een zorgverlener nakomen van afspraken: aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijdstippen) zijn consequenties verbonden locatie: de activiteiten vinden plaats binnen of vanuit de woonvorm, activiteitencentrum, zorgboerderij, cliëntgestuurd project, werkproject of regulier bedrijf / SW-bedrijf / vereniging / nonprofit organisatie. financiële vergoeding: deelnemers aan de activiteiten krijgen geen salaris, een onkostenvergoeding is wel mogelijk D: Toeleiding naar arbeid Het doel van de activiteiten is primair toeleiding naar (reguliere) arbeid. De activiteiten zijn eveneens gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten (aan derden of ten behoeve van het activiteitencentrum, zorgboerderij of werkproject). Er zijn afspraken over de termijn waarbinnen de toeleiding naar arbeid plaats moet vinden. Aan de activiteiten wor- 14

15 den (beperkte) kwalitatieve en kwantitatieve productie-eisen gesteld. Bij het niet nakomen van afspraken (over de activiteiten, dagdelen en tijdstippen) kunnen daar consequenties aan zijn verbonden. Als gekeken wordt naar de dimensies gelden de volgende kenmerken: doel van de activiteiten: het doel van de activiteiten is toeleiding naar arbeid. aard van de activiteiten: de activiteiten zijn primair gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten (voor externe partijen of ten behoeve van het activiteitencentrum / zorgboerderij / project / bedrijf) productie-eisen: er zijn kwantitatieve en kwalitatieve productie-eisen begeleiding: De activiteiten worden uitgevoerd onder begeleiding van een zorgverlener nakomen van afspraken: aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijdstippen) zijn consequenties verbonden locatie: De activiteiten vinden plaats op uiteenlopende locaties. financiële vergoeding: deelnemers aan de activiteiten krijgen geen salaris, een onkostenvergoeding is wel mogelijk. Toeleiding naar arbeid vindt met name plaats met individuele begeleiding, deze vormen van dagbesteding vallen niet onder de reikwijdte van het onderzoek. 2.3 Conclusie Op basis van expertinterviews, een groepsgesprek met zorgaanbieders, deskresearch en de Delphi-methode is een afbakening opgesteld van arbeidsmatige dagbesteding. Er kunnen vier categorieën van dagbesteding worden onderscheiden: A. Recreatie en educatie B. Vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding C. Niet vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding D. Toeleiding naar arbeid Categorie A omvat alle niet-arbeidsmatige dagbesteding. Categorieën B, C en D zijn subcategorieën van arbeidsmatige dagbesteding. De dimensie waarop arbeidsmatige dagbesteding zich met name onderscheidt van nietarbeidsmatige dagbesteding is de aard van de activiteiten. Arbeidsmatige activiteiten richten zich primair op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten. Nietarbeidsmatige activiteiten richten zich primair op recreatie en/of educatie. Deze indeling van de dagbesteding in vier categorieën is als uitgangspunt gehanteerd bij de inventarisatie van de aard en omvang van de arbeidsmatige dagbesteding. Hier wordt in de volgende hoofdstukken nader op ingegaan. 15

