KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE

Transcriptie

1 KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE onder de zinspreuk Diligentia Een reeks van lezingen door vooraanstaande onderzoekers over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap DILIGENTIA Lange Voorhout 5 s-gravenhage

2 Agenda Voorwoord Voorwoord 3 Prof. dr. F.M. Mulder 13 september Kennismakingslezing. Elektriciteitopslag voor automobiliteit: fysica en toekomstperspectief Prof. dr. R.P. Griessen 27 september Schakelbare spiegels: samenspel van licht en waterstof in metalen Prof. dr. R.A.M.J. Wijers 11 oktober Jong Diligentia Lezing. Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd Mw. prof. dr. P. Slagboom 25 oktober Genetica- en genoom onderzoek naar veroudering Excursie 28 oktober Prof. dr. ir. J.C.M. van Hest 8 november Microreactortechnologie: de chemische fabriek op een chip Dr. S. Fehr 22 november Quantum information-theory and cryptography Prof. dr. M.J.R. Wortel 6 december Nieuwe ontwikkelingen in de plaattektoniek en de geodynamische ontwikkeling van het Middellandse-Zeegebied. Prof. dr. ir. J.A.M. Kuipers 10 januari Multi-scale modellering van gasstromen beladen met deeltjes Prof. dr. T.H.M. Rasing 24 januari Magneten schakelen met de snelheid van het licht Prof. dr. A.F.M. Moorman 7 februari Ontwikkeling van het bouwplan van het hart Prof. dr. J. Zaanen 21 februari Het universum op een korreltje roest Prof. dr. P.J. van der Spek 7 maart Moleculaire en cellulaire mechanismen: van genotype tot fenotype Prof. dr. H. Falcke 21 maart LOFAR: op zoek naar de snelste deeltjes in het heelal vanaf Drentse terpen. Prof. dr. M.D. Ferrari 4 april Migraine: de ontrafeling van een complexe ziekte Spreker volgt op website in 18 april december 2010 De Nobelprijs verklaard Geschiedenis van de Vereniging 20 Aanmelding lidmaatschap 22 Algemene gegevens 23 Wat brengt de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde? Vijftien lezingen over nieuwe ontwikkelingen in de natuurwetenschappen Vooraanstaande wetenschappers presenteren ook dit seizoen weer op begrijpelijke wijze hun onderzoek. Het betreft de vakgebieden natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde, wiskunde, geologie, biologie en geneeskunde. Deze lezingen brengen u op de hoogte van de stand der wetenschap. Het bestuur van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde selecteert sprekers op de volgende criteria: - naam en faam - actualiteit van het onderzoek - attractiviteit van de presentatie, ook voor bètageïnteresseerden buiten het eigen vakgebied Dit jaar zijn er twee bijzondere lezingen: 1. de Kennismakingslezing over een algemeen maatschappelijk onderwerp, voor leden en niet-leden: Prof. dr. F.M. Mulder: Elektriciteitopslag voor automobiliteit: fysica en toekomstperspectief, 13 september de Jong Diligentia lezing, speciaal georganiseerd voor leerlingen uit de hoogste klassen van het voortgezet onderwijs: Prof. dr. R.A.M.J. Wijers: Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd, 11 oktober 2010 Ook dit seizoen zullen het weer interessante en waardevolle avonden zijn. U bent van harte welkom, ook als u geen lid van de Maatschappij bent. Nadere gegevens vindt u achterin dit programmaboekje. W E T E N S W A A R D I G 2 3

3 13 september september 2010 Kennismakingslezing Prof. dr. F.M. Mulder Faculteit Technische Natuurwetenschappen Technische Universiteit Delft Elektriciteitopslag voor automobiliteit: fysica en toekomstperspectief Aan de basis van elk type elektrisch vervoer staan batterijen met hoge energiedichtheid voor het opslaan van elektrische energie. Lithium ion batterijen halen de hoogste energiedichtheid. Om het transport van Li ionen en elektronen door de elektrodes te verbeteren zijn nanogestructureerde elektrode materialen noodzakelijk. Hiermee kunnen laadsnelheden met ordes van grootte toenemen en kunnen nieuwe materialen toepasbaar gemaakt worden. De fysische en thermodynamische Prof. dr. R.P. Griessen Faculteit der Exacte Wetenschappen, Vrije Universiteit, Amsterdam Schakelbare spiegels: samenspel van licht en waterstof in metalen Sinds 1995, het jaar waarin wij de schakelbare spiegels uitvonden, was bekend dat dunne lagen van yttrium of lanthaan van spiegelend naar transparant veranderen wanneer ze in contact komen met waterstofgas. De lagen worden weer spiegelend wanneer de waterstof wordt weggepompt. De optische en elektrische eigenschappen van deze materialen veranderen spectaculair gedurende het contact met het waterstofgas. eigenschappen worden op verrassende manier beïnvloed Sindsdien zijn andere typen door de nanostructuur. Bij het laden van Li in de elektrode schakelbare spiegels uitgevonden materialen spelen de oppervlakte energieën en de die geen zeldzame elementen grensvlakken tussen de Li-rijke en Li-arme fasen een bevatten, maar magnesium, nikkel steeds prominentere rol naarmate de afmetingen van de of titaan. Het bijzondere van elektrode-kristallieten kleiner worden. deze materialen is dat ze naast Bij een toekomstige duurzame energiehuishouding levert transparant en spiegelend ook elektriciteitopslag in batterijen een efficiënte manier om een derde optische toestand, de het dagelijks fluctuerende zonne- en wind-elektriciteits zwarte toestand vertonen. Ze aanbod met de vraag te combineren. Voor langere termijn reflecteren dan weinig licht en en grotere schaal (seizoenen) levert (minder efficiënte) laten geen licht door. Dit gedrag is energieopslag in waterstof goede mogelijkheden. fysisch zeer intrigerend aangezien de zwarte films nog steeds metallisch zijn: een metaal hoort immers spiegelend te zijn! De opmerkelijke eigenschappen van deze dunne lagen hangen nauw samen met hun nanostructuur. De overgang van spiegelend naar zwart absorberend biedt zeer interessante mogelijkheden voor coatings in zonnecollectoren en smart windows, achteruitkijkspiegels in auto s en voor optische waterstofsensoren. 4 5

