Vooronderzoek Conventionele Explosieven Spijkenisse - Simonshaven

Transcriptie

1 Bijlage 7

2

3 Vooronderzoek Conventionele Explosieven Spijkenisse - Simonshaven Documentcode: Aantal pagina's: 12S118-VO (incl. bijlagen) Documenthistorie: Omschrijving Datum Definitief 19 maart 2013 Herzien 19 maart 2013 Concept 14 februari 2013 Pagina 1 van 95

4 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. (Artikel 16 Auteurswet 1912). Het is de opdrachtgever toegestaan voor intern gebruik kopieën te maken zonder voorafgaande toestemming van de auteur. Voor verdere informatie, vragen en/of suggesties: Saricon bv Industrieweg 24, 3361 HJ Sliedrecht Telefoon: +31 (0) Fax: +31 (0) Internetsite: algemeen: 12S118-VO-02 Pagina 2 van 95

5 INHOUDSOPGAVE 1 Samenvatting Inleiding AANLEIDING PROBLEEMSTELLING DOELSTELLING ONDERZOEKSGEBIED ONDERZOEKSMETHODE Algemeen Inventarisatie bronnenmateriaal Beoordeling bronnenmateriaal Verantwoording INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK LITERATUUR STREEKARCHIEF VOORNE-PUTTEN EN ROZENBURG ERFGOEDCENTRUM DIEP NATIONAAL ARCHIEF (ARCHIEFBEWAARPLAATS PROVINCIAAL ARCHIEF ZUID-HOLLAND) NATIONAAL ARCHIEF, OVERIGE COLLECTIES SEMISTATISCHE ARCHIEFDIENSTEN DEFENSIE NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE (NIMH) NEDERLANDS INSTITUUT VOOR OORLOGSDOCUMENTATIE (NIOD) EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST DEFENSIE (EODD) Collectie ruimrapporten Collectie mijnenvelddocumentatie BUNDESARCHIV-MILITÄRARCHIV, FREIBURG THE NATIONAL ARCHIVES, LONDEN NIEUWSBERICHTEN COLLECTIE STAFKAARTEN KADASTER LUCHTFOTO S Geraadpleegde luchtfoto s Luchtfoto-interpretatie Naoorlogse luchtfoto s en satellietbeelden CHRONOLOGIE RELEVANTE GEBEURTENISSEN INLEIDING CHRONOLOGIE EN BEOORDELING GEBEURTENISSEN BEOORDELING BRONNENMATERIAAL S118-VO-02 Pagina 3 van 95

6 5.1 INLEIDING LEEMTEN IN KENNIS AAN TE TREFFEN EXPLOSIEVEN, HORIZONTALE AFBAKENING VERDACHT GEBIED VERTICALE AFBAKENING VERDACHT GEBIED CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN CONCLUSIE ADVIES VERVOLGTRAJECT BIJLAGEN S118-VO-02 Pagina 4 van 95

7 1 SAMENVATTING In opdracht van het waterschap Hollandse Delta en adviesbureau Expload heeft Saricon een vooronderzoek conventionele explosieven (CE) uitgevoerd ten behoeve van het Waterbergingsproject Lageweg Voorne Putten in de gemeenten Bernisse, Korendijk en Spijkenisse. Aanleiding voor het vooronderzoek vormen geplande werkzaamheden. Het doel van het onderzoek is de opdrachtgever inzicht te geven in de mogelijke aanwezigheid van CE en/of restanten daarvan en de daarbij behorende risico s. Naar aanleiding van de inventarisatie van bronnenmateriaal kunnen de volgende voor het onderzoeksgebied relevante feiten worden opgesomd: Bomafworpen door Britse bommenwerpers in de periode ; Crashes van Duitse en Britse vliegtuigen; Aanwezigheid van Duitse schijnluchtafweerstellingen; Aanwezigheid van Duitse militaire versperringen (palenvelden); Luchtaanvallen door Britse Typhoon-jachtbommenwerpers met 3 inchluchtgrondraketten (60 lb.); Crashes van Duitse V1 s. Op basis van de beoordeling van alle op het moment van opstellen van dit rapport beschikbare bronnenmateriaal is geconcludeerd dat er voldoende indicaties zijn om te spreken van de mogelijke aanwezigheid van explosieven. Als gevolg van een Britse bombardementen en een raketaanval, kunnen afwerpmunitie in de vorm van brisantbommen GP van 500 lb., 250 lb. en/of 40 lb. worden aangetroffen en raketten van 3 inch met gevechtslading HE-SAP 60 lb. De maximale diepteligging van de afwerpmunitie is (bepaald aan de hand van sonderinggegevens, maar zonder rekenmodel) 16,5 meter minus NAP. Aangaande de raketten is de maximale diepteligging 2,0 meter minus NAP. Op de rivier kunnen raketten worden aangetroffen op de hard waterbodem deze werden door de watermassa dusdanig afgeremd dat het penetrerend vermogen aanzienlijk werd gereduceerd Kortom: het onderzoeksgebied is gedeeltelijk verdacht van explosieven. De verdachte gebieden zijn ingetekend in figuur 5.2 en op de CE-bodembelastingkaart in bijlage 3. NB. Dit vooronderzoek conventionele explosieven bevat, in verband met de geringe beschikbaarheid van bruikbaar luchtfotomateriaal uit de periode , een belangrijke leemte in kennis. Deze is gespecificeerd in paragraaf S118-VO-02 Pagina 5 van 95

8 2 INLEIDING 2.1 AANLEIDING In opdracht van het waterschap Hollandse Delta en adviesbureau Expload heeft Saricon een vooronderzoek conventionele explosieven uitgevoerd ten behoeve van het Waterbergingsproject Lageweg Voorne Putten. Aanleiding voor het vooronderzoek vormen geplande werkzaamheden. Het vooronderzoek is uitgevoerd conform de offerte met kenmerk: 2012-S-194-AB-01 d.d. 3 september PROBLEEMSTELLING Als gevolg van oorlogshandelingen in de Tweede Wereldoorlog kunnen explosieven zijn achtergebleven. Bij het spontaan aantreffen van explosieven ontstaat een verhoogd veiligheidsrisico doordat het explosief door direct contact of trillingen kan exploderen. Onbedoelde explosies kunnen dodelijk letsel en zware schade aan materieel en omgeving tot gevolg hebben. Tevens kan een spontane vondst resulteren in meerkosten door stagnatie van de uitvoeringswerkzaamheden. De mogelijke aanwezigheid van explosieven ter plaatse van het onderzoeksgebied dienen aan de hand van een vooronderzoek te worden onderzocht. 2.3 DOELSTELLING Het vooronderzoek heeft tot doel om te beoordelen of er indicaties zijn dat ter plaatse van het onderzoeksgebied explosieven aanwezig zijn. Indien explosieven aanwezig kunnen zijn, dan dient dit te worden gespecificeerd in termen van: (Sub)soort, verschijningsvorm en aantal explosieven; Afbakening van het verdacht gebied in horizontale en verticale zin. 2.4 ONDERZOEKSGEBIED Het onderzoeksgebied is gelegen in de gemeenten Bernisse, Korendijk en Spijkenisse, op het eiland Voorne-Putten en in de Hoekse Waard, en is weergegeven in de figuren 2.1 en 2.2. Voor dit onderzoek is niet enkel gekeken naar gebeurtenissen die met zekerheid plaatsvonden binnen de grenzen van het onderzoeksgebied, maar zijn alle door Saricon als relevant beschouwde bevindingen uit de omgeving van het onderzoeksgebied opgenomen. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog vielen de volgende gemeenten binnen de grenzen van het onderzoeksgebied: Geervliet, Hekelingen, Nieuw-Beijerland, Piershil, en Zuidland (zie figuur 2.3). Vanwege de nabijheid tot het onderzoeksgebied heeft Saricon zich bij het onderzoek ook gericht op gegevens betreffende de (voormalige) gemeenten Spijkenisse, Abbenbroek en Goudswaard. 12S118-VO-02 Pagina 6 van 95

