Jaarverslag Sovon Vogelonderzoek Nederland

Transcriptie

1 Jaarverslag 2013 Sovon Vogelonderzoek Nederland

2 Colofon Dit is een uitgave van Sovon Vogelonderzoek Nederland. Eindredactie: Peter Eekelder en Fred Hustings Vormgeving : Peter Eekelder Foto s omslag: Peter Eekelder Postbus GA Nijmegen Tel info@sovon.nl

3 Op naar 50 jaar Sovon! Sovon bestond 40 jaar in Dat heuglijke feit was een goede aanleiding om de historie van de vereniging op te poetsen. Het online jubileumboek bleek de goede vorm om persoonlijke belevenissen, oude foto s en bijzondere gebeurtenissen onder de aandacht te brengen. De gedrukte vorm, die medio 2014 zal uitkomen, vindt hopelijk zijn weg naar vele geïnteresseerden. De Landelijke Dag 2013, die met maar liefst bezoekers de best bezochte ooit was, vormde een passend slot aan het jubileumjaar. In het kader van het jubileum kregen enkele zeer trouwe tellers als blijk van waardering de eretitel Waarnemer van verdienste toegekend. Arend van Dijk mag zich het eerste erelid van de vereniging noemen. Natuurlijk gebeurde er veel meer in Het eerste volledige atlasjaar bracht velen naar (on)bekende plekken om broed- en wintervogels in kaart te brengen. Door de vrij koude en lang doorlopende winter was het veldwerk soms minder aangenaam, wat de inspanningen van de atlastellers alleen maar indrukwekkender maakte. Het enthousiasme en de toewijding voor dit project zijn fantastisch. Het Rijk decentraliseerde het natuurbeleid naar de provincies, die daardoor het belangrijkste aanspreekpunt voor Sovon zijn geworden. De feiten en cijfers over overzomerende en overwinterende ganzen eisten vanwege het Ganzenakkoord tussen overheid, natuur-, boeren- en jachtorganisaties veel aandacht op; de aan ganzen gewijde Vogelbalans 2013 vond dan ook gretig aftrek. Behoefte aan feitenmateriaal, in dit geval over weide- en akkervogels, bestond er ook bij betrokkenen bij het agrarisch natuurbeheer. Zij zijn zich er, vanwege een negatief oordeel van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, scherp bewust van dat er veranderingen moeten worden doorgevoerd ten bate van een effectievere planning en uitvoering. En ondertussen liepen onze meetnetten bijna gewoon door; de financiering van enkele kleine meetnetten is inmiddels wel in de gevarenzone beland. Al deze kennis kon Sovon alleen maar leveren dankzij de inspanningen van de duizenden tellers die steeds meer gebruik maken van de invoer- en interpretatietools die we ter beschikking stellen. Veldwerk blijft hoe dan ook nodig, maar de papieren rompslomp eromheen willen we zo veel mogelijk reduceren. Ik denk dat we daarmee een heel eind op de goede weg zijn. En natuurlijk was 2013 ook het jaar waarin we de nieuwe Meerjarenvisie hebben opgesteld, het kompas voor de koers die Sovon de komende jaren wil gaan varen. Het helaas tegenvallende financiële resultaat zal het ongetwijfeld lastiger maken om de doelen uit de visie te realiseren. Maar onze organisatie staat met beide benen in het werkveld, weet waar zijn sterke kanten liggen en aan welke kennis behoefte is. Daar zetten we volop op in: op weg naar een halve eeuw Sovon! Theo Verstrael, directeur 3

4 2013 in het kort Waarnemers Leden Verzamelde gegevens Medewerkers 55,7 FTE Personen in dienst 69 Stagiairs 15 Organisatiestructuur Ledenraad Bestuur Directeur Managementteam Team Financiën & PZ Team Facilitair Afdeling Communicatie Afdeling Monitoring & Inv Afdeling Toegepast Onderzoek Team Communicatie Team Monitoring Team Db/GIS/Web Team Kust, Wad & Water Team Stad & Land Team Advies & Inventarisaties 4

5 Afdeling Communicatie De afdeling Communicatie zorgt voor de in- en externe communicatie van de vereniging. Het zwaartepunt ligt daarbij op verenigingsactiviteiten, zoals de Landelijke Dag, Sovon-Nieuws en regionale of projectnieuwsbrieven. In 2013 was er bovendien extra aandacht voor veertigjarig bestaan van Sovon. Daarnaast vinden we het belangrijk om onze kennis te delen. Dit hebben we in 2013 gedaan via onder andere rapporten, persberichten, sociale media en de website. Verder hebben we in 2013 geïnvesteerd in cursussen en werven van nieuwe tellers. Sovon in de media Sovon wil zich profileren als kenniscentrum en onderhoudt daartoe regelmatig contact met de pers. In 2013 hebben we 12 persberichten verstuurd over onder andere het broed- en watervogelrapport, resultaten uit telprojecten, activiteiten en samenwerkingsprojecten. Daarnaast verspreiden we ook op andere wijze nieuws onder de media. Met name berichten via natuurbericht.nl worden vaak opgepikt door journalisten. Sovon haalde maandelijks de media met een grote variatie aan onderwerpen. Zo was er aandacht voor het Jaar van de Patrijs, de ongekende trek van Wespendieven en de achteruitgang van de Zomertortel. Andere onderwerpen die zijn opgepikt: Vogelbalans (thema ganzen), de nieuwe Vogelatlas, vroegtijdige signalering van onrustbarende trends (Early Warning) en ons jubileum. Vroege Vogels en Omroep Gelderland zijn belangrijke mediapartners; ze pikken vaak nieuws op. Waardevolle aanvullingen zijn achtergrondartikelen in bijvoorbeeld de Volkskrant ( Waarom zit de Patrijs in de spiraal omlaag ), NRC ( Vogels tellen als liefdewerk ) en Reformatorisch Dagblad ( Aan de slag voor de nieuwe vogelatlas ). > Enkele voorbeelden van aandacht in de media 5

6 Nationale Tuinvogeltelling In 2013 vierde de Nationale Tuinvogeltelling het lustrum van 10 jaar. Op 19 en 20 januari werd de telling weer georganiseerd door Vogelbescherming Nederland in samenwerking met Sovon. Een recordaantal van bijna deelnemers telde in totaal vogels in de tuinen. Door vorst en sneeuw waren relatief veel vogels aanwezig in de tuinen. Wij analyseerden de telgegevens en verzorgden een verslag. De aanvullende vragenlijst levert jaarlijks relevante informatie op, bijvoorbeeld over de relatie tussen het type tuin en de aanwezige vogelaantallen. In 2013 vormde de telling voor 14 mensen een opstapje om vaker stadsvogels te gaan tellen, in het kader van het Meetnet Urbane Soorten (MUS) van Sovon. Jaar van de Patrijs Nog maar veertig jaar geleden was de Patrijs een kenmerkende soort van het Nederlandse platteland. Sinds de jaren zeventig zijn de aantallen met ruim 95% afgenomen. Reden om samen met Vogelbescherming Nederland in 2013 aandacht te vragen voor deze soort. Daarbij wilden we de meest actuele verspreiding en dichtheden in kaart brengen, net als het verband tussen perceelkenmerken en aanwezigheid en broedsucces van de Patrijs. Daartoe combineerden we tellingen door vrijwilligers met onderzoek aan gezenderde vogels. > Klapekster. Foto: Peter Eekelder > Vogelaar Johan Poffers maakte een filmpje van Patrijzen in de omgeving van Hardenberg 6

