Klantonderzoek Wmo over 2012 Ervaringen van Mantelzorgers. Meppel

Transcriptie

1 Klantonderzoek Wmo over 2012 Ervaringen van Mantelzorgers Meppel

2

3 Klantonderzoek Wmo over 2012 Ervaringen van Mantelzorgers Meppel

4

5 COLOFON Samenstelling Volkan Atalay Anja van Lonkhuijzen SGBO Benchmarking Postbus HE Den Haag SGBO Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van SGBO. Aan de totstandkoming van deze publicatie is de grootst mogelijke zorg besteed. SGBO kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

6

7 INHOUDSOPGAVE Inleiding 2 Samenvatting 4 1 Verantwoording en achtergrondgegevens Achtergrond onderzoek Achtergrond mantelzorgers 7 2 Algemene kenmerken van het mantelzorgen Duur van de hulp of zorg in maanden en uren per week Zorg of hulp delen met anderen Terugvallen op een ander Zich beschouwen als mantelzorger Begrip uit omgeving 13 3 Relatie tot zorgvrager inclusief zorgsituatie Sociale relatie tot zorgvrager en woonsituatie Zorgsituatie en vormen van hulp 16 4 Motieven 18 5 Participatie en eenzaamheid Participatie Eenzaamheid 20 6 Mate van overbelasting 21 7 Ondersteuning Registratie van mantelzorgers Ervaren ondersteuning Ondersteuningsorganisaties Ondersteuningsvormen: bekendheid, behoefte en gebruik Tevredenheid ondersteuning en effect 26 Bijlagen 28 Bijlage 1 Resultaten tevredenheidsonderzoek mantelzorgers 30

8

9 Inleiding Het is voor een gemeente nuttig te weten wat de ervaringen van mantelzorgers zijn met de geboden ondersteuning en diensten in het kader van de Wmo. De gemeente is verantwoordelijk voor die ondersteuning en middelen moeten zo goed mogelijk aangewend worden. Dit rapport gaat over de ervaringen en tevredenheid van mantelzorgers. Het tevredenheidsonderzoek laat de gemeente zien of de inspanningen om de ondersteuning te verbeteren effect sorteren. De ervaringen van de eigen mantelzorgers worden vergeleken met die van mantelzorgers in andere gemeenten. Die vergelijking plaatst de resultaten in perspectief. De gemeente krijgt daarnaast inzicht in de achtergrond van de mantelzorgers, de algemene kenmerken van het mantelzorgen, de relatie tot de zorgvrager en de woonsituatie, de motieven om te zorgen, de participatie en eenzaamheid van de mantelzorger, de mate van overbelasting en de ondersteuning. De informatie over de tevredenheid van de ontvangen ondersteuning en het effect ervan geeft zowel de gemeente als betrokken organisaties, zoals een Wmo-(advies)raad, een instrument in handen om de uitvoering en effecten van het beleid te monitoren en daar waar nodig bij te sturen of aan te passen. Leeswijzer Het rapport begint met een samenvatting met daarin de resultaten op hoofdlijnen. Hoofdstuk 1 bevat de verantwoording en de achtergrondgegevens over het onderzoek. In hoofdstuk 2 komen de algemene kenmerken van de mantelzorgers aan bod en in hoofdstuk 3 de relatie tot de zorgvrager. Motieven en participatie worden respectievelijk in hoofdstuk 4 en 5 nader bekeken. In hoofdstuk 6 staat de mate van overbelasting centraal. De ondersteuning wordt in het afsluitende hoofdstuk weergegeven. In het rapport wordt met regelmaat verwezen naar de resultaten uit eerdere tevredenheidsonderzoeken Wmo en de Benchmark Wmo. Voor gemeenten die eerder hebben deelgenomen aan een standaard onderzoek onder mantelzorgers zijn in de bijlage de resultaten van vergelijkbare vragen weergegeven. Figuren In het rapport zijn zowel de resultaten van de respondenten in uw gemeente als het gemiddelde resultaat van de respondenten van de andere deelnemende gemeenten weergegeven. In een aantal figuren zijn rode streepjes geplaatst. Deze rode streepjes geven de score van de referentiegroep weer. Dit is een optelling van de categorieën tevreden en zeer tevreden. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

10 De cijfers van de figuren kunnen door afronding afwijken van de cijfers in de tekst. De cijfers in de tekst liggen het dichtst bij de berekende waarde. In sommige gevallen tellen antwoorden van een vraag niet op tot 100%, dit komt door afrondingsverschillen. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

11 Samenvatting In uw gemeente is een tevredenheidsonderzoek gehouden onder mantelzorgers. In de vragenlijst komen verschillende aspecten rondom het verlenen van mantelzorg aan de orde. In deze samenvatting worden de resultaten op hoofdlijnen weergegeven. Er zijn 272 bekende, geregistreerde mantelzorgers aangeschreven en daarnaast zijn er nog 150 vragenlijsten verspreid neergelegd in de gemeente op plekken waar mantelzorgers komen. Dit maakt een totaal van 422 uitgezette vragenlijsten. Er zijn 168 vragenlijsten geretourneerd. Dit is een respons van 40% (in de referentiegroep is dit 36%). Van de ontvangen reacties waren er 156 mantelzorgers. Voor de analyses van dit onderzoek zijn deze 156 vragenlijsten verwerkt. De resultaten in het rapport worden soms uitgesplitst en geven bij een klein aantal respondenten alleen een indicatie van de tevredenheid van de mantelzorgers in uw gemeente. De aantallen zijn veelal te klein om harde uitspraken te kunnen doen. Algemene kenmerken van de mantelzorger In uw gemeente is 58% van de respondenten vrouw. In de referentiegroep gaat het om 66%. Voor 95% van de mantelzorgers geldt dat zij in dezelfde gemeente als de zorgvrager wonen. In de referentiegroep is dit 86%. Van de mantelzorgers geeft 29% aan dat zij betaalde arbeid verricht. Vrijwilligerswerk wordt door 36% van de mantelzorgers gedaan. 45% van de mantelzorgers doet geen van beide. In de referentiegroep is dit respectievelijk 39%, 36% en 40%. Van de mantelzorgers verleent 18% aan meer dan één persoon hulp (mantelzorg). In de referentiegroep is dit 21%. Algemene kenmerken van het mantelzorgen De grootste groep mantelzorgers geeft langer dan 5 jaar hulp of zorg aan een naaste. Dit wordt door ongeveer 67% van de respondenten gedaan. De meeste mantelzorgers (34%) in uw gemeente geven gemiddeld 25 uur of meer zorg of hulp per week. Van de mantelzorgers geeft 22% aan dat zij de zorg voor hun zorgvrager delen met een andere mantelzorger. Ook ontvangt 55% van de zorgvragers zorg of hulp van een zorg-of hulpverlener. In de referentiegroep is dit respectievelijk 32% en 63%. Het overgrote deel van de mantelzorgers geeft aan dat zij (71%) kunnen terugvallen op een ander. Voor de referentiegroep is dit 74%. Op de vraag: Beschouwt u zichzelf als mantelzorger? geeft 88% een positief antwoord, zij beschouwen zichzelf als mantelzorger. In de referentiegroep is dit 80%. Mantelzorgers ervaren in 77% begrip van hun omgeving. Voor de referentiegroep is dit 76%. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

