Samenhangende waardering van hedge posities

Transcriptie

1 Tilburg University Masterscriptie Fiscale Economie Augustus 2014 Samenhangende waardering van hedge posities Naam: M.A.M. van den Dungen ANR: Examencommissie: prof. dr. P.H.J. Essers mr. S.M.H. Dusarduijn

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding van het onderzoek Afbakening van het onderzoek Probleemstelling Plan van aanpak Hoofdstuk 2 Financiële risico s en derivaten Inleiding Wisselkoersrisico Inleiding Transactierisico Structureel risico Translatierisico Prijsrisico Renterisico Financiële derivaten Inleiding Met financiële derivaten verbonden risico s Termijncontracten Opties Swaps Conclusie Hoofdstuk 3 Commerciële regeling inzake hedge accounting Inleiding IFRS Grondbeginselen en kwalitatieve kenmerken Commerciële waardering Inleiding Voorwaarden Methoden Conclusie IFRS Inleiding Wijzigingen Conclusie Hoofdstuk 4 Fiscale regeling inzake samenhangende waardering

3 4.1 Goed koopmansgebruik Hedge arrest Optiehedge-arrest Cacaobonen arrest Marketmaker arrest Openstaande vraagstukken Hedging door middel van opties Vrijgestelde of niet-aftrekbare sfeer Interest rate hedges Conclusie Hoofdstuk 5 Samenhangende waardering versus hedge accounting Inleiding Vergelijking fiscale- versus commerciële regeling Vereiste correlatie Eis van samenhang Toepassing en beëindiging Ineffectiviteit IFRS Verbeterpunten fiscale regeling Eis van samenhang Te verwachten correlatie Bandbreedte Aansluiting met commerciële regeling Conclusie Hoofdstuk 6 Conclusie Literatuurlijst

4 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding van het onderzoek In beginsel staat de waardering van een actiefpost los van de waardering van een passiefpost. Dit is echter anders indien sprake is van correlatie tussen beide posten. Deze correlatie is aanwezig bij hedging. Hedging is het afdekken van financiële risico s door middel van financiële instrumenten. Ondernemingen gebruiken hedging om zich te beschermen tegen ongewenste financiële risico s die de markt voortbrengt. Indien een onderneming een vordering heeft in een buitenlandse valuta, dan loopt deze onderneming een zogenaamd wisselkoersrisico. Indien immers de buitenlandse valuta in waarde daalt dan daalt de waarde van de vordering. Dit resulteert in een verlies op de vordering. Indien de onderneming (voor een gelijk bedrag als de vordering) een schuld aangaat in dezelfde buitenlandse valuta, dan zal deze schuld als gevolg van de waardedaling van de valuta ook dalen. Dit resulteert dus in een winst op de schuld. Tegenover het verlies dat voortvloeit uit de waardedaling van de vordering staat dan een winst die voortvloeit uit de waardedaling van de schuld. Op deze wijze kan de onderneming zich indekken tegen het wisselkoersrisico op de vordering. Hedging is voor ondernemingen dus een mogelijkheid om hun financiële risico s te beperken. De waardering van beide vermogensbestanddelen levert fiscaal echter problemen op. Indien de waardering immers niet in samenhang plaatsvindt, kan dit oneigenlijk gebruik in de hand werken. Op basis van goed koopmansgebruik kunnen verliezen reeds genomen worden wanneer deze te verwachten zijn en kan winstneming uitgesteld worden tot het moment van daadwerkelijke realisatie. In bovenstaand voorbeeld kan het verlies op de vordering dus reeds genomen worden op het moment dat de waarde van de valuta daalt, de winst op de schuld hoeft echter pas in aanmerking genomen te worden bij afwikkeling van de schuld. Van specifieke fiscale wetgeving inzake hoe om te gaan met hedging is nog geen sprake. De beginselen van goed koopmansgebruik komen, zoals beschreven, te kort. De Hoge Raad onderkent dit probleem en heeft in het laatste decennium in een aantal arresten een fiscale regeling tot stand gebracht. Het aantal arresten is echter slechts beperkt en de regeling is nog verre van uitgekristalliseerd. In de commerciële verslaggevingsregeling International Financial Reporting Standards (IFRS) kent men echter al geruime tijd een methode inzake de boekhoudkundige omgang met hedging. In de fiscale jurisprudentie wordt deels bij deze methode aangesloten. Mijn onderzoek richt zich op de vraag in hoeverre de fiscale jurisprudentie inzake hedging aansluit bij de commerciële verslaggevingsregeling IFRS en of een verdere integratie met IFRS inzake de behandeling van hedging vanuit fiscaal oogpunt gewenst is. Tevens behandel ik aan de hand van de beginselen van goed koopmansgebruik de zwakke punten van de fiscale regeling inzake de samenhangende waardering van hedge posities en draag ik mogelijke verbeterpunten aan. 1.2 Afbakening van het onderzoek Het onderzoek beperkt zich tot de samenhangende waardering van actief- en passiefposten indien sprake is van de afdekking van financiële risico s. De zogenaamde global hedges blijven hierbij buiten beschouwing. Wat betreft de te behandelen financiële risico s beperk ik me tot wisselkoersrisico s, prijsrisico s en renterisico s. De behandeling van de financiële instrumenten die gebruikt worden door ondernemingen om zich in te dekken tegen financiële risico s zullen beperkt blijven tot futures, forwards, opties en swaps. De vergelijking met de commerciële regeling zal beperkt blijven tot de verslaggevingsregeling IFRS. Ten slotte ga ik niet in op het vraagstuk of ongerealiseerde winsten en verliezen die zien op de afgedekte - 1 -

5 positie voorafgaand aan de toepassing van samenhangende waardering gerealiseerd moeten worden. 1.3 Probleemstelling Wat zijn met het oog op de beginselen van goed koopmansgebruik de verbeterpunten van de fiscale regeling inzake de samenhangende waardering van hedge posities, en is een verdere integratie met de commerciële regeling (om specifiek te zijn IFRS) vanuit fiscaal optiek gewenst? 1.4 Plan van aanpak Hoofdstuk 1 betreft de inleiding van het onderzoek. Hierin verantwoord ik de aanleiding van het onderzoek, de probleemstelling en het plan van aanpak. In de aanleiding van het onderzoek zal het fiscale probleem weergegeven worden waarop het onderzoek gericht is. Hoofdstuk 2 betreft een inzicht in het begrip hedging. De financiële risico s die men met behulp van hedging wil voorkomen zullen kort aan bod komen. Ik beperk mijn onderzoek enkel tot wisselkoersrisico s, prijsrisico s en renterisico s nu deze financiële risico s van toepassing zijn in de arresten inzake samenhangende waardering. Nadat duidelijk is waarom hedging wordt toegepast zal ik kort de belangrijkste instrumenten beschrijven die gebruikt worden om de vermelde financiële risico s af te dekken. De beschreven instrumenten worden ook weer beperkt tot de instrumenten die van toepassing zijn in de arresten inzake samenhangende waardering, namelijk: opties, futures, swaps en forwards. Hoofdstuk 3 betreft een beschrijving van de International Financial Reporting Standards (IFRS). Na een korte inleiding behandel ik de beginselen die ten grondslag liggen aan IFRS. Vervolgens zal ik behandelen wat de vereisten zijn voor toepassing van hedge accounting. Nadat bekend is wanneer hedge accounting kan worden toegepast zet ik de methoden uiteen die gehanteerd worden voor toepassing van hedge accounting. Ik sluit dit hoofdstuk af met de nieuwe IFRS 9 richtlijn inzake hedge accounting. Hoofdstuk 4 beschrijft de fiscale behandeling van hedge accounting, oftewel samenhangende waardering. De samenhangende waardering van vermogensbestanddelen valt onder de winstbepaling van het goed koopmansgebruik. Na een korte inleiding in het begrip goed koopmansgebruik behandel ik de beginselen die ten grondslag liggen aan goed koopmansgebruik. De fiscale regeling inzake hedge accounting is tot stand gekomen aan de hand van het hedge arrest, optiehedge-arrest en het cacaobonen arrest. Naast deze arresten zal ook het recente marketmaker arrest behandeld worden. Door middel van deze arresten formuleer ik de regeling inzake samenhangende waardering. Tevens behandel ik de nog openstaande vraagstukken die voortvloeien uit de genoemde arresten. Hoofdstuk 5 betreft een vergelijking tussen de fiscale regeling inzake samenhangende waardering en de commerciële regeling inzake hedge accounting. Door middel van deze vergelijking zal ik beantwoorden of een verdere integratie van de commerciële regeling en de fiscale regeling vanuit fiscaal optiek gewenst is. Tevens zal ik door middel van het blootleggen van de kritiekpunten op de huidige fiscale regeling mijn verbeterpunten aan het licht brengen. Hoofdstuk 6 betreft de conclusie van mijn onderzoek waarin ik de probleemstelling beantwoord

6 Hoofdstuk 2 Financiële risico s en derivaten 2.1 Inleiding Risico s zijn inherent aan ondernemen. Het beheren van risico s is dan ook een belangrijk onderdeel van het ondernemingsbeleid. Het is immers ongewenst dat bepaalde risico s de bedrijfsactiviteiten dan wel de financiële resultaten beïnvloeden. Vandaar het belang om deze risico s te beperken. Financiële risico s zijn door middel van financiële instrumenten te beperken, dit noemt men hedgen. Tot de financiële risico s behoort onder andere het marktrisico. Het marktrisico is het risico op negatieve resultaten door fluctuaties van financiële variabelen zoals wisselkoersen, rentepercentages en prijzen. 1 Het marktrisico bestaat uit het wisselkoersrisico, het prijsrisico en het renterisico Wisselkoersrisico Inleiding Wisselkoersen fluctueren en nemen voor ondernemingen die transacties uitvoeren in meerdere valuta s dus grote risico s met zich mee. De mate waarin een onderneming onderhevig is aan het wisselkoersrisico is enerzijds afhankelijk van de mate waarin een onderneming bloot wordt gesteld aan wisselkoersfluctuaties (ook wel valuta exposure genoemd 3 ) en anderzijds van de vraag in hoeverre de wisselkoersen aan veranderingen onderhevig zijn. Wisselkoersen worden gedreven door een mix van krachten, waaronder het saldo op de handelsbalans, de hoogte van de staatsschuld en de verwachte groei en inflatie. Maar de grootste drijvende kracht achter de wisselkoersen is de rente. Immers hoe lager de (verwachte) rente in een land hoe minder kapitaal door dit land wordt aangetrokken en des te lager de waarde van de nationale valuta. Het wisselkoersrisico is te onderscheiden in het transactierisico, het structureel risico en het translatierisico Transactierisico Een onderneming loopt een transactierisico indien gehandeld wordt in een buitenlandse valuta en het tijdstip van het aangaan van de overeenkomst niet overeenkomt met het tijdstip van de betaling. 5 Stel dat een onderneming in Nederland gevestigd is, en alle bedrijfsactiviteiten in Nederland plaatsvinden. De onderneming koopt goederen in dollars en men komt overeen dat een deel van het aankoopbedrag direct als aanbetaling betaald dient te worden en het overige deel van het aankoopbedrag pas bij levering betaald dient te worden. In dat geval loopt de onderneming een wisselkoersrisico over het bij levering te betalen bedrag. De wisselkoers van de euro ten opzichte van de dollar is namelijk op het moment van de aanbetaling bekend. De koers van de dollar kan echter op het moment van levering gestegen zijn waardoor de kosten (in euro s) meer bedragen dan vooraf was ingecalculeerd. De onderneming loopt in dat geval een transactierisico. De opbrengsten 1 Dun & Bradstreet 2008, blz A. Jorissen, N. Lybaert, C. Rombaut, H. Vander Bauwhede en A. Vanstraelen 2009, blz H.J. Ots 2005, blz Dun & Bradstreet 2008, blz Dun & Bradstreet 2008, blz