9 Figuur Begrenzing onderzoeksgebied, huidige topografie. (Bron: Bing Maps.) Figuur Begrenzing onderzoeksgebied, topografie (Bron: Stafkaart 2 (Zuidland, 1944) van de Afdeling GEO-Informatie van het Kadaster te Zwolle.) 12S118-VO-02 Pagina 7 van 95

10 Figuur Gemeenten tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals afgeleid uit Stafkaart 2 (Zuidland, 1944) en Grote Atlas ONDERZOEKSMETHODE Algemeen Het vooronderzoek dient conform de vigerende wet- en regelgeving te worden uitgevoerd volgens de eisen uit paragraaf 6.5 en bijlage 3 van het Werkveldspecifiek certificatieschema voor het systeemcertificaat Opsporen Conventionele Explosieven 2012, versie 1 (hierna: WSCS- OCE). Het WSCS-OCE heeft per 1 juli 2012 de Beoordelingsrichtlijn Opsporen Conventionele Explosieven, versie (BRL-OCE 2007) vervangen. In het WSCS-OCE is vermeld dat het vooronderzoek bestaat uit het inventariseren en het beoordelen van historisch bronnenmateriaal. Het eindresultaat van een vooronderzoek is een rapportage en, indien sprake is van een verdacht gebied, een bijbehorende CE-bodembelastingkaart Inventarisatie bronnenmateriaal Het bronnenonderzoek vindt plaats op basis van een inventarisatie van: gebeurtenissen die hebben geleid tot de mogelijke aanwezigheid van explosieven (indicaties); gebeurtenissen die hebben geleid tot het niet aanwezig zijn van explosieven (contra-indicaties). De indicaties en contra-indicaties worden verzameld aan de hand van literatuuronderzoek, archiefonderzoek en luchtfoto-onderzoek. Tijdens dit onderzoek is gebruikgemaakt van de bronnen die zijn vermeld in hoofdstuk 3 en in de bronnenlijst in bijlage 2. Onder indicaties voor de aanwezigheid van explosieven kunnen bijvoorbeeld worden verstaan: vermeldingen van bombardementen in literatuur en archiefstukken, of aanwezigheid van bomkraters of militaire objecten in het landschap zoals zichtbaar op luchtverkenningsfoto s uit de oorlogsperiode. 12S118-VO-02 Pagina 8 van 95

11 Onder contra-indicaties voor de aanwezigheid van CE kan een veelheid aan gegevens worden verstaan, variërend van vrijwaringstekeningen opgesteld door gecertificeerde explosievenopsporingsbedrijven tot gegevens over naoorlogs bodemverzet waaruit kan blijken dat naoorlogs significante hoeveelheden grond zijn verwijderd. 1 Voor dit onderzoek is gebruikgemaakt van een geografisch informatie systeem (GIS). Het GIS betreft een digitale kaart waarin zo veel mogelijk historische en geografische informatie is verzameld die van belang kan zijn voor de mogelijke aanwezigheid van CE. Zo worden in GIS de historische luchtverkenningsfoto s en stafkaarten uit de periode gepositioneerd ten opzichte van de huidige topografie. Vervolgens worden alle op luchtfoto s zichtbare indicaties voor de aanwezigheid van explosieven ingetekend. Ook andere indicaties en contra-indicaties worden zo veel mogelijk vertaald naar een locatie in het RDcoördinatenstelsel en verwerkt in het GIS. De gegevensset in het GIS is de basis voor de beoordeling of sprake is van een op explosieven verdacht gebied Beoordeling bronnenmateriaal In deze fase van het vooronderzoek worden de indicaties en contra-indicaties uit het bronnenonderzoek beoordeeld. Op basis daarvan wordt vastgesteld wat de op explosieven verdachte gebieden zijn. Bij het aanmerken van de verdachte gebieden wordt zo veel mogelijk gebruikgemaakt van de richtlijnen beschreven in bijlage 6 van het WSCS-OCE Indien sprake is van verdachte gebieden, dan wordt tevens bepaald: de (sub)soort, het aantal en de verschijningsvorm van de vermoedelijke CE; de horizontale afbakening van het verdacht gebied; de verticale afbakening van het verdacht gebied (dus: hoe diep kunnen CE liggen?). Bij het aanmerken van verdachte gebieden geldt, dat dit in principe alleen mogelijk is, indien via luchtfoto s of kaartmateriaal met voldoende detailniveau een locatie van een indicatie voor de aanwezigheid van explosieven kan worden vastgesteld. Van een aantal mogelijk voor dit onderzoek relevante gebeurtenissen is de locatie niet duidelijk geworden. In de paragraaf leemten in kennis is zo veel mogelijk vermeld, welke gebeurtenissen niet tot een concrete locatie zijn herleid. Dit conform punt 3 van paragraaf van het WSCS-OCE. Indien sprake is van verdachte gebieden, wordt een CE-bodembelastingkaart vervaardigd. Deze is een product van de beoordeling van bronnenmateriaal met behulp van het GIS. Deze kaart bevat: de voor het onderzoeksgebied relevante indicaties en contra-indicaties; de horizontale grenzen van het van CE verdacht gebied, gespecificeerd naar soort en verschijningsvorm aan te treffen CE Verantwoording Het vooronderzoek is uitgevoerd door historicus M. van Riel, MA. De rapportage is mede opgesteld door historicus drs. L.J. van Oudheusden. Het kaartmateriaal is vervaardigd door GISdeskundige G.J. van Dam, Msc. Allen werken in samenwerking met senior OCE-deskundige A.H. Meijers onder verantwoordelijkheid van E.R. Beute. 1 In dit specifieke onderzoek is, vanwege de omvang van het onderzoeksgebied, overigens nog geen uitgebreid onderzoek gedaan naar naoorlogse werkzaamheden. Bij onderzoeksgebieden van grote omvang wordt dergelijk onderzoek doorgaans pas uitgevoerd zodra duidelijk is in hoeverre verdachte gebieden overeenkomen met werklocaties. 12S118-VO-02 Pagina 9 van 95