4 11 oktober oktober 2010 Jong Diligentia Lezing Prof. dr. R.A.M.J. Wijers Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek, Universiteit van Amsterdam Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd Gammaflitsen werden in jaren 1960 bij toeval ontdekt en groeiden in de dertig jaar daarna uit tot een van de meest beruchte onopgeloste problemen in de sterrenkunde. In de jaren 1990 ontdekten we mede dankzij een Nederlandse vinding wat er achter het mysterie zat: zeer zeldzame ontploffende sterren, die in de minuut van hun dood meer licht uitzenden dan de zon in 10 miljard jaar. Bovendien blijkt dat we deze flitsen kunnen gebruiken om iets te leren over het heelal in de tijd toen er, kort na de Oerknal, voor het eerst sterren werden gevormd. Mw. prof. dr. P. Slagboom Afdeling Medische Statistiek en Bioinformatica Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Genetica- en genoom onderzoek naar veroudering Voedings- en genetisch onderzoek bij wormen, fruitvliegen en muizen heeft aangetoond dat de levensduur kan worden verlengd door veranderingen o.a. in biologische systemen die op nutriënten reageren. Bij de mens worden verschillen in levensduur voor een kwart erfelijk bepaald en voor driekwart door omgevingsfactoren (voeding, hygiëne, medische behandeling en gedrag). Maar in sommige families lijkt het bereiken van een hoge leeftijd meer erfelijk bepaald. Bij het LUMC Lang Leven-onderzoek werden 500 paren In de voordracht zal ik toelichten hoe we tot deze inzichten broers en zussen ( siblings ) die minimaal 90 jaar zijn en zijn gekomen en wat we hopen dat de toekomst nog zal hun familieleden gevraagd deel te nemen aan onderzoek. bieden. Familieleden van de hoogbejaarden leven langer dan hun partner, hebben een gunstige vethuishouding, als ook minder kans op hart- en vaatziekten en ouderdomsdiabetes terwijl ze niet per se gezonder leven dan hun partner. Door genoom onderzoek leren we welke genen en mechanismen bij de lang levende families en anderen het gezond oud worden stimuleren en wat de vroege ontwikkeling hiermee te maken heeft. 6 7