16 16

17 3 Omvang van de dagbesteding Dit hoofdstuk gaat in op de omvang van de (arbeidsmatige) dagbesteding in Nederland. Ten eerste wordt in paragraaf 3.1 ingegaan op de kwaliteit van de kwantitatieve gegevens. In paragraaf 3.2 komen de resultaten van de internetenquête onder zorgaanbieders aan de orde. In paragraaf 3.3 wordt op basis van de verzamelde gegevens een schatting gemaakt van de omvang van de (arbeidsmatige) dagbesteding. Tenslotte wordt in paragraaf 3.4 de conclusie beschreven. 3.1 Kwaliteit van de kwantitatieve gegevens Bij de inventarisatie van de omvang van de dagbesteding is een aantal knelpunten geconstateerd, waardoor het presenteren van eenduidige, betrouwbare cijfermatige gegevens over de omvang van de dagbesteding op basis van de enquête niet goed mogelijk is: Zorgaanbieders registreren gegevens over het aantal cliënten en de verdeling over de activiteiten vaak niet centraal. De gegevens moeten in alle afzonderlijke regio s of vestigingen worden geïnventariseerd. Hierdoor konden zij niet altijd binnen de gestelde termijn volledige gegevens voor de organisatie aanleveren. Bij veel zorgaanbieders is de dagbesteding voor cliënten met een indicatie OB dag of AB dag organisatorisch niet gescheiden van de dagbesteding voor cliënten met een indicatie verblijf. Cliënten nemen in dezelfde centra en dezelfde groepen deel aan activiteiten. Voor een deel is er daarbij sprake van onderaannemerschap: de aanbieder van (extramurale) dagbesteding verzorgt ook dagbesteding voor cliënten van een andere (intramurale) zorgaanbieder. In de GGZ bestaat een deel van het dagbestedingsaanbod uit een inloopfunctie, waar cliënten geheel vrijblijvend gebruik van kunnen maken. Voor sommige organisaties was het niet mogelijk om een onderscheid te maken tussen cliënten die gebruik maken van de inloop en cliënten die werkelijk gebruik maken van dagbestedingsactiviteiten, waardoor zij geen goed beeld kunnen geven van het aantal cliënten. Cliënten met een Persoonsgebonden budget (PGB) zijn niet opgenomen in de productieafspraken. In het rappel voor de enquête is de instellingen gevraagd deze cliënten wel mee te tellen bij het aantal cliënten. Het is voor instellingen niet gebruikelijk om in de registratie een onderscheid te maken naar type dagbestedingsactiviteiten. De vragen over de verdeling van cliënten naar type dagbesteding sluiten dan ook niet aan bij de wijze van registreren. Voor de interpretatie van de resultaten van de enquête is van belang dat in de opgegeven productieafspraken en aantallen cliënten waarschijnlijk door een deel van de organisaties ook cliënten met een indicatie verblijf zijn meegeteld. Cliënten met een PGB zijn niet opgenomen in de productieafspraken, in hoeverre zij wel zijn meegeteld in de aantallen cliënten kan niet worden vastgesteld. 17

18 3.2 Geïnventariseerde dagbesteding In deze paragraaf volgt een beschrijving van de dagbesteding zoals die is geïnventariseerd door middel van een internetenquête onder zorgaanbieders. Daarbij is gevraagd naar de totale omvang van de dagbesteding voor volwassenen in groepsverband en de verdeling over de verschillende categorieën dagbesteding. Voor de presentatie van de resultaten hebben we ervoor gekozen de organisaties in te delen op basis van de sector waar de organisatie primair onder valt. Daarbij onderscheiden we de gehandicaptenzorg, de GGZ en zorgboerderijen. Dit neemt niet weg dat een deel van de organisaties dagbesteding aanbiedt voor verschillende doelgroepen. Aantal aanbieders In totaal hebben 128 aanbieders meegewerkt aan de enquête. Al deze organisaties bieden dagbestedingsactiviteiten aan voor volwassenen. De doelgroepen waaraan dagbesteding wordt geboden zijn: verstandelijk gehandicapten, lichamelijk gehandicapten, zintuiglijk gehandicapten, meervoudig gehandicapten, cliënten met psychische beperkingen en (ex-)verslaafden. Vrijwel al deze organisaties bieden activiteiten aan in de categorieën recreatie en educatie (94%) en vrijblijvend arbeidsmatig (92%). Ongeveer tweederde (63%) van de organisaties biedt bovendien activiteiten aan in de categorie niet vrijblijvend arbeidsmatig. Ongeveer de helft (47%) biedt activiteiten aan in de categorie toeleiding naar arbeid. De totale groep aanbieders van dagbesteding voor volwassenen bestaat naar schatting uit 226 organisaties, waarvan 135 in de gehandicaptenzorg, 80 in de GGZ en 11 zorgboerderijen met een eigen AWBZ toelating. 1 Productieafspraken en aantal deelnemers In tabel 3.1 is voor de geënquêteerde organisaties weergegeven welke productieafspraken zij in 2005 hadden met het zorgkantoor en hoeveel cliënten gebruik maken van de dagbesteding. In deze tabel zijn alleen die organisaties meegenomen die zowel het aantal cliënten als de productieafspraken hadden ingevuld. Tabel 3.1 Productieafspraken voor 2005 en aantal cliënten eind 2005 in de dagbesteding voor volwassenen in groepsverband (OB / AB dag), bij de instellingen die aan de enquête hebben meegewerkt Productieafspraken Aantal cliënten N Omvang totale populatie Gehandicaptenzorg dagdelen GGZ uren Zorgboerderijen dagdelen Totaal De meeste zorgboerderijen hebben een structurele samenwerking met een zorginstelling of worden gefinancierd vanuit persoonsgebonden budgetten (PGB), zij hebben geen eigen AWBZ toelating. In 2004 waren er in totaal 432 zorgboerderijen in Nederland (bron: 2 Een deel van de organisaties heeft de productieafspraken ingevuld in uren en een deel in dagdelen. Bij organisaties die de productieafspraken hebben ingevuld in dagdelen, is dit omgerekend naar uren. Daarbij is uitgegaan van 4 uur per dagdeel. 18