12 3 INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL 3.1 EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK Voor dit vooronderzoek heeft Saricon rapportages van eerder uitgevoerde vooronderzoeken explosieven en/of explosievenopsporingswerken bestudeerd voor locaties in (de nabijheid van) het onderzoeksgebied. De relevante informatie is verwerkt in deze rapportage en/of het bij deze rapportage behorende GIS. Vooronderzoek Conventionele Explosieven. Dijkzone Spijkenisse, Saricon, kenmerk VO-03, d.d ; Vooronderzoek Conventionele Explosieven. Hongerland & Havengebied Spijkenisse, Saricon, kenmerk VO-02, d.d ; Vooronderzoek Conventionele Explosieven. Tracé gasleiding Spijkenisse Oud Beijerland, Saricon, kenmerk VO-01, d.d ; Probleeminventarisatie Conventionele Explosieven. Markenburgpolder te Spijkenisse, Saricon, kenmerk VO-01, d.d Geen van deze onderzoeken valt binnen de grenzen van het huidige onderzoeksgebied. Verder heeft Saricon de gemeenten Bernisse, Korendijk en Spijkenisse op 25 september 2012 aangeschreven met het verzoek oude onderzoeken aan te leveren. De drie genoemde gemeenten hebben geen eerder uitgevoerde onderzoeken aangeleverd. 3.2 LITERATUUR Voor dit onderzoek is literatuur bestudeerd. Het betreft zowel overzichtswerken over het verloop van de lucht- en grondoorlog in Nederland, als streekgebonden literatuur. Voor een overzicht van de geraadpleegde werken, zie bijlage 2. Hieronder zijn de bevindingen weergegeven. Geraadpleegde literatuur Boek Blz. Datum Inhoud Baan, J. de, Spijkenisse in oorlogstijd Crash bij Piershil van een Engels vliegtuig dat Waalhaven heeft aangevallen (1980) Zoeklichten voor luchtafweer geplaatst op de Westdijk van de polder Braband en langs de Hartelse Dijk in het noorden van de polder Spijkenisse. Daartussen in het hart van die 11, 14 polder een batterij luchtdoelkanonnen Een Engels vliegtuig op de terugweg van Mannheim, wat de piloot niet heeft gevonden, maakt wegens brandstofgebrek een geslaagde noodlanding in Spijkenisse. Hij komt terecht in een korenveld van Piet van Noort nabij de Papendijk van de polder de Nieuwe Uitslag van Putten Een Engels vliegtuig komt terecht bij Spijkenisse Een Engels vliegtuig komt terecht bij Hekelin- 12S118-VO-02 Pagina 10 van 95

13 Boek Blz. Datum Inhoud gen Een verrassingsaanval met zeer laag vliegende bommenwerpers op scheepswerven en haveninstallaties. Een Lockheed wordt rond half drie neergeschoten en komt terecht in de polder Braband; drie van de vier inzittenden overleven het. Baan, J. de, Spijkenisse in oorlogstijd (1985) 21 Februari 1944 In februari 1944 komt 3/5 van Voorne-Putten onder water te staan. Hele dorpen moeten evacueren. Hoewel rond Hekelingen een kade is opgeworpen, moeten honderden Hekelingers vertrekken. 23 Winter Een V1 of V2 vernietigt een woning in Hekelingen Met kerstavond gaan de tuinderskassen van Van Holst aan diggelen (mogelijk door een V1 of V2?) Door een neergestorte V1 gelanceerd vanaf Pernis gaan op kerstavond 1944 de tuinderskassen aan de Voorweg (nu Orchideestraat) eraan. 22 Begin maart 1945 Een V1 komt in Hekelingen terecht, waar iemand in zijn bedstede verbrandt V1 s vallen in onder water staande polders Artikel uit Rotterdams Nieuwsblad over V1- ruiming een dag eerder in Spijkenisse. In drie jaar tijd werden er vier onschadelijk gemaakt. Nadat in 1979 de eerste V1 uit de Nieuwbouwwijk De Akkers moest worden gehaald, regende het meldingen van ooggetuigen, die de plaats konden aanwijzen waar eveneens niet ontplofte bommen zouden liggen. Tot nu toe konden drie V1 s worden geborgen waarbij nummer vier waarvan men aanneemt dat het de laatste op Spijkenisses grondgebied is voorlopig met rust werd gelaten. Een meter of tien diep zat hij in de grond toen hij ontdekt werd, in een slappe drassige bodem. ( ) In de avond van 8 januari 1941 worden eerst een serie lichtkogels en vervolgens reeksen brand- en brisantbommen afgeworpen boven de Welplaat en de Molenwei (later Molenwijk), de Vermaatstraat en de Nieuwstraat, waar een boerderij in vlammen opgaat. (...) Ook de stelling met luchtdoelgeschut is die avond beschadigd; de voertuigenloods niet. Nog vele malen daarna zou zouden niet alleen die stelling worden aangevallen, maar ook allerlei militaire transporten, over zowel de weg, de tramrails als het water Rond middernacht van 7 op 8 november 1941 wordt door luchtafweergranaten een viermotorige Short Stirling-bommenwerper in brand geschoten, waardoor ook een boerenschuur op de Welplaat in vlammen opgaat. Het toestel komt terecht in de polder Braband. Slechts de piloot overleeft het, zes anderen worden in Rotterdam begraven. Een van de propellers verdwijnt tot 1976 in een wate- 12S118-VO-02 Pagina 11 van 95

14 Boek Blz. Datum Inhoud ring, nu een singel bij Dilledonk-Noord Door brandbommen gaat een boerenschuur bezuiden de Lange Schenkeldijk in vlammen op Ten noorden van de Lange Schenkeldijk, in de buitenpolder Hongerland, stort een vliegtuig neer. 15 Maart 1945 Een vliegtuig stort neer in de grienden langs de Welplaat Bommen vallen op de herbouwde boerderij bij het veer Voor het eerst in de polderhistorie worden de gronden opzettelijk onder water gezet en worden de tussendijken ook doorgraven tot tankvallen. Heel Hekelingen moet evacueren. In dat voorjaar [1944] worden burgers ook gedwongen om alle bomen af te zagen en de stammen af te zagen en de stammen in te graven in de niet onder water staande weilanden. Ze moeten die palen onderling verbinden met ijzerdraad, allemaal om mogelijke luchtlandingen te bemoeilijken. Baan, J. de, Hoe kwam Spijkenisse de oorlog door? (1970) Onderwater, H., En toen was het stil (1981) Wüst, W. en Onderwater, H., One of our aircraft is missing. De luchtoorlog boven de Hoeksche Waard (2002) Groene Serie. Deel 4: De krijgsverrichtingen op het Zuidfront aan de Vesting Hol Op 9 januari 1941 vallen 's avonds brandbommen rond de Nieuwstraat in Spijkenisse en brandt een boerderij af. Tegelijk komen enkele brisantbommen in de Molenwei terecht (toen tuingrond, later de Molenwijk), welke alleen wat pannen- en glasschade veroorzaakten. Die bommen waren wellicht bedoeld geweest voor de 'Kanonnenwei', een luchtafweerstelling ongeveer aan het einde van de latere Willemshoevelaan, en voor de grote Duitse garage en autoloods langs de Parallelweg Gedetailleerd verhaal over de aanval van zes Blenheims op de Waalhaven waarvan een Blenheim neerstortte in de buurt van Spijkenisse maar aan de andere kant van de Oude Maas, bij Hoogvliet en de crash van een Me Bf 109 in de Oude Maas bij Spijkenisse Op 6 november 1942 voeren een drietal Ventura s van No. 21 Squadron een aanval uit op Maassluis. Toestel AJ220 werd in de aanval geraakt door FLAK en werpt zijn bommenlading af boven de Petroleumhaven om vervolgens in Hoogvliet te crashen Overzicht van de crashlocaties van de Blenheims van No. 600 Squadron die op 10 mei 1940 rondom het onderzoeksgebied zijn gecrasht. Tekening 18: het Zuidfront op 14 mei Zie figuur S118-VO-02 Pagina 12 van 95