12 Relatie tot zorgvrager inclusief zorgsituatie Uit de resultaten blijkt dat de grootste groep mantelzorgers zorg geeft aan de echtgeno(o)t(e) of partner, dit is 63%. De meest voorkomende woonsituatie van degene voor wie gezorgd wordt, is woont bij mij in huis. Voor uw gemeente is dit bij 66% van de mantelzorgers het geval. De meest voorkomende zorgsituatie komt voort uit lichamelijke beperkingen (handicap). De meest voorkomende vorm van hulp is vervoer en begeleiden bij bezoeken. Motieven, participatie en eenzaamheid 93% van de mantelzorgers verleent de zorg vooral vanuit liefde en genegenheid. Voor de referentiegroep is dit 89%. Van de respondenten ervaart 22% vaak beperkingen bij het ontmoeten van vrienden, familie en kennissen. 51% van de mantelzorgers ervaart dit soms. Voor de mantelzorgers in de referentiegroep is dit 20% en 48%. Ongeveer 11% van de mantelzorgers in uw gemeente geeft aan zich vaak eenzaam te voelen, voor 31% is dit soms het geval. In de referentiegroep is dit respectievelijk 8% en 30%. Mate van overbelasting Op basis van een negental stellingen is een mate van overbelasting berekend met een score tussen de 0 en 9, waarbij geldt hoe hoger de score, hoe hoger de mate van overbelasting. De mate van overbelasting voor de mantelzorgers in uw gemeente is 5,8 en voor de referentiegroep is dit 5,0. Ondersteuning De meest bekende vorm van ondersteuning is: informatie met 83%. De ondersteuning financiële tegemoetkoming is door de meeste mantelzorgers genoemd als behoefte (58%). Het gebruik is het hoogst voor de functie materiële hulp (39%). Onder materiële hulp valt bijvoorbeeld de tegemoetkoming voor gemaakte kosten. Van de mantelzorgers geeft 4% aan dat zij het gevoel hebben dat de last van het mantelzorgen veel minder is geworden door de ontvangen ondersteuning. Voor 43% geldt dat dit enigszins is en voor 52% niet. De aandelen voor de referentiegroep zijn respectievelijk 12%, 47% en 41%. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

13 1 Verantwoording en achtergrondgegevens De vragen aan mantelzorgers bieden een goede gelegenheid om zicht te krijgen op de motieven, de mogelijke beperkingen in participatie en de mate van (over)belasting. Daarnaast wordt in deze vragenlijst aandacht besteed aan verschillende aspecten rondom de ondersteuning voor mantelzorgers: de bekendheid, de behoeften, het gebruik en de tevredenheid. Dit rapport presenteert de resultaten van deze vragen aan mantelzorgers. De resultaten van uw gemeente worden vergeleken met die van gemeenten die ook een vragenlijst aan mantelzorgers hebben voorgelegd. Dit zijn 13 gemeenten op het moment van uitbrengen van dit rapport. 1.1 Achtergrond onderzoek Om de ervaringen van een doelgroep te achterhalen, is het noodzakelijk om de doelgroep te kunnen bereiken. Het bereiken van mantelzorgers is vaak lastig. Niet alle mantelzorgers zijn bekend bij gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg. Daarnaast herkennen veel mantelzorgers zichzelf niet in de term mantelzorg. De gebruikte definitie is: Mantelzorgers zorgen voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorg is anders dan de gebruikelijke (alledaagse) zorg, zoals de zorg voor een gezond kind. Daarnaast geldt dat mantelzorg geen vrijwilligerswerk is. Om mantelzorgers aan te schrijven zijn verschillende mogelijkheden: Geregistreerde mantelzorgers. Van deze mantelzorgers zijn de contactgegevens bekend bij gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg en de vragenlijsten kunnen direct naar de mantelzorger worden gestuurd. Mantelzorgers van cliënten met een individuele voorziening. Insteek bij deze benadering is dat achter vrijwel iedere cliënt met een individuele voorziening een mantelzorger staat. De uitnodigingsbrief voor het onderzoek wordt verzonden naar de cliënt en er wordt gevraagd of er iemand in de omgeving is die de cliënt regelmatig vrijwillig hulp of zorg geeft. Vervolgens is hen verzocht de vragenlijst aan die persoon voor te leggen met de vraag deze in te vullen. Mantelzorgers van bewoners van (zorg)instellingen. De contactpersonen van de bewoners van een (zorg)instelling zijn veelal mantelzorgers voor de bewoners. Mantelzorgers onder inwoners. Uit de gemeentelijke basisadministratie wordt een steekproef getrokken uit inwoners van 18 jaar en ouder. Landelijke cijfers geven aan dat één op de vijf volwassen inwoners mantelzorger is. Dit is op basis van de ruime definitie van mantelzorg. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

14 Met het aanschrijven van mantelzorgers via de eerste drie genoemde opties gaat het om een selectieve groep mantelzorgers, namelijk de mantelzorgers die bekend zijn bij gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg, of mantelzorgers voor cliënten met individuele voorzieningen of mantelzorgers van bewoners van (zorg)instellingen. Dit kan gevolgen hebben voor de resultaten van bepaalde vragen. Mantelzorgers van cliënten met een individuele voorziening kennen bijvoorbeeld veelal het Wmo-loket en zijn mogelijk beter op de hoogte van de mogelijkheden om ondersteuning vanuit gemeente en/of een Steunpunt Mantelzorg te ontvangen bij het geven van mantelzorg. Ook zal de bekendheid van het Steunpunt Mantelzorg bijvoorbeeld hoger zijn onder mantelzorgers die geregistreerd staan bij een Steunpunt Mantelzorg. In de referentiegroep worden de resultaten van alle mantelzorgers samengenomen, ongeacht de wijze van aanschrijven. De referentiegroep bevat dus geregistreerde mantelzorgers, mantelzorgers van cliënten met een individuele voorziening, mantelzorgers van bewoners van (zorg)instellingen en mantelzorgers die benaderd zijn middels een steekproef uit de gemeentelijke basisadministratie. Houd hiermee rekening bij het interpreteren van de resultaten van de referentiegroep. Er zijn 272 bekende, geregistreerde mantelzorgers aangeschreven en daarnaast zijn er nog 150 vragenlijsten verspreid neergelegd in de gemeente op plekken waar mantelzorgers komen. Dit maakt een totaal van 422 uitgezette vragenlijsten. Er zijn 168 vragenlijsten geretourneerd. Dit is een respons van 40% (in de referentiegroep is dit 36%). Van de ontvangen reacties waren er 156 mantelzorgers. Voor de analyses van dit onderzoek zijn deze 156 vragenlijsten verwerkt. Bij het bepalen van de omvang van de steekproef is uitgegaan van een bepaalde betrouwbaarheid, nauwkeurigheid en respons om uitspraken te kunnen doen. Bij uitsplitsingen van de resultaten kan het, bij kleine aantallen respondenten, zijn dat de resultaten indicatief zijn. 1.2 Achtergrond mantelzorgers Van de respondenten geeft ongeveer 93% aan dat zij momenteel mantelzorg verlenen op basis van de definitie in de voorgaande paragraaf. In de referentiegroep is dit 60%. Respondenten die aangeven geen mantelzorg te bieden, worden doorverwezen naar het einde van de vragenlijst. De gegevens van deze respondenten zijn niet meegenomen in de rapportage. In deze paragraaf worden een aantal persoonlijke kenmerken van de mantelzorgers besproken. Het gaat om de resultaten van de vragen: Bent u man of vrouw? Wat is uw leeftijd? SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