7 en/of de kosten van een onderneming worden in negatieve of positieve zin beïnvloed door het transactierisico. Het transactierisico ziet op individuele transacties in buitenlandse valuta. De mate van valuta exposure is in dat geval te beïnvloeden door het al dan niet aangaan van transacties in buitenlandse valuta Structureel risico Indien het wisselkoersrisico niet slechts afhankelijk is van individuele transacties maar de onderneming structureel een wisselkoersrisico loopt, spreekt men van het structureel risico of economisch risico. 6 In dat geval is de valuta exposure van de onderneming in beginsel groot. De onderneming ontkomt door de structuur van de bedrijfsactiviteiten niet aan import en/of export in een buitenlandse valuta. Een goed voorbeeld was de situatie van Fokker. Het in Nederlands gevestigde Fokker liep een transactierisico doordat de vliegtuigen verkocht werden in dollars. De vestiging van Fokker in Nederland leidde er echter ook toe dat de door Fokker gemaakte kosten grotendeels in guldens betaald werden. 7 De door Fokker gekozen bedrijfsstructuur leidde aldus tot structurele wisselkoersrisico s Translatierisico Indien een investering in buitenlandse valuta tot de activa of passiva van een onderneming behoort zal dit tot een translatierisico leiden. De investering wordt aangekocht in een buitenlandse valuta maar zal voor de rapportage moeten worden omgerekend naar de binnenlandse valuta. Op deze wijze kan een investering dus tegen een bepaalde wisselkoers op de balans staan terwijl de actuele wisselkoers en daarmee ook de waarde van de investering hoger of lager is. Het translatierisico vloeit aldus voort uit de omrekening van een balanspost in een buitenlandse valuta naar de in de rapportage gebruikte valuta. 8 Bij een translatierisico is sprake van een wisselkoersrisico op de balans van een onderneming. Het risico is beperkt tot de rapportage, en heeft dus (nog) geen gevolgen voor de kasstromen van de onderneming. 2.3 Prijsrisico Indien een product wordt verhandeld op een vrije markt zal de prijs van dit product afhankelijk zijn van de vraag naar het product en het aanbod van het product. De verkoper wil een zo een hoog mogelijke prijs ontvangen voor zijn product. De koper daarentegen wil een zo een laag mogelijke prijs betalen voor het product. Door continue wijzigingen in vraag en aanbod zal de prijs van een product aan wijzigingen onderhevig zijn. Een verkoper die in de toekomst zijn product wil verkopen zal zich bezig houden met een eventuele verlaging van de prijs en dus een vermindering van de winst op de desbetreffende transactie. Voor de koper is een stijging van de prijs niet wenselijk. Prijsrisico s zijn aldus ongewenste fluctuaties van prijzen van producten. 9 Het prijsrisico kan betrekking hebben op vele producten. Zo betreft het commodity risico grondstoffen en bulkgoederen. Een onderneming die ingekochte goederen op voorraad houdt zal het risico lopen dat de actuele prijs van de ingekochte goederen lager is dan de prijs waarvoor de goederen zijn ingekocht. Indien de onderneming deze goederen gaat exploiteren door productie of handel is de inkoopwaarde van de verkopen aldus te hoog in vergelijking met de actuele marktwaarde. De onderneming produceert of handelt in dat geval 6 Dun & Bradstreet 2008, blz E.J. Wiebes en C. van Dijk 1993, blz Dun & Bradstreet 2008, blz Dun & Bradstreet 2008, blz

8 met te dure goederen. Het prijsrisico kan tevens bestaan bij financiële producten, dit noemt men het equity risico. Zo loopt een persoon die aandelen in een onderneming bezit het risico dat de waarde van de aandelen daalt, resulterend in een verlies ten tijde van verkoop. 2.4 Renterisico Het inlenen en uitlenen van geld geschiedt tegen een bepaalde prijs. Deze prijs is de rente. De rente is onder andere afhankelijk van de vraag naar geld en het aanbod van geld. De vraag naar geld en het aanbod van geld is afhankelijk van de huidige economische situatie, de verwachte toekomstige economische situatie en de mate waarin de overheid zich als geldlener op de markt begeeft. Een andere factor die van invloed is op de hoogte van de rente is het monetaire beleid van een centrale bank of natie. 10 Het renterisico speelt zowel bij variabele- als vaste rentepercentages. Een simpel voorbeeld van het renterisico is de onderneming die tegen een variabel tarief een lening aangaat. De rente kan immers stijgen, waardoor de onderneming meer rentelasten verschuldigd is dan vooraf ingecalculeerd was. Hetzelfde geldt voor de onderneming die tegen een variabel tarief een lening verstrekt. Als gevolg van fluctuaties van de rente is het mogelijk dat deze onderneming immers minder rentebaten ontvangt dan was ingecalculeerd. Bij een variabel rentepercentage heeft het renterisico aldus direct gevolgen voor de kasstromen, resulterend in hogere kosten of lagere inkomsten. 11 Indien sprake is van een vast rentepercentage hebben rentefluctuaties niet direct invloed op de kasstromen. Indirect speelt het renterisico dan echter wel een rol. Stel dat een persoon in het bezit is van een obligatie. Een obligatielening is een lange termijnlening met een vast rentepercentage. Indien de actuele rente stijgt, zal de vaste rente op nieuw uit te geven obligaties ook stijgen. Hierdoor zijn reeds uitstaande obligatieleningen minder aantrekkelijk en de waarde van deze leningen zal dus dalen. Indien de obligatielening tot de expiratiedatum wordt aangehouden dan is het renterisico niet van invloed op het koersresultaat, aangezien de nominale inleg dan wordt terugbetaald. Indien de obligatielening echter tussentijds wordt verkocht bestaat het risico dat er, als gevolg van het renterisico, een koersverlies wordt geleden. Bij een vast rentepercentage zal het renterisico, door de stijging/daling van de waarde van de investering, pas bij aankoop/verkoop van invloed zijn op de kasstromen Financiële derivaten Inleiding Naar aanleiding van een groeiende vraag naar de beperking van renterisico s ontwikkelden de commodity exchanges 13 nieuwe financiële producten die we hedendaags kennen als financiële derivaten. Futures 14 werden al sinds zeer lange tijd gebruikt om de prijsrisico s van goederen te beperken, deze futures zijn onder andere terug te voeren naar de handel in tulpenbollen in Nederland in de 17 de eeuw. 15 Men realiseerde zich dat wijziging van deze futures in producten waarbij de waarde afhankelijk is van eerder uitgegeven financiële instrumenten (bijvoorbeeld aandelen of obligaties), zou resulteren in nieuwe producten 10 B. Coyle 2000, blz B. Coyle 2000, blz B. Coyle 2000, blz Handelshuizen in grondstoffen en bulkgoederen. 14 Overeenkomst waarbij de verkoper een bepaald goed levert aan de koper op een bepaalde datum in de toekomst tegen een vooraf afgesproken prijs. 15 R.M. Stulz, The Milken Institute Review, Third Quarter 2005, blz

9 waarmee ook andere financiële risico s beperkt zouden kunnen worden. Op deze wijze ontstonden in 1975 de financiële derivaten. 16 Het Engelse woord derivative betekent, vertaald in het Nederlands, afleiding of afgeleide. Een derivaat is dan ook een financieel product wiens waarde wordt afgeleid van andere (financiële) producten, oftewel: a financial instrument whose value depends on (or derives from) the values of other, more basic, underlying variables 17. De onderliggende variabelen van derivaten kunnen onder andere rente, valuta, aandelen, obligaties en commodities 18 betreffen. Zo zijn aandelenopties derivaten met de prijs van bepaalde aandelen als onderliggende variabele. Derivaten kunnen afhankelijk zijn van nagenoeg alle variabelen, variërend van de prijs van varkens tot de hoeveelheid sneeuw die valt in een bepaald skioord. 19 Financiële derivaten zijn te onderscheiden in termijncontracten, opties en swaps. Deze derivaten zijn voor ondernemingen geschikte instrumenten om de eerder vermelde financiële risico s te beperken. Dit noemt men hedging. Hedging kan op verscheidende wijzen plaatsvinden maar uiteindelijk komt het er op neer dat een gelijke maar tegenovergestelde positie wordt ingenomen ten opzichte van de positie die men wil hedgen. Het risico dat verband houdt met het innemen van een positie wordt op deze wijze geneutraliseerd door het risico van de tegenovergestelde positie. 20 Indien een risico voor honderd procent 21 geneutraliseerd wordt spreekt men van een perfect hedge. Indien een exact tegengestelde positie echter niet mogelijk is omdat er geen derivaten verhandeld worden in de financiële producten of commodities die men wil hedgen is een perfect hedge niet mogelijk. Een combinatie van derivaten in producten die een soortgelijk prijsniveau kennen als het te hedgen product behoort in dat geval tot de mogelijkheden om alsnog een perfect hedge te benaderen Met financiële derivaten verbonden risico s Als hedge instrumenten zijn derivaten buitengewoon nuttig, derivaten brengen echter ook grote gevaren met zich mee. Een voorbeeld is het bijna-faillissement waarin verzekeraar AIG zich in 2008 bevond. De belangrijkste financiële instellingen mengden zich zowel als koper als verkoper op de derivatenmarkt, waardoor deze instellingen veelal relatief kleine netto posities hadden. AIG was daarentegen een zeer grote eenzijdige verkoper van derivaten, resulterend in een netto verkooppositie van 372 miljard dollar in Dit leidde tot grote verliezen. Een faillissement zou vele andere partijen in de problemen hebben gebracht en in potentie voor de val van het gehele financiële systeem gezorgd kunnen hebben. 23 Dit heeft de Amerikaanse overheid doen besluiten om AIG door middel van kapitaalinjecties te redden. Gezien dit voorbeeld is het niet vreemd dat Warren Buffet reeds in 2002 financiële derivaten als financial weapons of mass destruction karakteriseerde. 24 Er is een aantal grote kanttekeningen te plaatsten bij financiële derivaten. 16 F.S. Mishkin 2013, blz J.C. Hull 2009, blz Grondstoffen en bulkgoederen. 19 J.C. Hull 2009, blz OECD, Aggressive Tax Planning based on After-Tax Hedging, OECD report 2013, blz J.C. Hull 2009, blz J. Blom 2010, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz

10 Ten eerste kunnen derivaten door financiële instellingen gebruikt worden om hun leverage te verhogen. 25 Dat wil zeggen dat deze instellingen een bedrag aan onderliggende bezittingen kunnen hebben dat vele mate groter is dan het de hoeveelheid geld die ze werkelijk aan die bezittingen (kunnen) besteden. Door het verhogen van hun leverage kunnen de financiële instellingen grote financiële gokken nemen die ze niet kunnen dragen. Deze gokken kunnen niet enkel tot de ondergang van de betreffende financiële instelling leiden, maar tevens vele andere partijen in de problemen brengen. Hierbij moet gedacht worden aan de tegenpartijen in de betreffende contracten. 26 Het eerder genoemde bijnafaillissement van AIG is een voorbeeld van een financiële instelling die grote gokken kon nemen als gevolg van het, door middel van financiële derivaten, verhogen van de leverage. Kortom, als een bepaalde financiële instelling grote posities inneemt op de markt voor financiële derivaten dan leidt dit tot grote gevaren. Het tweede gevaar schuilt in het gebrek aan toezicht en inzicht in de over-the-counter handel in derivaten. Derivaten worden immers in grote mate rechtstreeks tussen partijen verhandeld, ook wel over-the-counter handel genoemd. 27 Bij de handel van derivaten op de beurs ziet de beurs erop toe dat de overeengekomen verplichtingen nagekomen worden. Dit doet men veelal door middel van het eisen van onderpand in de vorm van een zogenaamde marginverplichting. 28 Bij over-the-counter handel in derivaten worden echter veelal geen zekerheden verstrekt ofwel te lage zekerheden verstrekt. 29 Het gebrek aan toezicht en gestandaardiseerde contracten bij over the counter handel leidt aldus tot het zogenaamde tegenpartijrisico. Dit betreft het risico dat de tegenpartij in de overeenkomst verzaakt. 30 Een derde gevaar is de gigantische omvang van de wereldwijde derivatenhandel en de gebrekkige waarderingsmaatstaven. Ultimo 2012 bedroeg de nominale waarde van de totale wereldwijde over-the-counter derivatenmarkt 632,579 biljoen dollar. 31 Ter vergelijking: de waarde van het wereldwijde bruto binnenlandse product bedroeg in 2012 slechts 71,666 biljoen dollar. 32 De nominale waarde van derivaten is in vergelijking met het wereldwijde bruto binnenlandse product dan ook niet reëel. Deze waarde is enkel gebaseerd op wiskundige modellen, onderlinge afspraken en vertrouwen tussen de financiële instellingen. Indien één factor in dit systeem verzaakt kan dit leiden tot rampzalige gevolgen voor de rest van de financiële wereld. Een vierde kanttekening heeft betrekking op de veelzijdigheid van financiële derivaten. Derivaten kunnen immers gebruikt worden voor zowel hedging, speculatie als arbitrage 33. Het één kan echter al snel uitmonden in het ander. Een voorbeeld is het faillissement van Barings Bank in Eén van de handelaren had een mandaat om in te spelen op arbitrage mogelijkheden met betrekking tot bepaalde futures op de beurzen van Singapore en Osaka. De handelswijze van de handelaar wijzigde na verloop van tijd echter van inspelen op arbitrage mogelijkheden naar speculeren. Dit resulteerde in grote verliezen, en een poging om deze verliezen te compenseren leidde tot nog grotere verliezen. Tegen de tijd dat Barings 25 F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz J.C. Hull 2009, blz B.T.M. van der Wiel, Maandblad voor Vermogensrecht, 2010 nr. 6, blz J. Kragt 2008, blz J. Blom 2010, blz Bank for International Settlements, 32 Wereldbank, 33 Inspelen op (mogelijke) prijsverschillen op de markt