19 Verdeling van dagbestedingsactiviteiten over de verschillende categorieën De definities van de verschillende categorieën dagbesteding zijn in de enquête voorgelegd aan de respondenten. Hen werd gevraagd een inschatting te maken welk deel van de cliënten met name gebruik maakt van de verschillende vormen van dagbesteding. De resultaten zijn weergegeven in tabel 3.2. Tabel 3.2 Gemiddeld percentage cliënten dat (naar schatting) met name gebruik maakt van de verschillende categorieën activiteiten Geh. zorg GGZ Zorgboerderijen A: recreatie en educatie 42% 50% 6% B: vrijblijvend arbeidsmatig 33% 25% 79% C: niet vrijblijvend arbeidsmatig 20% 16% 9% D: toeleiding naar arbeid 3% 8% 5% Anders 1% 2% 0% N Uit deze tabel blijkt dat zowel in de gehandicaptenzorg als in de GGZ ongeveer de helft van de cliënten met name deelneemt aan arbeidsmatige dagbesteding (categorie B, C of D). Bij de zorgboerderijen nemen vrijwel alle cliënten deel aan arbeidsmatige dagbesteding. 3.3 Schatting omvang dagbesteding In deze paragraaf wordt een schatting gemaakt van de omvang van de (arbeidsmatige) dagbesteding. Daarbij maken we een onderscheid tussen de omvang in aantal dagdelen of uren, in budget en in aantal cliënten. De schatting is gebaseerd op cijfers van het CTG over de productieafspraken voor 2005 en de resultaten van de enquête onder instellingen in de gehandicaptenzorg en de GGZ Totale omvang van de dagbesteding In tabel 3.3 zijn de productieafspraken voor dagbesteding in groepsverband voor volwassenen 1 weergegeven voor de sectoren gehandicaptenzorg en GGZ (inclusief verslavingszorg). Uit de gegevens van het CTG blijkt dat ook in de sector Verpleging & Verzorging productieafspraken worden gemaakt voor de betreffende functies. Deze productieafspraken zijn in de tabellen buiten beschouwing gelaten. 1 Bron: CTG. Het betreft de volgende prestaties: H518 (dagactiviteit LG), H519 (dagactiviteit VG basis), H520 (dagactiviteit VG extra), H523 (dagactiviteit ZG), F125 (dagactiviteit GGZ LZA) en UREAA (GGZ). De prestatie F125 is in 2004 geïntroduceerd: nieuwe aanbieders registreren de activiteiten op F125, terwijl bestaande aanbieders dezelfde activiteiten registreren op UREAA. 19