7 De gegevens worden in 2014 verwerkt. Vrijwilligers verzorgden niet alleen het merendeel van het veldwerk, maar stuurden ook veel mooie foto s en video s. Zie De soort kwam extra in de publiciteit via artikelen in de Volkskrant, Trouw, het Reformatorisch Dagblad, de website van de NOS en programmais van Vroege Vogels en TV Gelderland. Landelijke Dag 2013 Nog nooit was het zo druk op de Landelijke Dag als in Ruim 2500 vogelaars uit heel Nederland verzamelden zich de laatste zaterdag van november in het congresgebouw de Reehorst in Ede. Lezingen trokken volle zalen en de informatiemarkt was een drukte van jewelste waar mensen en organisaties uit natuurwereld elkaar wisten te vinden. We kozen in 2013 een nieuwe locatie omdat de Landelijke Dag uit haar jasje was gegroeid. De grootste zaal (meer dan anderhalf keer zo groot als de oude locatie) bleek echter ook dit jaar op sommige momenten onvoldoende ruimte te bieden aan alle geïnteresseerden. Ook de vier andere zalen - waarvan de NOU en O+BN twee verzorgden - zaten regelmatig vol. Gelukkig waren er veel lezingen tegelijk en konden bezoekers altijd een interessante lezing volgen. Ook was er dit jaar een goed bezocht jeugdprogramma. Vrijwilliger van het jaar 2013, Henk Klaassen, hielp mee en liet de kinderen speuren naar roofvogelsporen in het Edese bos. Er deden circa 35 kinderen mee. De nieuwe locatie was natuurlijk wel even wennen voor zowel de organisatie als de bezoekers, maar de tevredenheid van de bezoekers (gemiddelde waardering: een acht), de goede bereikbaarheid, vele zalen en technische ondersteuning zijn genoeg redenen om ook in 2014 de Landelijke Dag in de Reehorst te houden. Sovon Jongerendag Op 20 april organiseerden we voor de vierde keer een Jongerendag op de Wylerberg, ons vorige kantoor en huidige veldstudiecentrum. Het doel is om jeugdige vogelaars te enthousiasmeren voor het vogelonderzoek. In totaal kwamen 33 jongeren van tussen de 14 en 25 jaar op dit evenement af. De dag bestond uit een gevarieerd programma van vogels ringen, excursies, masterclasses en afsluitend een quiz. Dankzij het mooie weer werden er mooie waarnemingen gedaan. Diedert Koppenol, een van de deelnemers, schreef een mooi verslag van deze dag. > Maja Roodbergen op zoek naar gezenderde Patrijzen tijdens een excursie op de Sovon-Jongerendag. Foto: Harvey van Diek 7

8 > BMP-cursus in De Onlanden. Foto: Albert de Jong Voorlichting en educatie De door ons verzamelde kennis is grotendeels van het werk van vrijwilligers. Hoewel het tellerskorps vergrijst, wisten we in 2013 veel nieuwe tellers te enthousiasmeren. Eén van de belangrijkste middelen daarbij is het geven van cursussen. Daarbij focussen we op regio s waar vooral vraag is naar nieuwe tellers en werken we samen met lokale vogelwerkgroepen. In het voorjaar werden vier cursussen georganiseerd over het Broedvogel Monitoring Project (BMP). In Breda en Tiel verzorgden we een introductiecursus. De cursussen leverden ongeveer 40 nieuwe tellers op. Voor het nieuwe Meetnet Agrarische Soorten (MAS) ontwikkelden we een nieuwe cursus, die op twee plaatsen in Friesland werd gegeven. Lezingen Ook lezingen vormen een middel om kennis te delen en nieuwe vrijwilligers te werven. Het lezingenaanbod is in 2013 online gezet. Voor verschillende werkgroepen werd een lezing gehouden door medewerkers van Sovon. De thema s liepen uiteen van ringonderzoek aan eenden (voor kooikers)tot effecten van klimaatverandering. Op de website zijn de lezingen terug te zien. Groen & Doen Dit jaar kwam er een subsidie via het programma Groen & Doen van het ministerie van Economische Zaken beschikbaar. Daarmee organiseerden we in vier steden een cursus voor het stadsvogelproject MUS. In Eindhoven, Rotterdam, Amsterdam en Groningen probeerden we via avonden en excursies nieuwe stadsvogeltellers op te leiden. Ook de lokale MUS-tellers werden uitgenodigd om de lokale telresultaten te bekijken. In totaal leverde dit project 17 nieuwe stadsvogeltellers op. Ook werden in het hele land diverse instructieavonden en bijeenkomsten georganiseerd voor het werven en scholen van nieuwe vrijwilligers, vaak in samenwerking met Landschapsbeheer en/of lokale werkgroep. In totaal kwamen hier 225 deelnemers op af en werden tenminste 43 mensen actief. Samen met de Vlinderstichting, Ravon, Zoogdiervereniging, Floron en EIS werd de website gelanceerd. De website bundelt de diverse 8

9 Rob Goldbach Publicatie Fonds Gesteunde projecten en/of activiteiten in 2013 tuintellingen en vormt de opmaat tot een Jaarrond Tuintelling vanaf Vanwege het succesvolle concept en een nieuwe financiële toezegging organiseren we in 2014 meer van zulke cursussen. Vogels Junior Sovon verzorgde in 2013 opnieuw de fotoredactie van Vogels Junior, het kinderblad van Vogelbescherming Nederland over vogels. Het blad verschijnt vijf keer per jaar en staat iedere keer weer vol met mooie verhalen over vogels en andere natuur. Sovon-Nieuws en nieuwsbrieven Om met de achterban te kunnen communiceren, heeft Sovon verschillende kanalen tot haar beschikking, waaronder Sovon-Nieuws en de Digitale Nieuwsbrief. Sovon-Nieuws is het verenigingsblad en verschijnt vier maal per jaar. Het informeert de lezers onder meer over (al dan niet voorlopige) resultaten van projecten. Een deel van de informatie is inmiddels ook online beschikbaar. De Digitale Nieuwsbrief bestaat inmiddels ruim anderhalf jaar en verschijnt elke laatste dag van de maand. Zo n 7500 mensen zijn geabonneerd. Inmiddels is ook het rondschrijven voor medewerkers aan het Nestkaartenproject (Broednieuws) opgegaan in de Digitale Nieuwsbrief. De Watervogelnieuwsbrief zit in een overgangsfase en gaat op termijn ook digitaal. Eind 2013 is er een enquête gehouden onder de lezers van de Digitale Nieuwsbrief, waar uit naar voren komt dat de meeste mensen tevreden zijn met de huidige vorm. Sociale media Sovon is sinds 2011 actief op verschillende sociale media. Dit vergroot en vergemakkelijkt het contact met (een deel van) onze achterban. Ook verspreidt het nieuws zich nu deels buiten de pers om.het webcareteam houdt dagelijks in de gaten wat er online speelt, reageert op vragen, verspreidt resultaten van telprojecten en ander vogelonderzoek, roept tellers op mee te doen en deelt ervaringen van anderen. En met resultaat. Steeds meer mensen weten ons te vinden, van ervaren tellers tot beginnende vogelaars of breder geïnteresseerden, van (mogelijke) opdrachtgevers, samenwerkingspartners tot journalisten en beleidsmakers. Eind 2012 hadden we bijna 2000 volgers op Twitter en ruim 1350 op Facebook. Eind 2013 was dit toegenomen naar ruim 3400 (Twitter) en 2335 (Facebook). Wat betreft Facebook hebben we > Niet teveel praten maar doen - jubileumboek Vogelwacht Uffelte e.o. > Van IJsduiker tot IJsgors schaarse en zeldzame vogels in het hart van Gelderland Vogelwerkgroep Arnhem e.o. > Themanummer Akkervogels Limosa een beeld van de aanhang. Van onze volgers is 36% vrouw, 64% man. De leeftijdscategorie jaar is het sterkst vertegenwoordigd, gevolgd door jaar. 9 > 3400 volgers op Twitter > 2335 fans op Facebook