15 Woont u in dezelfde gemeente als degene voor wie u zorgt? Verricht u betaalde arbeid? Heeft u de afgelopen 12 maanden vrijwilligerswerk gedaan? Geeft u hulp (mantelzorg) aan meer dan één persoon? In uw gemeente is 58% van de respondenten vrouw. In de referentiegroep gaat het om 66%. Uit landelijk onderzoek blijkt dat mantelzorgers veelal vrouw zijn. Dit geldt ook voor uw gemeente. In onderstaande tabel zijn persoonlijke kenmerken van de mantelzorgers terug te vinden voor uw gemeente en de referentiegroep. Tabel 1 Persoonlijke kenmerken mantelzorgers (geslacht, leeftijd, woonplaats) Uw gemeente Referentiegroep Geslacht Man 42 % 34 % Vrouw 58 % 66 % Leeftijd 17 jaar of jonger 0 % 0 % jaar 1 % 3 % jaar 49 % 57 % jaar 27 % 21 % 75 jaar of ouder 23 % 19 % Woonplaats Zelfde gemeente als zorgvrager 95 % 86 % Andere gemeente als zorgvrager 5 % 14 % Vooral vrouwen en ouderen verlenen mantelzorg. Vrouwen en ouderen zijn niet per se meer bereid om te zorgen, maar de trefkans is voor hen groter. Dat wil zeggen dat voor hen de kans dat er een hulpbehoevende in het sociale netwerk aanwezig is, groter is. Mantelzorgers die in dezelfde gemeente wonen als hun zorgvrager genieten een aantal voordelen. Bijvoorbeeld omdat de afstand tot elkaar relatief klein is, waardoor de belasting en de (on)kosten voor de mantelzorger door deze korte afstand minder kunnen zijn. Ook kunnen beiden voor ondersteuning terecht bij dezelfde gemeente of zelfs bij hetzelfde loket. Voor 95% van de mantelzorgers geldt dat zij in dezelfde gemeente als de zorgvrager wonen. In de referentiegroep is dit 86%. Mantelzorgers met betaalde arbeid hebben te maken met een dubbele belasting omdat zij zowel werken als zorgen. Het merendeel van de mantelzorgers verricht echter geen betaalde arbeid. Het kan zijn dat mantelzorgers stoppen met werken om mantelzorg te verlenen, maar ook is het mogelijk dat ze eerder geneigd zijn om te zorgen, omdat ze niet werken. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

16 Werk kan fungeren als afleiding van de zorg en een uitlaatklep bieden. Soms kan de combinatie voor de mantelzorger zwaar zijn en zetten zij vrije dagen en vakantie in om te kunnen zorgen. Gemeenten hebben een aantal middelen tot hun beschikking om de werkende mantelzorger te ondersteunen, zoals afstemming met re-integratie en vrijstelling van sollicitatieplicht. Daarnaast kan een gemeente werkgevers stimuleren om aandacht te hebben voor mantelzorgers in het bedrijf. Hierbij kan gedacht worden aan specifieke regelingen binnen personeelsbeleid zoals flexibele werktijden en thuiswerken. Van de mantelzorgers geeft 29% aan dat zij betaalde arbeid verricht. Vrijwilligerswerk wordt door 36% van de mantelzorgers gedaan. 45% van de mantelzorgers doet geen van beide. In de referentiegroep is dit respectievelijk 39%, 36% en 40%. In onderstaande tabel wordt nader ingegaan op de combinatie van mantelzorg met betaalde arbeid en/of vrijwilligerswerk. Tabel 2 Participatie door betaalde arbeid en/of vrijwilligerswerk Uw gemeente Referentiegroep Betaalde arbeid Nee 71 % 61 % Ja, 1 t/m 12 uur per week 6 % 7 % Ja, 13 t/m 31 uur per week 13% 16% Ja, 32 uur of meer per week 11 % 16 % Vrijwilligerswerk Nee 64 % 64 % Ja, incidenteel 13 % 13 % Ja, tot 2 uur per week 1 % 5 % Ja, 2 tot 4 uur per week 10% 9% Ja, 4 tot 8 uur per week 8 % 5 % Ja, 8 uur of meer per week 5 % 3 % Van de mantelzorgers verleent 18% aan meer dan één persoon hulp (mantelzorg). In de referentiegroep is dit 21%. Deze mantelzorgers hebben de vragen beantwoord voor diegene voor wie zij het meeste zorgen. Hierdoor moeten voor een aantal vragen de resultaten in de volgende hoofdstukken als een minimum worden gezien. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

17 2 Algemene kenmerken van het mantelzorgen Om inzicht te krijgen in wie de mantelzorger is, is een aantal algemene kenmerken van de mantelzorger en het mantelzorgen uitgevraagd: Hoe lang en hoeveel uur per week verleent de mantelzorger hulp of zorg? Deelt de mantelzorger de hulp of zorg? Heeft de mantelzorger zelf iemand om op terug te vallen voor hulp of zorg? Beschouwt de mantelzorger zichzelf als mantelzorger? Voelt de mantelzorger zich erkend? Met de antwoorden op deze vragen wordt in dit hoofdstuk een beeld geschetst van de mantelzorger. Mantelzorgers voldoen niet aan één bepaald profiel. Dé mantelzorger bestaat niet. De verschillende kenmerken geven inzicht in de mantelzorgers in uw gemeente en de mantelzorgers in de referentiegroep. 2.1 Duur van de hulp of zorg in maanden en uren per week Sommige organisaties zien het verlenen van zorg aan een naaste voor een periode korter dan drie maanden (nog) niet als mantelzorg. Geen van de respondenten verleent minder dan drie maanden hulp of zorg aan een naaste. In de referentiegroep is dit 1%. In onderstaande tabel zijn de resultaten voor de duur van de hulp of zorg terug te vinden. Tabel 3 Duur van hulp of zorg Uw gemeente Referentiegroep Minder dan 3 maanden 0 % 1 % 3 t/m 6 maanden 0 % 2 % 7 t/m 12 maanden 3 % 4 % 1 tot 2 jaar 8 % 11 % 2 tot 5 jaar 22 % 25 % Langer dan 5 jaar 67 % 56 % De grootste groep mantelzorgers geeft langer dan 5 jaar hulp of zorg aan een naaste. Dit wordt door ongeveer 67% van de respondenten gedaan. Het aantal uren zorg dat een mantelzorger verleent per week, verschilt van persoon tot persoon. Van invloed hierop is bijvoorbeeld de zorgsituatie, de woonsituatie en de sociale relatie tot de zorgvrager. Hier wordt in het volgende hoofdstuk verder op ingegaan. De onderstaande figuur toont hoeveel uur hulp een mantelzorger gemiddeld per week geeft aan de zorgvrager voor uw gemeente en de referentiegroep. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