20 Tabel 3.3 Productieafspraken en budget voor dagbesteding in groepsverband voor volwassenen in 2005, weergegeven per sector (Bron: CTG) Productieafspraken Budget (in euro s) Gehandicaptenzorg dagdelen GGZ uren Totaal Omvang van de dagbesteding per categorie In tabellen 3.4 en 3.5 zijn schattingen van de productieafspraken en het budget voor de verschillende categorieën activiteiten weergegeven. Deze schattingen zijn een combinatie van de gegevens van het CTG (tabel 3.3) en de verdeling van cliënten over de categorieën op basis van de enquête onder instellingen (tabel 3.2). Tabel 3.4 Geschatte productieafspraken in de verschillende categorieën activiteiten (afgerond op 1.000) 1 Gehandicaptenzorg (in dagdelen) GGZ (in uren) A: recreatie en educatie B: vrijblijvend arbeidsmatig C: niet vrijblijvend arbeidsmatig D: toeleiding naar arbeid Anders Totaal Tabel 3.5 Geschat budget in de verschillende categorieën activiteiten (in euro s, afgerond op 1.000) 1 Gehandicaptenzorg GGZ Totaal A: recreatie en educatie B: vrijblijvend arbeidsmatig C: niet vrijblijvend arbeidsmatig D: toeleiding naar arbeid Anders Totaal Aantal cliënten Om een schatting te maken van het aantal cliënten dat gebruik maakt van de dagbesteding, worden de gegevens over de productieafspraken gecombineerd met gegevens uit de enquête over het gemiddelde aantal dagdelen per cliënt per week. 1 De aantallen in deze tabel wijken, als gevolg van afronding, enigszins af van de in tabel 3.3 genoemde aantallen. 20

21 Aantal cliënten in de gehandicaptenzorg In de enquête is de organisaties gevraagd in te vullen wat de verdeling is van cliënten over het aantal dagdelen dat zij wekelijks van de dagbestedingactiviteiten gebruik maken. Voor de 67 organisaties die deze vraag hebben beantwoord leidt dit tot een gemiddelde van 7,3 dagdelen per cliënt per week (uitgaande van deelname aan de activiteiten gedurende 47 weken per jaar). Indien echter de productieafspraken die organisaties ingevuld hebben gedeeld worden door het ingevulde aantal cliënten dat van dagbesteding gebruik maakt (61 organisaties vulden beide vragen in), komen we uit op een gemiddelde van 6,1 dagdelen per cliënt per week. 1 Naar verwachting zal de werkelijkheid tussen beide waarden inliggen. Deze gegevens leiden, indien toegepast op de productieafspraken in tabel 3.3, tot een schatting van het totale aantal cliënten in de gehandicaptenzorg dat gebruik maakt van dagbesteding tussen de en cliënten. Een uitsplitsing naar categorieën is weergegeven in tabel 3.6. Tabel 3.6 Geschat aantal cliënten in de gehandicaptenzorg in de verschillende categorieën activiteiten (afgerond op 100) Minimum Maximum 7,3 dagdelen per cliënt per week 6,1 dagdelen per cliënt per week A: recreatie en educatie B: vrijblijvend arbeidsmatig C: niet vrijblijvend arbeidsmatig D: toeleiding naar arbeid Anders Totaal Uit deze tabel blijkt dat het aantal cliënten dat gebruik maakt van arbeidsmatige dagbesteding (categorie B, C en D) naar schatting tussen de en ligt. Om meer exacte uitspraken te kunnen doen moet nader worden geïnventariseerd hoeveel dagdelen cliënten gemiddeld deelnemen aan de dagbestedingsactiviteiten. Aantal cliënten in de GGZ Voor de GGZ leiden de twee berekeningsmethoden tot een gemiddelde deelname aan de activiteiten van 7,5 uren per cliënt per week (ingevuld door 21 organisaties) en 16,5 uren per cliënt per week (ingevuld door 13 organisaties). Bij deze berekeningen is uitgegaan van deelname aan de activiteiten gedurende 47 weken per jaar. Het verschil tussen de gemiddelden is veel groter dan in de gehandicaptenzorg. Daarbij gelden dezelfde mogelijke verklaringen als bij de gehandicaptenzorg 1 en daarnaast is de representativiteit van deze uitkomsten minder door het kleine aantal organisaties dat de vragen die van belang zijn voor deze schatting heeft ingevuld. De inschatting van het aantal cliënten in de GGZ is derhalve lastiger. 1 Voor het verschil tussen beide methoden zijn verschillende verklaringen mogelijk: 1. productieafspraken kunnen afwijken van de gerealiseerde productie, 2. het aantal cliënten is een momentopname, 3. de registratie van het aantal dagdelen per cliënt is niet nauwkeurig. 21

