Inleiding. Inleiding. Inleiding 6/03/2013

Transcriptie

1 Inleiding Waarom we hier staan en wie we zijn Project Zorgethiek KULeuven ( ) Grondslagenonderzoek zorg en ethiek Toepassing op de problematiek van zelfdoding bij ouderen OP ZOEK NAAR (DE ZIN VAN) ZORG VOOR OUDEREN DIE LIJDEN AAN HET LEVEN. LINUS VANLAERE & LISELOTTE VAN OOTEGHEM STUDIEDAG Goed wijs grijs. Over de geestelijke zorg van ouderen Project Ethiek in ouderenzorg GVO vzw (2007- heden) stimul: zorg-ethisch lab vzw Tobit: leerplek voor svragen van ouderen Project Zingeving en Pastoraal in ouderenzorg GVO vzw (2011 heden) Pilootproject het sverhaal van ouderen Tobit: leerplek voor svragen van ouderen Inleiding Inleiding Wat we vandaag dachten te doen: In gesprek gaan over 1. Lijden aan het in de concrete context van ouderenzorg 2. Een ethisch perspectief op lijden aan het 3. Enkele praktische oriëntaties voor een zorgethische omgang met ouderen die lijden aan het Concreet: 1. Klaar met, Voltooid, smoe, suïcidaal 2. Lijden aan het : enkele mogelijke ethische en existentiële oorzaken 3. Zorg voor ouderen die lijden aan het Het is een mooi geweest (Koppen, 2007) Is dhr. Verdonck naar uw mening zogenaamd smoe? Waarom (niet)? Wat speelt volgens u allemaal mee in de wens van dhr. Verdonck om te sterven? Wat vindt u van de houding van de zorgdragers in de reportage? Wat zou u doen met de vraag van dhr. Verdonck? Gaat u in op zijn verzoek? Waarom (niet)? Casus mevrouw P. (1) Dame uit Kortrijk, 88 j., 3 kinderen die ver wonen. Opname in wzc na val thuis. Is visueel gehandicapt en ziet slechts op één oog (en dan nog gedeeltelijk). Bij opname al vertelt mevr. P. dat ze euthanasie wil omdat het vanaf 80 jaar niets meer waard is. Er valt niets meer te verwachten en er is niets dan last. Euthanasie mag volgen, zegt ze, wanneer ze helemaal blind is. Na enige tijd weigert mevr. P. nog te eten. Ze wordt achterdochtig en verward. 1

2 Casus mevrouw P. (2) Overleg met huisarts, familie en wzc zet de zorg op scherp door te zoeken wat voor haar nog belangrijk is. Antidepressiva worden opgestart. Opnieuw vraagt mevr. P. euthanasie. Hoewel er ambiguïteit wordt opgemerkt rond die vraag. Wanneer de huisarts zegt nu niet op haar vraag te willen ingaan maar bereid is om haar dossier door te geven aan een andere arts, wil ze dat niet. Haar aankomende verjaardag wil ze in alle geval nog vieren. Casus mevrouw P. (3) Ook na de verjaardag blijft ze de vraag naar euthanasie herhalen, maar voegt er steeds aan toe dat dit nu nog niet hoeft, maar wel dan (vb. als ze de boom buiten niet meer kan zien). In de gesprekken met mevr. P. komt het thema altijd ter sprake, maar ook altijd dat ze bang is van de dood. Intussen eet mevr. P. weer, wordt ze fysiek steeds zwakker, en duikt het thema euthanasie minder op in het gesprek. Ze wordt overigens steeds zwijgzamer en in zichzelf gedoken. Voltooid Ouderen die zelf vinden dat het voltooid is: 1. Werkend, maatschappelijk voorbij 2. Voortplantings- en opvoedfase is voorbij 3. Fase van zelfontplooiing, ontwikkeling kennis en vaardigheden is voorbij 4. Afbouwfase al ver gevorderd 5. Verwachten geen toekomstfase met wezenlijke vernieuwingen Voltooid smoeheid Beleving van dit voltooid is negatief of positief. Verleden heeft invloed op de beleving van het heden: is het verleden goed geweest, wordt het heden vaak als positief ervaren (ook al zijn er problemen nu) Is het verleden vol tegenslagen geweest, valt het heden soms nauwelijks te hanteren. Soms ontlenen ouderen uit hun verleden ook kracht om van het nu te genieten Voltooid : 4 stadia (F. Defesche, 2011) Fase 4 van Voltooid (F. Defesche, 2011): Alles is negatief. Het is uitzichtloos. Er is een doodwens. Leven is zwaar. Er zijn nog positieve aspecten, maar er is geen hoop op herstel. Geen doodswens, wel doodsgedachtes. Leven wordt steeds moeilijker. Er zitten nog positieve aspecten aan. Er is nog hoop op herstel en terugkeer naar meer svreugde. Tevreden over voltooid, genieten van wat rest. Mogelijke ziektes en aandoeningen zijn goed te hanteren. Type 3: Aanhoudende doodswens neemt vorm van een actief besluit aan. Geloven in het recht op zelfbeschikking bij het seinde. Type 2: Aanhoudende doodswens die varieert qua intensiteit, waarmee ze en door omdat ze belang hechten aan een natuurlijk verloop. Ze willen alleen een zelfverkozen seinde als in blijven te kunstmatig wordt. Type 1: Aanhoudende doodswens die varieert qua intensiteit. Ook al willen ze liever sterven, ze kiezen voor door. Een zelfverkozen seinde past niet binnen hun sbeschouwing. 2