18 Figuur 1 Aantal uren mantelzorg per week De meeste mantelzorgers (34%) in uw gemeente geven gemiddeld 25 uur of meer zorg of hulp per week. 2.2 Zorg of hulp delen met anderen Het zorgen voor een zorgvrager vindt in de praktijk vaak plaats door meerdere personen. Dit kunnen naasten van de zorgvrager zijn ofwel mantelzorgers, maar ook formele zorgof hulpverleners of een combinatie hiervan. Een goede afstemming tussen de verschillende verzorgers is van belang, want dit draagt bij aan het plezier van het zorgen, de kwaliteit van de zorg en het leven van de zorgvrager. De zorg- of hulpverlener krijgt door de afstemming met de mantelzorger meer inzicht in het leven van de zorgvrager, zodat maatwerk kan worden geleverd. Daarnaast voorkomt het delen van de zorg of hulp mogelijke overbelasting bij de mantelzorger. De mantelzorger voelt zich erkend, gekend en ondersteund. Van de mantelzorgers geeft 22% aan dat zij de zorg voor hun zorgvrager delen met een andere mantelzorger. Ook ontvangt 55% van de zorgvragers zorg of hulp van een zorg-of hulpverlener. In de referentiegroep is dit respectievelijk 32% en 63%. De meerderheid van de mantelzorgers (73%) geeft aan dat er afspraken zijn gemaakt over de verdeling van de zorgtaken tussen hen en de andere zorg- of hulpverlener(s). In de referentiegroep is dit 63%. 2.3 Terugvallen op een ander Door het grote aandeel ouderen dat mantelzorg verleent, neemt het aantal mantelzorgers dat zelf problemen met de gezondheid heeft of krijgt toe. Zij kunnen daardoor minder gemakkelijk zorgen voor hun naaste. Daarnaast kan het voor mantelzorgers, ongeacht de leeftijd, soms noodzakelijk zijn om tijdelijk op een ander te kunnen terugvallen, SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

19 bijvoorbeeld vanwege ziekte of een operatie. De mantelzorger heeft dan zelf hulp of zorg nodig. Het overgrote deel van de mantelzorgers geeft aan dat zij (71%) kunnen terugvallen op een ander. Voor de referentiegroep is dit 74%. Van de mantelzorgers die ouder zijn dan 65 jaar, geeft 63% aan dat zij op een ander kunnen terugvallen voor hulp of zorg. 79% van de mantelzorgers tot 65 jaar kan bij een ander terecht voor hulp of zorg, indien nodig. Voor de referentiegroep is dit respectievelijk 67% en 79%. Deze resultaten kunnen deels worden verklaard door de toename van de leeftijd van de mantelzorger. Met het ouder worden, wordt immers het sociale netwerk kleiner door het wegvallen van vrienden, buren en familieleden door ziekte en overlijden. De volgende tabel geeft weer op wie de mantelzorger kan terugvallen voor hulp of zorg. Tabel 4 Terugvallen voor hulp of zorg Uw gemeente Referentiegroep Familie 87 % 87 % Buren 25 % 23 % Vrienden 44 % 41 % (Zorg)vrijwilligers 2 % 2 % Zorg- of hulpverlener 26 % 21 % Anders 7 % 6 % De meeste mantelzorgers kunnen terugvallen op familie voor hulp of zorg als zij deze nodig hebben. Het uitvallen van de mantelzorger door bijvoorbeeld ziekte of een ziekenhuisopname heeft niet alleen gevolgen voor de mantelzorger, maar vaak ook voor de zorgvrager. De mantelzorger verleende immers hulp of zorg, die tijdelijk niet kan worden gegeven. Voor de zorgvrager kunnen de gevolgen wisselend zijn. Van invloed zijn bijvoorbeeld de vormen van hulp die de mantelzorger verleent en of de zorg wordt gedeeld. In de tabel op de volgende pagina is terug te vinden welke gevolgen het plotsteling uitvallen van de mantelzorger door ziekte of een ziekenhuisopname heeft voor de zorgvrager voor zowel uw gemeente als voor de referentiegroep. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

20 Tabel 5 Gevolgen uitval mantelzorger voor zorgvrager Uw gemeente Referentiegroep Zorg of hulp wordt niet gegeven 27 % 26 % Zorg of hulp wordt gegeven door een andere mantelzorger Zorg of hulp wordt gegeven door een vrijwilliger of professional Zorg of hulp wordt gegeven middels een particuliere hulp 18 % 30 % 19 % 16 % 8 % 4 % Opname van zorgvrager is nodig 13 % 8 % Anders 14 % 16 % Sommige mantelzorgers zijn de spil in het leven van de zorgvrager en worden spilzorgers genoemd. Spilzorgers zijn de spil zonder welke het bestaan van de cliënt zou instorten 1. Resultaat van het uitvallen van deze spilzorger zal veelal resulteren in een noodzakelijke opname van de zorgvrager. Voor 13% van de mantelzorgers is dit van toepassing. In de referentiegroep is dit 8%. 2.4 Zich beschouwen als mantelzorger Hoewel hun aantal afneemt, zijn er nog altijd mantelzorgers die zichzelf niet beschouwen als mantelzorger, of die zich niet herkennen in de term. Zij vinden de zorg aan een naaste vaak vanzelfsprekend. Dit maakt het voor gemeenten extra lastig deze mantelzorgers te bereiken en te registreren. Op de vraag: Beschouwt u zichzelf als mantelzorger? geeft 88% een positief antwoord, zij beschouwen zichzelf als mantelzorger. In de referentiegroep is dit 80%. Het vanzelfsprekend zijn van mantelzorg maakt dat de mantelzorger veelal persoonlijk moet worden verteld dat zij mantelzorger zijn. Zij verlenen meer dan de alledaagse zorg aan een partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of buren dan gebruikelijk is en zijn daarom dus mantelzorger. 2.5 Begrip uit omgeving Mantelzorgers kunnen niet altijd rekenen op begrip uit hun omgeving. Begrip opbrengen lukt des te beter, wanneer mensen uit de sociale omgeving deze situatie al eens eerder meegemaakt hebben en uit die tijd informatie hebben verkregen over het mantelzorgen en het verloop ervan. Deze ervaring heeft niet iedereen. 1 Tonkens, E., Broecke, J. van den en Hoijtink, M, Op zoek naar weerkaatst plezier SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

21 Daarnaast geldt dat de aandacht vaak naar de zorgvrager uitgaat. De situatie van de zorgvrager is bekend en onderwerp van gesprek. Aan de zorgvrager wordt gevraagd hoe het met hem of haar gaat (of aan de mantelzorger als de zorgvrager niet in staat is om te communiceren). Lastiger zijn de situaties waarbij aan de buitenkant van de zorgvrager niet is te zien dat hij of zij zorg nodig heeft. Soms ziet de omgeving niet wat er aan de hand is; zij zien de zorgvrager alleen op zijn of haar goede dagen. De vraag Hoe gaat het met je? wordt echter minder vaak gesteld aan de mantelzorger. Juist deze interesse is voor mantelzorgers van belang. Het geeft hun ook de kans om hun verhaal te doen en te vertellen over hun ervaringen. Het kunnen doen van je verhaal geeft lucht. Voor mantelzorgers hangt begrip nauw samen met erkenning. Een aantal mantelzorgers wil graag erkenning van de omgeving, zij voelen zich daardoor verplicht om verantwoording af te leggen over de keuzes die zij maken. Dit geldt niet alleen voor familie en vrienden, maar vooral van de instellingen willen zij erkenning. Mantelzorgers ervaren in 77% begrip van hun omgeving. Voor de referentiegroep is dit 76%. Een mantelzorger die zich begrepen voelt, ervaart doorgaans minder overbelasting en voelt zich minder eenzaam. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