22 Deze gegevens leiden, indien toegepast op de productieafspraken in tabel 3.3, tot een schatting van het totale aantal cliënten in de GGZ dat gebruik maakt van dagbesteding tussen de en De ondergrens van cliënten is onwaarschijnlijk aangezien de 21 organisaties die de enquête hebben ingevuld reeds cliënten hebben (zie tabel 3.1). In totaal bieden circa 80 organisaties in de GGZ dagbesteding aan. Het ligt daarom voor de hand dat het werkelijke aantal cliënten dichter bij de ligt dan bij de Een uitsplitsing van het aantal cliënten naar categorieën is weergegeven in tabel 3.7. Tabel 3.7 Geschat aantal cliënten in de GGZ in de verschillende categorieën activiteiten (afgerond op 100) Minimum Maximum 16,5 uren per cliënt per week 7,5 uren per cliënt per week A: recreatie en educatie B: vrijblijvend arbeidsmatig C: niet vrijblijvend arbeidsmatig D: toeleiding naar arbeid Anders Totaal Uit deze tabel blijkt dat het aantal cliënten dat gebruik maakt van arbeidsmatige dagbesteding (categorie B, C en D) naar schatting tussen de en ligt. Om een meer nauwkeurige schatting te kunnen maken van het aantal cliënten in de GGZ die gebruik maken van de dagbesteding is een grondige inventarisatie nodig van het aantal uren dat cliënten gemiddeld per week deelnemen aan de activiteiten. Het aantal aanwezige uren per week is in de GGZ aanzienlijk lager dan in de gehandicaptenzorg. Op verklaringen daarvoor wordt nader ingegaan in hoofdstuk Conclusie De omvang van de dagbesteding Instellingen in de gehandicaptenzorg hebben gezamenlijk productieafspraken voor 10,3 miljoen dagdelen dagbesteding voor volwassenen. Het bijbehorende budget is circa 370 miljoen euro. De doelgroepen voor deze dagbesteding zijn verstandelijk gehandicapten, lichamelijk gehandicapten, zintuiglijk gehandicapten en meervoudig gehandicapten. In totaal maken naar schatting tussen de en cliënten gebruik van deze vorm van dagbesteding. De dagbesteding in de gehandicaptenzorg wordt aangeboden door circa 135 organisaties. Instellingen in de GGZ hebben gezamenlijk productieafspraken voor 5,4 miljoen uren dagbesteding voor volwassenen in groepsverband. Het bijbehorende budget is circa 40 miljoen euro. In totaal maken naar schatting tussen de en cliënten gebruik van deze dagbesteding. De dagbesteding in de GGZ wordt aangeboden door circa 80 organisaties. 22

23 De omvang van de arbeidsmatige dagbesteding De totale omvang van de arbeidsmatige dagbesteding kan worden ingeschat door de omvang van de categorieën B, C en D samen te nemen. Dan ontstaat het volgende beeld: In de gehandicaptenzorg bestaan de productieafspraken voor arbeidsmatige dagbesteding naar schatting uit 5,8 miljoen dagdelen, met een budget van circa 207 miljoen euro. Aan deze activiteiten nemen naar schatting tussen de en cliënten deel. De productieafspraken voor arbeidsmatige dagbesteding in de GGZ omvatten naar schatting 2,7 miljoen uren, met een budget van 20 miljoen euro. In totaal nemen naar schatting tussen de en cliënten deel aan deze activiteiten. 23