11 Bank de activiteiten van de handelaar in de gaten kreeg waren de verliezen reeds te groot, waardoor een faillissement onafwendbaar was. 34 Zoals bovenstaand voorbeeld weergeeft schuilt het vierde gevaar van financiële derivaten in het veelzijdige karakter. Handelaren met een mandaat om te hedgen of in te spelen op arbitrage mogelijkheden kunnen immers bewust of onbewust gaan speculeren met financiële derivaten, wat kan resulteren in grote verliezen. Gezien bovenstaande risico s die financiële derivaten met zich mee brengen is de vraag in hoeverre financiële derivaten als oorzaak van de huidige kredietcrisis aangewezen kunnen worden onvermijdelijk. Op deze vraag is echter geen eenduidig antwoord te geven. Volgens Blom zijn financiële producten an sich niet de oorzaak van de huidige kredietcrisis. De crisis is ontstaan door het ondoorzichtige herverpakken van risico s, waardoor het zicht op de onderliggende risico s en waar die uiteindelijk neerslaan werd bemoeilijkt, of zelfs belemmerd 35. Een verkeerde inschatting van de met financiële producten gepaard gaande risico s heeft volgens Blom 36 wel bijgedragen aan de ernst van de crisis. Derhalve dienen financiële derivaten met uiterste voorzichtigheid benaderd te worden. De gefingeerde waardering, gebrekkig inzicht in de risico s, gebrek aan toezicht, geautomatiseerde processen en menselijk handelen zijn factoren die er toe kunnen leiden dat derivaten in de toekomst wel dé grondslag zijn van een financiële crisis Termijncontracten Een termijncontract is een overeenkomst waaruit voortvloeit dat op een vooraf overeengekomen tijdstip tegen een vooraf vastgestelde prijs een bepaald (financieel) product gekocht/verkocht wordt. Termijncontracten zijn te onderscheiden in forwards en futures. Forwards Een relatief simpele vorm van derivaten zijn forwards. Een forward contract is een overeenkomst om een bepaald (financieel) product te kopen/verkopen voor een vooraf vastgestelde prijs op een vooraf overeengekomen tijdstip. 37 De tegenhanger van een forward contract is een spot contract. Een spot contract is een overeenkomst om een bepaald (financieel) product direct tegen de actuele prijs te kopen/verkopen. 38 De partij die overeenkomt om een bepaald (financieel) product op een bepaald tijdstip voor een bepaalde prijs te kopen neemt een zogenaamde long position in. 39 De partij die overeenkomt een bepaald (financieel) product op een bepaald tijdstip voor een bepaalde prijs te verkopen neemt een zogenaamde short position in. 40 De betaling van de overeenkomst vindt pas plaats bij expiratie van het contract, oftewel op het moment dat het contract afloopt en het (financiële) product geleverd dient te worden. Bij de expiratie van het contract kan sprake zijn van een fysieke levering van het betreffende (financiële) product, een cash settlement behoort echter ook tot de mogelijkheden. 41 Indien men niet in het bezit wil komen van het betreffende (financiële) product dan is een cash 34 J.C. Hull 2009, blz J. Blom 2010, blz J. Blom 2010, blz J.C. Hull 2009, blz J.C. Hull 2009, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz J.C. Hull 2009, blz

12 settlement de beste optie. In plaats van de daadwerkelijke overdacht van het (financiële) product wordt bij een cash settlement het prijsverschil in valuta overgedragen. Stel dat sprake is van een aandeelhouder die een long position inneemt op een forward contract op een bepaald aandeel met een prijs van 50 euro. Bij expiratie van het contract bedraagt de actuele marktprijs van het betreffende aandeel 55 euro. In beginsel zal de aandeelhouder dan 50 euro moeten betalen aan de verkoper met als tegenprestatie de verkrijging van het aandeel. Vervolgens wil de aandeelhouder het aandeel verkopen voor de actuele marktprijs van 55 euro om zo een koerswinst van 5 euro te genereren. In deze situatie is een cash settlement een betere optie. De aandeelhouder hoeft in dat geval geen 50 euro te betalen in ruil voor een aandeel dat hij direct weer verkoopt. De verkoper zal dan enkel het prijsverschil van 5 euro overdragen aan de aandeelhouder. Forward contracts worden veelal gebruikt om valutarisico s te beperken. 42 Door middel van een zogenaamd valutatermijncontract kan de toekomstige koers van een valuta vastgelegd worden. Stel dat een Nederlandse onderneming over 6 maanden dollar moet betalen voor de inkoop van goederen bij een Amerikaanse onderneming. Op basis van de huidige wisselkoers zal deze transactie de Nederlandse onderneming op dit moment euro kosten. Na 6 maanden is de wisselkoers echter gewijzigd en op het moment van betaling bedragen de kosten voor de goederen euro. De kosten bedragen aldus, als gevolg van het wisselkoersrisico, euro meer dan was ingecalculeerd. Als alternatief kan de Nederlandse onderneming een mogelijke waardedaling van de euro ten opzichte van de dollar hedgen. De Nederlandse onderneming kan dan voor een bepaalde prijs bij een bank een long position innemen op een forward contract van 6 maanden. Over 6 maanden moet de Nederlandse onderneming aldus dollar bij de bank aankopen voor een overeengekomen prijs. De bank zal deze prijs baseren op een inschatting van de wisselkoers over 6 maanden. Stel dat deze overeengekomen prijs euro bedraagt. De Nederlandse onderneming heeft dan de zekerheid dat de inkoop van de goederen over 6 maanden euro kost. Indien deze Nederlandse onderneming goederen verkoopt aan een Amerikaanse onderneming en het de Nederlandse onderneming over 6 maanden dollar ontvangt loopt de Nederlandse onderneming ook een wisselkoersrisico. De Nederlandse onderneming kan dan een short position nemen op een forward contract van 6 maanden. De forward houdt in dat de Nederlandse onderneming over 6 maanden dollar verkoopt voor een bepaald bedrag in euro s. Op deze wijze verkrijgt de Nederlandse onderneming zekerheid over het te ontvangen bedrag in euro s. Opgemerkt dient te worden dat indien een bedrijf kiest voor hedging het bedrijf slechter af kan zijn dan indien niet gekozen wordt voor hedging. 43 Indien immers in het bovenstaande voorbeeld, waarbij de Nederlandse onderneming goederen importeert, na 6 maanden sprake is van een wisselkoers van 0,76 euro voor 1 dollar dan moet na 6 maanden betaald worden voor de inkoop van de goederen. De keuze om niet te hedgen zou in dat geval voordeliger hebben uitgepakt. Hedgen is aldus gericht op het beperken van risico s, er is echter geen garantie dat de keuze voor hedgen voordeliger uitpakt dan de keuze om niet te hedgen. 42 J. Boersma en C. Veld, Risico & Rendement, 1995 afl J.C. Hull 2009, blz

13 Futures Een tweede vorm van termijncontracten zijn futures. Een future contract is een overeenkomst om een bepaald (financieel) product te kopen/verkopen voor een vooraf vastgestelde prijs op een vooraf overeengekomen tijdstip. 44 Tot zover zijn futures aldus gelijk aan forwards. In tegenstelling tot forwards zijn futures echter gestandaardiseerde contracten, de onderliggende variabelen staan aldus vast. Tevens worden futures verhandeld op de beurs waardoor de prijzen een gegeven zijn. 45 Op deze wijze kan vrij handel plaatsvinden zonder dat beide partijen elkaar kennen. De onderliggende variabelen van futures variëren van wol, suiker en goud tot aandelen, obligaties en valuta s. Termijncontracten zijn er in vele vormen en maten. Deze contracten zijn dan ook uitermate geschikt voor het hedgen van financiële risico s. Zo worden valutatermijncontracten gebruikt voor het hedgen van wisselkoersrisico s. 46 Termijncontracten in aandelen(indexen) en commodities worden gebruikt voor het hedgen van prijsrisico s. En zogenaamde forward rate agreements worden gebruikt voor het hedgen van renterisico s Opties Een tweede vorm van financiële derivaten zijn opties. De koper van een optie heeft het recht om de onderliggende variabele, tegen een vooraf vastgestelde prijs (de zogenaamde exercise price of strike price ), binnen een vooraf overeengekomen periode, te kopen of verkopen. 48 Opties zijn te onderscheiden in twee soorten, namelijk call opties en put opties. Een call optie geeft de houder het recht om het onderliggende (financiële) product te kopen binnen een vooraf overeengekomen tijdstip tegen een vooraf vastgestelde prijs. Een put optie geeft de houder het recht om het onderliggende (financiële) product te verkopen binnen een vooraf overeengekomen tijdstip tegen een vooraf vastgestelde prijs. 49 Op de markt voor opties zijn dus vier soorten participanten terug te vinden, namelijk kopers van call opties, verkopers van call opties, kopers van put opties en verkopers van put opties. Kopers nemen een zogenaamde long position in en verkopers nemen een zogenaamde short position in. Wat betreft opties moet onderscheid gemaakt worden tussen Amerikaanse opties en Europese opties. Het recht om een (financieel) product te kopen/verkopen kan in geval van een Amerikaanse optie ook gedurende de looptijd uitgeoefend worden. Terwijl een Europese optie slechts uitgeoefend kan worden op het moment van expiratie. 50 In tegenstelling tot een termijncontract is de houder van de optie nergens aan gebonden. De houder heeft de keuze om de optie uit te oefenen of om deze te laten verlopen. Bij een termijncontract dient de overeenkomst daarentegen verplicht te worden nagekomen. Een tweede verschil met een termijncontract is dat ten tijde van het aangaan van een termijncontract er nog geen kosten gemoeid zijn. Van kosten is immers pas sprake op de datum dat de termijn van het contract afloopt. Indien sprake is van een optie zijn er bij aankoop van het contract reeds wel kosten gemoeid. Het recht om een bepaald (financieel) product te kopen/verkopen voor een bepaalde prijs heeft immers waarde. De koper van de 44 J.C. Hull 2009, blz J.C. Hull 2009, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz J.C. Hull 2009, blz

14 optie is aldus bereid een bepaalde prijs te betalen voor een optie. Deze prijs noemt men de premium. 51 Tegen betaling van de premium kan een aandeelhouder zich door middel van de aankoop van een put optie indekken tegen de waardedaling van zijn aandeel. De verkoper van de put optie loopt het risico dat de aandelenprijs daalt en dat hij het aandeel te duur moet aankopen. De verkoper is echter bereid dit risico te lopen omdat hij als tegenprestatie de premium ontvangt. Bij de expiratie van de optie zijn enkel kosten gemoeid indien de optie wordt uitgeoefend. Ook in geval van opties kan sprake zijn van een fysieke levering van het betreffende (financiële) product of van een cash settlement waarbij enkel het prijsverschil wordt overgedragen. Onderstaand volgt een voorbeeld betreffende de werking van een optie. Stel dat een aandeelhouder een call optie met een termijn van 6 maanden en een uitoefen prijs van 40 euro wil aankopen op een bepaald aandeel. Op dat moment gaat een handelaar op de beurs zoeken naar een andere handelaar die dit aandeel over 6 maanden wil verkopen voor 40 euro. Voor de aankoop van de call optie zal vervolgens een prijs overeengekomen worden. Stel dat deze prijs 2 euro bedraagt. De aandeelhouder heeft dan voor 2 euro een long position ingenomen op een call optie met het recht om over 6 maanden voor 40 euro een bepaald aandeel te kopen. De verkopende partij heeft 2 euro ontvangen en is overeengekomen dat hij over 6 maanden het betreffende aandeel voor 40 euro verkoopt indien de koper de optie uitoefent. Indien de prijs van het aandeel na 6 maanden minder bedraagt dan 42 euro (rekening houdend met de aankoopkosten) zal de aandeelhouder de optie niet uitoefenen. Indien hij de optie immers wel uitoefent dan koopt hij het aandeel voor een hogere kostprijs dan de werkelijke marktprijs. Indien de optie niet uitgeoefend wordt kost het de aandeelhouder 2 euro. Bedraagt de marktprijs na 6 maanden 42 euro of meer (rekening houdend met de aankoopkosten) dan zal de aandeelhouder de optie wel uitoefenen aangezien hij de aandelen dan kan kopen tegen een gelijke of lagere waarde dan de werkelijke marktwaarde. Een andere mogelijkheid is dat de aandeelhouder een put optie aankoopt met een termijn van 6 maanden tegen een uitoefenprijs van 40 euro en aankoopkosten ad 2 euro. De aandeelhouder neemt dan een long position in op een put optie met het recht om over 6 maanden het aandeel te verkopen tegen 40 euro. Indien de marktprijs van het aandeel na 6 maanden lager is dan 38 euro (rekening houdend met de aankoopkosten) zal hij de optie uitoefenen en zal de aandeelhouder tegen de actuele lagere marktwaarde een aandeel aankopen. Vervolgens wordt dit aandeel overeenkomstig het optie contract verkocht tegen de hogere uitoefenprijs van 40 euro. Indien de marktprijs na 6 maanden hoger is dan 38 euro (rekening houdend met de aankoopkosten) dan zal de aandeelhouder de optie niet uitoefenen en heeft de optie hem uiteindelijk 2 euro gekost. Nu de werking van een optie beschreven is zal aan de hand van een voorbeeld beschreven worden hoe door middel van opties hedge posities ingenomen kunnen worden. Stel dat sprake is van een aandeelhouder die in het bezit is van 1 aandeel in een beursgenoteerde onderneming. De huidige waarde van het aandeel is 50 euro. De kans is echter aanwezig dat de waarde van het aandeel daalt. De aandeelhouder heeft het aandeel in het verleden voor 40 euro aangekocht en wil het risico van een mogelijk koersverlies hedgen. Dit is mogelijk door middel van de aankoop van een put optie. 51 F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz

15 Stel dat de aankoopkosten van een put optie van 6 maanden 2 euro bedragen. De aandeelhouder wil indien de koers van het aandeel daalt minimaal een koerswinst (inclusief de aankoopkosten van de put optie) behalen van 5. Aldus koopt hij een put optie met een uitoefenprijs van 47 euro. Indien de waarde van het aandeel na 6 maanden lager is dan 47 euro (rekening houdend met de aankoopkosten) zal de aandeelhouder zijn put optie uitoefenen, waarbij de minimaal gewenste koerswinst van 5 euro behaald zal worden. De aandeelhouder verkoopt zijn aandeel dan immers voor 47 euro, waardoor hij na aftrek van de aankoopkosten van de optie een koerswinst van 5 euro behaalt. Bedraagt de waarde van het aandeel na 6 maanden meer dan 47 euro dan zal de aandeelhouder de put optie niet uitoefenen, het is dan immers voordeliger om de optie tegen de werkelijke marktwaarde te verkopen. De optie heeft hem dan echter wel 2 euro aan aankoopkosten gekost. Opties zijn, zoals termijncontracten, zeer veelzijdig. Doordat opties onder andere genomen kunnen worden in aandelen, commodities, rente en valuta s zijn ook opties uitermate geschikt voor het hedgen van wisselkoers-, prijs- en renterisico s. Geconcludeerd kan worden dat termijncontracten worden gebruikt om risico te beperken door de te betalen of te ontvangen variabele prijs van de onderliggende variabelen vast te zetten. Opties worden daarentegen gebruikt om een vangnet te creëren tegen toekomstige negatieve prijswijzigingen terwijl de voordelen van positieve prijswijzigingen nog wel genoten worden Swaps Swaps zijn ontstaan in de jaren tachtig als instrument voor ondernemingen om zich te beschermen tegen de bewegelijkheid van wisselkoersen en rentepercentages. Zoals de vertaling van het Engelse woord swap reeds doet verraden betreft een swap een ruil van kasstromen. Meer accuraat betreft een swap een overeenkomst tussen twee ondernemingen betreffende de wederzijdse uitruil van toekomstige kasstromen. 52 In de overeenkomst is onder andere vastgelegd op welke data de kasstromen dienen te worden uitbetaald en op welke wijze deze berekend dienen te worden. 53 De waarde van een kasstroom is meestal afhankelijk van de toekomstige waarde van een rentepercentage, een wisselkoers of een andere markt gerelateerde variabele. Een swap kan aldus vele (financiële) producten omvatten. Zo betreft een asset swap de uitruil van bezittingen, een liability swap betreft de uitruil van schulden, een interest rate swap betreft de uitruil van rentebedragen en een valutaswap betreft de uitruil van valutakasstromen. Combinaties van derivaten zijn ook mogelijk. Een voorbeeld is de swap optie. Deze kent alle karakteristieken van een swap, echter is voor de koper geen sprake van een verplichting. De koper heeft bij expiratie namelijk de optie om de swap uit te oefenen of om deze te laten verlopen. 54 Een eenvoudig voorbeeld van een swap kan gegeven worden aan de hand van een forward contract. Stel dat een onderneming een forward contract afsluit om over 6 maanden 10 kilo goud aan te kopen voor euro. Op het moment dat de onderneming over 6 maanden het goud verkrijgt dan kan de onderneming ervoor kiezen om het goud direct te verkopen. De forward wordt dan aangegaan met de verwachting dat er over 6 maanden bij verkoop een koerswinst te behalen valt. In dat geval kan de onderneming echter ook een contract afsluiten waarbij de onderneming euro betaald en waarbij over 6 maanden in plaats van 10 kg goud, de actuele waarde (de waarde op het moment dat het contract expireert) van 10 kg goud ontvangen wordt in geldeenheden. In dat geval vindt de wederzijdse 52 F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz J.C. Hull 2009, blz J.C. Hull 2009, blz

16 overdracht van een kasstroom plaats op één bepaald tijdstip. Dit is vergelijkbaar met een swap. Ingeval van een swap vindt echter de overdracht van kasstromen op meerdere tijdstippen plaats. Interest rate swaps Swaps zijn in verschillende vormen te onderscheiden. Zo is een interest rate swap een overeenkomst waarbij een onderneming over een bepaalde termijn kasstromen betaalt die gelijk zijn aan een rentepercentage over een bepaalde hoofdsom. Als tegenprestatie ontvangt de onderneming kasstromen gelijk aan een rentepercentage over dezelfde hoofdsom en dezelfde termijn. 55 Onderstaand volgt een voorbeeld waarin wordt beschreven hoe een interest rate swap gebruikt kan worden bij het hedgen van het renterisico. Stel dat een onderneming een schuld heeft bij een bank (hierna bank 1) met een nominale waarde van euro tegen een variabel rentepercentage. Het rentepercentage bedraagt op dit moment 3%. Indien dit rentepercentage stijgt, dan stijgen de kosten van de geldlening. De onderneming kan zich hiertegen indekken door middel van een vast rentepercentage. Dit kan bereikt worden door middel van het oversluiten van de lening. Dit kan echter gepaard gaan met hoge kosten, tevens kan het te betalen vaste rentepercentage hoger uitvallen dan gewenst. Als tweede optie om zich te beschermen tegen een stijging van het rentepercentage kan de onderneming er voor kiezen om een interest rate swap aan te gaan met een andere bank (hierna bank 2). De onderneming komt dan overeen met bank 2 dat zij betalingen verrichten aan bank 2 die gelijk zijn aan een vast rentepercentage van 3% over euro. Als tegenprestatie wordt overeengekomen dat bank 2 betalingen verricht aan de onderneming gelijk aan het variabele rentepercentage over euro. Op deze wijze gebruikt de onderneming de variabele kasstromen die ontvangen worden van bank 2 om het variabele rentepercentage over de lening van euro aan bank 1 te betalen. De betalingen die ten laste komen van de onderneming zijn in dat geval beperkt tot de betalingen aan bank 2 die overeenkomen met een vast rentepercentage van 3% over een hoofdsom van euro. De onderneming dekt zich op deze wijze in tegen een stijging van de financieringskosten als gevolg van een rentestijging. Aldus is het renterisico gehedged. Valutaswaps Een valutaswap is een overeenkomst waarbij een partij een hoofdsom en rentekasstromen in een bepaalde valuta uitruilt tegen een hoofdsom en rentekasstromen in een andere valuta. 56 De hoofdsom in beide valuta wordt bepaald door middel van een in de overeenkomst vastgestelde wisselkoers en wordt bij expiratie van de overeenkomst weer terugontvangen. Een valutaswap waarbij enkel sprake is van de uitwisseling van hoofdsommen wordt een principal-only swap genoemd. Tevens behoort een combinatie van een principal-only swap en een interest rate swap tot de mogelijkheden, dit wordt een rente-valutaswap genoemd. Bij een rente-valutaswap betaalt een partij een hoofdsom en rentekasstromen in een bepaalde valuta en als tegenprestatie ontvangt deze partij een hoofdsom en rentebetalingen in een andere valuta. Het verschil tussen een rente-valutaswap en een principal-only swap is dat bij een rente-valutaswap zowel sprake is van de wederzijdse overdracht van de hoofdsommen als van 55 F.S. Mishkin en S. Eakins 2011, blz J.C. Hull 2009, blz

17 rentekasstromen. Tevens is in geval van een rente-valutaswap enkel de overdracht van de rentekasstromen een optie, dit wordt een zogenaamde cross-currency interest rate swap of cross currency swap genoemd. 57 Onderstaand volgt een voorbeeld van hedging van het wisselkoersrisico door middel van een principal-only swap. Stel dat een Nederlandse onderneming een aankoop moet financieren door middel van dollars. Deze onderneming kan hiervoor een lening in dollars aangaan bij een Amerikaanse bank. Indien echter de waarde van de euro daalt ten opzichte van de waarde van de dollar, stijgen de financieringskosten met betrekking tot de aankoop. De Nederlandse onderneming loopt aldus een wisselkoersrisico op zowel de rentebetalingen als de hoofdsom. Een andere mogelijkheid is dat de Nederlandse onderneming het geld door middel van een swap verkrijgt van een Amerikaanse onderneming. Stel dat de Nederlandse onderneming dollar nodig heeft voor de financiering. De Nederlandse onderneming kan dan door middel van een tussenpersoon op zoek gaan naar een Amerikaanse onderneming die euro s wenst te verkrijgen. Met de Amerikaanse onderneming wordt vervolgens overeengekomen om voor een periode van 5 jaar, tegen een wisselkoers van 1 dollar staat tot 0,76 euro, euro over te dragen met als tegenprestatie de ontvangst van dollar. De Nederlandse onderneming leent, voor de betaling van de hoofdsom aan de Amerikaanse onderneming, euro bij een Nederlandse bank tegen een rentepercentage van 4%. Dit geld wordt vervolgens overgedragen aan de Amerikaanse onderneming. De Nederlandse onderneming ontvangt hiervoor dollar. Na 5 jaar worden beide bedragen weer terug uitgewisseld. Tegenover de hoofdsom in dollars die na 5 jaar wordt terugbetaald staat aldus de ontvangst van de hoofdsom in euro s tegen dezelfde wisselkoers als waartegen de ruil bij ingang van de overeenkomst heeft plaatsgevonden. Gedurende de overeenkomst betaalt de Nederlandse onderneming 4% rente aan de Nederlandse bank over de lening van euro. Het Nederlandse bedrijf betaalt dus in feite rente in euro s voor een lening in dollars. Door middel van een principal-only swap wordt op deze wijze het valutarisico op zowel de rentebetalingen als de hoofdsom gehedged. Commodity swaps Naast het hedgen van rente- en wisselkoersrisico s kunnen swaps ook gebruikt worden voor het hegden van prijsrisico s door middel van zogenaamde equity swaps en commodity swaps. Indien sprake is van een commodity swap vindt uitruil plaats van toekomstige kasstromen gebaseerd op de variabele marktprijs van een bepaald goed met als tegenprestatie de uitruil van toekomstige kasstromen gebaseerd op een vaste marktprijs. 58 Een commodity swap is qua opzet dan ook te vergelijken met een interest rate swap. Stel dat een producent van rijst maandelijks rijst inkoopt op basis van de variabele marktprijs. Deze marktprijs is gedurende het jaar aan wijzigingen onderhevig. De onderneming loopt dus het risico dat de inkoopkosten van rijst stijgen, waardoor de brutomarge onder druk komt te staan. Door middel van een commodity swap kan de onderneming dit risico hedgen. In dit voorbeeld koopt de onderneming maandelijks kg rijst in. De onderneming komt met de bank overeen dat zij maandelijks een vast bedrag betaald aan de bank overeenkomstig de gebudgetteerde inkoopkosten van kg rijst. Als tegenprestatie betaalt de bank maandelijks de variabele marktprijs van kg rijst aan de onderneming. 57 J.C. Hull 2009, blz J.C. Hull 2009, blz