15 Boek Blz. Datum Inhoud land, mei Zwanenburg, G., Nooit was het stil (jaar onbekend) 418 (deel 1) Drie Ventura s van No. 21 Squadron raakten vermist. Eén daarvan werd om uur 2 km ten zuiden van Spijkenisse door flak neer- Foreman, J., Parry, S.W., Luftwaffe Night Fighter Combat Claims, (2003) Knoop, L. van der, Voorne en Putten in tijd van oorlog Website Historische Vereniging Zuytlant ( 554 (deel 2) geschoten Errington werd geraakt door de Duitse FLAK, maar hij landde veilig met zijn parachute aan de Duitse kant van de frontlijn.' W/O. Errington van No 438 Canadees Squadron, kwam NO van Piershil neer en werd gevangen genomen In de nacht van 12 op 13 mei 1943 claimt Bruno Eikmeier van 2./NJG 1 een Halifax om 01:23 uur. De Halifax crasht volgens Eikmeier 2 kilometer ten westen van Zuidland Melding van bommen bij de Kerkweg en de Westdijk Vliegtuigcrash in Brielle Bombardement op Brielle 38 30/ Luchtgevecht in Oostvoorne waarbij twee toestellen neerstortte De inundatie is begonnen Boeren moeten palen in hun grond slaan van een meter hoog tegen vliegtuigen Er worden hier in de omtrek landmijnen gelegd, onder het motto Vreemdeling, wees welkom Zwaar geschut opgesteld in Vierpolders Over een V1 die eind 1944 in Spijkenisse neerkwam. n.v.t In de nacht van 5 op 6 juni 1940 werd een paard van de landbouwer P. Blaak, blijkens een memorandum van dierenarts L. Lageweg te Heenvliet: "getroffen door een granaat(bom)scherf, uitgeworpen door een Engels vliegtuig en waardoor dit paard zodanig werd verwond, dat het dier ervan gestorven is Er is achter de boerderij van Verweel (Biert) in de wegberm een vliegtuig neergestort en verzonken in de drassige bodem. De familie Pijl heeft opdracht gekregen dit vliegtuig uit te graven bommen bij Abbenbroek. Waarschijnlijk was dit aan de Oudelandsedijk en 5 bommen vallen bommen op Zuidland. Tuinderij aan de Beeldsweg getroffen Enkele bommen te Biert Bommen bij Abbenbroek Bommen op Zuidland Drie bommen gevallen in de buurt van de voormalige vuilstortplaats aan de Stationsweg te Zuidland Engelse jager valt zoeklichten aan te Zuidland In de nacht van dinsdag 17 op woensdag 18 12S118-VO-02 Pagina 13 van 95

16 Boek Blz. Datum Inhoud juni 1941 verscheen boven de kom van het dorp Zuidland een vliegtuig, dat niet minder dan veertien of zestien bommen, zg. lichte, dus van 50 kg liet vallen. Het waren brisantbommen. Ruim 200 gebouwen en woningen werden getroffen. Tien werden volledig met de grond gelijk gemaakt. Drie burgers werden gedood Aan de Langeweg maakt een Messerschmitt Bf-109 een noodlanding Mof brandend gevallen bij t Oostenrijk, kwam hier over heen. Dit Duitse toestel was een Heinkel He Engels vliegtuig brandend gevallen bij de Bernisse. Figuur 3.1. De situatie op 14 mei 1940 rond 19:00 uur. In blauw zijn Nederlandse eenheden weergegeven, in rood Duitse eenheden. Er hebben dus geen gevechtshandelingen plaatsgevonden binnen het onderzoeksgebied. (Bron: Groene Serie.) 3.3 STREEKARCHIEF VOORNE-PUTTEN EN ROZENBURG In het Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg zijn de volgende archieven en dossiers geraadpleegd: Luchtbeschermingsdienst In het Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg zijn documenten van de Luchtbeschermingsdienst aanwezig. De Luchtbeschermingsdienst was tijdens de Tweede Wereldoorlog verantwoordelijk voor het geven van luchtalarm bij bombardementen, het controleren van verduisteringsmaatregelen en het opnemen van schade na uitgevoerde bombardementen. Schade-enquêtecommissie 12S118-VO-02 Pagina 14 van 95

17 In het Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg zijn documenten aanwezig van de opgave van schade aan de schade-enquêtecommissie. Deze schade-enquêtecommissie is na de Tweede Wereldoorlog door het ministerie van Financiën in het leven geroepen om geleden oorlogsschade te registreren en te taxeren voor vergoeding. Aangetroffen / geruimde explosieven In het Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg zijn documenten aanwezig betreffende het aantreffen en/of ruimen van explosieven gedurende de Tweede Wereldoorlog en daarna. Hieronder volgt de in het Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg aangetroffen informatie, voor zover deze mogelijk relevant is voor het onderzoeksgebied: Geraadpleegde stukken in het Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg Toegang INV Omschrijving Inhoud 081 Gemeente Abbenbroek Stukken betreffende de luchtbescherming en de luchtbeschermingsdienst, Gemeente Geervliet a Gemeente 418 Stukken betreffende de vergoeding tengevolge van oorlogshandelingen, Stukken betreffende de vergoeding oorlogsslachtoffers, Stukken betreffende het opruimen van neergestorte vliegtuigen en bommen, Register van nachtdienstrapporten van de luchtbeschermingsdienst, Geervliet, deel. * A.06. oorlogsschade openbare lagere Bevat m.n. circulaires, stukken over personeel etc. geen voor het onderzoeksgebied relevante informatie. Geen relevante informatie. Bevat veel circulaires en gaat verder alleen over schade a.g.v. evacuatie. Geen stukken die reppen over oorlogshandelingen. Bevat correspondentie (inclusief facturen) over de berging van de Britse Wellington bommenwerper die op te Simonshaven (Biert) is gecrasht inclusief het stoffelijk overschot van de piloot en twee onontplofte bommen. Ook nog correspondentie over het verwijderen van een onbekend aantal blindgangers tijdens de crash zouden tien bommen aan boord zijn geweest van de Wellington. Bevat meldingen van vliegtuigbewegingen, crashes en bombardementen. Dit register is doorgenomen toen de gebeurtenissenlijst (hoofdstuk 4) reeds was opgesteld Veel Engelse vliegtuigen waargenomen van Zuid naar Noord Oost Bommen in het westen Bommen in het westen Niets te melden die nacht Niets te melden die nacht Van 1 tot 3.30 uur vlogen vliegtuigen in alle richtingen waar op geschoten werd. Een vliegtuig stortte naar beneden en vloog in brand in de richting Zuidland. Geen andere schadeoorzaak genoemd dan schade aan roerend goed in de 12S118-VO-02 Pagina 15 van 95