22 3 Relatie tot zorgvrager inclusief zorgsituatie In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de woonsituatie van de zorgvrager en op zijn/haar sociale relatie tot de mantelzorger. Daarna komen de zorgsituatie en de verschillende vormen van hulp die de mantelzorger verleent, aan bod. 3.1 Sociale relatie tot zorgvrager en woonsituatie Naarmate mantelzorgers ouder zijn, verlenen ze vaker zorg aan hun partner en aan hun ouders. Uit onderstaande tabel blijkt dat de grootste groep mantelzorgers zorg geeft aan de echtgeno(o)t(e) of partner, dit is 63%. Tabel 6 Aan wie geeft u mantelzorg? Uw gemeente Referentiegroep Echtgeno(o)t(e) of partner 63 % 40 % (Pleeg- of stief)kind 12 % 12 % (Schoon)ouder 16 % 33 % Ander familielid 5 % 7 % Buur, vriend of kennis 4 % 5 % Anders 1 % 2 % De meest voorkomende woonsituatie van degene voor wie gezorgd wordt, is woont bij mij in huis. Voor uw gemeente is dit bij 66% van de mantelzorgers het geval. Tabel 7 Woonsituatie van de zorgvrager Uw gemeente Referentiegroep Woont bij mij in huis 66 % 48 % Woont elders, in tehuis of zorgvoorziening 14 % 13 % Woont elders, zelfstandig 18 % 37 % Anders 1 % 2 % Ook indien de zorgvrager elders, in tehuis of zorgvoorziening woont, voelt een deel van de mantelzorgers zich 24 uur per dag verantwoordelijk. De (zorg)voorziening heeft een aanspreekpunt nodig voor vragen, die zowel overdag als s nachts kunnen opkomen. Daarnaast worden vaak niet alle zorgtaken door de (zorg)voorziening geleverd, deze blijven liggen voor de mantelzorger. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

23 3.2 Zorgsituatie en vormen van hulp In onderstaande tabel is de zorgsituatie van de zorgvrager terug te vinden. De aandelen in de tabel kunnen oplopen tot meer dan 100%, aangezien op een zorgvrager meerdere situaties van toepassing kunnen zijn. Tabel 8 Zorgsituatie Uw gemeente Referentiegroep Dementerend/ geestelijke achteruitgang 19 % 20 % Algemene, lichamelijke beperkingen door ouderdom 26 % 42 % Lichamelijke beperkingen (handicap) 65 % 52 % Verstandelijke handicap 10 % 9 % Psychische problemen 13 % 12 % Gedragsproblemen 9 % 7 % Niet alleen kunnen zijn 12 % 11 % Anders 12 % 12 % De meest voorkomende zorgsituatie komt voort uit lichamelijke beperkingen (handicap). Mantelzorgers verlenen diverse vormen van hulp, die vaak afhankelijk zijn van de situatie van de zorgvrager. De verschillende vormen van hulp zijn in onderstaande tabel terug te vinden. Ook hier kunnen de aandelen in de kolom optellen tot meer dan 100%, aangezien de mantelzorger meerdere vormen van hulp kan verlenen. Voor een aantal vormen van hulp zijn de antwoorden Ja, volledig en Ja, samen in de tabel samengevoegd (en aangeduid met een *). Tabel 9 Vormen van hulp Uw gemeente Referentiegroep Hulp bij het huishouden* 80 % 75 % Persoonlijke verzorging* 63 % 48 % Verpleegkundige hulp* 50 % 41 % Administratieve hulp* 85 % 83 % Vervoer en begeleiden bij bezoeken* 96 % 91 % Aanvragen en regelen van voorzieningen* 92 % 87 % Klaarmaken warme maaltijden* 83 % 65 % Gezelschap, troost, afleiding 93 % 90 % Structuur aanbrengen in het dagelijkse leven/dagritme 79 % 65 % Begeleiden bij het communiceren met anderen 65 % 55 % Begeleiden bij het omgaan met anderen 56 % 47 % Anders* 72 % 69 % SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

24 De meest voorkomende vorm van hulp is vervoer en begeleiden bij bezoeken. De minst voorkomende vormen van hulp zijn verpleegkundige hulp en begeleiden bij het omgaan met anderen. De woonsituatie van de zorgvrager bepaalt vaak ook welke vormen van hulp verleend worden. Inwonende mantelzorgers bieden vaker hulp in de vorm van hulp bij het huishouden, persoonlijke verzorging, verpleegkundige hulp, het klaarmaken van warme maaltijden en het aanbrengen van structuur in het dagelijks leven (dagritme) dan mantelzorgers waarvan de zorgvrager niet in huis woont. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

25 4 Motieven Mantelzorg is in tegenstelling tot vrijwilligerswerk niet een keuze, mantelzorg overkomt je. Motieven die voor mantelzorgers een rol spelen bij het vervullen van de mantelzorg kunnen uiteenlopen. Aan de mantelzorgers is gevraagd om voor negen stellingen aan te geven of deze meespelen bij het verrichten van de mantelzorg. De stellingen zijn: Ik doe het uit liefde en genegenheid. Ik put veel voldoening uit de zorg. Ik vind het vanzelfsprekend om te doen. Ik wil niet dat degene voor wie ik zorg in een woonvoorziening of tehuis wordt opgenomen. Hij/zij wil niet door een vreemde geholpen worden. Hij/zij wil niet opgenomen worden in een woonvoorziening of tehuis. Er is geen plaats in een woonvoorziening of tehuis. Er is niet voldoende thuiszorg beschikbaar. Er is niemand anders beschikbaar. De resultaten zijn in de volgende figuur weergegeven. De rode streepjes geven de score van de referentiegroep weer. Dit is een optelling van de categorieën speelt zeer sterk mee en speelt sterk mee. Figuur 2 Motieven voor mantelzorgers Liefde en genegenheid Voldoening Vanzelfsprekendheid Ik wil geen opname Hij/zij wil geen vreemde Hij/zij wil geen opname Geen plaats Onvoldoende zorg Niemand anders Speelt niet mee Speelt beetje mee Speelt sterk mee Speelt zeer sterk mee 93% van de mantelzorgers verleent de zorg vooral vanuit liefde en genegenheid. Voor de referentiegroep is dit 89%. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