18 De variabele kasstromen die de onderneming ontvangt van de bank, gebruikt de onderneming om maandelijks kg rijst tegen de variabele marktprijs in te kopen bij de leverancier. Met de van de bank ontvangen variabele kasstromen worden dus de variabele inkoopkosten van de rijst betaald. In feite zijn voor de onderneming de inkoopkosten van rijst aldus gelijk aan de vaste kasstromen die maandelijks aan de bank betaald worden. Op deze wijze is het prijsrisico dat de onderneming loopt op de inkoopkosten van rijst gehedged. Indien sprake is van een equity swap vindt uitruil plaats van toekomstige kasstromen gebaseerd op de prestatie van een aandelenindex of bepaalde aandelen met als tegenprestatie de uitruil van toekomstige kasstromen gebaseerd op een vast of variabel rentepercentage. Equity swaps kunnen worden gebruikt door portfolio managers om rendement uit een vaste of variabele investering om te zetten in rendement uit een aandelenindex, of omgekeerd Conclusie Ondernemingen lopen diverse financiële risico s die ongewenste effecten op de financiële resultaten kunnen hebben. Onder deze financiële risico s vallen het wisselkoersrisico, het prijsrisico en het renterisico. Ondernemingen die transacties uitvoeren in meerdere valuta worden blootgesteld aan wisselkoersfluctuaties en lopen aldus een wisselkoersrisico. Het wisselkoersrisico is te onderscheiden in het transactierisico, het structureel risico en het translatierisico. Het transactierisico ziet op individuele transacties in buitenlandse valuta. De mate van valuta exposure is in dat geval te beïnvloeden door het al dan niet aangaan van transacties in buitenlandse valuta. Indien een onderneming door de gekozen bedrijfsstructuur niet aan import en/of export in een buitenlandse valuta ontkomt, spreekt men van het structureel wisselkoersrisico. Het translatierisico vloeit voort uit de omrekening van een balanspost in een buitenlandse valuta naar de in de rapportage gebruikte valuta. Het risico is beperkt tot de rapportage, en heeft dus (nog) geen gevolgen voor de kasstromen van de onderneming. Door continue wijzigingen in vraag en aanbod zal de prijs van een (financieel) product aan wijzigingen onderhevig zijn. Deze fluctuaties van de prijs van een (financieel) product noemt men het prijsrisico. Het renterisico is te vergelijken met het prijsrisico. Het inlenen en uitlenen van geld geschiedt namelijk tegen een bepaalde prijs. Deze prijs is de rente. De prijs van rente is echter niet enkel afhankelijk van de vraag naar geld en de aanbod van geld. Een centrale bank of een natie kan tevens invloed uitoefenen op de rente door middel van het monetaire beleid. Naar aanleiding van bovenstaande financiële risico s hebben de financiële markten financiële instrumenten ontwikkeld om deze risico s te beperken, de zogenaamde financiële derivaten. Financiële derivaten zijn te onderscheiden in termijncontracten, opties en swaps. Het beperken van financiële risico s door middel van financiële derivaten noemt men hedgen. Hedging kan op verscheidende wijzen plaatsvinden maar uiteindelijk komt het er op neer dat een gelijke maar tegenovergestelde positie wordt ingenomen ten opzichte van de positie die men wil hedgen. Op deze wijze wordt het risico dat verband houdt met het innemen van een bepaalde positie geneutraliseerd door het risico van de tegenovergestelde positie. Hedgen is gericht op het beperken van risico s, er is echter geen garantie dat de keuze voor hedgen voordeliger uitpakt dan de keuze om niet te hedgen. 59 J.C. Hull 2009, blz

19 Hedgen door middel van termijncontracten en swaps wordt gedaan om financiële risico s te beperken door de te betalen of te ontvangen variabele prijs van de onderliggende variabelen vast te zetten. Opties worden daarentegen gebruikt om een vangnet te creëren tegen toekomstige negatieve prijswijzigingen terwijl de voordelen van positieve prijswijzigingen nog wel genoten worden. Naast de werking als hedge instrument hebben financiële derivaten ook een keerzijde. De enorme omvang van de derivatenmarkt, het gebrek aan inzicht en toezicht en gebrekkige waarderingsmethoden maken derivaten immers tot potentiële katalysatoren voor financiële crisissen

20 Hoofdstuk 3 Commerciële regeling inzake hedge accounting 3.1 Inleiding IFRS Jaarrekeningen dienen te worden opgesteld in overeenstemming met de regels voor financiële verslaggeving. De regels voor het opstellen van de jaarrekening zijn vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek (Boek 2, Titel 9). Deze bepalingen zijn gebaseerd op de vierde en de zevende EG-richtlijn vennootschapsrecht. 60 Beursgenoteerde ondernemingen zijn vanaf het boekjaar 2005 verplicht hun geconsolideerde jaarrekening overeenkomstig IFRS (International Financial Accounting Standards) op te stellen. 61 Voor niet-beursgenoteerde ondernemingen geldt deze verplichting niet, zij kunnen echter wel vrijwillig de jaarrekening opstellen overeenkomstig IFRS. 62 IFRS is in de Europese Unie ingevoerd met als uitgangspunt de internationale vergelijkbaarheid van ondernemingen ten behoeve van een efficiënte kapitaalmarkt te vergroten. 63 De standaarden in IFRS worden opgesteld door IASB (International Accounting Standards Board). IFRS bestaat zowel uit IAS-standaarden als uit IFRS-standaarden alsmede de bijhorende interpretaties. 64 De IAS-standaarden zijn opgesteld door de voorganger van IASB, genaamd IASC (International Accounting Standards Committee). De standaarden zijn genummerd en elk nummer behandelt een specifiek onderwerp. De aanwezigheid van zowel IAS-standaarden als IFRS-standaarden kan verwarrend zijn. Zo behandelen IAS 1 en IFRS 1 elk een verschillend onderwerp. De jaarrekening heeft als doelstelling het verstrekken van een zodanig inzicht dat een verantwoord oordeel kan worden gevormd omtrent het vermogen en het resultaat van de onderneming. 65 De verstrekte informatie is voor de gebruikers van groot belang voor het nemen van economische beslissingen. Onder de gebruikers worden verstaan: beleggers, werknemers, kredietverschaffers, leveranciers, afnemers, de overheid en het publiek. Omdat velen afhankelijk zijn van de jaarrekening van een onderneming is het raamwerk van de jaarrekening van groot belang. Het raamwerk werkt als een soort grondwet waaraan de specifieke IAS- en IFRS-bepalingen getoetst worden. Tevens is het raamwerk een handvest voor de opstelling en vormgeving van de jaarrekening. Het raamwerk geeft uitgangspunten en is een referentiekader voor de ontwikkeling en herziening van internationale accountingstandaarden 66. Door middel van het raamwerk wordt op het gebied van jaarverslaggeving internationale harmonisatie bereikt. Alle landen die IFRS als standaard gebruiken zullen immers met hetzelfde raamwerk geconfronteerd worden. Het raamwerk zelf heeft echter niet de status van accountingstandaard C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz Verordening (EG) nr. 1606/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 19 juli 2002 betreffende de toepassing van internationale standaarden voor jaarrekeningen. 62 Art. 2:362 lid 8 BW. 63 Visie op externe verslaggeving, uitgave Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants, 14 maart 2007, blz L.G. van der Tas, Tijdschrift Fiscaal Ondernemingsrecht 2010/ Art. 2:362 lid 1 BW. 66 H.J. Ots 2004, blz A. Jorissen, N. Lybaert, C. Rombaut, H. Vander Bauwhede en A. Vanstraelen 2009, blz

21 3.2 Grondbeginselen en kwalitatieve kenmerken Het raamwerk dat ten grondslag ligt aan IFRS bestaat uit twee grondbeginselen, te weten het toerekeningsbeginsel en het continuïteitsbeginsel. Het toerekeningsbeginsel houdt in dat de gevolgen van transacties en gebeurtenissen moeten worden toegerekend aan de periode dat deze zich voordoen. Naast informatie te verstrekken over transacties in het verleden dient op basis van het toerekeningsbeginsel ook informatie verschaft te worden over toekomstige verplichtingen. 68 Het continuïteitsbeginsel houdt in dat de jaarrekening is opgesteld met de veronderstelling dat de onderneming haar activiteiten in de afzienbare toekomst voortzet. Mocht deze toekomstige voortzetting in gevaar dreigen te raken dan dient de jaarrekening op een andere basis te worden opgesteld en dient hiervan melding gemaakt te worden in de toelichting op de jaarrekening. 69 Naast de grondbeginselen zijn er ook kwalitatieve kenmerken waaraan de jaarverslaggeving moet voldoen. Kwalitatieve kenmerken zijn de eigenschappen die de in de jaarrekening opgenomen informatie nuttig maken voor gebruikers 70. Er bestaat geen onderlinge hiërarchie tussen de kwalitatieve kenmerken. Om aan de doelstelling van de jaarrekening te voldoen is een afweging tussen de kenmerken dus veelal noodzakelijk. 71 De voornaamste kwalitatieve kenmerken zijn begrijpelijkheid, relevantie, betrouwbaarheid en vergelijkbaarheid. 72 De kwalitatieve kenmerken relevantie en betrouwbaarheid hebben ieder één of meerdere subkenmerken. Het kenmerk relevantie heeft materialiteit als subkenmerk. Het kenmerk betrouwbaarheid heeft getrouwe weergave, economische realiteit boven juridische vorm ( substance over form ), onpartijdigheid, voorzichtigheid en volledigheid als subkenmerken. 3.3 Commerciële waardering Inleiding De behandeling van financiële instrumenten vindt onder IFRS plaats in IAS 32, IAS 39 en IFRS 7. IAS 39 behandelt de grondslagen voor de opname en waardering, IFRS 7 behandelt de vereisten omtrent de informatieverschaffing. De vereisten voor de presentatie van financiële instrumenten zijn uiteengezet in IAS 32. Toepassing van de normale regeling inzake financiële instrumenten kan indien sprake is van een hedge leiden tot ongewenste effecten. Op basis van de boekhoudkundige standaarden behoren fluctuaties van financiële instrumenten immers tot het resultaat in de periode dat deze fluctuaties plaatsvinden. 73 Ter illustratie van het ongewenste effect volgt een voorbeeld 74. Stel dat een onderneming op 1 december 2011 een future contract heeft afgesloten om op 1 februari kilogram rijst te kopen voor de op 1 december geldende marktprijs van 1,40 euro per kilogram. De marktprijs van één kilogram rijst bedraagt op 31 december ,45 euro. Op 1 februari 2012 bedraagt de marktprijs van één kilogram rijst 1,47 euro. 68 IFRS Raamwerk IFRS Raamwerk IFRS Raamwerk IFRS Raamwerk IFRS Raamwerk Voorzover waardering plaatsvindt tegen reële waarde. 74 J.C. Hull 2009, blz

22 Normaliter vindt de toedeling van het resultaat voor boekhoudkundige doeleinden als volgt plaats: x (1,45 1,40) = euro wordt gerealiseerd in 2011, x (1,47 1,45) = euro wordt gerealiseerd in Indien bovenstaande situatie voor boekhoudkundige doeleinden echter kwalificeert als een hedge, dan worden de resultaten van zowel het financiële instrument als de afgedekte positie in dezelfde periode gerapporteerd. Dit noemt men hedge accounting. 75 Hedge accounting kan aldus omschreven worden als het in samenhang waarderen van de afgedekte positie en het financiële instrument waarmee een bepaalde positie wordt afgedekt. Indien bovenstaande future kwalificeert als een hedge voor de aankoop van kilogram rijst op 1 februari 2012, dan wordt het volledige resultaat van euro (voor boekhoudkundige doeleinden) gerealiseerd in Het doel van de hedge is om te verzekeren dat de onderneming op 1 februari euro moet betalen voor de aankoop van kilogram rijst. Door het positieve resultaat van euro volledig toe te rekenen aan 2012 wordt voor de boekhouding bewerkstelligd dat, overeenkomstig de bedoelde situatie, in februari euro aan kosten zijn gemaakt voor de aankoop van kilogram rijst. De regeling inzake hedge accounting leidt in de financiële verslaggeving dus tot een betere weergave van de werkelijkheid in vergelijking met de normaliter voor financiële instrumenten geldende regeling. De afzonderlijke waardering van de te onderscheiden vermogensbestanddelen, enerzijds het financiële instrument waarmee een bepaalde positie wordt afgedekt, en anderzijds de afgedekte positie, leidt aldus tot een mismatch. Meer specifiek kan gesproken worden over een mismatch in de waardering en een mismatch in de verwerking. De mismatch in de waardering komt tot stand door het toepassen van verschillende waarderingsgrondslagen voor het financiële instrument en de afgedekte positie. 76 Hierbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan situaties waarin de afgedekte positie op kostprijs gewaardeerd wordt en het financiële instrument tegen de reële waarde gewaardeerd wordt. De mismatch in de verwerking wordt veroorzaakt doordat de waardeveranderingen van het financiële instrument en de afgedekte positie op een ander moment verwerkt worden in de financiële cijfers. 77 Hierbij moet gedacht worden aan situaties waarin het hedge-instrument of de afgedekte positie (nog) niet verwerkt is op de balans. Indien hedge accounting wordt toegepast vindt de waardering en de verwerking van waarderingsverschillen op een zodanige wijze plaats dat de waardeveranderingen van de afgedekte positie en het hedge-instrument gelijktijdig in het resultaat worden verwerkt. 78 Door het toepassen van hedge accounting wordt de afdekking van financiële risico s aldus ook in de verslaggeving op de juiste wijze tot uitdrukking gebracht. Toepassing van hedge account kan echter achterwege blijven indien geen sprake is van een mismatch. Indien zowel het financiële instrument als de afgedekte positie tegen de reële waarde gewaardeerd worden waarbij de waardeveranderingen in de resultatenrekening tot uiting komen is er namelijk geen sprake van een mismatch. 75 J.C. Hull 2009, blz C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz

23 De mismatch leidt tot een verdraaid beeld van het resultaat en de vermogenspositie van een onderneming. Zo kunnen er in periode 1 met betrekking tot het hedge-instrument verliezen tot uiting komen in het resultaat die pas in een volgende periode worden gecompenseerd door winsten uit de afgedekte positie. Deze verliezen geven in periode 1 echter wel een negatief beeld van het resultaat van de onderneming en dit kan weer nadelig zijn bij bijvoorbeeld het aantrekken van investeerders. Toepassing van hedge accounting heft dit nadeel op door de resultaten van het hedge-instrument en de afgedekte positie toe te rekenen aan dezelfde periode van verslaggeving Voorwaarden Hedge accounting kan onder IFRS enkel toegepast worden indien een financieel instrument kwalificeert als een hedge-instrument (in IAS omschreven als afdekkingsinstrument). IAS omschrijft een afdekkingsinstrument als een instrument waarvan de waarde in het economische verkeer of kasstromen de veranderingen van de waarde in het economische verkeer of kasstromen van de ingedekte positie compenseert. 79 Niet alle financiële instrumenten kunnen worden aangemerkt als een afdekkingsinstrument. Wil een financieel instrument als afdekkingsinstrument kwalificeren dan moet cumulatief voldaan worden aan de volgende voorwaarden 80 : - De waarde van het instrument is afhankelijk van de waarde van andere financiële instrumenten (bijvoorbeeld wisselkoersen, rentepercentages en prijzen van financiële producten) of van goederen (bijvoorbeeld commodities). Indien echter de waarde van het instrument afhankelijk is van een niet-financiële variabele (zoals laatstgenoemde commodities) en de variabele specifiek voor een contractpartij bestemd is, dan kwalificeert dit instrument niet als een afdekkingsinstrument. Dit betekent immers dat geen cash settlement plaatsvindt, maar dat de goederen daadwerkelijk geleverd worden. Het instrument wordt dan gezien als een inkoopcontract en kwalificeert niet als een hedge; - De netto-aanvangsinvestering in het betreffende instrument is nihil of gering in verhouding tot andere soorten contracten die op vergelijkbare wijze reageren op veranderingen in marktfactoren, en; - Het instrument wordt op een tijdstip in de toekomst afgewikkeld. Alle derivaten contracten met een externe tegenpartij kunnen aangemerkt worden als een afdekkingsinstrument met uitzondering van sommige geschreven opties 81 nu deze geen risico s verkleinen. Financiële activa of passiva waarvan de waarde niet afgeleid is van een ander financieel instrument ( non-derivative ) kunnen niet aangemerkt worden als een afdekkingsinstrument, tenzij deze gebruikt worden voor het hedgen van wisselkoersrisico s. 82 Indien sprake is van een geconsolideerde jaarrekening kwalificeren derivaten contracten afgesloten met een geconsolideerde dochtermaatschappij niet als een afdekkingsinstrument. De overeenkomst tussen beide partijen wordt immers in de consolidatie geëlimineerd. Voor de enkelvoudige jaarrekening geldt de dochtermaatschappij wel als een externe partij en kan hedge accounting wel worden toegepast IAS IAS Hiervan is sprake indien een calloptie of een putoptie verkocht wordt. 82 IAS IAS

24 Enkel instrumenten die dienen voor het afdekken van financiële risico s op bepaalde posities vallen onder het begrip afdekkingsinstrument. Financiële instrumenten die om speculatieve overwegingen worden aangehouden voldoen dus niet. Tevens worden er voor de toepassing van hedge accounting eisen gesteld aan de afgedekte positie. Een afgedekte positie wordt omschreven als: een actief, verplichting, vaststaande toezegging, zeer waarschijnlijke verwachte toekomstige transactie of netto-investering in een buitenlandse entiteit dat, respectievelijk die: - De entiteit blootstelt aan het risico van veranderingen in de reële waarde of toekomstige kasstromen, en; - Wordt aangemerkt als zijnde afgedekt. 84 Een positie wordt aangemerkt als zijnde afgedekt indien sprake is van een hierboven beschreven afdekkingsinstrument dat de specifieke positie voldoende effectief afdekt. Aldus worden er eisen gesteld aan de mate waarin het afdekkingsinstrument effectief is in het compenseren van waardeveranderingen in de afgedekte positie. Zo dient de hedge bij aanvang naar verwachting zeer effectief te zijn. 85 De mate van effectiviteit is een continue toets. 86 Aldus dient de hedge tevens gedurende de gehele looptijd zeer effectief te zijn. Deze controle achteraf dient minstens eenmaal per rapportageperiode te geschieden, te weten bij het opstellen van de jaarrekening. 87 De afdekkingseffectiviteit wordt omschreven als: de mate waarin veranderingen in de reële waarde van of kasstromen uit het afdekkingsinstrument compensatie bieden voor veranderingen in de reële waarde van of kasstromen uit de afgedekte positie die zijn toe te rekenen aan een afgedekt risico. 88 Een hedge is zeer effectief indien de effectiviteit van de afdekking valt binnen een bandbreedte van 80 tot en met 125 procent. 89 De waardeveranderingen van de afgedekte positie dienen aldus binnen een bandbreedte van 80 tot en met 125 procent te worden gecompenseerd door de waardeveranderingen van het afdekkingsinstrument. Ter illustratie volgt onderstaand voorbeeld. Stel dat de waarde van de afgedekte positie met daalt, en de waarde van het afdekkingsinstrument met euro stijgt. In dat geval is sprake van een effectiviteit van 110 procent ( / ) ofwel 91 procent ( / ). De in het voorbeeld genoemde hedge wordt voor de toepassing van hedge accounting aldus als zeer effectief aangemerkt. De afdekkingseffectiviteit is onder andere bij renteswaps echter niet op voorhand te berekenen, aldus biedt IAS 39 Toepassingsleidraad 108 omstandigheden waaronder voor deze hedges sprake zal zijn van een effectieve afdekking. Zo is de afdekking naar waarschijnlijkheid voldoende effectief indien de belangrijkste voorwaarden van de afgedekte positie en het afdekkingsinstrument aan elkaar gelijk zijn. Wil een onderneming hedge accounting toepassen dan moet de vastlegging van de hedge relatie geschieden overeenkomstig strikte vereisten. 90 De hedge relatie tussen het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie moet formeel aangewezen en 84 IAS IAS 39 Toepassingsleidraad IAS 39 Toepassingsleidraad IAS 39 Toepassingsleidraad IAS IAS 39 Toepassingsleidraad IAS

25 gedocumenteerd worden. De documentatie moet het doel en de strategie behelzen van de desbetreffende hedge. Het financieel instrument dat als afdekkingsinstrument fungeert moet evenals de afgedekte positie en de aard van het af te dekken risico specifiek aangeduid worden. Tevens dient te worden vastgelegd op welke wijze de onderneming de afdekkingseffectiviteit zal beoordelen. Ten slotte moet indien sprake is van een cash flow hedge (kasstroomafdekking) nog voldaan worden aan een extra vereiste om hedge accounting toe te mogen passen. De toekomstige transactie die wordt afgedekt moet zeer waarschijnlijk zijn en tevens moet het risico van waardeveranderingen van de kasstromen van invloed kunnen zijn op het resultaat. 91 Zo zal een Amerikaanse onderneming die de euro als functionele valuta hanteert en een lening in euro s swapt naar dollars niet in aanmerking komen voor toepassing van hedge accounting. De onderneming loopt immers, wat betreft de jaarverslaggeving, geen wisselkoersrisico op de afgedekte positie dat van invloed kan zijn op het resultaat. Zowel de waardering in de jaarverslaggeving als de waardering van de lening geschiedt immers in euro s. 92 Indien voldaan wordt aan bovenstaande voorwaarden is toepassing van hedge accounting mogelijk. Toepassing van hedge accounting is geen verplichting, er is dus sprake van een keuze. Indien er een mismatch in de waardering of de verwerking plaatsvindt kan een onderneming ervoor kiezen om deze mismatch in stand te laten. De keuze om te opteren voor hedge accounting hoeft niet reeds bij aanvang van de afdekking gemaakt te worden. Ook op een later moment kan een onderneming kiezen om vanaf dat moment alsnog hedge accounting toe te passen. 93 Toepassing van hedge accounting kan echter niet met terugwerkende kracht plaatsvinden. Door middel van de documentatie wordt feitelijk aangegeven of met betrekking tot een specifieke hedge relatie gekozen wordt voor toepassing van hedge accounting. Indien met betrekking tot een specifieke hedge relatie eenmaal gekozen is voor toepassing van hedge accounting, dan is de onderneming vrij om op ieder gewenst moment de toepassing van hedge accounting te beëindigen. Hedge accounting eindigt tevens als het afdekkingsinstrument expireert, wordt verkocht, wordt beëindigd of wordt uitgeoefend. Indien het afdekkingsinstrument wordt vervangen door een ander afdekkingsinstrument is onder bepaalde voorwaarden echter geen sprake van de beëindiging van hedge accounting. 94 Ten slotte eindigt hedge accounting indien niet meer voldaan wordt aan de voorwaarden. Hiervan is bijvoorbeeld sprake indien de afdekkingseffectiviteit niet meer binnen de bandbreedte valt Methoden De regeling inzake hedge accounting kan worden toegepast aan de hand van drie methoden. Te weten fair value hedge accounting (reëlewaardeafdekking), cash flow hedge accounting (kasstroomafdekking) en hedge accounting of net investment in a foreign operation (afdekking van een netto-investering in een buitenlandse entiteit). De afdekking van een 91 IAS C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz IASB, Novation of Derivatives and Continuation of Hedge Accounting Amendment to IAS 39, 27 juni IAS en

26 netto-investering in een buitenlandse entiteit is niet van belang voor het onderzoek, deze methode zal dus niet behandeld worden. Fair value hedge accounting De methode van fair value hedge accounting omhelst de afdekking van het risico van veranderingen in de reële waarde van een opgenomen actief of verplichting of een nietopgenomen vaststaande toezegging, die verband houden met een bepaald risico en invloed zouden kunnen hebben op het resultaat. 96 Aldus kan fair value hedge accounting worden toegepast indien door middel van een afdekkingsinstrument het risico van veranderingen in de reële waarde van een vermogensbestanddeel wordt afgedekt. Fair value hedge accounting kan een mismatch in de waardering alsook een mismatch in de verwerking voorkomen. Zoals omschreven valt ook de afdekking van het risico van veranderingen in de reële waarde van een niet-opgenomen vaststaande toezegging onder de methode van fair value hedge accounting. Een vaststaande toezegging wordt gedefinieerd als: een bindende overeenkomst voor de ruil van een bepaalde hoeveelheid economische middelen tegen een bepaalde prijs op een bepaalde datum of bepaalde data in de toekomst 97. Een voorbeeld van een vaststaande toezegging is een niet op de balans opgenomen contractuele verplichting om brandstof tegen een vaste prijs te kopen. 98 Bij de toepassing van de methode van fair value hedge accounting moeten zowel het afdekkingsinstrument als de afgedekte positie worden gewaardeerd op reële waarde. De reële waarde is het bedrag waarvoor een actief kan worden verhandeld of een verplichting kan worden afgewikkeld in een zakelijke, objectieve transactie tussen ter zake goed geïnformeerde, tot een transactie bereid zijnde partijen die onafhankelijk zijn 99. Wat betreft het afdekkingsinstrument geldt dat het uit de waardeveranderingen voortvloeiende resultaat onmiddellijk in de resultatenrekening moet worden opgenomen. 100 Wat betreft de afgedekte positie vindt herwaardering van de balanspost plaats voorzover dit is toe te rekenen aan het afgedekte risico. De winst of het verlies uit deze herwaardering dient te worden opgenomen in de resultatenrekening. 101 Indien met betrekking tot een lening in een buitenlandse valuta met een variabel rentepercentage enkel het renterisico wordt afgedekt (en dus niet het wisselkoersrisico) dan worden de waardeveranderingen van de lening slechts verwerkt voorzover deze zijn toe te rekenen aan het renterisico. 102 In de resultatenrekening compenseren het resultaat op het afdekkingsinstrument en het resultaat op de afgedekte positie (althans voorzover dit resultaat verband houdt met het afgedekte risico) elkaar. Hierdoor komt enkel het resultaat dat voortvloeit uit de ineffectiviteit van de afdekking tot uiting in de resultatenrekening. Ter illustratie volgt onderstaand voorbeeld IAS IAS IAS 39 Toepassingsleidraad IAS IAS sub a. 101 IAS sub b. 102 P.H.M. Hofsté, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, april 2002, blz C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz

27 Onderneming A ontvangt op 30 juni een lening van dollar van haar Amerikaanse moedermaatschappij met aflossingsdatum 31 december. De koers van 1 dollar op 30 juni is 1 euro. Om het wisselkoersrisico op deze lening af te dekken wordt op 31 augustus een forward afgesloten waarbij onderneming A op 31 december dollar koopt tegen een forward koers van 1 dollar is 1 euro. Aangenomen wordt dat de effectiviteit van de afdekking 100 procent bedraagt. De koers van 1 dollar bedraagt op 31 augustus 0,95 euro. Indien sprake is van een afzonderlijke waardering zal bovenstaande situatie in het volgende resulteren. De forward moet gewaardeerd worden op basis van reële waarde. Aldus vindt per 31 augustus met betrekking tot de forward de volgende boeking plaats in euro s. Koersresultaat Aan Forward (balans) Er wordt een koersverlies van euro verwerkt in het resultaat ten laste van de balanswaardering van de forward. Tussen 31 augustus en 31 december blijft de koers ongewijzigd. Op 31 december vindt de afwikkeling als volgt plaats. Forward (balans) Aan Bank (balans) Het forward contract is verliesgevend en er dient afgerekend te worden met de tegenpartij. Lening (balans) Aan Koersresultaat De lening wordt afgewikkeld waardoor het resultaat op de lening wordt gerealiseerd. Ten gunste van het resultaat vindt een afboeking van euro plaats op de boekwaarde van de lening. Lening (balans) Aan Bank (balans) De lening, door het boekresultaat nog slechts euro, moet worden terugbetaald aan de Amerikaanse moedermaatschappij. Geconcludeerd kan worden dat in de maand augustus een boekverlies in de resultatenrekening tot uiting komt van euro. In de maand december komt een boekwinst in de resultatenrekening tot uiting van euro. Er is dus sprake van een mismatch in de waardering. Indien hedge accounting wordt toegepast moeten zowel het forward contract als de lening op reële waarde gewaardeerd worden. Aldus vinden per 31 augustus de volgende boekingen plaats. Koersresultaat Aan Forward (balans) Er wordt een koersverlies van euro verwerkt in het resultaat ten laste van de balanswaardering van de forward. Lening (balans) Aan Koersresultaat

28 De lening dient ook op reële waarde gewaardeerd te worden, aldus vindt ten gunste van het resultaat een afboeking van euro plaats op de boekwaarde van de lening. Tussen 31 augustus en 31 december blijft de koers ongewijzigd. Op 31 december vindt de afwikkeling als volgt plaats. Forward (balans) Aan Bank (balans) Het forward contract is verliesgevend en er dient afgerekend te worden met de tegenpartij. Lening (balans) Aan Bank (balans) De lening, door het boekresultaat nog slechts euro, moet worden terugbetaald aan de Amerikaanse moedermaatschappij. Geconcludeerd kan worden dat de hedge 100 procent effectief is. De koerswinst op de lening wordt immers volledig gecompenseerd door de daling van de waarde van de forward. Tevens valt het resultaat op het forward contract en het resultaat op de lening in dezelfde periode in de resultatenrekening. Gesteld kan worden dat de verantwoording van de winst of het verlies van de afgedekte positie wordt versneld indien fair value hedge accounting wordt toegepast. Hierdoor komen het resultaat op het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie op hetzelfde moment tot uiting in de resultatenrekening. Stel nu dat in bovenstaand voorbeeld op 31 augustus een verlies van euro geleden wordt op het forward contract. De mutatie van de schuld aan de Amerikaanse moedermaatschappij blijft gelijk ( euro). Dit resulteert op 31 augustus in de volgende boeking. Koersresultaat Aan Forward (balans) Er wordt een koersverlies van euro verwerkt in het resultaat ten laste van de balanswaardering van de forward. Lening (balans) Aan Koersresultaat De lening dient ook op reële waarde gewaardeerd te worden aldus vindt ten gunste van het resultaat een afboeking van euro plaats op de boekwaarde van de lening. De boekingen leiden er toe dat in de resultatenrekening een verlies van euro tot uiting komt. Dit verlies vloeit voort uit de ineffectiviteit van de afdekking. Het verlies op het afdekkingsinstrument is immers hoger dan de winst die behaald wordt op de afgedekte positie, aldus is sprake van over-hedging. Ondanks de ineffectiviteit wordt de hedge als zeer effectief aangemerkt nu de afdekkingseffectiviteit in onderhavig voorbeeld 120 procent (60.000/50.000) bedraagt 104. Toepassing van hedge accounting kan aldus worden voortgezet. De effectiviteit van de afdekking valt immers binnen de bandbreedte van procent. Na beëindiging van fair value hedge accounting worden het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie weer gewaardeerd overeenkomstig de afzonderlijke waarderingsregels. 104 De effectiviteit van de hedge bevindt zich immers binnen de 80%-125% bandbreedte

29 Indien een afgedekt financieel instrument na beëindiging van hedge accounting op kostprijs gewaardeerd wordt dan worden verdere aanpassingen van de boekwaarde dus gestaakt. 105 Cash flow hedge accounting De methode van cash flow hedge accounting omhelst de afdekking van de mogelijke variabiliteit van kasstromen die is toe te rekenen aan een bepaald risico dat is verbonden met een opgenomen actief of verplichting of een zeer waarschijnlijke verwachte toekomstige transactie en invloed zou kunnen hebben op het resultaat. 106 Hierbij wordt een verwachte toekomstige transactie gedefinieerd als: een toekomstige transactie waarvoor nog geen verplichting is aangegaan maar die waarschijnlijk is 107. Wat men onder zeer waarschijnlijk verstaat wordt niet in IAS 39 beschreven. IAS 37 omschrijft echter een gebeurtenis als waarschijnlijk indien het meer waarschijnlijk is dat de gebeurtenis plaatsvindt dan dat de gebeurtenis niet plaatsvindt. 108 Aldus is een gebeurtenis waarschijnlijk indien de kans dat de gebeurtenis plaatsvindt meer dan 50 procent bedraagt. Men gebruikt echter in de methode van cash flow hedge accounting de term zeer waarschijnlijk waardoor iets meer dan 50 procent in mijn ogen niet voldoende is om kasstroomafdekking te mogen toepassen bij toekomstige transacties. Een voorbeeld van een cash flow hedge is de afdekking van het renterisico op een variabel rentende schuld door deze door middel van een renteswap om te zetten in een vastrentende schuld. Aldus vindt de afdekking van een toekomstige transactie plaats met de variabele rentebetalingen op de schuld als toekomstige kasstromen. 109 Bij toepassing van cash flow hedge accounting wordt het afdekkingsinstrument op de balans gewaardeerd op reële waarde. De waardeverandering wordt, voorzover sprake is van een effectieve afdekking, verwerkt op de balanspost. De tegenboeking vindt plaats in het eigen vermogen als ongerealiseerd resultaat door middel van een herwaarderingsreserve. Veranderingen in de reële waarde van het afdekkingsinstrument die voortvloeien uit de ineffectiviteit van de afdekking worden daarentegen direct in de resultatenrekening verwerkt. 110 De afgedekte positie wordt (nog) niet op de balans gewaardeerd, nu sprake is van een onzekere toekomstige kasstroom. 111 Op het moment dat een resultaat gerealiseerd wordt met betrekking tot de afgedekte positie (bijvoorbeeld bij beëindiging van het contract) zal het in het eigen vermogen verwerkte ongerealiseerde resultaat dat ziet op het afdekkingsinstrument vrijvallen in de resultatenrekening. Hierdoor zal, voorzover sprake is van een effectieve afdekking, het resultaat op het afdekkingsinstrument en het resultaat op de afgedekte positie in dezelfde periode tegen elkaar wegvallen. Ter illustratie volgt onderstaand voorbeeld 112. Onderneming A verwacht op 4 januari dat zij rond 31 december een inkoop van producten zal verrichten. Deze inkoop zal geschieden bij een Amerikaanse leverancier en is 105 C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz IAS IAS IAS IAS 39 Toepassingsleidraad IAS en P.H.M. Hofsté, Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, april 2002, blz C.J.M. Kimenai, D. Manschot, R.L. ter Hoeven 2012, blz

30 zeer waarschijnlijk. Onderneming A heeft de euro als functionele valuta. Op 4 januari sluit onderneming A een valutatermijncontract af gebaseerd op de verwachte inkoop van de producten in dollars. Onderneming A komt aldus overeen om op 31 december dollar ( producten maal 1,8 dollar per product) aan te kopen voor de huidige wisselkoers van 1,80 dollar is 1,00 euro. Bij aanvang van de hedge heeft het valutatermijncontract een reële waarde van nihil. Potentiële bronnen van ineffectiviteit zijn het niet plaatsvinden van de inkoop en wijzigingen in de datum van de inkoop. Op 30 juni bedraagt de reële waarde van het valutatermijncontract euro positief. Dit is het gevolg van het sterker worden van de dollar ten opzichte van de euro. Op 31 december vindt de transactie plaats conform verwachting. De reële waarde van het valutatermijncontract bedraagt dan, als gevolg van een stijging van de waarde van de dollar naar 1,60 dollar is 1 euro, euro positief. Toepassing van cash flow hedge accounting leidt tot de volgende boekingen. Op 4 januari zal geen boeking plaatsvinden nu de reële waarde van het valutatermijncontract op dat moment nihil is. Eventuele transactiekosten dienen wel op de balanspost van het valutatermijncontract verwerkt te worden. Op 30 juni wordt als gevolg van de stijging van de reële waarde van het valutatermijncontract de volgende boeking gemaakt. Deze stijging vloeit voort uit het sterker worden van de dollar ten opzichte van de euro. Valutatermijncontract (balans) Aan Eigen vermogen (herwaarderingsreserve) De wijziging van de reële waarde van het valutatermijncontract wordt volledig in het eigen vermogen verwerkt, omdat de afdekking 100 procent effectief is. Op 31 december wordt als gevolg van de stijging van de reële waarde van het valutatermijncontract de volgende boeking gemaakt. Valutatermijncontract (balans) Aan Eigen vermogen (herwaarderingsreserve) De wijziging van de reële waarde van het valutatermijncontract wordt volledig in het eigen vermogen verwerkt, omdat de afdekking 100 procent effectief is. Met betrekking tot de afwikkeling van het valutatermijncontract wordt de volgende boeking gemaakt. Bank (balans) Aan Valutatermijncontract (balans) Het valutatermijncontract wordt afgewikkeld. De cash settlement van het contract bedraagt een ontvangst van euro als gevolg van de waardestijging van het valutatermijncontract. Voorraad (balans) Aan Bank (balans) De aankoop van producten tegen dollar vindt plaats tegen de actuele koers van 1,60 dollar is 1,00 euro