18 Toegang INV Omschrijving Inhoud Hekelingen school Hekelingseweg ( ). evacuatieperiode maart 1944 tot juni Plechtigheden, Geen relevante informatie. herdenkingen ( ) oorlogsgedenktekenen Geen relevante informatie. ( ) zorg voor getroffenen bij oorlog ( ) Bevat enkele oorlogsschadeformulieren. Het gaat om schade door inundatie of om schade waarbij de oorzaak niet 101a Gemeente Spijkenisse oorlogsschade ( ) wordt genoemd. Bevat correspondentie over een naoorlogse declaratie van de gemeente Hekelingen aan Bureau Financiering Wederopbouw, Gedeclareerd werden onder meer kosten voor het opruimen van een of meerdere V1 s in augustus 1944 en voor het opruimen van onontplofte munitie Stukken over organisatie luchtbescherming, periode Financiële stukken Luchtbeschermingsdienst Dossier was zoek Over herstel van oorlogsschade, alleen stukken over de financiële afwikkeling Over herstel van oorlogsschade, alleen stukken over de financiële afwikkeling. 1 Stukken betreffende luchtfoto s, gemaakt door de inlichtingendienst van de Geallieerden 3 Stukken betreffende twee omgekomen Engelse militairen, de latere identificatie en de herdenkingsplechtigheid 5 Stukken betreffende gegevens over oorlogsslachtoffers 20 Stukken betreffende het (op)ruimen van VI s 27 Stukken betreffende neergekomen militaire vliegtuigen 28 Stukken betreffende de inundatie Verhandeling over Spijkenisse in de oorlog. Opstellen van zoeklichten op de Hartelse Dijk en op de Westdijk te Spijkenisse. FLAK-opstelling in de polder de tegenwoordige Willemshovelaan. Vliegtuigcrashes op (Welplaat), in november 1942 (Braband), in 1943 in Polder Hongerland en in maart 1945 in de griend langs de Welplaat. Bombardement op aan de Nieuwstraat en Molenwei (thans de Molenwijk). Dossier gaat over vliegtuigcrashes die buiten het onderzoeksgebied hebben plaatsgevonden. Geen relevante informatie. Stukken, m.n. krantenartikelen, betreffende de ruiming van V1 s binnen het onderzoekgebied (afgevuurd op Antwerpen vanuit Pernis). De locaties zijn aangegeven op tekeningen. Dossier gaat over vliegtuigcrashes die buiten het onderzoeksgebied hebben plaatsgevonden. Diverse niet relevante stukken over inundatie. Bevat ook inundatiekaarten. Opgaven van verdedigingswerken: 12S118-VO-02 Pagina 16 van 95

19 Toegang INV Omschrijving Inhoud noordwesten van de Noorddijk (loopgraaf in zigzag en landmijngaten), begin dijkvak Heindijk (landmijngaten), begin dijkvak Oosterlandschedijk (gemetselde woonbunker), Bernissedijk (tankval), verspreid over Molendijk (tientallen mitrailleurnesten), Veerdijk (mitrailleurnesten), Schenkeldijk (mitrailleurnesten), Spuidijk (loopgraaf) 105a Gemeente Zuidland Oorlogsschade: schadeopgaven gemeente Spijkenisse aan Rijkscommissaris van Advies inzake Wederopbouw Publiekrechterlijke Lichamen 334 Luchtbescherming, Stukken over organisatie in de gemeente Spijkenisse 1274 Schadegevallen. A-H, Schadegevallen. K-Sm, Schadegevallen. St-Z, Bevat enkele schaderapporten, niet relevant voor het onderzoeksgebied. Geen relevante informatie. Meeste schade aangaande de inundaties, enkel schadegevallen doorgenomen waarbij bomschade is vermeld: Korte Slop 200 en Ring 24 (bomschade 18 juni 1941), Lange Slop 174 (bomschade 18 juni 1940) Schadegevallen aangaande de inundaties. Bij de meeste schadegevallen wordt geen oorzaak genoemd. Wel enkele schadegevallen Langeslop 163, 164 en 170 (juni 1941). Adres Langeslop 170 (later Dorpsstraat 170). Ook pand Ring 29 (B1747) schade op 18 juni * Geen inventaris beschikbaar. Door medewerkers van het archief zijn handmatig dozen doorgelopen en enkele stukken gelicht. Er kan geen garantie worden gegeven dat alle mogelijke relevante stukken zijn opgemerkt. 3.4 ERFGOEDCENTRUM DIEP In het Erfgoedcentrum Diep te Dordrecht zijn de volgende archieven en dossiers geraadpleegd: Luchtbeschermingsdienst In het Erfgoedcentrum Diep zijn documenten van de Luchtbeschermingsdienst aanwezig. De Luchtbeschermingsdienst was tijdens de Tweede Wereldoorlog verantwoordelijk voor het geven van luchtalarm bij bombardementen, het controleren van verduisteringsmaatregelen en het opnemen van schade na uitgevoerde bombardementen. Schade-enquêtecommissie In het Erfgoedcentrum Diep zijn documenten aanwezig van de opgave van schade aan de schade-enquêtecommissie. Deze schade-enquêtecommissie is na de Tweede Wereldoorlog door het ministerie van Financiën in het leven geroepen om geleden oorlogsschade te registreren en te taxeren voor vergoeding. Aangetroffen / geruimde explosieven 12S118-VO-02 Pagina 17 van 95

20 In het Erfgoedcentrum Diep zijn documenten aanwezig betreffende het aantreffen en/of ruimen van explosieven gedurende de Tweede Wereldoorlog en daarna. Hieronder volgt de in het Erfgoedcentrum Diep aangetroffen informatie, voor zover deze mogelijk relevant is voor het onderzoeksgebied: Geraadpleegde stukken in het Erfgoedcentrum Diep Toegang INV Omschrijving NB 1130 Gemeente Piershil Stukken betreffende de Verordening houdende maatregelen ter handhaving van de openbare orde en de beperking van gemeen gevaar in verband met het verwijderen en onschadelijk maken van een projectiel, met bijlagen, Stukken, brieven, aangaande de verordening (datum, tijdstip, maatregelen). Kaart met veiligheidszones aangegeven, waaruit de ligplaats van de V1 duidelijk is Gemeente Nieuw- Beijerland De verordening is vastgesteld naar aanleiding van het onschadelijk maken van een V1 uit de Tweede Wereldoorlog aan de Schuddebeursdijk te Hekelingen, gemeente Spijkenisse. 78 Stukken betreffende de Verzekeringen en schadegevallen. - verzekering oorlogsschade. - oorlogsschade en bezettingsschade. - watersnoodramp bijzonder schadegeval: vergiftiging vee J. de Rijke 653 Stukken betreffende de Luchtbescherming. - Luchtbeschermingsplan, burgemeester, d.d instructies voor het personeel van de luchtbeschermingsdienst (het hoofd, het personeel, de politiedienst, het brandweerpersoneel, de geneeskundige dienst, de reinigingsdienst, ontsmettingspersoneel, opruimings- en herstellingspersoneel). - luchtbeschermingsbepalingen voor de bijzondere lagere school. - plan voor de bescher- Bevat niets relevants, gaat alleen over inundatie- en bezettingsschade Bevat niets relevants, alleen wat in de omschrijving staat; ook niets relevants onder overige correspondentie. 12S118-VO-02 Pagina 18 van 95