26 5 Participatie en eenzaamheid Mantelzorgers maken het voor de zorgvrager mogelijk om mee te doen aan de maatschappij, doordat zij vaak langer zelfstandig kunnen blijven wonen. De zorgrelatie is echter wel kwetsbaar. Van groot belang is dat gemeenten het signaleren van problemen in de zorgrelatie goed op orde hebben en dat zo nodig de mantelzorger ondersteuning geboden wordt in die situaties waarin de last onaanvaardbaar wordt of dreigt te worden. Verschillende vormen zijn daarvoor mogelijk. De mogelijkheden variëren van het inzetten van het bredere sociale netwerk en algemene voorzieningen, alvorens overgegaan wordt tot professionele inzet. Het meedoen van mantelzorgers zelf kan onder druk komen te staan door de zorgtaken. Dat kan zich voordoen op de gebieden werk, gezin, opleiding en ontspanning. Het zorgen kost dan dusdanig veel tijd en energie dat eigen activiteiten die zingeving bieden in het gedrang komen. Dit kan tot gevoelens van eenzaamheid bij mantelzorgers leiden 5.1 Participatie In onderstaande figuur is terug te vinden bij welke activiteiten de mantelzorgers beperkingen ervaren als gevolg van de mantelzorg die zij verlenen. Het rode streepje geeft de waarde vaak weer voor de referentiegroep. Figuur 3 Ervaren van beperkingen Vrijetijdsbesteding buitenshuis Huishoudelijk werk Vrienden, familie of kennissen ontmoeten Vrijetijdsbesteding binnenshuis Aandacht en tijd aan gezinsleden Vrijwilligerswerk Betaald werk Nooit Aandacht en tijd voor jezelf Soms Vaak SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

27 Van de respondenten ervaart 22% vaak beperkingen bij het ontmoeten van vrienden, familie en kennissen. 51% van de mantelzorgers ervaart dit soms. Voor de mantelzorgers in de referentiegroep is dit 20% en 48%. Bij alle genoemde activiteiten geldt dat mantelzorgers met een inwonende zorgvrager vaker een beperking ervaren dan mantelzorgers waar dit niet het geval voor is. Een risico van mantelzorgen is dat zowel de zorgvrager als de mantelzorger geïsoleerd raken. Hun hele leven bestaat voor de zorgvrager uit het ontvangen van zorg en voor de mantelzorger uit het verlenen van zorg. 5.2 Eenzaamheid Iedereen heeft wel eens te maken met gevoelens van eenzaamheid, maar vaak nemen die gevoelens na verloop van tijd af of verdwijnen deze eenzaamheidgevoelens helemaal. Mantelzorgers lopen ook een zeker risico om in een isolement terecht te komen en zich eenzaam te gaan voelen. Hun sociale contacten kunnen in gedrang komen door gebrek aan tijd. Ze kunnen in conflict komen met anderen door de grote betrokkenheid bij het zorgen (thuis of op het werk) en soms missen ze de energie om nog andere activiteiten te ondernemen 2. Deze risico s spelen ook een rol bij de mate van overbelasting (volgende hoofdstuk). Niet alle mantelzorgers voelen zich eenzaam. Sommige ervaren juist een hechtere band met de zorgvrager door het zorgen en zien dit als positief. Ongeveer 11% van de mantelzorgers in uw gemeente geeft aan zich vaak eenzaam te voelen, voor 31% is dit soms het geval. In de referentiegroep is dit respectievelijk 8% en 30%. 2 Timmermans, J. Boer, A. de & Iedema, J. (2005). De mantelval. Over dreigende overbelasting van de mantelzorger. SCP. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

28 6 Mate van overbelasting Mantelzorgers zijn voor de samenleving een belangrijke groep actieve burgers. Door mantelzorgers kunnen burgers met een zorgbehoefte of beperking langer zelfstandig thuis blijven wonen en meedoen aan de maatschappij. Gemeenten kunnen mantelzorgers ondersteunen bij het uitvoeren van hun zorgtaken met als doel om overbelasting te voorkomen. Overbelasting is subjectief en afhankelijk van verschillende factoren. Factoren zijn bijvoorbeeld de eigenschappen van de mantelzorger, de eigenschappen van de zorgvrager, de relatie tussen de mantelzorger en de zorgvrager, de aard en duur van de aandoening of beperking, de woonsituatie, de duur en omvang van mantelzorgtaken en het sociale netwerk. De stellingen in onderstaande tabel zijn afkomstig uit de vragenlijst Ervaren Druk door Informele Zorg (EDIZ) en kunnen worden gebruikt om mogelijke overbelasting van de mantelzorgers inzichtelijk te maken. De referentiegroep is terug te vinden tussen haakjes. Tabel 10 Stellingen voor mate van overbelasting Helemaal mee Min of meer Helemaal mee eens Mee eens mee eens Mee oneens oneens De situatie van diegene voor wie ik zorg laat mij nooit los 60% ( 44%) 25% ( 27%) 10% ( 17%) 4% ( 8%) 1% ( 4%) De situatie van diegene voor wie ik zorg eist voortdurend 33% ( 25%) 30% ( 26%) 24% ( 29%) 10% ( 16%) 3% ( 5%) mijn aandacht Ik moet altijd klaarstaan voor diegene voor wie ik zorg 34% ( 24%) 27% ( 25%) 25% ( 30%) 11% ( 17%) 2% ( 5%) Door de situatie van diegene voor wie ik zorg kom ik te weinig aan mijn eigen leven 13% ( 10%) 19% ( 14%) 34% ( 31%) 27% ( 32%) 7% ( 13%) toe Ik voel me over het geheel genomen erg onder druk staan door de situatie voor wie ik 12% ( 8%) 18% ( 15%) 34% ( 27%) 27% ( 34%) 9% ( 16%) zorg Het combineren van de verantwoordelijkheid voor diegene voor wie ik zorg en de verantwoordelijkheden voor 14% ( 12%) 16% ( 15%) 33% ( 26%) 22% ( 31%) 15% ( 16%) mijn werk en/of gezin valt niet mee SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

29 Mijn zelfstandigheid komt in de knel 6% ( 6%) 18% ( 11%) 21% ( 21%) 38% ( 42%) 17% ( 20%) Door de betrokkenheid bij diegene voor wie ik zorg doe ik 5% ( 4%) 14% ( 10%) 22% ( 24%) 40% ( 41%) 18% ( 21%) anderen tekort Door de betrokkenheid bij diegene voor wie ik zorg krijg ik conflicten thuis en/of op het 5% ( 3%) 10% ( 6%) 14% ( 15%) 42% ( 42%) 30% ( 34%) werk Op basis van de resultaten is een score berekend om de mate van overbelasting weer te geven tussen de 0 en 9, waarbij geldt hoe hoger de score, hoe hoger de mate van overbelasting 3. De mate van overbelasting voor de mantelzorgers in uw gemeente is 5,8 en voor de referentiegroep is dit 5,0. Dit kan te maken hebben met dat uw gemeente meer geregistreerde mantelzorgers heeft aangeschreven ten opzichte van de referentiegroep. Uit analyses van de resultaten voor de referentiegroep blijkt dat mantelzorgers die zichzelf als mantelzorger beschouwen, een druk ervaren die hoger lijkt te zijn dan mantelzorgers die zichzelf niet als mantelzorger beschouwen. Dit geldt ook voor mantelzorgers zonder iemand op wie zij kunnen terugvallen in vergelijking met mantelzorgers die wel kunnen terugvallen op iemand. Daarnaast ervaren mantelzorgers met een inwonende zorgvrager een druk die hoger lijkt te zijn dan de druk van mantelzorgers met een uitwonende mantelzorger. Mantelzorgers die geregistreerd zijn bij een gemeente en/of een Steunpunt Mantelzorg geven meer aan een hoge druk te ervaren. Voor gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg ligt een taak in het ondersteunen van mantelzorgers. Niet alleen voor mantelzorgers die al overbelast zijn, zij hebben namelijk ook een preventieve taak. Gemeenten en/of een Steunpunt Mantelzorg kunnen bijvoorbeeld de mantelzorgers bijstaan door het bieden van een luisterend oor of handreikingen om met de situatie om te gaan of door andere vormen van ondersteuning aan te bieden. In het volgende hoofdstuk gaan we in op verschillende mogelijkheden van ondersteuning. 3 Per stelling wordt 1 punt toegekend voor de antwoordcategorieën helemaal mee eens, mee eens en min of meer mee eens. Voor de overige twee antwoorden worden 0 punten gegeven. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