24

25 4 Aard van de arbeidsmatige dagbesteding In dit hoofdstuk volgt een beschrijving van het type activiteiten dat wordt aangeboden binnen de categorie arbeidsmatige dagbesteding, uitgesplitst naar gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg. Tevens wordt een beschrijving gegeven van de deelnemers aan de arbeidsmatige dagbesteding. Tot de categorie arbeidsmatige dagbesteding worden de volgende subcategorieën gerekend: vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding, niet vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding en toeleiding naar arbeid. Bij de beschrijving van het aanbod aan arbeidsmatige dagbesteding wordt gebruik gemaakt van de in hoofdstuk 2 geïntroduceerde dimensies. In paragraaf 4.1 worden ten eerste enkele resultaten van de enquête weergegeven. De beschrijving van de arbeidsmatige dagbesteding en de deelnemers in paragrafen 4.2 en 4.3 komt voort uit de werkplekbezoeken die zijn uitgevoerd bij dagbestedingslocaties van negen zorgaanbieders. Een overzicht van de bezochte locaties is opgenomen in bijlage 5. Paragraaf 4.4 gaat in op de rol van zorgboerderijen in de dagbesteding. In paragraaf 4.5 volgt tenslotte de conclusie over de aard van de arbeidsmatige dagbesteding. 4.1 Resultaten van de enquête In de enquête zijn enkele vragen gesteld over de invulling van de arbeidsmatige dagbesteding op groepsniveau. Categorieën arbeidsmatige dagbesteding In onderstaand tabel is te zien hoe de groepen met arbeidsmatige activiteiten zijn verdeeld over de verschillende categorieën. Tabel 4.1 Verdeling van de ingevulde dagbestedingsgroepen over de categorieën van arbeidsmatige dagbesteding Geh. zorg GGZ Zorgboerderijen Vrijblijvend arbeidsmatig (B) 52% 37% 63% Niet vrijblijvend arbeidsmatig (C) 23% 16% 25% Toeleiding naar Arbeid (D) 3% 4% 0% B + C 13% 12% 0% C + D 3% 16% 0% B, C + D 3% 10% 0% Onbekend 3% 6% 13% Totaal aantal ingevulde groepen N Uit deze tabel blijkt dat een aanzienlijk deel van de arbeidsmatige dagbesteding vrijblijvend van aard is in alle sectoren. Wel komen combinaties van verschillende categorieën activiteiten binnen één groep in de GGZ veel vaker voor dan in de gehandicaptenzorg. Type activiteiten Het type activiteiten komt voor een groot deel overeen tussen de sectoren. Veel voorkomende activiteiten zijn licht industrieel werk (inpakwerk, assemblage), groenonderhoud, houtbewerking, 25

26 horeca (café, restaurant, catering), dienstverlening (receptie, schoonmaakwerk), kaarsen en zeep maken en activiteiten op de boerderij. Daarnaast zijn er veel creatieve productiegroepen (keramiek, hout, textiel) en kunstateliers. Andere activiteiten die voorkomen zijn: bakkerij, administratief werk, fietsenreparatie, winkel, klussenteam, theater, wasserette, tweedehands winkels, metaalbewerking en grafisch werk. 4.2 Gehandicaptenzorg In deze paragraaf volgt een beschrijving van arbeidsmatige activiteiten in de gehandicaptenzorg, gebaseerd op de bezoeken bij de dagbestedingslocaties. Het aanbod van dagbestedingsactiviteiten voor lichamelijk gehandicapten en verstandelijk gehandicapten wordt apart beschreven. Er is wel sprake van enige overlap en er zijn locaties waar beide doelgroepen terecht kunnen. Over het algemeen is de dagbesteding voor deze doelgroepen echter gescheiden op organisatieniveau en/of locatieniveau Lichamelijk gehandicapten In totaal zijn bij twee organisaties drie locaties bezocht waar arbeidsmatige activiteiten werden aangeboden voor lichamelijk gehandicapten. Aard van het aanbod Doel van de activiteiten: Het doel van de activiteiten is een zinvolle dagbesteding voor cliënten gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden. Aard van de activiteiten: Bij de bezochte locaties vallen de arbeidsmatige dagbestedingsactiviteiten voor lichamelijk gehandicapten allemaal in de categorie vrijblijvend arbeidsmatig. Er worden producten gemaakt voor de verkoop of diensten geleverd. Bij geen enkele activiteit worden productie-eisen gesteld. Ook zijn er geen consequenties aan het niet nakomen van afspraken over aanwezigheid of productie. Als de cliënt niet gemotiveerd is voor de activiteit zal wel worden gezocht naar een dagbestedingsgroep die beter aansluit bij de behoefte van de cliënt. In alle andere gevallen, zoals een afname van mogelijkheden van de cliënt, wordt er naar gestreefd cliënten zo lang mogelijk deel te laten nemen aan de activiteiten. Voorbeelden van activiteiten zijn: het maken van creatieve producten voor verkoop in een winkel, op markten of in opdracht (bijv. hout, keramiek, textiel, schilderijen). een grafisch bureau waar websites worden ontwikkeld en bijgehouden en folders en brochures worden gemaakt. een metaal- en houtwerkplaats waar van hout en metaal meubels e.d. worden gemaakt of opgeknapt. een bakkerij waar broodjes worden gebakken voor verkoop in een eigen winkeltje en voor de kantine van het activiteitencentrum. 26

