Vrijuit over vrijwillige inzet. Inzicht in de informele zorg Land van Cuijk. RMC Radius 1

Transcriptie

1 Vrijuit over vrijwillige inzet Inzicht in de informele zorg Land van Cuijk RMC Radius 1

2 Inleiding In onze samenleving zijn mensen steeds meer op elkaar aangewezen. Informele zorg is belangrijker dan ooit. Maar hoe geef je invulling aan informele zorg? Wat kunnen de gemeenten in het Land van Cuijk gezamenlijk doen om vrijwilligerswerk en mantelzorg te stimuleren en ondersteunen? Vrijwel iedere gemeente zoekt naar antwoorden op die vragen. Als ervaringsdeskundigen zien wij het als onze taak om onze expertise met u te delen. Om uw gemeente te ondersteunen en te inspireren. Doel van deze notitie Het Land van Cuijk is rijk aan vrijwilligersorganisaties, -projecten en -initiatieven. Dat is goed nieuws. Een belangrijke volgende stap is de ontwikkeling van een gezamenlijke visie. Deze notitie is bedoeld als voeding hierbij. Uw gemeente kan de tips, voorbeelden en adviezen in deze notitie gebruiken als inspiratie en als eerste aanzet. Voor een visie op vrijwilligerswerk in het algemeen én informele zorg in het bijzonder. Het mantelzorgbeleid is reeds in 2013 vastgesteld in alle gemeentes van Land van Cuijk. Gezamenlijk initiatief Het initiatief voor dit document komt van Steunpunt Mantelzorg en RMC Radius. Daarnaast is deze notitie mogelijk gemaakt door: Stichting Buddyhulp, Blink (onderdeel van Dichterbij), CDA Sint Anthonis, Centrum voor Jeugd en Gezin Land van Cuijk, Match (onderdeel van Oosterpoort), Rigom, San, SWOM, Cocon, VPTZ, Indigo Brabant, KBO Kring en de gemeente Boxmeer. Hoe vrijuit over vrijwillige inzet te lezen. Welke vorm geven wij aan vrijwilligerswerk in het Land van Cuijk? En hoe zetten we in op informele zorg? We nodigen de gemeenten in het Land van Cuijk uit om hierop een gezamenlijk antwoord te formuleren. Gericht op informele zorg Dit document is gebaseerd op de notitie Vrijwillige inzet is de basis van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De aandachtspunten voor lokaal vrijwilligersbeleid die het ministerie heeft geformuleerd, hebben wij als leidraad gebruikt bij het opstellen van deze notitie. Deze aandachtspunten zijn gebaseerd op de eisen en wensen uit de Wmo Ze gelden voor het vrijwilligerswerk in het algemeen, maar zijn hier specifiek gericht op de informele zorg. Vier aandachtspunten: 1. stimuleren: het organiseren of faciliteren van activiteiten en initiatieven om vrijwillige inzet mogelijk en aantrekkelijk te maken. 2. Makelen: het verbinden van initiatieven tot een optimale ondersteuningsinfrastructuur te komen en het matchen van vraag en aanbod voor informele inzet. 3. Ondersteunen: het begeleiden van vrijwilligers en vrijwilligers organisaties en het ondersteunen van een juiste afstemming tussen beide. 4. Continueren: het waarborgen van de continuïteit van het vrijwilligerswerk met allerlei activiteiten die ervoor zorgen dat de vrijwilliger zich blijft inzetten. Met het oog op continuïteit blijven (vrijwillige) activiteiten ook bestaan als vrijwilligers kiezen voor een andere tijdsbesteding dan vrijwillige inzet. In deze notitie beschrijven wij per aandachtspunt onze visie, aangevuld met concrete adviezen. 2 RMC Radius