21 Toegang INV Omschrijving NB ming tegen luchtgevaar voor de 1e openbare school. - arbeidsovereenkomsten voor het personeel van de luchtbeschermingsdienst. - exploitatieoverzichten noodziekenhuis in de Hoeksche Waard. - personeel van de luchtbeschermingsdienst. - overige correspondentie 654 Stukken betreffende de Verwijderen van o.a. explosieven uit de Tweede Wereldoorlog (WO II). - melding van uit vliegtuigen geworpen projektielen. - verwijdering van explosieven uit WO-II. - inlichtingen over de vindplaats van oorlogstuig. - draaiboek gemeente en draaiboek politie. - uitvoering. - ontruiming V-1 in Spijkenisse, d.d vaststelling (nood)verordening houdende maatregelen ter handhaving van de openbare orde en beperking van gemeen gevaar in verband met het verwijderen en onschadelijk maken van een projectiel, Rb. d.d nadere vaststelling datum ter uivoering, Burgemeester, d.d ontruiming V-1 in Spijkenisse, d.d verordening ex artikel 220 van de Gemeentewet, houdende maatregelen ter handhaving van de openbare orde en beperking van gemeen gevaar, Burgemeester, d.d ontruiming V-1 te Hekelingen, d.d Schrijven van de gemeente Nieuw- Beijerland op d.d. 16 januari 1942 over de kosten die zijn gemaakt in 1941 voor het onschadelijk maken van vliegtuigbommen in de gemeente 438,93 gulden. Proces-Verbaal over een luchtgevecht op 10 september 1942, het afwerpen van brandbommen en het neerstorten van een Engels vliegtuig. Op 11 september 1942 werden in de polder Nieuw-Beijerland een drietal staartstukken van brandbommen gevonden. terwijl het vrijwel mogelijk is dat er tusschen de aardappels of bieten nog meer terecht gekomen zijn. Proces-Verbaal over het aantreffen van voorwerpen die afkomstig waren van het vliegtuig dat op 10 september 1942 neerstortte in Nieuw-Beijerland. Proces-Verbaal over een bombardement op 22 oktober 1943 in Nieuw- Beijerland waarbij drie brandbommen werden afgeworpen op de adressen Voordoel A 32 en A 31. Verslag uit 1975 om V1-crashes in kaart te brengen in de Hoeksche Waard. Brief met daarin vermeld een drietal percelen waar nog explosieven zouden kunnen liggen in Nieuw-Beijerland te weten 1) T. de Boer, Ruiseweg te Nieuw-Beijerland (2 grote bommen). 2) Langeweg te Nieuwe-Beijerland, (een niet-ontplofte V1) 3) Spuidijk 60 te Nieuw-Beijerland (een granaat). De suggestie dat aan de Langeweg 1 te Nieuw-Beijerland een niet-ontplofte vliegtuigbom zou liggen is door de bewoonster ontkracht. (situatieschetsen van alle locaties) 12S118-VO-02 Pagina 19 van 95

22 Toegang INV Omschrijving NB Schrijven EOD dat de bommen aan Langeweg 1 inderdaad zijn ontploft. Schrijven over ruimen V1 aan de Langeweg. (inclusief situatieschetsen) Schrijven over ruimen van V1 in de polder Vriesland, 500 meter ten noordwesten van het kruispunt Hekelingseweg Dorpsstraat. (inclusief situatieschets) 787 Stukken betreffende de Oorlogsschade aan woningen. - opgave van schade. - correspondentie over de vergoeding van de oorlogsschade. - woningbouw J. van der Zande, Zuidzijde B Stukken betreffende de Zaken betreffende de uitvoering van de landsverdediging in de gemeente Nieuw- Beijerland. - opgave aan Gedeputeerde Staten inzake inkwartiering. - inkwartiering Duitse soldaten in Nieuw- Beijerland. - vergoeding schade. - ingebruikname onroerend goed (weiland) tbv de Duitse Weermacht (opstelling schijnwerper. - overige correspondentie 830 Stukken betreffende de Zaken betreffende de uitvoering van de landsverdediging in de gemeente Nieuw- Beijerland. - Correspondentie over de zoeklichtstelling ( ). - Correspondentie over het zetten van palen (1944). - Overige correspondentie (1944) Schrijven over ruiming van V1 aan de Schuddebeursdijk te Hekelingen in (inclusief twee situatieschetsen, waarvan een vermoedelijk foutief.) Overzicht van getroffen percelen te Nieuw-Beijerland: Spuidijk 38, Zuidzijde 151,Voorstraat 10, Hiddeldoel 70, Voorstraat 9, Hiddelstraat 225, Zuidzijde 118, Langeweg 1. Echter: er worden enkel datums genoemd, geen oorzaak van de schade Diverse stukken, o.a. over het opstellen van een schijnwerper en het opzetten van barakken in de polder Klein Piershil in Piershil op 20 november Diverse stukken, o.a. over het opstellen van een schijnwerper aan de Spuidijk in Nieuw-Beijerland in augustus 1941 (Stellung Ludwig). 12S118-VO-02 Pagina 20 van 95

23 3.5 NATIONAAL ARCHIEF (ARCHIEFBEWAARPLAATS PROVINCIAAL ARCHIEF ZUID- HOLLAND) Saricon heeft het Nationaal Archief te Den Haag bezocht. Hier berust het archief van het Militair Gezag in Zuid-Holland. Het Militair Gezag vormde in de periode tussen de bevrijding en de herinstallatie van de Nederlandse regering het bevoegd gezag in de bevrijde delen van Nederland. Het werkte in deze periode samen met de geallieerde bevrijdingslegers. Een van de taken van het Militair Gezag was het (mede) coördineren van het ruimen van mijnen en andere explosieven. In de archieven van het Militair Gezag zijn hierover dan ook diverse documenten terug te vinden. Aan het hoofd van het Militair Gezag in elke provincie stond een Provinciaal Militaire Commissaris (PMC); het Militair Gezag in elke provincie was verdeeld in verschillende districten. De gemeenten Abbenbroek, Geervliet, Hekelingen, Nieuw-Beijerland, Piershil, Spijkenisse en Zuidland vielen onder de District Militaire Commissaris (DMC) Brielle. Saricon heeft zowel stukken van de PMC Zuid-Holland als van de DMC Brielle geraadpleegd. Hieronder volgt de aangetroffen informatie. Geraadpleegde stukken Toegang Inventarisnummer Relevant Archief 43 Stukken betreffende de opsporing en opruiming Ja Militair Gezag in van mijnen, bommen, munitie en andere explosieven, Zuid-Holland 1945 (PMC Zuid-Holland) 146 Stukken betreffende de opsporing en opruiming Nee van mijnen, bommen, munitie en andere explosieven, 1945 (PMC Zuid-Holland) 147 Stukken betreffende het onderzoek naar verongelukte Ja vliegtuigen en hun bemanning en de berging van vliegtuigwrakken, 1945 (PMC Zuid-Holland) 231 Stukken betreffende de opsporing en opruiming Ja van mijnen, bommen, munitie en andere explosieven, 1945 (DMC Brielle) Mogelijk relevante stukken Inv Datum Plaats Inhoud Voorne Putten Kaart van Voorne en Putten waarop in rood zijn aangegeven zes houten bruggen, door de voormalige Duitsche weermacht over tankvallen gelegd, welke van een springlading zijn voorzien. (Zie figuur 3.2.) 147 Onbekend Divers Verzamelrapport van verongelukte Geallieerde vliegtuigen in de provincies Zuid-Holland en Zeeland. Abbebroek. 1 toestel: piloot gevangen genomen. ( ) Geervliet. 6 juni Bommenwerper: 1 dode, 4 gevangenen. Van 2 toestellen geen datum. ( ) Hekelingen. 1 vliegtuig. Bemanning ontsnapt. ( ) Spijkenisse. Totaal 5 vliegtuigen. 4 Gevangenen, 15 doden, geen nadere gegevens. ( ) Zuidland. Hallifax bommenwerper, 7 doden Spijkenisse Formulier voor aangifte van mijnenvelden of gevaar opleverende projectielen. Gemeente: Spijkenisse. Buurtschap: Nieuw-Hongerlandschedijk, Schekeldijk en Middelweg Hekelingen V 1 projectielen. bomploeg der Rotterdamsche Politie doende is de V 1 projectielen onschadelijk te maken en 12S118-VO-02 Pagina 21 van 95