30 7 Ondersteuning Gemeenten zijn sinds 2007 binnen de Wmo expliciet verantwoordelijk voor het ondersteunen van mantelzorgers. Gemeenten hoeven niet alle ondersteuning te organiseren, maar vervullen wel een samenbrengende rol. Op een aantal terreinen is sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid met andere financiers en aanbieders. De in dit onderzoek onderzochte groep is echter veelal een selectieve groep van mantelzorgers. Het zijn bijvoorbeeld geregistreerde mantelzorgers of mantelzorgers van cliënten met individuele voorzieningen en zij kennen daardoor veelal het Wmo-loket of het Steunpunt Mantelzorg. Dit kan betekenen dat deze groep mantelzorgers ook beter op de hoogte is van de mogelijke vormen van ondersteuning vanuit de gemeente. Zoals eerder aangegeven beschouwt niet iedere mantelzorger zich als mantelzorger en dit brengt een risico met zich mee. Niet alle mantelzorgers worden daardoor bereikt met informatie die wel voor hen is bedoeld, zoals over de ondersteuningsmogelijkheden. Belangrijk blijft het om de mantelzorger op een laagdrempelige manier aan te spreken: Zorgt u voor een naaste? En niet met: Bent u mantelzorger? Ook al bestaat de Wmo ruim vijf jaar en de term mantelzorg zelfs al langer. Daarnaast geldt dat niet alle mantelzorgers ondersteuning nodig hebben bij het zorgen. Zij beleven plezier aan het zorgen voor hun naaste, halen hier voldoening uit en ondervinden geen problemen. Of een mantelzorger ondersteuning nodig heeft, is afhankelijk van de persoon en de situatie. Dus het doel is niet iedereen te bereiken maar de toegang wanneer nodig helder en laagdrempelig te maken. 7.1 Registratie van mantelzorgers Uit de resultaten van de Benchmark Wmo 2013 blijkt dat slechts 4,5% van de mantelzorgers geregistreerd staat bij de gemeente of het Steunpunt Mantelzorg. Een deel van de mantelzorgers heeft geen behoefte aan ondersteuning en komt daarom niet in beeld van de gemeente of het Steunpunt Mantelzorg. Ook zijn er mantelzorgers die wel ondersteuning ontvangen van bijvoorbeeld patiëntenorganisaties of vrijwilligers maar onbekend zijn met het Steunpunt Mantelzorg. Dat deze mantelzorgers niet geregistreerd zijn, hoeft geen probleem te zijn, zolang ze maar weten waar ze terechtkunnen als een ondersteuningsbehoefte ontstaat. Ook zijn er mantelzorgers die zich niet willen laten registreren, omdat ze geen etiket opgeplakt willen krijgen. Van de respondenten heeft 62% zich geregistreerd bij de gemeente of het Steunpunt Mantelzorg. Ongeveer 27% van de mantelzorgers geeft aan niet te weten of zij geregistreerd zijn. In de referentiegroep is dit respectievelijk 33% en 27%. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

31 Een Steunpunt Mantelzorg is een belangrijk instrument om de mantelzorger te bereiken, maar mantelzorgers hebben geen specifieke vindplaats. Om mantelzorgers te vinden zal moeten worden samengewerkt met diverse partijen, zoals het welzijnswerk, de eerstelijnszorg, patiëntenorganisaties, CJG s en scholen. Niet per se om de mantelzorger naar het Steunpunt Mantelzorg te verwijzen, maar om te zorgen dat de mantelzorger de benodigde ondersteuning krijgt ongeacht of hij/zij geregistreerd is. Hiervoor is het belangrijk dat het aanbod aan ondersteuning bekend is bij alle partijen en dat er indien nodig voor een goede doorverwijzing wordt gezorgd. De verwachting is dat meer mantelzorgers in beeld komen bij de gemeente als bij de keukentafelgesprekken in het kader van de gekantelde werkwijze ook nadrukkelijk naar hun aandeel in de zorgverlening wordt gevraagd, alsook naar hun inschatting van wat nodig is voor de cliënt. 7.2 Ervaren ondersteuning Ondersteuning voor een mantelzorger kan uit verschillende dingen bestaan: dit is ook afhankelijk van de persoon en situatie. Daarnaast geldt dat de ondersteuning vanuit verschillende kanten kan worden geboden. Onderstaand is terug te vinden door wie of wat de mantelzorger zich gesteund voelt. Hierbij kunnen de percentages optellen tot meer dan 100%, want het was mogelijk om meerdere antwoorden te geven. Tabel 11 Gesteund voelen Uw gemeente Referentiegroep Familie 63 % 71 % Buren 21 % 18 % Vrienden 30 % 31 % (Zorg)vrijwilligers 3 % 4 % Zorg- of hulpverlener 39 % 38 % Patientenvereniging(en) 3 % 1 % Belangenvereniging 1 % 2 % Wmo-loket 16 % 9 % Steunpunt mantelzorg 22 % 11 % Werkgever 5 % 6 % Huisarts 29 % 28 % Anders 13 % 9 % De respondenten voelen zich het meest gesteund door familie (63%) en door de zorg- of hupverlener (39%). Het gesteund worden door familie, buren en vrienden past bij het nieuwe beleid van veel gemeenten waarin voor de ondersteuning een centrale rol is SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

32 weggelegd voor de sociale omgeving. Professionals kunnen helpen om de ondersteuning door de directe omgeving op de rails te krijgen. Patiëntenverenigingen, belangenverenigingen en huisartsen hebben een belangrijke informatie- en adviesfunctie. Zij kunnen de mantelzorger ondersteunen bij het omgaan met de beperking van de zorgbehoevende. 7.3 Ondersteuningsorganisaties Ondersteuning kan rechtstreeks via de gemeente worden geboden, vaak vanuit het Wmoloket, maar kan ook via een steunpunt. Mantelzorgers zijn de volgende vragen over ondersteuning voorgelegd, waarvan de resultaten in onderstaande tabel worden weergegeven: Hebben zij contact gehad met de organisatie? Zijn zij door de organisatie met hun (ondersteunings)vraag geholpen? Tabel 12 Bekendheid met, contact met en ondersteuning vanuit organisaties Contact bij (ondersteunings) vraag Hulp bij (onder-steunings)vraag Wmo-loket 36% ( 28%) 35% ( 32%) Steunpunt mantelzorg 33% ( 18%) 28% ( 22%) Het Wmo-loket wordt door de meeste mantelzorgers aangegeven als organisatie waarmee zij bekend zijn, contact mee hebben en van wie zij hulp hebben gehad bij hun (ondersteunings)vraag. Dit kan te maken hebben met de wijze waarop de mantelzorgers zijn aangeschreven. 7.4 Ondersteuningsvormen: bekendheid, behoefte en gebruik Voor het mantelzorgen zijn een aantal functies benoemd als handvatten voor een kwalitatief goed ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers. De functies zijn: Informatie, Advies en begeleiding, Emotionele steun, Educatie, Praktische hulp, Respijtzorg, Financiële tegemoetkoming en Materiële hulp. Deze zijn benoemd in de vragenlijst, waarbij de respijtfunctie is opgedeeld in incidentele respijtzorg en periodieke respijtzorg. Aan de mantelzorgers is een drietal vragen voorgelegd over deze functies: Kent u deze vorm van ondersteuning? Heeft u behoefte aan deze vorm van ondersteuning? Maakt u gebruik van deze vorm van ondersteuning? De meest bekende vorm van ondersteuning is: informatie met 83%. De ondersteuning financiële tegemoetkoming is door de meeste mantelzorgers genoemd als behoefte SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