3 Aanleiding Overleg in het Land van Cuijk Mensen krijgen veel voor elkaar. Vooral als ze elkaar weten te vinden. Gelukkig gebeurt dat in het Land van Cuijk volop. In de regio zijn verschillende zorg- en welzijnsorganisaties actief (Steunpunt Mantelzorg, Actieradius, Blink, Match). Ook zijn er veel vrijwillige hulpdiensten en nemen steeds meer inwoners van wijken en dorpen zelf het voortouw om in actie te komen. Regelmatig komen vertegenwoordigers van het vrijwilligerswerk in het Land van Cuijk bijeen om ervaringen uit te wisselen en ontwikkelingen te bespreken. Ontwikkelingen in de regio Er zijn steeds meer (professionele) organisaties die hun werk niet kunnen doen zonder de inzet van vrijwilligers. Kleine vrijwilligersorganisaties zijn vaak erg kwetsbaar doordat ze slechts door enkele vrijwilligers gerund worden. Daarnaast staat de financiering onder druk en neemt het aantal projecten af, bijvoorbeeld het aantal maatjesprojecten. Juist nu informele zorg een belangrijk speerpunt is binnen de transitie, komen vrijwilligersorganisaties voor steeds grotere uitdagingen te staan. Hoe versterken we de informele zorg? Regionaal draagvlak Staatssecretaris Van Rijn stuurde op 11 november 2014 de Tweede Kamer een belangrijke brief over de toekomst van de informele zorg. Tijdens onze bijeenkomsten is deze brief aanleiding geweest om te discussiëren over de toekomstagenda voor de informele zorg in het Land van Cuijk. Op basis van de input van alle aanwezigen op 4 juni 2015 is dit document tot stand gekomen. Waarom deze notitie? Om de informele zorg te versterken is er in het Land van Cuijk behoefte aan minder versnippering en meer overzicht en samenwerking. Samen komen we verder. Deze notitie biedt ondersteuning bij het formuleren van beleid en is daarnaast een oproep aan de gemeenten in de regio om gezamenlijk op te trekken en een eenduidig beleid te formuleren voor informele zorg. Naast duidelijkheid creëert de gemeente hiermee ook een goede basis voor verdere initiatieven en kansen voor vrijwilligerswerk. Bovendien zijn we dan beter in staat om in te spelen op de ontwikkelingen binnen het sociale domein. RMC Radius 3