10 Sovon.nl In 2013 trok de website sovon.nl unieke bezoekers. Dit is een stijging van circa 20% ten opzichte van Gezamenlijk brachten ze bezoeken aan de website. Relatief veel bekeken zijn de pagina s over het Jaar van de Patrijs, de Landelijke Dag, het Nieuwsoverzicht, Sovon-Rapporten, de Vogelatlas en actuele vogelnieuwtjes (Uit t veld). De website trok de meeste bezoekers op 29 november, de dag voor de Landelijke Dag. Relatief drukke momenten waren er verder eind januari (rond de Tuinvogeltelling), eind maart (goed gelezen nieuwsbrief) en de eerste week van oktober (uitnodiging Landelijke Dag). Ongeveer een derde van alle bezoekers gaat direct naar de site, eveneens een derde via Google en een derde via links op andere sites, waaronder Twitter, Wikipedia, Facebook, Waarneming.nl, Natuurbericht en Vogelbescherming. Vogelbalans In 2013 verscheen de zevende editie van de Vogelbalans. Deze geeft een actuele stand van zaken van de Nederlandse vogels: waar doen zich opvallende ontwikkelingen voor, welke soorten doen het juist goed of slecht? Ganzen stonden ditmaal centraal in deze Vogelbalans, die werd gepresenteerd op de Landelijke Dag. Leden van Sovon en een aantal relaties kregen de Vogelbalans thuisgestuurd. Evenementen Iedere natuurliefhebber moet natuurlijk weten wat Sovon doet. Daarom waren we in 2013 vertegenwoordigd op verschillende open dagen en symposia. ook participeerden we ook in de organisatie van verschillende evenementen. In samenwerking met Vogelbescherming Nederland organiseerden we de Nationale Vogelweek. In de week van 4 t/m 12 mei werden bijna 250 vogelactiviteiten aangemeld op de website vogelweek.nl. Mede dankzij de landelijke promotie werd de Vogelweek een succes: vogelwerkgroepen en tellers uit onze achterban wisten het platform te vinden en meldden hun excursie aan. Eén van de activiteiten die vanuit Sovon werden georganiseerd, was een vogelconcert met aansluitend een geluidenworkshop door Henk Meeuwsen op de Wylerberg. In het derde weekend van augustus vond de tweede editie van de Dutch Bird Fair plaats in de Oostvaardersplassen. Wij verzorgden de organisatie van het uitgebreide lezingenprogramma en waren aanwezig met een grote stand. Belangstellenden konden zien hoe Frank Majoor vogels ringde in het gebied. De Dutch Bird Fair trok zeker bezoekers en is daarmee een belangrijke plek geworden om ons werk te laten zien. 10 > Parende Scholeksters. Foto: Peter Eekelder

11 > Rechts: Mister Sovon Arend van Dijk werd tot eerste erelid van Sovon benoemd vanwege zijn onmisbare bijdrage aan de groei en ontwikkeling van Sovon als BMP-coördinator, waarnemer en collega > Boven: de waarnemers van verdienste (van linksboven met de klok mee): Hans van der Sanden (Brabant West), Rudi Terlouw (Zuid-Holland Zuid), Robert Kwak (Achterhoek), Hans Vader (Noord-Holland, Amsterdamse Waterleidingduinen) en Sieds Boersma (Friesland, gote foto). Stuk voor stuk kanjers die in hun eigen regio 25 jaar of langer vogeltellingen uitvoeren, organiseren en aanhoudend promoten. Respect! Vogels tellen is geen hobby, maar een manier van leven. Eenmaal met het telvirus besmet, laat het je niet meer los, zo lijkt het wel. Dat is ook iets wat Sovon wil koesteren, want hoe langer geteld, hoe waardevoller de gegevens worden voor bescherming, wetenschap en beleid. Op initiatief van de Ledenraad zijn daarom in lustrumjaar 2013 enkele mogelijkheden gekomen om waarnemers naast de jaarlijkse vrijwilliger van het jaar in het zonnetje te zetten. Alle waarnemers die 25 jaar of langer tellen, kregen eind 2013 een blijk van waardering in de vorm van het Sovon-speldje. Ook werden ze opgenomen in onze digitale Wall of Fame (zie ook achterin dit jaarverslag). Daarnaast werden op de Landelijke Dag vijf supervrijwilligers tot waarnemer van verdienste uitgeroepen. Dat zal voortaan ieder lustrumjaar gebeuren. Daarnaast werd het eerste erelid van Sovon benoemd. 11

12 Jubileum boek Lustrum In 2013 vierde Sovon een bescheiden feestje: we bestonden 40 jaar! Een mooie leeftijd voor een terugblik. Dit gebeurde door middel van een online jubileumboek, waarin iedere maand een pagina met verhalen en feiten rondom een opmerkelijke gebeurtenis werd gepubliceerd. Vast onderdeel was een interview met een daarbij betrokken persoon. In de rubriek Toen en nu keken we terug naar de toenmalige vogelstand. In 2014 verschijnt, in samengevatte vorm, een boekje over het jubileum. Helpdesk De helpdesk van Sovon is vooral bedoeld voor tellers die vragen hebben over de invoer of werkwijze van projecten. Daarnaast komen er vragen binnen over een breed scala van vogel-gerelateerde onderwerpen. Het Helpdesk-team beantwoordt een deel van de vragen zelf en sluist meer specifieke vragen door aan de meetnet-coördinatoren of andere medewerkers. De vragen komen binnen via de mail, een formulier op de website en telefonisch. In totaal werd in 2013 circa 400 uur besteed aan het beantwoorden van alle vragen. Dankzij de helpdesk signaleren we foutjes in onze invoerprogramma s razendsnel; een belangrijke voorwaarde om bugs te verwijderen en constant te blijven werken aan verbeteringen. Veldstudiecentrum Huize Wylerberg De benedenverdieping van het voormalige kantoorpand van Sovon in Beek- Ubbergen - Huize Wylerberg - is sinds 2010 in gebruik als Veldstudiecentrum. Naast interne vergaderingen en bijeenkomsten vonden er ruim 50 activiteiten plaats met een extern karakter. Voorbeelden zijn de Jongerendag, activiteiten in het kader van de Nationale Vogelweek en vier Groene concerten in samenwerking met het gelijknamige platform. Tevens is de Wylerberg een vaste ringplek (CES) en worden er door vrijwilligers nachtvlinders gemonitord.