31 Eigen vermogen (herwaarderingsreserve) Aan Voorraad (balans) Het met betrekking tot de waardestijging van het valutatermijncontract in het eigen vermogen gereserveerde bedrag aan ongerealiseerde winst valt vrij in de resultatenrekening. In casu vindt de vrijval niet direct in de resultatenrekening plaats nu het resultaat op de afgedekte positie pas in het resultaat tot uiting komt bij de verkoop van de producten. Aldus wordt de ongerealiseerde winst afgeboekt op de voorraad. Hierdoor komt het resultaat op het valutatermijncontract en het resultaat op de aankoop van de producten in dezelfde periode tot uiting in de resultatenrekening, immers bij verkoop van de producten. 113 Indien afzonderlijke waardering zou zijn toegepast zou het resultaat op het afdekkingsinstrument in een eerdere periode in de resultatenrekening vallen dan het resultaat op de afgedekte positie. Aldus zou sprake zijn van een mismatch in de verwerking. De verantwoording van de winst of het verlies van het afdekkingsinstrument in de resultatenrekening wordt door middel van hedge accounting uitgesteld. Hierdoor komt het resultaat op het afdekkingsinstrument en het resultaat op de afgedekte positie, voorzover de afdekking effectief is, in dezelfde periode in de resultatenrekening tot uiting. Cash flow hedge accounting beperkt aldus de mismatch in de verwerking. Bij beëindiging van cash flow hedge accounting blijven de ongerealiseerde resultaten in het eigen vermogen. De ongerealiseerde resultaten vallen pas vrij in de resultatenrekening wanneer de afgedekte kasstromen plaatsvinden. Dit zal bij een afgedekte, toekomstig te verwachten transactie (waarvan nog wel wordt verwacht dat deze plaatsvindt) geschieden op het moment dat de toekomstige transactie het resultaat beïnvloedt. Indien een toekomstige transactie naar verwachting niet meer plaats zal vinden dan dienen de in het eigen vermogen opgenomen ongerealiseerde resultaten onmiddellijk vrij te vallen in de resultatenrekening Conclusie De afzonderlijke waardering van de te onderscheiden vermogensbestanddelen, enerzijds het financiële instrument waarmee een bepaalde positie wordt afgedekt, en anderzijds de afgedekte positie, kan leiden tot een mismatch in de verslaggeving. Deze mismatch kan leiden tot een verdraaid beeld van het resultaat en de vermogenspositie van een onderneming. Toepassing van hedge accounting heft dit nadeel op door de resultaten van het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie toe te rekenen aan dezelfde periode van verslaggeving. Door het toepassen van hedge accounting wordt de afdekking van financiële risico s aldus ook in de verslaggeving op de juiste wijze tot uitdrukking gebracht. Een hedge komt in aanmerking voor de toepassing van hedge accounting indien voldaan wordt aan een aantal voorwaarden. Zo is in IAS 39 vastgelegd wat kwalificeert als een afdekkingsinstrument en wat kwalificeert als een afgedekte positie. Tevens worden er eisen gesteld aan de afdekkingseffectiviteit. Zo moeten de waardeveranderingen van de afgedekte positie binnen een bandbreedte van 80 procent tot en met 125 procent gecompenseerd worden door de waardeveranderingen van het afdekkingsinstrument. De afdekkingseffectiviteit moet op voorhand naar verwachting voldoen aan deze norm. Tevens is sprake van een continue toets waarbij achteraf moet worden beoordeeld of de werkelijke afdekkingseffectiviteit binnen de bandbreedte valt. Ten slotte moet de hedge relatie tussen 113 IAS IAS

32 het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie formeel aangewezen en gedocumenteerd worden. Indien een hedge relatie kwalificeert voor toepassing van hedge accounting zijn er drie methoden van hedge accounting toepasbaar, namelijk fair value hedge accounting (reëlewaardeafdekking), cash flow hedge accounting (kasstroomafdekking) en hedge accounting of net investment in a foreign operation (afdekking van een netto-investering in een buitenlandse entiteit). Fair value hedge accounting wordt toegepast indien de veranderingen in de reële waarde van een vermogensbestanddeel worden afgedekt. Cash flow hedge accounting wordt daarentegen toegepast indien de variabiliteit van kasstromen die voortvloeien uit een vermogensbestanddeel worden afgedekt. De verwerking van fair value hedge accounting geschiedt op een andere wijze dan de verwerking van cash flow hedge accounting. Bij fair value hedge accounting wordt zowel het effectieve als het ineffectieve deel van de resultaten direct in de resultatenrekening verwerkt. Bij cash flow hedge accounting wordt enkel het ineffectieve deel van de resultaten direct in de resultatenrekening verwerkt. Het effectieve deel van de resultaten wordt gereserveerd en valt vrij in de resultatenrekening bij realisatie van het resultaat op de afgedekte positie. 3.5 IFRS Inleiding IFRS 9 is de beoogde opvolger van IAS 39. IAS 39 trad in 2005 in werking met als doel het voorschrijven van uniforme regelgeving voor het rapporteren van financiële instrumenten zodat ondernemingen deze op een transparante en consistente wijze konden presenteren. IAS 39 wordt echter ervaren als zijnde gecompliceerd waardoor het beoogde doel niet verwezenlijkt wordt. 115 IASB heeft daarom besloten om IAS 39 te vervangen door een nieuwe standaard genaamd IFRS 9. Het doel van de nieuwe hedge accounting regelgeving in IFRS 9 is om (door middel van aanpassing van de vereisten voor toepassing van hedge accounting) hedge accounting meer in lijn te brengen met het door ondernemingen gevoerde beleid inzake risico management. Dit moet gaan resulteren in nuttigere informatie voor gebruikers van de jaarrekening. Volgens IASB creëren de nieuwe vereisten tevens een regelgeving voor hedge accounting die meer gebaseerd is op principes, en die de inconsistenties en zwakten in IAS 39 tegen gaat. 116 De vorming van IFRS 9 is opgesplitst in drie fasen. Fase 3 betreft de regelgeving inzake hedge accounting. Op 19 november 2013 is deze fase afgerond en is de definitieve versie gepubliceerd. Oorspronkelijk was gepland om de regelgeving per 1 januari 2015 in werking te laten treden. Dit is inmiddels uitgesteld tot 1 januari Ondernemingen zijn echter vrij om de regelgeving inzake classificatie en waardering van financiële instrumenten nu al toe te passen. IFRS 9 moet echter nog wel goedgekeurd worden door de EU alvorens deze van kracht is voor Europese ondernemingen Wijzigingen De nieuwe regeling inzake hedge accounting is op een aantal punten gewijzigd ten opzicht van IAS 39. De belangrijkste wijzigingen zijn als volgt. Voortaan kunnen ook niet afgeleide financiële bezittingen of schulden die gewaardeerd worden op reële waarde aangewezen 115 IFRS 9 paragraaf IN IFRS 9 paragraaf IN

33 worden als afdekkingsinstrument. 117 Tevens is hetgeen kan kwalificeren als een afgedekte positie uitgebreid. Zo kwalificeren onder voorwaarden ook risico componenten van niet financiële posities en derivaten in combinatie met non-derivative (ook wel aggregated exposures genoemd). 118 De belangrijkste wijziging in IFRS 9 ten opzichte van IAS 39 ziet echter op de vereiste afdekkingseffectiviteit. Deze is volgens IASB voortaan minder gecompliceerd. Onder IAS 39 was pas achteraf bekend of hedge accounting toepast kon worden. Ook de numerieke berekeningswijze van de effectiviteit van de hedge was aan kritiek onderhevig nu deze niet in lijn was met het door ondernemingen gevoerde beleid inzake risico management. Tevens was de complexe berekeningswijze van de effectiviteit kwetsbaar voor fouten. 119 Daarom is de bandbreedte van procent komen te vervallen, alsmede de continue toets waarbij achteraf moet worden beoordeeld of de werkelijke afdekkingseffectiviteit binnen de bandbreedte valt. Er is enkel nog sprake van een vooruitblikkende toets waarbij (tenminste bij de jaarlijkse rapportage) een inschatting gemaakt moet worden van de verwachte effectiviteit. Eer een afdekking als effectief gekwalificeerd wordt moet voldaan worden aan drie criteria 120 : - Er moet sprake zijn van een economische relatie tussen de afgedekte positie en het afdekkingsinstrument. Hiermee wordt bedoeld dat de waarde van het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie in een tegengestelde richting fluctueren als gevolg van het afgedekte risico Het effect van het kredietrisico 122 domineert de waardeveranderingen van het afdekkingsinstrument en de afgedekte positie niet. Het kredietrisico domineert de waardeveranderingen indien het verlies of de winst voortvloeiende uit het kredietrisico groter is dan het verlies of de winst voortvloeiende uit de waardeveranderingen van de onderliggende variabelen van het afdekkingsinstrument of de afgedekte positie De hedge ratio is aangewezen op basis van de werkelijke kwantiteit van de afgedekte positie en het afdekkingsinstrument. Oftewel als een onderneming een positie afdekt door middel van 40 eenheden van een financieel instrument dan dient de hedge ratio van de aangewezen hedge relatie gelijk te zijn aan de ratio die voortkomt uit 40 eenheden van het afdekkingsinstrument en het aantal eenheden van een afgedekte positie dat afgedekt wordt door middel van die 40 eenheden. 124 Dus indien 40 eenheden van een afdekkingsinstrument 40 eenheden van een afgedekte positie hedgen, dan kan voor de toepassing van hedge accounting niet slechts 30 eenheden van het afdekkingsinstrument aangewezen worden voor het hedgen van 40 eenheden van een afgedekte positie. De hedge ratio moet consistent zijn met de ratio gebruikt voor risico management, zonder een opzettelijke disbalans resulterend in een ongepaste boekhoudkundige uitkomst. 125 Een dergelijke opzettelijke disbalans kan bijvoorbeeld gecreëerd worden 117 IFRS 9 paragraaf IFRS 9 Appendix B paragraaf Deloitte, A Closer Look: Assessing hedge effectiveness under IFRS 9, 12 november 2012, blz IFRS 9 paragraaf IFRS 9 Appendix B paragraaf Het risico dat de wederpartij niet aan haar verplichtingen voldoet. 123 IFRS 9 Appendix B paragraaf IFRS 9 Appendix B paragraaf IFRS 9 Appendix B paragraaf

34 indien opzettelijk sprake is van under-hedging. Under-hedging wordt veroorzaakt doordat de aangewezen hoeveelheid eenheden van het afdekkingsinstrument lager is dan de hoeveelheid eenheden van het afdekkingsinstrument dat voor risico management gebruikt zou worden voor het afdekken van de afgedekte positie. In een dergelijke situatie wordt de afdekkingseffectiviteit kunstmatig verlaagd, waardoor een groter deel van het resultaat direct in de resultatenrekening tot uiting zal komen. 126 Ter illustratie van de vereiste hedge ratio volgt onderstaand voorbeeld. Een onderneming dekt het prijsrisico op cacaobonen af door middel van een termijncontract op cacaobonen. Het termijncontract op de cacaobonen betreft echter cacaobonen van een standaard kwaliteit. De cacaobonen waarop het prijsrisico ziet zijn echter van een hogere kwaliteit. De prijs van deze bonen bedraagt daarom ook 10 procent meer dan de prijs van normale bonen. Om hedge accounting toe te kunnen passen moet daarom een hedge ratio van 0.9 gehanteerd worden, oftewel 0.9 eenheden van de afgedekte positie moeten worden afgedekt door middel van 1 eenheid van het afdekkingsinstrument. Indien een jaar later de prijs van de door de onderneming gehanteerde cacaobonen 20 procent meer bedraagt dan de prijs van cacaobonen van een standaard kwaliteit, klopt de gehanteerde hedge ratio niet meer. Er is dan immers sprake van under-hedging, en de ineffectiviteit van de afdekking bedraagt 10 procent. Gedurende de tijd dat sprake is van under-hedging moet het resultaat dat voortvloeit uit deze ineffectiviteit direct verwerkt worden in het resultaat van de onderneming. Nu sprake is van under-hedging moet de aangewezen afdekking aangepast worden. Slecht 0.8 eenheden (in plaats van 0.9 eenheden) van de afgedekte positie moeten dus voortaan afgedekt worden door middel van 1 eenheid van het afdekkingsinstrument. De veranderingen van de gestelde eisen aan de effectiviteit van een hedge leiden ertoe dat de toepassing van hedge accounting meer in lijn ligt met het door een onderneming daadwerkelijk gevoerde beleid inzake risico management. Er zullen overeenkomstig onderstaande illustraties immers meer hedge relaties kwalificeren voor de toepassing van hedge accounting. De onderstaande grafiek 127 illustreert het effect van fair value hedge accounting onder IAS 39 indien de hedge wordt beoordeeld als zijnde effectief binnen de procent bandbreedte. De Y-as geeft de procentuele waardeverandering van het afdekkingsinstrument weer die tot uiting komt in de resultatenrekening. De X-as geeft de afdekkingseffectiviteit van de hedge relatie weer. 126 Deloitte, A Closer Look: Assessing hedge effectiveness under IFRS 9, 12 november 2012, blz Deloitte, A Closer Look: Assessing hedge effectiveness under IFRS 9, 12 november 2012, blz

35 Voor een hedge relatie vindt toepassing van hedge accounting onder IAS 39 slechts plaats indien de waardeveranderingen van de afgedekte positie binnen een bandbreedte van procent worden gecompenseerd door de waardeveranderingen van het afdekkingsinstrument. Indien de afdekkingseffectiviteit deze bandbreedte overschrijdt vindt geen toepassing van hedge accounting plaats. De onderstaande grafiek 128 illustreert het effect van fair value hedge accounting onder IFRS 9 indien de hedge wordt beoordeeld als zijnde effectief. IFRS 9 leidt er dus toe dat een groter aantal hedge relaties kwalificeert voor de toepassing van hedge accounting. Indien sprake is van een economische relatie, die niet gedomineerd wordt door het kredietrisico en de juiste hedge ratio is aangegeven, wordt voldaan aan de 128 Deloitte, A Closer Look: Assessing hedge effectiveness under IFRS 9, 12 november 2012, blz