27 Uit de enquête blijkt dat er wel niet vrijblijvende arbeidsmatige dagbestedingsgroepen voor lichamelijk gehandicapten zijn, maar minder dan voor verstandelijk gehandicapten. Tijdens de werkplekbezoeken was één locatie met niet vrijblijvende arbeidsmatige dagbesteding toegankelijk voor zowel lichamelijk gehandicapten, verstandelijk gehandicapten en GGZ-cliënten. Deze locatie komt nader aan de orde in paragraaf 4.2.2, aangezien verstandelijk gehandicapten hierbij het meest vertegenwoordigd waren. Zie hiervoor het voorbeeld van een arbeidsmatige locatie in het kader. Productie-eisen: Er zijn geen kwantitatieve productie-eisen voor cliënten. Er is voor de cliënten ook geheel geen werkdruk. Iedereen kan naar eigen vermogen deelnemen aan de activiteiten. Wel is de kwaliteit van het product belangrijk. De activiteiten worden echter zodanig afgestemd op de mogelijkheden van de cliënt dat vrijwel iedereen een bijdrage kan leveren. Begeleiding: De begeleiding bestaat naast taakgerichte begeleiding en het bedenken en realiseren van aanpassingen in de werkzaamheden (bijvoorbeeld hulpmiddelen) ook uit sociaal-emotionele begeleiding (bijvoorbeeld bij verwerking van de handicap, persoonlijke problemen) en uit ADL-hulp (hulp bij eten, drinken, toiletbezoek). De begeleiders hebben over het algemeen een agogische achtergrond, soms gecombineerd met specifieke vakkennis (bijvoorbeeld voor een bakkerij of textielgroep). De gemiddelde begeleidingsintensiteit is één begeleider op 4 à 5 cliënten. Nakomen van afspraken: De cliënten nemen op vaste dagen en tijdstippen deel aan de activiteiten. Aan het niet nakomen van afspraken (over activiteiten, dagen en tijdstippen) zijn echter geen consequenties verbonden. Locatie: De activiteiten vinden plaats binnen een activiteitencentrum. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten activiteitencentra: Activiteitencentra waar recreatieve en educatieve activiteiten worden gecombineerd met vrijblijvende arbeidsmatige activiteiten. Het gaat daarbij veelal om creatieve activiteiten zoals textiel, houtbewerking, aardewerk etc. Een voorbeeld hiervan is een textielgroep, waar cliënten soms kleding voor zichzelf maken en soms kleding maken voor verkoop in een winkel van de organisatie. Activiteitencentra waar de nadruk ligt op arbeidsmatige activiteiten. Alle activiteiten zijn gericht op het maken van producten voor de verkoop of het leveren van diensten. Er worden opdrachten uitgevoerd voor externe opdrachtgevers. Een voorbeeld hiervan is een hout- en metaalwerkplaats waar in opdracht meubels en dergelijke worden vervaardigd. Financiële vergoeding: De deelnemers aan de activiteiten krijgen geen financiële vergoeding. 27