3 Fase 4 (in de 3 types): lijden aan het In haar onderzoek stelt F. Defesche dat de meeste ouderen die lijden aan het dit lijden zo goed mogelijk dragen en wachten op een natuurlijke dood. Slechts enkelen zoeken naar wegen voor een zelfverkozen dood. Voor veel ouderen die dicht bij het seinde staan, geldt dat ze alle wensen laten varen en zich overgeven aan het sterven. Onderzoek van F. Defesche: Lijden aan het omvat alle aspecten van fysiek, geestelijk en psychosociaal lijden. Het gaat om een kluwen van lijden (cf. C. Leget). Onderscheid maken tussen die verschillende vormen van lijden wordt zinloos wanneer de oorzaken niet kunnen worden weggenomen en wanneer er door een lang altijd sprake is van mengvormen. Lijden aan het blijkt in de eerste plaats een ernstige vorm van ethische en existentiële pijn F. Defesche geeft aan dat er veel barrières (van principiële, emotionele als praktische aard) zijn om in te treden in het standpunt van de persoon die lijdt aan het. Nochtans is (zekere) empathie noodzakelijk om zo goed mogelijke zorg te kunnen bieden. Persoonlijkheidsfactoren Autonomie (als zelfredzaamheid) angst hebben voor (zorg)afhankelijkheid Waardigheid (als eigenwaarde) angst een last te zijn voor anderen (cf. being a burden ) in plaats van in een wederkerige relatie met anderen te staan Verantwoordelijkheid (als zorg opnemen voor ) angst om zelf niet langer een moreel subject te (kunnen) zijn (cf. a duty to die ) Culturele waarden en percepties Autonomie (als zelfredzaamheid) fungeert in de samenleving als een primordiale waarde, zo niet zelfs als een impliciete norm gemeten aan autonomie als norm verschijnen situaties van niet gekozen afhankelijkheid als problematisch, als iets dat de beleving van waardigheid in de weg staat. Weinig ruimte voor kwetsbaarheid, zorg en zorgafhankelijkheid (cf. marginaliteit ) Bepalend voor persoonlijke zingeving Sociale context Sociale context van ouderen is gekleurd door talrijke verlieservaringen, context van vereenzaming en verschraling van een relationeel netwerk, context van wat door de oudere zelf vaak wordt beleefd als de marginaliteit. Deze context werkt negatief op de zinbeleving Wat doe ik hier nog? Voor wie ben ik hier nog? Waarom ben ik hier nog?. 3