13 Afdeling Monitoring Het Team Monitoring organiseert onze landelijke en regionale vogelmeetnetten. De meeste meetnetten maken deel uit van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM), het stelsel van natuurmeetnetten van de overheid. Daarin werken we met veel partijen samen, waaronder het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Ministerie van Economische Zaken (EZ), Rijkswaterstaat, provincies, terreinbeherende organisaties en Landschapsbeheer Nederland. Met het geheel aan meetnetten slagen we erin om de populatie-ontwikkelingen te volgen van bijna alle in het wild in Nederland voorkomende vogels, zowel broedvogels als niet-broedvogels, en van algemene soorten tot (vrij) zeldzame soorten. Daarnaast verzamelen we gegevens over veranderingen in broedsucces (Meetnet Nestkaarten, Reproductiemeetnet Waddenzee) en overleving (Constant Effort Sites, CES, in samenwerking met het Vogeltrekstation), die een opstap bieden voor het verklaren van geconstateerde ontwikkelingen. In al die meetnetten wordt het leeuwendeel van het veldwerk uitgevoerd door vrijwilligers. Het jaar 2013 vormde daarnaast het tweede veldjaar van het nieuwe atlasproject voor broed- en wintervogels. De atlaswebsite werd verder uitgebouwd, zodat tussentijdse en continu geactualiseerde resultaten van de tellingen nu voor iedereen toegankelijk zijn. Voorts werd er veel energie gestoken in het aankoppelen van de landelijke meetnetten bij de geplande monitoring in het kader van de Subsidieregeling Natuur en Landschap, en werden voorbereidingen getroffen om het meetnet MUS (stadsvogels) in de toekomst deel te laten uitmaken van het NEM. Daarmee komt langjarige instandhouding van dit meetnet een stap dichterbij. In opdracht van het Ministerie van EZ schreven we de zesjaarlijkse rapportage over de Vogelrichtlijn (trends, aantallen soorten/gebieden) voor de Europese Commissie. Meetnet Waddengebied Na de integrale broedvogelkartering van TMAP (samenwerkingsverband met Duitsland en Denemarken) in 2012 bestond het veldwerk dit jaar vooral uit de reguliere monitoring van de jaarlijks te tellen soorten en gebieden. Voorts werd het broedsucces van een aantal kenmerkende kustbroedvogelsoorten gevolgd. Dit gebeurt in samenwerking met een groot aantal vrijwilligers, al dan niet in werkgroepverband (bijv. Wadvogelwerkgroep Fryske Feriening foar Fjildbiology en VWG Texel). Daarnaast werd een belangrijke bijdrage geleverd door medewerkers van terreinbeherende organisaties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Landschap Noord-Holland, It Fryske Gea, het Groninger Landschap en de Waddenunit van het Ministerie van EZ. Monitoringgegevens werden onder andere gebruikt voor een evaluatie van vogelaantallen in relatie tot bodemdaling door gaswinningen onder Ameland en bij Anjum voor de NAM, en voor het project Randen van het Wad van Vogelbescherming Nederland en het Programma naar een Rijke Waddenzee. Samen met Bureau Altenburg & Wymenga en Bureau Waardenburg werd in dit kader een overzicht gemaakt van belangrijke broedgebieden en hoogwatervluchtplaatsen in de Waddenzee. Hierbij werden eventuele knelpunten (bijv. voedselbeschikbaarheid en verstoring) en kansen voor verbetering in beeld gebracht. Sovon was daarnaast nauw betrokken bij het zoeken naar mogelijkheden voor het verruimen van broedgelegenheid van sterns in de haven van Delfzijl. 13

14 Meetnet Broedvogels > sinds 1984 (Broedvogel Monitoring Project, BMP) resp (Landelijk Soortonderzoek Broedvogels, LSB) In 2011 is de term LSB komen te vervallen en zijn beide projecten samengevoegd > jaarlijks tellen van alle bekende kolonies en jaarlijks inventariseren van vaste telgebieden op zeldzame, schaarse of algemene soorten > ca kolonies en 2500 telgebieden > ca deelnemers > coördinatoren Jan-Willem Vergeer (algemene broedvogels), Joost van Bruggen (kolonievogels) en Arjan Boele (zeldzame broedvogels) > wordt georganiseerd in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek in het kader van het Netwerk Ecologisch Monitoring > meest recente rapport Broedvogels in Nederland 2012 ( Sovon-rapport 2014/13) > samenvattingen en voorlopige overzichten in Sovon-Nieuws 26(2): 3-6, 26(2): 7, 26(2): 8, 26(2): 8-9, 26(3): 3-6, 26(3): 20 en 26(4): 7-5. > Kolonievogeltellling op de Kreupel. Foto: Peter Eekelder Meetnet Broedvogels Het Meetnet Broedvogels bestond tot en met 2010 uit twee samenhangende onderdelen (BMP en LSB), beide met een eigen methode en handleiding. Sinds 2011 zijn beide projecten verregaand geïntegreerd. Hierbij is het telwerk verdeeld in onderzoek in telgebieden (BMP), tellingen van kolonies en losse meldingen. Het BMP richt zich op onderzoek van algemene, schaarse en zeldzame soorten in telgebieden, waaronder alle Natura 2000-gebieden. De 17 soorten kolonievogels worden vrijwel alle landdekkend onderzocht. Het verzamelen van losse meldingen van zeldzame soorten is voor diverse soorten van belang voor het completeren van het landelijk verspreidingsbeeld. Resultaten van het meetnet worden ook gebruikt binnen het Weidevogelmeetnet, Meetnet Broedvogels Zoete Rijkswateren en Meetnet Kustbroedvogels Waddenzee, net als omgekeerd. De vrijwillige districtscoördinatoren (DC s) spelen een belangrijke rol bij het verzamelen van gegevens van zeldzame broedvogels en kolonievogels. Tellingen worden grotendeels (80-90%) online aangeleverd. Meetnet Broedvogels Zoete Rijkswateren Evenals in voorgaande jaren werden in 2013 door vrijwilligers en professionele waarnemers BMP-tellingen uitgevoerd in meer dan 130 proefvlakken, verdeeld over de hoofdwatersystemen van de Zoete Rijkswateren. Voorts werden kolonievogels en zeldzame broedvogels integraal geteld in de belangrijkste gebieden. In het in 2013 verschenen broedvogelrapport (verslagjaar 2011) zijn soortteksten opgenomen over voorkomen en trends van Aalscholver, Brandgans, Oeverzwaluw en Snor in de Zoete Rijkswateren. 14