4 stimuleren Vrijwillige inzet is geen vanzelfsprekendheid. Om burgers te stimuleren om informele zorg te verlenen en ze actief te houden als vrijwilliger, is het belangrijk het imago van vrijwilligerswerk te verbeteren. Dit vraagt om positieve aandacht voor vrijwilligers, erkenning van hun werk en waardering voor hun inzet. Wat kunnen de gemeenten hierin betekenen? Mensen hebben allerlei motieven om vrijwilligerswerk te doen. En net zo divers als de drijfveren, zijn de achtergronden van vrijwilligers. Vrijwilligerswerk is voor iedereen, voor mensen in alle levensfasen en met de meest uiteenlopende sociale achtergronden. Het is belangrijk dat de gemeente hier oog voor heeft én hierop inspeelt. Bijvoorbeeld door meer vormen van vrijwilligerswerk onder de aandacht te brengen. Laat de vrijwilliger bepalen welk type vrijwilligerswerk bij hem of haar past. Zorg voor voldoende afwisseling in activiteiten. En stimuleer vrijwillige inzet bij jong en oud. Het belang van bewustwording Daarnaast heeft de gemeente de belangrijke taak inwoners bewuster te maken van de betrokkenheid bij elkaar. Dat betekent dat het normaler wordt om hulp of begeleiding van een ander te vragen én ook zelf te geven wat je te bieden hebt. In onze visie is vrijwilligerswerk geen kwestie van geven of nemen: er is sprake van zorg voor elkaar en wederkerigheid. Hiervoor is meer bewustwording onder mensen nodig. Informatie, advies en afspraken Onder inwoners ontstaan verschillende initiatieven in ongeorganiseerd verband. Deze zogeheten burgerinitiatieven hebben behoefte aan een vangnet en een plek voor ondersteuning. Ook het georganiseerde vrijwilligerswerk heeft behoefte aan informatie en advies en goede afspraken voor het faciliteren van vrijwilligers. Denk aan afspraken over verantwoordelijkheden, onkostenvergoedingen, de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG), contracten en begeleidingstrajecten. Hoe beter organisaties deze zaken geregeld hebben, hoe minder zorgen een vrijwilliger heeft. Daardoor kunnen ze beter zorgen voor zichzelf en voor anderen. Tips en voorbeelden van stimuleren: Onderzoek de motieven en impact van vrijwilligerswerk in het Land van Cuijk. Laat talenten, interesses en hobby s als uitgangspunt gelden voor vrijwillige inzet. Promoot vrijwilligerswerk door positieve voorbeeldverhalen te delen. Maak vrijwillige inzet zichtbaar voor iedereen, bijvoorbeeld via een online platform. Laat vrijwilligers kosteloos een VOG aanvragen. Bied vrijwilligers een officiële aantekening aan op hun cv. Erken vrijwilligerswerk met een jaarlijkse prijs of een lintje. Maak het mogelijk om vrijwilligerswerk te doen met behoud van een uitkering. Zorg voor een aparte vrijwilligersverzekering. Geef vrijwilligers- of kortingspassen uit. Organiseer jaarlijks een vrijwilligersbeurs voor vrijwilligers, organisaties, bedrijven, scholen en zorg en welzijn. Het verhaal van Bas Marieke is maatje van de 8-jarige Bas. Ze hebben elkaar gevonden via MATCH van Stichting Oosterpoort. Bas heeft autisme en maakt moeilijk contact met klasgenootjes. Daarom gaan Marieke en Bas wekelijks leuke dingen doen. Bas vertelt dan over wat hij meemaakt en ze praten over lastige situaties, bijvoorbeeld pesten op het schoolplein. Van Marieke leert Bas van alles op sociaal gebied en zijn zelf vertrouwen groeit. Ook leert hij fietsen. Daarom hoeft Bas niet meer lang te lopen naar school. Dat scheelt enorm! 4 RMC Radius

5 makelen Samen komen we verder. En dus doen vrijwilligersorganisaties er goed aan om meer samen te werken en de verbinding op te zoeken. Welke organisatie is waarmee bezig? Welke afspraken kunnen er gemaakt worden over het matchen van vrijwilligers en organisaties? En welke rol kunnen de gemeenten hierin vervullen? Wij vragen de gemeenten om organisaties bij elkaar te brengen en ze te helpen bij het vormen van hun identiteit. Met een duidelijke identiteit is het gemakkelijker om mensen te matchen aan de organisatie die bij hen past. En hoe meer diversiteit organisaties vertonen, hoe meer verschillende soorten vrijwilligers ze samen aantrekken. Mensen met andere talenten, motieven en achtergronden. Zo ontstaat een grotere groep vrijwilligers. kwaliteit van vrijwillige inzet. Daarnaast heeft het steunpunt de volgende taken: Coördinatie en afstemming. Informatie en advies. Deskundigheidsbevordering. Belangenbehartiging. Innoverende projecten. Promotie en vrijwilligerswerving. Zichtbaar maken van vacatures. Matchen van vraag en aanbod. Het bestaande vrijwilligerssteunpunt zou de rol van het centrale steunpunt kunnen vervullen. In sommige gemeenten in Nederland zijn de vrijwilligerssteunpunten samengegaan met het Steunpunt Mantelzorg. Inzicht door onderzoek Hoe meer inzicht de gemeente heeft in de behoeften en wensen voor samenwerking in het Land van Cuijk, hoe beter zij hierop kan inspelen. Daarom raden wij de gemeenten aan om onderzoek te doen naar de behoeften. Daarnaast zien wij kansen voor de oprichting van een centraal steunpunt voor de ondersteuning van (potentiële) vrijwilligers(organisaties). Hierbij is het van belang dat alle vrijwilligersorganisaties, inclusief de burgerinitiatieven en/of lokale hulp- en bezoekdiensten, autonoom kunnen functioneren. Centraal vrijwilligerssteunpunt Het centrale steunpunt biedt onafhankelijke ondersteuning aan vrijwilligersorganisaties en vervult daarmee een voorname rol in het waarborgen van de continuïteit en Tips en voorbeelden van makelen: Onderzoek de behoeften en wensen van organisaties op het gebied van samenwerking en stimuleer samenwerking. Onderzoek op welke manier een centraal steunpunt een bijdrage levert aan de versterking van informele zorg. Richt een centraal steunpunt in waar vrijwilligers, organisaties en geïnteresseerden terecht kunnen met hun vragen en waar zij hun hulp kunnen aanbieden. Ontwikkel een veilig online platform voor vraag en aanbod. Deel kennis van de sociale kaart van het Land van Cuijk. Stel organisaties in staat om een vrijwilligersbeleid op te stellen en te verbeteren. Organiseer jaarlijks een vrijwilligersbeurs voor vrijwilligers, organisaties, bedrijven, scholen en zorg en welzijn. RMC Radius 5