24 Inv Datum Plaats Inhoud Voorne Putten reeds op de hoogte is gebracht van de in de omgeving van Hekelingen liggende V 1 s. Opgave wapens in Voorne en Putten. Zuidland: springlading 2 tankval-bruggen. Piershil: Pantservuist (sloot achter woning D. Klein achter de Sluisjesdijk) en grote granaat (in de sloot bij woning Jac. v.d. Donk, Dorpsweg) Abbenbroek Aangifte van mijnen. Naar aanleiding van Uw schrijven, deel ik U mede, dat in deze gemeente (Abbenbroek) geen mijnen aanwezig zijn Nieuw- Beijerland Aangifte van mijnen. Ter voldoening aan Uw schrijven, betreffende in margine vermeld onderwerp, heb ik de eer U te berichten, dat in deze gemeente (Nieuw-Beijerland) geen mijnen aanwezig zijn. Figuur 3.2. Uitsnede van de kaart van Voorne en Putten. (Bron: NA, INV /43.) De aangegeven objecten liggen buiten het onderzoeksgebied. 3.6 NATIONAAL ARCHIEF, OVERIGE COLLECTIES In het Nationaal Archief te Den Haag is tevens het volgende dossier ingezien: Geraadpleegde stukken Toegang Inventarisnummer Relevant Inspectie 76 Meldingen en processen-verbaal ontvangen van Ja Bescherming Bevolking gemeenten over geallieerde luchtactiviteiten, Luchtaanvallen 1941, Zuid-Holland Mogelijk relevante stukken Inv Datum Plaats Inhoud Geervliet Van 11 op 12 juli 1940 omstreeks 2.30 uur, vijf vliegtuigbommen uitgeworpen in weiland. 3 onontploft. Cilinderbommen met vleugels. Geen alarm. Geen verliezen dooden en gewonden. Schade weiland. Onontplofte bommen leveren gevaar voor vee in nabijheid. 12S118-VO-02 Pagina 22 van 95

25 3.7 SEMISTATISCHE ARCHIEFDIENSTEN DEFENSIE De semistatische archiefdiensten van het ministerie van Defensie in Rijswijk beheren de archieven van het ministerie van Defensie voordat deze aan het Nationaal Archief worden overgedragen. Geraadpleegd is het archief van de Mijn- en Munitie Opruimings Dienst (MMOD), De MMOD was na de Tweede Wereldoorlog in Nederland verantwoordelijk voor het opruimen van mijnen en achtergelaten munitie. Het archief bestaat uit meldingen, kaarten, plattegronden en ruimingrapporten van Nederlandse gemeenten. Saricon heeft de stukken van de (voormalige) gemeenten Abbenbroek, Geervliet, Hekelingen, Nieuw-Beijerland, Piershil, Spijkenisse en Zuidland geraadpleegd. Er zijn geen relevante meldingen gevonden in het archief. 3.8 NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE (NIMH) Het NIMH in Den Haag beheert collecties over de geschiedenis van de Nederlandse krijgsmacht. Collectie Duitse Verdedigingswerken (toegangsnummer 575) Geraadpleegd is de collectie met toegangsnummer 575, Duitse verdedigingswerken en inundaties van Nederlands grondgebied in de oorlog en rapporten van militaire aard vanuit bezet Nederland aan het Bureau Inlichtingen Londen Deze collectie bestaat onder meer uit inlichtingenrapporten en kaarten van Duitse verdedigingswerken, opgemaakt door Nederlandse verzetsgroeperingen. Saricon heeft diverse stukken uit de 575-serie geraadpleegd met de verwijzingen Zuid- Holland, Voorne-Putten, Hekelingen, Simonshaven, Spijkenisse, Geervliet, Hoeks(ch)e Waard, Hoeksche, Bei(j)erland, Piershil, Zuidland, Goudswaard. Stukken over troepensterktes, evacuaties en inundaties konden vanwege de grote hoeveelheid van dit materiaal en de geringe relevantie niet uitputtend worden bestudeerd. Stukken over het gebied rond de Spijkenisserbrug zijn evenmin opgenomen. Geraadpleegde stukken collectie 575 NIMH INV Dossier Inhoud Relevante inhoud 119 Blz Het eiland Voorne en Document Detailgegevens over Putten inundaties, exacte data van inundatie Blz : nr 21 1: nr 22 Het eiland de Hoeksche waard Inundatien tot stand gekomen op Voorne en Putten en Rozenburg Inundatien tot stand gekomen op de Hoeksche waard en Tiengemeenten 133 Brücke-Panzer und Minensperren. samengesteld door AOK-25. Abt.Pi. Fü per polder, inundatiepeilen etc. Document Detailgegevens over inundaties, exacte data van inundatie per polder, inundatiepeilen etc. Document 204. Inundatiekaart Voorne- Putten, waaruit blijkt dat een groot deel van het onderzoeksgebied geïnundeerd was vanaf het voorjaar van Zie figuur 3.3. Document 205. Inundatiekaart Hoekse Waard, waaruit blijkt dat een groot deel van het onderzoeksgebied geïnundeerd was vanaf het voorjaar van Zie figuur 3.4. Document 4. Motorgemaal/pontveer aangegeven met een vage stip, die erop zou kunnen duiden dat dit object voor vernieling was voorbereid dan wel was vernield. 12S118-VO-02 Pagina 23 van 95