15 Meetnet Nestkaarten > erzamelen gegevens over trends in broedsucces en legbegin > sinds 1995 (maar veel gegevens uit periode daarvoor beschikbaar, vanaf 1946) > bijna 1000 deelnemers vullen jaarlijks zo n nestkaarten in > coördinatoren Frank Majoor en Chris van Turnhout > jaarlijks verschijnt eenmaal Broednieuws Constant Effort Sites (CES) > sinds 1995 > verzamelen gegevens over trends in broedsucces en overleving van zangvogels > op ca. 45 vangplekken worden jaarlijks tot vogels geringd (en weer vrijgelaten) > coördinator Frank Majoor, in samenwerking met Vogeltrekstation Nestkaarten & CES Het Meetnet Nestkaarten en het Constant Effort Sites project (CES) richten zich op het monitoren van de demografie van broedvogelpopulaties en geven daarmee inzicht in de oorzaken van aantalsveranderingen. Het Meetnet Nestkaarten richt zich op het kwantificeren van broedsucces, CES op zowel broedsucces (maar van een deels andere selectie van soorten) als sterfte. Het totale databestand van het Meetnet Nestkaarten is in 2013 opgelopen tot bijna nestkaarten van 187 soorten. In dit project wordt samengewerkt met een groot en nog steeds toenemend aantal andere organisaties die nestgegevens verzamelen, zoals Landschapsbeheer Nederland, Werkgroep Roofvogels Nederland, Gierzwaluwbescherming Nederland, Steenuil Overleg Nederland, Stichting Hirundo en STORK (Ooievaars). In 2013 werd de nieuwe webapplicatie Nestkaart light, voor het online doorgeven van nestgegevens, doorontwikkeld en uitgebreid getest door een aantal waarnemers. De algehele introductie is voor 2014 voorzien. De papieren nieuwsbrief Broednieuws, die één keer per jaar verscheen, werd vervangen door meerdere bijdragen over het Meetnet Nestkaarten in de nieuwe, maandelijkse digitale nieuwsbrief van Sovon. Op deze manier hopen we meer waarnemers bij het meetnet te betrekken, omdat de digitale nieuwsbrief een veel bredere verspreiding kent. Stadsvogels / Meetnet Urbane Soorten (MUS) In het zevende jaar van MUS is een stabilisatie van het aantal getelde postcodegebieden genoteerd. Voor de eerste, tweede en derde telling gaat het om respectievelijk 609, 568 en 557 postcodegebieden. Als we echter de eenmalig, in opdracht getelde gebieden in 2012 in Arnhem niet meetellen dan was er een lichte groei van 3%. Dit is minder groot dan het jaar er voor. Het voorjaar 15

16 MUS > gestart in 2007 > inventarisatie van stadsvogels in drie telronden tussen 1 april en 15 juli; was lang koud, wat wellicht invloed op 8-12 vaste, willekeurig geprikte had op de deelname. In Sovonpunten per postcodegebied gedurende Nieuws 1 zijn de resultaten over de vijf minuten het aantal vogels tellen eerste zes jaar ( ) gepresenteerd. Van de 161 vastgestelde > 650 routes > indexen (trends) van bijna 65 soorten soorten kon van 63 soorten een > ca. 750 deelnemers, ongeveer 40% vrouw betrouwbare trend berekend worden. > coördinator Jan Schoppers In vergelijking met het jaar ervoor > nieuwsbrieven, artikelen in zaten er opvallend veel soorten in de Sovon-Nieuws, Vogelnieuws, min. Vooral veel standvogels en korte digitale nieuwsbrief, afstand-trekkers laten een afname zien. sociale media en soortteksten in Vier koude winters hebben duidelijk een broedvogelrapport 2012 wissel getrokken op enkele wintergevoelige soorten zoals Winterkoning, Roodborst en Merel. Ook de Huismus geeft voor het eerste een afname weer na vijf jaar toename. De huizenbroeders nemen als groep af, evenals de park- en struikvogels. De bosvogels zijn stabiel in laag Nederland en nemen licht toe in hoog Nederland. De meeste aan water gebonden soorten en de meeste Afrika-gangers laten een positief of stabiel beeld zien. De MUS-tellers ontvingen gedurende het telseizoen vier MUS-nieuwsbrieven. In het voorjaar verscheen in samenwerking met Vogelbescherming de Stadsvogelbalans Deze werd gepresenteerd op 23 april op de Stadsvogelconferentie in Eindhoven. Verder zijn er acht lezingen gegeven voor Vogelwerkgroepen en Vogelbescherming, en bij een aantal Vogelwerkgroepen zijn de waarnemers geïnstrueerd bij een telling. Voor de Gemeente Eindhoven is de Stadsvogelindicator uitgevoerd. De resultaten van de eerste zes jaar zijn bewerkt en worden gebruikt voor het in 2014 te verschijnen boek Stadsvogels in hun domein van Vogelbescherming. Werving via sociale media en mail leverde een toename op van het aantal geclaimde MUS-plots (735 eind 2013) en die zette zich ook door in Punt-Transect-Tellingen-Project (PTT) Steeds meer tellers stappen over op de on-line invoer van hun PTT-resultaten. Deze werkt nu nagenoeg vlekkeloos. Voorafgaand aan de telling van 2013 zijn de tellers die tot op heden hun gegevens op papier inleveren nog eens benaderd met de vraag of ze toch niet willen overstappen op de online invoer. Dit leverde enkele overstappers op. PTT > sinds 1978 > telling van wintervogels tussen 15 december en 1 januari op 20 vaste punten langs een vast transect gedurende vijf minuten > ruim 440 routes > 397 deelnemers > coördinator Willem van Manen > projectnieuwsbrieven (twee maal per jaar), artikelen in Sovon-Nieuws N routes > Figuur 1. Aantal uitgevoerde tellingen per jaar. 16