6 ondersteunen Bij vrijwillige inzet ligt overbelasting op de loer. Dat brengt risico s met zich mee. En ook op andere fronten lopen vrijwilligers en hun organisaties tegen dingen aan die de vrijwillige inzet belemmeren. Een gebrek aan kennis of faciliteiten bijvoorbeeld. Wat kan de gemeente doen om vrijwilligers meer te ondersteunen? Overbelasting komt in veel gevallen voort uit een sterk gevoel van verantwoordelijkheid. Vrijwilligers zijn zo enthousiast en gemotiveerd, dat ze soms te veel hooi op hun vork nemen. Ook komt overbelasting voor doordat de eigen ervaringen de relatie met bijvoorbeeld een hulpbehoevend familielid, maatje of buurman overschaduwen. Overbelasting voorkomen De hulpvragen die bij vrijwilligers terechtkomen worden complexer van aard. Zo krijgen vrijwilligers steeds meer verantwoordelijkheid in het signaleren van problemen in de thuissituatie. Daarbij is het tijdig inschakelen van professionals cruciaal. Het is belangrijk dat vrijwilligers makkelijk in contact kunnen treden met de professionals, bijvoorbeeld voor afstemming en terugkoppeling. En dat vrijwilligers weten wat hun rol is en waar hun verantwoordelijkheid ophoudt. Lang niet altijd hebben ze de kennis en ervaring om goed te kunnen handelen bij zeer complexe hulpvragen. Ook dit kan leiden tot overbelasting. Andere risico s die een belemmering vormen in vrijwilligerswerk ontstaan bijvoorbeeld door wet- en regelgeving, zoals het uitwisselen van patiënteninformatie, en de grote verschillen in taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van vrijwilligers, mantelzorgers en professionals. Tips en voorbeelden van ondersteunen: Bied brede ondersteuning en persoonlijke aandacht aan de vrijwilliger. Organiseer (jaarlijks) een mini-congres voor deskundigheidsbevordering en inspiratie. Organiseer of faciliteer een vrijwilligersacademie voor scholing. Zorg dat professionals weten hoe zij op de werkvloer kunnen samenwerken met vrijwilligers. Zorg voor een warme overdracht van informele zorg naar professionele zorg en andersom. Het is belangrijk dat de professional benaderbaar is voor de vrijwilliger. Het verhaal van Josephine Josephine is alleenstaand. Haar tienerdochter Maartje heeft ADHD en ASS. De zorg voor Maartje valt Josephine zwaar, ook omdat ze zelf MS heeft. Via Blink vrijwilligerswerk komt ze in contact met Iris. Iris weet veel van MS en studeert pedagogiek. Al snel is Iris kind aan huis. Ze leert Josephine beter om te gaan met haar beperkingen en die van Maartje. Daarnaast begeleidt Iris Maartje intensief, zodat Josephine daarin ontzien wordt en haar energie in balans houdt. 6 RMC Radius