4 In zoverre dit alles verheldering biedt in het lijden aan het van ouderen, brengt dit belangrijke ankerpunten naar voor in de zorg voor die ouderen: Aandacht voor beleving van eigenwaarde, voor regie in eigen handen en zelfbepaling, voor verantwoordelijkheid Scheppen van een (sociale) context waarin ouderen zich thuis kunnen voelen vanuit hun waardebeleving Hoe kan dit concreet worden vertaald? 1. Een zorgdrager die er is Voor de oudere is het algemene principe dat het belang van de samenleving boven het individuele belang gaat, letterlijk een ver-van-mijn-bed-show geworden. Hun contacten met de samenleving zijn gekrompen tot de maat van de directe omgeving. Voor de belangenafweging die tot een morele overtuiging leidt, is de relatie van het eigen ik met de directe omgeving essentieel. (F. Defesche) 1. Een zorgdrager die er is Een zorgdrager die in en door een normaalmenselijke omgang (zondermeer) nabij is, is cruciaal Ik ben van tel, Ik doe er nog toe, Ik ben nog voor minstens één persoon iemand (cf. V. Frankl) Nabijheid gaat vooraf aan probleemoplossend vermogen Zorgdrager is hier vaak eerste sdraad 2. Zorg als verantwoordelijkheid voor de verantwoordelijkheid van de ander voor zichzelf en voor anderen (Cf. R. Burggraeve) Geen betuttelende of inspringende zorg Zoeken naar waarvoor oudere zich nog verantwoordelijk weet en deze persoon ook in die verantwoordelijkheid aanspreken Cf. V. Frankl: voor ontdekken wat hier en nu mijn concrete en reële staak is 3. Ruimte voor eindigheid 4. Zin kan ontleend worden aan alledaagse ervaringen Levensproject is bron van zingeving Zin ontdekken in het heel concrete dat zich straks, morgen, overmorgen aandient. Zin ontdekken in wat voorbij is, in het verleden. Deze zin laat zich alleen ontdekken in en door verhalen. 4

5 Narratieve identiteit Intrinsieke samenhang tussen zingeving en sverhaal Vraag iemand naar de zin van zijn en hij vertelt je zijn sverhaal (G. Konrad) In de laat-moderniteit is de mens als het ware veroordeeld tot reflectieve zorg voor zijn persoonlijke narratieve identiteit Zingevingstaak tijdens het ouder worden: het opmaken van een sbalans = belangrijke gebeurtenissen uit het verleden hernemen en evalueren Het schrijven van een sboek Kennismaking Creëren van een sfeer waarin je iets kunt uitwisselen (samen) Motieven voor het maken van een sboek: Wederkerigheid Relatie met (klein)kinderen bevorderen Zingevingsvragen Ruimte voor eindigheid Identiteitsversterking Erkenning voor wie de verteller is en zijn verhaal Praktische afspraken Het schrijven van een sboek Met vragen, foto s en voorwerpen worden herinneringen opgeroepen (Mijn in kaart / Mijn in fragmenten) Verschillende sthema s Relaties Wonen en bezit Opleiding, opvoeding, werk, hobby s Kijk op het Oud worden: kunst of gunst? Het schrijven van een sboek In gesprekken met de HV vertelt de oudere over zijn/haar herinneringen (objectivering) De oudere hoort al vertellend het eigen verhaal, krijgt aandacht en feedback en wordt geconfronteerd met de weergave van het sboek (subjectivering) Het narratief repertoire wordt bijgesteld waardoor herinneringen mogelijks een andere betekenis krijgen Het schrijven van een sboek Voorwaarden tot slagen: Het maken van een sboek moet ingebed zijn in een cultuur van narratieve communicatie en niet van instrumentele rationaliteit Het toevertrouwen van een sverhaal vraagt een veilige omgeving (organisatie!) Goede kennis van methode Onderzoek van Tromp toont de effecten van life review op de constructie van zin in sverhalen van ouderen Life review als specifieke vorm van reminiscentie Resultaten onderzoek: KT: meer samenhang in verhaal van ouderen LT: waardering van het vertelde verandert 5

6 Onderzoek van Tromp toont de effecten van life review op de constructie van zin in sverhalen van ouderen Verklaring voor de positieve effecten: dubbele beweging van objectiveren en subjectiveren Objectiveren = proces van narratieve verbeelding dat het mogelijk maakt om ervaringen over te dragen aan anderen Subjectiveren = proces waardoor patronen en metaforen deel gaan uitmaken van het narratief repertoire waarmee een persoon de omgeving en het eigen zelf als een samenhangend en betekenisvol geheel begrijpt Onderzoek van Tromp toont de effecten van life review op de constructie van zin in sverhalen van ouderen In termen van zingeving lijkt het erop dat de energie in het eerste stadium gericht is op zin in het terwijl na een incubatietijd van enige maanden ook de zin van het verandert. 6