17 In 2013 kwamen nog 48 tellingen binnen op papier. Deze zijn door de coördinator ingevoerd. Vlak voor de telling zijn de waarnemers bediend met een nieuwsbrief en het aantal getelde routes was wederom hoog, maar iets lager dan in beide voorgaande jaren (Figuur 1). Omdat we op den duur graag trends per habitat willen genereren, is het van belang dat we zoveel mogelijk de exacte ligging van telpunten kennen. Het grootste deel van de locaties is bekend en zit als coördinaat opgeslagen in de database. Maar van een substantieel aantal routes zijn de exacte puntlocaties niet bekend. Om het voor de waarnemers makkelijker te maken om locaties door te geven, is op de website een interface gebouwd waarmee waarnemers zelf hun punten kunnen invoeren of wijzigen. Dit laatste gebeurt alleen in geval van fouten in het bestaande bestand en in uitzonderlijke gevallen waarbij punten bijvoorbeeld onbereikbaar zijn geworden. Deze mogelijkheid moet worden geactiveerd door de coördinator. Daarnaast is een view gebouwd die uitsluitend soorten en aantallen laat zien, waarvan de aantallen buitengewoon hoog zijn of waarbij het aantreffen van de soort onwaarschijnlijk is. Met behulp van deze selectie uit de database is het hele bestand (alle jaren) doorgelopen. Vooral waarnemingen die de indexen zouden kunnen beïnvloeden zijn gecheckt bij de waarnemers en eventueel verbeterd. Ook de telling van 2013 is op deze manier gescreend voordat ze naar het CBS is gegaan voor trendberekening. De externe financiering voor het PTT is weggevallen, waardoor we het in 2014 met minder uren moeten doen. Met name omdat de betrokkenen goed op elkaar zijn ingespeeld, verwachten we dat we hierdoor geen concessies hoeven te doen aangaande de kwaliteit van de gegevens. Meetnet Weidevogels In het weidevogelmeetnet vindt nauwe samenwerking plaats tussen provincies, Sovon en het CBS. Provincies en Sovon leveren elk ongeveer de helft van de data die worden gebruikt voor het berekenen van de indexen. In 2013 is het MAS (Meetnet Agrarische Soorten) ook open gesteld voor vrijwilligers, maar zonder hier veel ruchtbaarheid aan te geven. De inbreng van vrijwilligers is dan ook nog beperkt op dit moment. Op professionele basis wordt het wel al opgepakt, vooral door een aantal provincies. De gegevens van het weidevogel- en nestkaartenmeetnet zijn gebruikt voor het opstellen van de Weidevogelbalans Hierin worden de ontwikkelingen geschetst van het aantal broedparen voor Nederland en per provincie. Op grond van verspreidingsbeelden zijn ook de aantallen broedparen per provincie bepaald en daarmee het belang van elke provincie voor de verschillende weidevogelsoorten. De aantallen nemen nog steeds af en die afname lijkt het sterkst aan de rand ven het verspreidingsgebied. Hoopgevend is dat in een aantal gebieden, waar veel activiteiten worden ontwikkeld door boeren en vrijwilligers, de reproductie van de Grutto lijkt toe te nemen. Echter niet in alle gebieden waar dergelijke activiteiten zijn ontplooid is dit het geval. Maatwerk blijft lastig. 17

18 Meetnet Watervogels Het meetnet watervogels beleefde in de winter van 2013/2014 zijn 39e telseizoen. Het meetnet is opgebouwd uit drie onderdelen. Maandelijks vindt een telling plaats van zowel de belangrijke watervogelgebieden als van de aanvullende pleisterplaatsen van ganzen en zwanen. In januari vindt de midwintertelling plaats. Voor de organisatie van de watervogeltellingen is Nederland opgedeeld in 19 regio s. Tegenwoordig is het grootste deel van deze regiocoördinatoren werknemer op het Sovon-kantoor, een klein deel bestaat uit vrijwilligers, meestal verbonden aan een vogel- of provinciale werkgroep. De telresultaten komen tegenwoordig grotendeels binnen via het online invoersysteem van Sovon. In 2013 is ongeveer 90% online ingevoerd. In 2013 is het jaarrapport over het telseizoen 2011/2012 gepubliceerd. Het 118 pagina s tellende rapport is geheel in een nieuw jasje gestoken. Het formaat is gekrompen van A4 naar B5 en het is voor het eerst volledig in kleur uitgevoerd. Het binnenwerk heeft echter de bekende vaste indeling behouden. Gegevens uit het Meetnet Slaapplaatsen zijn nog meer dan in voorgaande jaren in de soortteksten opgenomen. Het centrale thema van het rapport vormen dit jaar de landelijke trends van monitoringsoorten. BSP Een laagdrempelig en eenvoudig project als het Bijzondere Soorten Project niet broedvogels (BSP) is bij uitstek geschikt voor alle Sovon-waarnemers. De gegevens zijn in eerste instantie vooral van avifaunistische waarde: ze zijn goed bruikbaar voor het beschrijven van globale (veranderingen in) verspreiding en seizoenspatronen van een groep van soorten die te zeldzaam zijn om goed met de meetnetten (broedvogels, watervogels, slaapplaatsen) gevolgd te worden. Tellers geven hun waarnemingen digitaal door via Dankzij een samenwerking tussen Sovon en Waarneming.nl kunnen bij het schrijven van een artikel ook gegevens van Waarneming.nl worden gebruikt. De bijdragen in Sovon-Nieuws blijken door vrijwilligers zeer gewaardeerd te worden omdat ze samenhang, duiding en interpretatie geven aan het verzamelde materiaal. Meetnet Watervogels > Maandelijkse tellingen sinds 1975/76,midwintertelling sinds 1967, door Sovon gecoördineerd sinds 1992/93. > Maandelijks tellen van watervogels (alle watervogelsoorten of ganzen en zwanen) in vaste telgebieden gedurende een groot deel van het jaar. Betreft tellingen van alle belangrijke wetlands en pleisterplaatsen. > In januari tellen van watervogels van zoveel mogelijk gebieden in Nederland (Midwintertelling). Deze telling wordt ook internationaal uitgevoerd. > Ca telgebieden > Ruim waarnemers. Vrijwilligers, terreinbeheerders en overheden > Coördinator Menno Hornman > 19 regio s en 15 regiocoördinatoren > het watervogelproject maakt deel uit van het Netwerk Ecologische Monitoring van de Nederlandse overheid en is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat Waterdienst, het Ministerie van Economische Zaken, het Centraal Bureau voor de Statistiek en Sovon Vogelonderzoek Nederland. > Meest recente rapport: Watervogels in Nederland in 2011/12 > Eerste resultaten Midwintertelling januari 2013 in Sovon-Nieuws 26 [4]:3-5 18

19 Vogelatlas Van 1 december 2012 t/m augustus 2015 brengen honderden vrijwilligers op systematische wijze de winter- en broedvogels in heel Nederland in kaart. Een enorme prestatie! Het vindt plaats in 1685 blokken van 5 bij 5 km. De enorme schat aan gegevens die het Atlasonderzoek oplevert, zal een belangrijk ijkpunt vormen voor natuurbeleid en bescherming in de komende jaren. De gegevens zullen na analyse en bewerking worden gepubliceerd. Maar de voorlopige resultaten zijn nu al in te zien via In 2013 werden 239 soorten wintervogels en (hoe toevallig?) 239 soorten broedvogels waargenomen door de tellers. Sovon investeert zelf in de kosten die voor het Atlasproject gemaakt worden, maar wist zich in 2013 financieel gesteund door bijdragen van Vogelbescherming Nederland, ASN-bank, Stichting de Boom en het Prins Bernhard Cultuurfonds. Veel vogelwerkgroepen, individuele vogelaars en enkele provincies maakten gebruik van de mogelijkheid om een soort te sponsoren. Ze staan vermeld op de betreffende resultaatpagina op > Atlastellers aan het tellen. Foto: Martien van Dooren BSP > sinds 1989 > losse waarnemingen verzamelen van een selectie van ruim 100, schaarse/zeldzame, niet broedvogelsoorten > coördinator Arjan Boele > artikelen in Sovon-Nieuws over Slangenarend en Noordse Nachtegaal (26-1: 5-6), Roodkopklauwieren (26-3:7-8) en Zwarte Ooievaar (26-3: 20) 19