7 Continueren Bij de ondersteuning van vrijwilligers en organisaties is continuïteit belangrijk. Onzekerheid over de financiering gaat ten koste van de vrijwillige inzet. Beperkingen die worden opgelegd, hebben hetzelfde effect. Welke rol heeft de gemeente hierin? Een enthousiaste vrijwilliger die zich erkend voelt, zet zich waarschijnlijk langer belangeloos in en misschien ook op meer manieren. Dat werkt in ieders voordeel. En hoe meer positieve aandacht er is voor het vrijwilligerswerk, hoe meer inspiratie anderen hier weer uit halen. Hoe waarborg je de continuïteit van vrijwillige inzet? Een succesvolle aanpak begint met een heldere visie hierop. Het is belangrijk om hier als gemeente goed over na te denken. Daarbij is het zaak verder te kijken dan een collegetermijn. Het is voor vrijwilligersorganisaties onmogelijk om steeds op korte termijn het roer om te gooien. Zij functioneren het beste als zij de vrijheid en ruimte hebben om eigen doelen vast te stellen, ook voor de lange termijn. Leg niet te veel beperkingen op. Een voorbeeld hiervan is een hulpdienst, die is nu alleen voor 55+. Positieve aandacht Naast vrijheid en ruimte, verdienen vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties een stem en waardering. Dit is essentieel met het oog op de continuïteit. Tips en voorbeelden van continueren: Onderken de invloed van beleidscycli en collegetermijnen op vrijwilligerswerk. Leg speerpunten en ondersteuning vast in beleid voor de korte en lange termijn. Zorg voor continuïteit in de beschikbare financiële middelen. Zorg voor continuïteit in locaties voor organisaties. Maak vrijwilligerswerk aantrekkelijker door continue waardering. Geef vrijwillige inzet blijvend positieve aandacht. Promoot vrijwillige inzet planmatig. Zorg voor continuïteit in ondersteuning. Geef vrijwilligers vrijheid, ruimte en een stem. Draag zorg voor monitoring, borging en evaluatie. Het verhaal van Martin Martin is mantelzorger voor zijn vrouw die in het verpleeghuis woont. Hij heeft geen groene vingers en zijn tuin raakt overwoekerd. Via Steunpunt Mantelzorg komt Martin in contact met een buurman die zijn tuin voor hem gaat onderhouden. Als wederdienst kookt Martin voor hem. Dit bevalt zo goed dat hij besluit regelmatig te koken voor een grote groep ouderen. Hij krijgt hulp voor de organisatie. Martin is blij met de ondersteuning en de etentjes vallen in de smaak! RMC Radius 7

8 hoe verder? Wij hebben deze notitie in het najaar van 2015 aangeboden aan de gemeenten in het Land van Cuijk om ze te inspireren bij het formuleren van een gezamenlijke visie op informele zorg en vrijwilligerswerk in het algemeen. De tips, adviezen en voorbeelden zijn bedoeld als eerste aanzet. Zo bouwen we samen aan een sterkere samenleving, waarin vrijwillige inzet steeds meer een vanzelfsprekendheid is. Wilt u meer informatie over de inhoud van deze notitie of de totstandkoming ervan? Of wilt u om de tafel met de vertegenwoordigers van vrijwilligersorganisaties in het Land van Cuijk? Wij gaan graag met u in gesprek. Froukje Drent Coördinator Actieradius Boxmeer Coördinator Buurtbemiddeling Land van Cuijk Marjo Mooren Coördinator Steunpunt Mantelzorg Bereikbaar op ma, di, do van uur T froukjedrent@rmcradius.nl T m.mooren@mantelzorglvc.nl Zwaanstraat BP Cuijk T info@actieradius.nu Zwaanstraat BP Cuijk T info@mantelzorglvc.nl