33 (58%). Het gebruik is het hoogst voor de functie materiële hulp (39%). De overige resultaten zijn terug te vinden in de tabel op de volgende pagina. Tabel 13 Ondersteuning: kennen, behoefte en gebruik (% ja) Kennen Behoefte Gebruik Informatie 83% ( 55%) 26% ( 28%) 28% ( 20%) Advies en begeleiding 52% ( 38%) 22% ( 24%) 22% ( 19%) Emotionele steun 49% ( 33%) 17% ( 15%) 13% ( 10%) Educatie 42% ( 34%) 15% ( 14%) 11% ( 11%) Praktische hulp 62% ( 53%) 33% ( 31%) 31% ( 26%) Incidentele respijtzorg 51% ( 43%) 13% ( 13%) 7% ( 8%) Periodieke respijtzorg 51% ( 47%) 19% ( 21%) 9% ( 14%) Financiële tegemoetkoming 38% ( 34%) 58% ( 49%) 20% ( 17%) Materiële hulp 62% ( 51%) 34% ( 36%) 39% ( 30%) Uit bovenstaande tabel blijkt dat 19% van de respondenten behoefte heeft aan periodieke respijtzorg, terwijl maar 9% daar daadwerkelijk gebruik van maakt. Een mogelijk verklaring hiervoor is dat de zorgbehoevende liever niet wil dat een ander persoon de zorg tijdelijk overneemt. Veel mantelzorgers geven aan baat te hebben bij financiële ondersteuning. Dit maakt veelal geen onderdeel uit van het ondersteuningsaanbod. De organisatie Mezzo trekt hierover aan de bel en noemt voor de zorgvrager de gevolgen van het stijgen van zorgpremies en eigen risico en de beperking van vergoedingsregelingen. Voor de mantelzorger noemt Mezzo de nadelen in de belastingwetgeving en het genoodzaakt zijn om minder te gaan werken. De behoefte van mantelzorgers aan ondersteuning is groter dan het daadwerkelijke gebruik van ondersteuning. Het lijkt erop dat mantelzorgers drempels ervaren om gebruik te maken van ondersteuning. Dit kan enerzijds te maken hebben met de onbekendheid van de ondersteuning en anderzijds door de drempels die de mantelzorgers zelf ervaren. 7.5 Tevredenheid ondersteuning en effect In de figuur op de volgende pagina wordt ingegaan op de tevredenheid van de mantelzorgers over de ondersteuning. Hierbij zijn alleen de resultaten meegenomen voor de mantelzorgers die gebruikmaken of gebruik hebben gemaakt van de betreffende ondersteuning. De rode streepjes geven de score van de referentiegroep weer. Dit is een optelling van de categorieën zeer tevreden en tevreden. De resultaten hiervan geven bij een klein aantal respondenten alleen een indicatie van de tevredenheid van de SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

34 mantelzorgers in uw gemeente. De aantallen zijn veelal te klein om harde uitspraken te kunnen doen. Figuur 4 Tevredenheid ondersteuning Informatie Advies en begeleiding Emotionele steun Educatie Praktische hulp Financiºle tegemoetkoming Materiºle hulp Zeer ontevreden 66 Incidentele respijtzorg Periodieke respijtzorg Ontevreden Tevreden Zeer tevreden Het meest tevreden zijn de mantelzorgers over praktische hulp, 81% geeft aan hier (zeer) tevreden over te zijn. Naast de tevredenheid is het zinvol om het effect van de geboden ondersteuning te bekijken. Immers de ondersteuning wordt geboden met als doel om overbelasting van de mantelzorger te voorkomen. Van de mantelzorgers geeft 4% aan dat zij het gevoel hebben dat de last van het mantelzorgen veel minder is geworden door de ontvangen ondersteuning. Voor 43% geldt dat dit enigszins is en voor 52% niet. De aandelen voor de referentiegroep zijn respectievelijk 12%, 47% en 41%. SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

35 Bijlagen SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER

36

37 Bijlage 1 Resultaten tevredenheidsonderzoek mantelzorgers De eerste kolom geeft de scores van uw gemeente in 2012 weer, tussen haakjes vindt u de gegevens van de referentiegroep. In het geval uw gemeente in 2011, 2010 en/of 2009 ook heeft deelgenomen aan dit aanvullende onderzoek onder mantelzorgers, vindt u hieronder deze gegevens terug. De referentiewaarden over de voorgaande jaren kunnen enigszins afwijken van eerder gepubliceerde waarden, aangezien hoogst waarschijnlijk niet alle onderzoeken van het betreffende jaar waren afgerond bij het uitgeven van uw rapport. Voor een aantal items is geen resultaat beschikbaar voor de voorgaande jaren, in dat geval betreft het een nieuw toegevoegde of aangepaste vraag in Kenmerken Geeft u hulp aan meer dan een persoon? 18% ( 21%) Hoeveel uur mantelzorg per week? 0 t/m 4 uur 8% ( 24%) 5 t/m 8 uur 21% ( 24%) 9 t/m 16 uur 26% ( 17%) 17 t/m 24 uur 12% ( 9%) 25 uur of meer 34% ( 26%) Hoe lang geeft u deze zorg? Minder dan 3 maanden 0% ( 1%) 3 t/m 6 maanden 0% ( 2%) 7 t/m 12 maanden 3% ( 4%) 1 tot 2 jaar 8% ( 11%) 2 tot 5 jaar 22% ( 25%) Langer dan 5 jaar 67% ( 56%) Aan wie geeft u mantelzorg? Echtgeno(o)t(e) of partner 63% ( 40%) (Pleeg- of stief)kind 12% ( 12%) (Schoon)ouder 16% ( 33%) Ander familielid 5% ( 7%) Buur, vriend of kennis 4% ( 5%) Anders 1% ( 2%) Wat is de woonsituatie van de zorgvrager? Woont bij mij in huis 66% ( 48%) Woont elders, in tehuis of zorgvoorziening 14% ( 13%) Woont elders, zelfstandig 18% ( 37%) Anders 1% ( 2%) SGBO TEVREDENHEIDSONDERZOEK WMO OVER