28 Deelnemers en deelname Kenmerken deelnemers Zowel cliënten met een indicatie OB dag of AB dag als cliënten met een indicatie voor verblijf nemen deel aan de arbeidsmatige activiteiten. Deelnemers aan de activiteiten zijn bij de bezochte locaties voor een groot deel cliënten met niet aangeboren hersenletsel. Hieronder bevinden zich vrij veel cliënten die al een arbeidsverleden hebben. Zij kiezen er soms eerder voor om deel te nemen aan de meer creatieve activiteiten, aangezien ze geen behoefte meer hebben om te werken. Tegelijkertijd is het voor een deel van deze doelgroep moeilijk om te accepteren dat zij niet meer kunnen werken. Dit betekent dat de deelname aan arbeidsmatige activiteiten niet altijd samenhangt met de vaardigheden die men heeft. Doorstroom naar regulier werk is voor een groot deel van de cliënten geen haalbaar doel, wat o.a. komt doordat veel cliënten ADL-hulp nodig hebben. Deelname aan activiteiten De deelname aan de activiteiten kan uiteenlopen van 1 dagdeel tot 10 dagdelen per week. Het gemiddelde aantal dagdelen dat de cliënten deelnemen aan de activiteiten ligt rond de 4 tot 6 dagdelen per week. Deelnemers aan de activiteiten bij een activiteitencentrum met gemengde activiteiten (recreatie, educatie en arbeidsmatig) nemen veelal deel aan activiteiten in verschillende categorieën (zowel recreatie, educatie als arbeidsmatig). Bij de activiteitencentra die zich richten op arbeid nemen de cliënten over het algemeen alleen deel aan arbeidsmatige activiteiten. Sommigen gaan daarnaast echter ook enkele dagdelen naar een activiteitencentrum met recreatieve activiteiten. Toelatingscriteria Bij de activiteitencentra met zowel recreatieve als vrijblijvende arbeidsmatige activiteiten zijn er over het algemeen geen toelatingscriteria voor een arbeidsmatige activiteit. Hooguit gelden praktische eisen, zoals hygiënisch werken bij voedselbereiding. Verder wordt met name gekeken naar de interesse van de cliënt. Voor de activiteitencentra die zich richten op arbeidsmatige activiteiten gelden wel een aantal criteria voor de toelating van cliënten. Daarbij staat eveneens centraal dat de cliënt interesse moet hebben voor de activiteit en gemotiveerd moet zijn. Daarnaast geldt echter dat de cliënt een bijdrage moet kunnen leveren aan de productie, voor de werkplaats betekent dat bijvoorbeeld dat cliënten iets met hun handen moeten kunnen doen. Tevens betekent dit dat de cliënt enige mate van zelfstandigheid moet hebben, één op één begeleiding is niet continu mogelijk. Bij aanmelding hoeft de cliënt de benodigde vaardigheden nog niet te hebben, maar de cliënt moet wel leerbaar zijn, wat betekent dat hij de benodigde vaardigheden moet kunnen aanleren. De snelheid waarmee de activiteit wordt uitgevoerd is niet van belang. 28

29 Voorbeeld: grafisch bureau voor lichamelijk gehandicapten Het grafisch bureau ontwerpt en onderhoudt websites, voert administratieve werkzaamheden (bijv. invoeren van adressen) uit en ontwerpt folders en boekjes. Dit gebeurt in opdracht van de zorgaanbieder zelf en in opdracht van verenigingen en non-profitorganisaties. De cliënten werken in enkele ruimtes waar computers zijn opgesteld. Vrijwel alle cliënten zitten in een rolstoel, enkelen maken gebruik van beademingsapparatuur. De werkplek is aangepast aan de cliënten, door bijvoorbeeld gebruik te maken van in hoogte verstelbare bureaus. De activiteiten op het grafisch bureau zijn vrijblijvend arbeidsmatig. De activiteiten zijn primair gericht op het maken van producten voor interne en externe opdrachtgevers. De kwaliteit van het geleverde product moet goed zijn. Er zijn geen kwantitatieve productie-eisen, maar er wordt wel van cliënten verwacht dat ze naar vermogen een bijdrage leveren. Bij het aannemen van opdrachten wordt een ruime termijn gehanteerd, aangezien cliënten regelmatig ziek zijn. De begeleiding is deels taakgericht, de begeleiders ondersteunen de cliënten bij het uitvoeren van de taken. Daarnaast speelt ook de persoonlijke verzorging een belangrijke rol. Veel cliënten hebben hulp nodig bij eten, drinken en toiletbezoek. De opbrengsten van de activiteiten worden gebruikt om materialen en apparatuur aan te schaffen. Cliënten krijgen geen vergoeding Verstandelijk gehandicapten In totaal zijn bij vijf zorgaanbieders tien locaties bezocht waar primair dagbestedingsactiviteiten werden aangeboden aan verstandelijk gehandicapten. Bij enkele van deze locaties staat het aanbod ook open voor lichamelijk gehandicapten en cliënten met een psychische beperking. Aard van het aanbod Doel van de activiteiten: Het doel van de activiteiten is een zinvolle dagbesteding voor cliënten gericht op behoud of ontwikkeling van vaardigheden. Aard van de activiteiten: De arbeidsmatige activiteiten dagbestedingsactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten bestaan uit zowel vrijblijvende arbeidsmatige activiteiten als ook niet vrijblijvende arbeidsmatige activiteiten. 29