20 Meetnet Slaapplaatsen Het Meetnet Slaapplaatsen beleefde in 2013 haar vierde seizoen. De werkzaamheden bestonden uit het organiseren van simultane tellingen van een selectie van 19 vogelsoorten. De nadruk lag daarbij op 56 Natura 2000-gebieden met een beschermde slaapplaatsfunctie, maar ook buiten deze gebieden werden waarnemers gestimuleerd om slaapplaatsen te tellen. Voor elke soort waren er 2-3 tellingen tijdens het piekvoorkomen in ons land. In vier grote en onoverzichtelijke gebieden werden in 2013 telgroepen geformeerd in samenwerking met de terreinbeheerder. In één klap werden op deze manier gebiedsdekkende gegevens verzameld in de Oostvaardersplassen, Biesbosch, De Wieden en het Fochteloërveen. In seizoen 2012/13 namen 472 waarnemers deel aan de georganiseerde tellingen. Als we de losse meldingen van slaapplaatsen van overige soorten ook meerekenen, kunnen we inmiddels spreken van ruim 900 slaapplaatstellers. In januari 2013 was er tevens een internationale slaapplaatstelling van Aalscholvers. Deze telling werd aangegrepen om landelijk alle aalscholverslaapplaatsen in kaart te brengen. Dit resulteerde in 350 slaapplaatsen met in totaal Aalscholvers. 500 Slaapplaatstellers per seizoen aantal > Figuur. Aantal deelnememers aan de georganiseerde Natura 2000-tellingen (blauw = hoofdteller, oranje = medeteller) seizoen Meetnet Slaapplaatsen > Langjarig meetnet, gestart in 2009/10 > Opzetten en onderhouden van een waarnemersnetwerk voor het tellen van slaapplaatsen in Natura 2000-gebieden > Enthousiasmeren van waarnemers voor het verzamelen van gegevens van alle gemeenschappelijk slapende soorten > 400 deelnemers > Landelijk Meetnetcoördinator: Olaf Klaassen > Aansturing van waarnemers door vier regionale Slaapplaatscoördinatoren: Jan Schoppers, Albert de Jong, Jelle Postma, Vincent de Boer > meest recente rapport: Watervogels in Nederland in 2011/12. Resultaten in Sovon-Nieuws, maandelijkse Nieuwsbrief Watervogeltellingen in Nederland, digitale nieuwsbrief, website en sociale media. > Wulpen in Loozen (30 sept. 2012, uur) Foto: Johan Poffers 20

21 Afdeling Onderzoek Team Ecologisch advies en Inventarisaties Advies Het team ondersteunt bedrijven en overheden bij het gebruik van vogelgegevens voor ruimtelijk-juridische toepassingen en ecologische vraagstukken. Daarbij gaat het onder andere om vraag-aanbod-analyses, second opinions, risico- en effectanalyses, kennisproducten. Ze zijn bedoeld om de veelheid aan informatie beter hanteerbaar te maken en de ecologische functionaliteit van een gebied toe te lichten. Als input voor landelijk beleid verrichtten we een studie naar kansrijke gebieden voor agrarisch natuurbeheer. Hierbij waren, naast vele vogelsoorten, ook planten- en andere diersoorten van belang. We werkten samen met partnerorganisaties om een compleet beeld van de potenties van het landelijk gebied in beeld te brengen. Vaak werden we gevraagd om ons expert-oordeel te geven. Bijvoorbeeld over de meest zinvolle maatregelen ten behoeve van belangrijke soorten in een provincie, over geluidseffecten van een gepland vliegveld op de lokale broedvogelpopulatie of over de verwachte effecten van een uitgebreid inrichtingsplan in de Randstad. Een deel van het werk bestond uit ondersteuning van het Natuurloket bij het beschikbaar maken van vogelgegevens, en wel door het uitvoeren van het technisch en functioneel beheer en ondersteuning van de helpdesk. Diverse webtools werden gebouwd die natuurgegevens makkelijker beschikbaar en bruikbaar maken. Inventarisaties In 2013 voerden we verscheidene inventarisatieopdrachten uit, waaronder enkele meerjarige projecten. Meestal deden we dit in opdracht van terreinbeherende organisaties (zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en verschillende Landschappen) of overheden (provincies en gemeenten). Voor de provincies Zeeland en Drenthe brachten we middels (simultaan)tellingen door professionele medewerkers de omvang van de zomerganzenpopulatie in beeld. De inventarisatieopdrachten zijn vrijwel zonder uitzondering via de autocluster-module van Sovon geautomatiseerd verwerkt. Veldmedewerkers voerden de waarnemingen per telronde online in en aan het eind van het seizoen werden met een druk op de knop de territoria per soort bepaald. Deze werkwijze maakt de interpretatie van de waarnemingen volgens de vastgestelde regels transparant, eenduidig en reproduceerbaar. In een aantal pilotprojecten is het gebruik van tablets getest, waarbij gegevens direct digitaal ingevoerd en opgeslagen worden. 21

22 Team Kust, Wad & Water Grote langlopende onderzoeksprojecten vormden net als in voorgaande jaren de kern van het onderzoek van team Kust, Wad en Water. Financiering van deze projecten komt van het Waddenfonds, NWO, NAM, IMARES, Deltares en de ministeries. In 2013 is opnieuw hard gewerkt aan het door het Waddenfonds betaalde project Mosselwad, dat zich richt op herstel van mosselbanken in de Waddenzee. Om de camerabeelden te analyseren is een website ontwikkeld waar geselecteerde vogelfilmpjes geteld kunnen worden. Inmiddels zijn door vrijwilligers en studenten meer dan filmpjes geteld. In het voorjaar van 2013 werden de laatste vogeltellingen en bemonsteringen uitgevoerd in het kader van het zogenaamde 20-banken programma, waarbij van een veel groter aantal mosselbanken verspreid over de Waddenzee gegevens over de mosselpopulatie en de vogelpopulatie verzameld worden. Er zijn daarnaast in het kader van mosselwad een groot aantal boottellingen uitgevoerd van de vogels die zich ophouden boven de delen van de Waddenzee die nooit droogvallen en daar mossels eten, of mogelijk afhankelijk zijn van organismen die op of rond mosselbanken leven. Het onderzoek naar de effecten van begrazing op vegetatie, insecten en vogels van vastelandkwelders is afgesloten in Vogel-AIO Freek Mandema, mede begeleid vanuit Sovon, maakte zijn dissertatie af. Veel hoofdstukken uit zijn dissertatie Grazing as a nature management tool. An experimental study of the effects of different livestock species and stocking densities on salt-marsh birds zijn of worden als wetenschappelijk artikel gepubliceerd. In opdracht van de NAM worden de effecten onderzocht van bodemdaling als gevolg van de in 2007 begonnen nieuwe gaswinning langs de Friese en Groningse kust. De afrondende rapportage over de eerste vijf jaren monitoring is in het voorjaar van 2013 opgeleverd. Misschien wel de belangrijkste aktiviteit in 2013 waren de werkzaamheden in het kader van WaLTER (Wadden Sea Long Term Ecosystem Research), waar Sovon verantwoordelijk is voor het opstellen van een monitoringplan en het verzorgen van een aansluiting bij de internationale organisaties als ILTER en LTER-Europe. Natuurlijk zijn er naast grote ook kleine projecten. Door Rijkswaterstaat respectievelijk Deltares wordt jaarlijks om een audit gevraagd van de monitoring van de natuurcompensatie van de tweede Maasvlakte, respectievelijk de plannen die ontwikkeld worden om de autonome negatieve trend (c.q. de erosie van de wadplaten) in de Oosterschelde te keren. Voor dit laatste project was 2013 het laatste jaar. > Scholeksters op een Waddeneiland (links) & een koppeltje Patrijzen (rechts). Foto: Peter Eekelder 22