26 INV Dossier Inhoud Relevante inhoud 143 Fotokopieën van inundaties in de provincie Zuid- Holland, met 4 bijlagen 167 o.a. De inundaties in Zuid- Holland met bijlagen 187 A/71 Molen Stellingen op IJsselmonde - Spijkenisse en vliegveld Waalhaven 205 A166 Molen Inundatie in de provincie Zuid-Holland 227 A265 Molen Verdedigingswerken op Beijerland Kronen Verdedigingswerken bij Spijkenisse I t/m II 281 E/1225/45 V-wapens in de provincies ( ) en Zuid-Holland 289 E/1279/45 Verdedigingen te Nw.- Beierland, Numansdorp etc. 334 E/2855/45 Verdedigingswerken in de provincies Noord- en Zuid- Holland 437 E/473/44 Defensie Zuid-Hollandse eilanden Document 5, 9. Inundatiekaart 14 maart 1945, groot deel onderzoeksgebied aangegeven als geïnundeerd. Document 36, 49, 53. Verschillende inundatiekaarten, o.a. 5 mei 1945, groot deel onderzoeksgebied aangegeven als geïnundeerd. Document 5. Kaart stellingen op IJsselmonde en bij Spijkenisse. Objecten aangegeven in het onderzoeksgebied. Zie figuur 3.5. Document 8. Inundatiekaart , groot deel onderzoeksgebied aangegeven als geïnundeerd. Document 2. Verdedigingswerken op Beijerland Ter hoogte van Nieuw Beijerland een wacht 6 a 10 man aangegeven. Document 3, 4. Verdedigingwerken bij Spijkenisse Zie figuur 3.6. Document 3, During the whole of 1st Feb, V-bombs observed coming from direction Hoogvliet. Some came down between Zinkweg and Nieuw Beierland without exploding. Document Locaties van landmijnen in Nieuw-Beijerland aangegeven. Landmines at the side of the road: D/ , D/ , D/ Landmines have been removed: D/ , D/ Three dummy guns removed: D/ x 88 mm Panzer (S.P.) or 77 mm field guns for training. Document 2. Defences 17 april Hekelingen D/6604. In the SPUI, 2 sand- and gravelships will be sunk. The first ship is on the Voorne / Putten side, near the ferry to Nieuw Beierland D/6562, the other 800m to the North. Document 7. Aantekeningen over geschut Abbenbroek, Zuidland Abbenbroek. 2 guns of 15 cm at the corner of the Achterdijk and Oude Waaldijk. T guns 3.8 cm Zuidland. 2 guns 7,5 cm at Stermert pt gun 10cm at Zuidoord pt heavy MG Beringerwaard E/220/45 Hoekse Document Nieuw- Beierland. ( ) The 2 guns of 8cm at the Nieuwe Piershillscheweg departed 24 December. Document Nieuw-Beierland: on the side of the Zuidzijdschedijk landmines. Ordn. Map 43 E 1940 pt. 36,15-421,75 and pt. 86,50-421,85. 12S118-VO-02 Pagina 24 van 95

27 INV Dossier Inhoud Relevante inhoud 448 E/1280/45 Hoekse Document 42. Landmijnen. Zelfde informatie als INV 289. Figuur 3.3. Uitsnede inundatiekaart Voorne-Putten voorjaar NB. Later zijn nog meer polders geïnundeerd. Figuur 3.4. Uitsnede inundatiekaart Hoekse Waard voorjaar NB. Later zijn nog meer polders geïnundeerd. 12S118-VO-02 Pagina 25 van 95

28 Figuur 3.5. Rondom Spijkenisse waren diverse stukken luchtafweergeschut en schijnopstellingen aanwezig. Figuur 3.6. Het object ter hoogte van de huidige Lageweg, wijk Vogelenzang, betrof volgens deze legenda een schijnopstelling luchtdoel 8,8 cm. 12S118-VO-02 Pagina 26 van 95

29 Figuur 3.7. Verdedigingswerken bij Spijkenisse. Collectie Gevechtsverslagen en Rapporten mei 1940 (toegangsnummer 409) Deze collectie, met detailinformatie over de strijd op Nederlands grondgebied in de periode mei 1940, is verplicht te raadplegen wanneer er in de meidagen van 1940 grondgevechten hebben plaatsgevonden in het onderzoeksgebied. Aangezien er, voor zover Saricon bekend, geen grondgevechten hebben plaatsgevonden binnen het onderzoeksgebied in mei 1940, is deze collectie niet geraadpleegd. Collectie Vliegtuigcrashes (toegangsnummer 798) Op basis van informatie uit verschillende collecties (zoals de collectie Vliegtuigcrashes ) is in 2008 het verliesregister van de Studiegroep Luchtoorlog (SGLO) samengesteld. Dit register betreft een in verregaande mate correct en volledig overzicht van de crashes van militaire vliegtuigen die in de Tweede Wereldoorlog op Nederlands grondgebied hebben plaatsgevonden. In het verliesregister ontbreekt echter detailinformatie over individuele vliegtuigcrashes die in de bovengenoemde collecties wel is te achterhalen. Naar deze detailinformatie (zoals de exacte crashlocatie of de eventuele bommenlast) is in deze collecties gezocht. Saricon heeft gebruikgemaakt van het SGLO-verliesregister als startpunt voor de zoekactie naar gegevens over vliegtuigcrashes. Over crashes die niet in het register zijn opgenomen is dus in principe niet naar aanvullende informatie gezocht. Ook crashes waarvan de locatieverwijzing in het SGLO-register duidelijk maakt dat deze niet in (de nabijheid van) het onderzoeksgebied hebben plaatsgevonden, zijn niet nader uitgezocht. 12S118-VO-02 Pagina 27 van 95

30 In het Verliesregister is in eerste instantie gezocht naar vliegcrashes in de gemeenten Abbenbroek, Geervliet, Hekelingen, Nieuw-Beijerland, Piershil, Spijkenisse en Zuidland. De volgende informatie is aangetroffen: Overzicht van vliegtuigcrashes Nummer Datum Locatie Type Eenheid T Piershil Blenheim 1f No. 600 Sqdn (L1401) T Spijkenisse Blenheim 1f No. 600 Sqdn (L1515) T Goudswaard Piershil He-111 (4570) 2./KG 4 (04.15 uur) T Beijerland Me Bf 109 Onbekend T Spijkenisse (in Oude Me Bf 109 Onbekend Maas) T Piershil Pinkesterhaven Hs 126 B-1 Aufkl.St./7.Fl.D iv T Simonshaven Wellington No. 9 Sqdn (P9232) T Spijkenisse (polder Nieuwe Whitley V No. 102 Sqdn Uitslag) (N1377) T Spijkenisse (Maasbruggen) Do 127 E-2 5./KG 2 (5310) T Geervliet He-111 H-5 111/KG 40 (3906) T Spijkenisse Stirling 1 No. 7 Sqdn (Hekelingseweg) (N6091) T Zuidland Wellington 1c No. 75 Sqdn (Z8942) T Spijkenisse / Hoogvliet Ventura II No. 21 Sqdn (AJ220) T Zuidland (4 km ZW Halifax II No. 419 Sqdn Spijkenisse) (JB861) T Piershil (NO van) Typhoon IB (PD476) No. 438 Sqdn Voor de hierboven opgesomde vliegtuigcrashes is vervolgens aanvullende informatie gezocht in de literatuur en op internet. Relevantie van vliegtuigcrashes Nummer Omschrijving Relevant T0090 Een Blenheim werd door een Duitse Messerschmitt neergehaald. Nee Het toestel stortte brandend neer bij de Oud-Piershilweg. De piloot werd door omstanders uit het toestel gehaald, de boordschutter verbrandde in het toestel en werd de volgende dag met militaire eer begraven. 2 T0092 Blenheim crashte op de grens van Spijkenisse en Hoogvliet. Nee Beide bemanningsleden overleden. 3 T0120 Fokker G-1 schoot omstreeks een Duitse Heinkel He-111 neer. Het toestel, dat reeds haar bommen op Schiphol had gelost, maakte bij de Achterweg te Goudswaard een noodlanding. Nee 2 bezocht op 29 oktober bezocht op 10 januari S118-VO-02 Pagina 28 van 95