23 Team Stad & Land De werkvelden waarop het Team Stad & Land zich vooral richt zijn effectstudies, vogels van het boerenland, waaronder weidevogels, akkervogels en ganzen, ruimtelijke verspreiding van vogels en factoren die daarop van invloed zijn en tenslotte de ontwikkeling van populatiemodellen. In opdracht voor de provincie Utrecht is onderzocht in hoeverre het huidige beleid ten aanzien van ganzen effectief is en wat de mogelijkheden zijn om het nog effectiever te maken. Er vindt al veel beheer plaats in de provincie (met name afschot), maar dit heeft niet geleid tot de gewenste beperking van aantallen en daarmee schade. Dat komt voor een belangrijk deel doordat op basis van modelverkenningen is gebleken dat afschot vooral effectief is in de broedfase, terwijl dat in deze periode zowel bij de jagers als bij het grote publiek op weerstand stuit. Het verdient dan ook aanbeveling om meer duurzame maatregelen in te zetten, met name via agrarisch beheer. In 2013 is een tweejarig onderzoek gestart waarbij wordt onderzocht of een opvanggebied kan worden gecreëerd door het inzaaien van klaver en zo de schade aan gewassen in de omgeving beperken. Het jaar 2013 stond ook in het teken van de Patrijs. Behalve een literatuurstudie, waarin is verkend wat er al bekend is over sleutelfactoren voor het voorkomen van Patrijzen en welke beheermaatregelen de omstandigheden voor Patrijzen kunnen verbeteren, is het Jaar van de Patrijs ook gebruikt om samen met vrijwilligers extra informatie te verzamelen over voorkomen en reproductie van Patrijzen. De verwerking van de gegevens was in 2013 nog niet afgerond, maar het Jaar van de Patrijs bleek wel veel mensen aan te spreken. Onder de mensen leeft de Patrijs dus nog volop. De ontwikkeling van modellen om de ruimtelijke verspreiding van vogels te kunnen verklaren en begrijpen is nog steeds volop in ontwikkeling. De aanpak die Sovon hiervoor hanteert heeft geleid tot de ontwikkeling van het kerngebiedenbeleid in Nederland. In 2013 is dit voor een aantal provincies meer in detail uitgewerkt. Er wordt ook hard gewerkt aan de verdere ontwikkeling van deze analyses om de ambities die we met de nieuwe broedvogelatlas nastreven waar te kunnen maken. In het kader van meetnetontwikkeling is een vergelijking gemaakt tussen de zeggingskracht van territoriumkartering volgens het BMP en punttellingen. Doel was om dit voor verschillende biotopen te doen, maar er bleken onvoldoende punttelgegevens voor handen uit andere biotopen dan agrarisch. De vergelijking liet echter zien dat de zeggingskracht van punttelingen voor schaarse en zeldzame soorten zeer beperkt is en achterblijft bij wat met territoriumkarteringen mogelijk is. Momenteel wordt onderzocht in hoeverre de verschillende vormen van gegevensverzameling in het agrarisch gebied gecombineerd kunnen worden. Daarbij wordt vooral gedacht aan de zogenaamde combitellingen die door sommige Agrarische Natuurverenigingen worden gehanteerd. Dit is vooral van belang in verband met de stelselherziening die met ingang van 2016 gaat plaatsvinden, waarbij de financiering van agrarisch natuurbeheer vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) zal komen. 23

24 Samenwerking Sovon werkte in 2013 samen met vele tientallen organisaties waaronder: Centraal Bureau voor de Statistiek Het CBS is al vrijwel vanaf de oprichting van Sovon een belangrijke samenwerkingspartner. Ook 40 jaar later is de samenwerking nog intensief. Gezamenlijk wordt gewerkt aan het steeds verder verbeteren van betrouwbare populatietrends van alle in Nederland voorkomende vogelsoorten. Ministerie van Economische Zaken Het Ministerie fungeert samen met Rijkswaterstaat als opdrachtgever voor de landelijke vogelmeetnetten. Daarnaast zijn in 2013 inhoudelijke vragen aan Sovon voorgelegd ten behoeve van de uitwerking van het natuurbeleid van Rijk en provincies. Deze verdiepende vragen dragen ook kennisontwikkeling (bijvoorbeeld doorontwikkeling populatiemodellen). Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat fungeert naast opdrachtgever ook sinds de jaren tachtig als samenwerkingspartner. Zo worden meetinspanningen op elkaar afgestemd en data uitgewisseld, met de ambitie om voor de Rijkswateren betrouwbare trends op gebiedsniveau vast te stellen en verbanden te kunnen leggen met waterkwaliteit en andere omgevingsvariabelen. Provincies Provincies zijn niet alleen opdrachtgever, maar ook samenwerkingspartner, met het doel het waarnemersnetwerk vitaal te houden, onder ander door verbetering van de terugkoppeling en versterking van de regionale coördinatie. Samen met de terreinbeheerders proberen we te komen tot landdekkende afspraken zodat uniformiteit in inzet van vrijwilligers, methoden en verwerking zo goed mogelijk gewaarborgd blijft. Vogelbescherming Samen met Vogelbescherming is in 2013 hard gewerkt om het Jaar van de Patrijs tot een succes te maken. De beschikbaar gekomen nieuwe kennis kan direct ten dienste komen voor een betere bescherming. Daarnaast is intensief samengewerkt bij de Nationale Vogelweek en de Dutch Bird Fair en deelden we onze ideeën over de toekomst van beide organisaties in een inspirerende bijeenkomst. Gezamenlijk gaven we vorm aan het Early Warning systeem voor onze vogels, dat zijn beslag kreeg in de Oranje lijst van (potentieel bedreigde) vogels in de Vogelbalans Die lijn zullen we de komende jaren verder uitbouwen, mede gevoed door kennis die vanuit de samenwerking in het Centre for Avian Population Studies zal worden gegenereerd. Centre for Avian Population Studies (CAPS) In 2013 zijn belangrijke eerste stappen gezet voor de oprichting van het samenwerkingsverband CAPS. Sovon gaat binnen het CAPS samen met het Vogeltrekstation, het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), de 24