5 28 oktober november 2010 Excursie EXCURSIE naar Stichting Ruimte Onderzoek Nederland en de klimaat meetsite van het KNMI Nadere informatie op: Op donderdag 28 oktober 2010 organiseert Diligentia een excursie naar de Stichting Ruimte Onderzoek Nederland (SRON) en de klimaat meetsite van het KNMI in Cabauw. Klimaatonderzoek en modellering staan deze dag centraal. Wij krijgen enkele lezingen en zien een verscheidenheid aan instrumenten, in het laboratorium en op een weten schappelijke meetsite. SRON ontwerpt en realiseert geavanceerde instrumenten die vanuit de ruimte met remote sensing technieken informatie over de atmosfeer verzamelen. Voorbeelden zijn het thans operationele SCIAMACHY instrument en het toekomstige Prof. dr. ir. J.C.M. van Hest Afdeling Organische Chemie, Radboud Universiteit, Nijmegen Microreactortechnologie: de chemische fabriek op een chip De fijnchemie houdt zich bezig met het produceren van hoogwaardige moleculen voor bijvoorbeeld de farmaceutische industrie. Hoewel de moleculen die gemaakt worden over de jaren steeds complexer zijn geworden, is de wijze van productie, namelijk batchgewijs in ketels, sinds het ontstaan van deze bedrijfstak opmerkelijk genoeg nauwelijks veranderd. Een recente ontwikkeling biedt echter de fijnchemische industrie mogelijkheden om efficiënter en duurzamer te TROPOMI. produceren. Het betreft hier microreactor technologie. In Op de internationale klimaat meetsite in Cabauw staat een een microreactor zijn de dimensies zodanig klein dat stof- keur aan instrumenten die locale waarnemingen aan de en warmte-overdrachtsprocessen op een heel snelle en atmosfeer verrichten, o.a. met radar, lidar, warmte straling gecontroleerde manier plaatsvinden. Als gevolg daarvan en traditionele meteorologische instrumenten. kunnen ongewenste chemische processen worden Het bezoek zal per touringcar geschieden. Vertrek- en voorkomen en is het gevormde en gewenste product aankomstpunt is Den Haag CS, vertrek s morgens om ook minder verontreinigd met bijproducten. Hierdoor ca 9 uur; we zijn terug om ca uur. Er kunnen wordt efficiënter omgegaan met energie en grondstoffen. 40 personen mee. Nadere informatie over de excursie Verder leveren microreactoren een continue in plaats van ontvangt u bij de aanvang van het nieuwe lezingenseizoen batchgewijze productie. en op Voor Microreactoren vertonen parallellen met de deze excursie kunt u zich alleen inschrijven via de microelektronica. Dit betreft zowel de manier van intekenlijst bij het bestuur tijdens de lezingen avonden tot productie als het gebruik in modulaire schakelingen 11 oktober De kosten (inclusief lunch) bedragen van processtappen. Vandaar dat de vergelijking met naar verwachting ca e 25,- per persoon. chiptechnologie snel gemaakt is. In deze lezing zal ingegaan worden op de geschiedenis van microreactor technologie, de mogelijkheden en beperkingen van deze nieuwe productiemethode, alsmede de implementatie binnen de fijnchemie. 8 9

6 22 november december 2010 Dr. S. Fehr Centrum voor Wiskunde & Informatica, Amsterdam Quantum information-theory and cryptography As far as we currently understand nature, its behaviour at nanoscale is described by the laws of quantum mechanics. Inherent to quantum mechanics are strange effects, like the superposition principle or Heisenberg s uncertainty relation. Making specific use of quantum mechanical effects has a significant impact on the (in)existence of certain information processing tasks. Famous examples are Shor s quantum algorithm for factoring integers and Bennett and Brassard s quantum-key-distribution scheme. In classical information theory and computer science, information is mathematically modelled by random Prof. dr. M.J.R. Wortel Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Nieuwe ontwikkelingen in de plaattektoniek en de geodynamische ontwikkeling van het Middellandse- Zeegebied In de plaattektoniek geldt het Middellandse-Zeegebied als de plek waar de Afrikaanse en de Euraziatische plaat in een proces van botsing verwikkeld zijn. Terwijl de theorie van de plaattektoniek een enorme vooruitgang heeft betekend in de aardwetenschappen, is de rol van de plaattektoniek in het Middellandse- Zeegebied lang onduidelijk gebleven. Door gebruik van nieuwe informatie over de diepe ondergrond van het gebied, zijn er verschillende nieuwe variaties in plaattektonische processen duidelijk geworden variables and their distributions, and computation is die niet in de oorspronkelijke formulering verwerkt waren. formalized by the notion of a Turing machine. In order to Inzicht in de relatie tussen diepe processen in de mantel formally study information processing in a quantum world, en processen aan het aardoppervlak is hier significant we need to adjust these abstract concepts as to reflect the door versterkt. quantum mechanical behaviour of things. In deze voordracht wordt o.a. behandeld hoe bewegingen In this lecture, I will show how to mathematically binnen het Middellandse-Zeegebied hebben geleid tot de capture the concept of quantum information, and I verplaatsing van Corsica en Sardinië (wég van de oostkust will demonstrate that quantum information may behave van Iberia en de Zuidkust van Frankrijk), de vorming van radically different to its classical counterpart. It sometimes eilandengroepen en de rotatie van Italië, alsmede hoe zij even solves the impossible. In the second part, I will aan de basis staan van het vulkanisme in Italië. discuss some applications of quantum information and its properties to cryptography

7 10 januari januari 2011 Prof. dr. ir. J.A.M. Kuipers Faculty of Chemical Engineering and Chemistry Technische Universiteit Eindhoven Multi-scale modellering van gasstromen beladen met deeltjes Stroming van deeltjes in gassen (dense gas-particle flows) komen we tegen bij belangrijke industriële processen voor de productie van brandstoffen, kunstmest en chemicaliën. Het opschalen van deze processen is vaak problematisch vanwege de intrinsieke complexiteit van deze stromingen. Bij dense gas-particle flows moet rekening gehouden worden met zowel de deeltjes-deeltjes als vloeistof-deeltjes interacties, omdat deze wisselwerkingen grote invloed hebben op de prevalerende stromings fenomenen. Prof. dr. T.H.M. Rasing Institute for Molecules and Materials, Radboud Universiteit, Nijmegen Magneten schakelen met de snelheid van het licht De interactie van licht met materie is welbekend: wie heeft er niet lenzen en prisma s gebruikt om met de intensiteit en de kleuren van licht te spelen? En Faraday liet reeds in 1845 zien dat onder invloed van magnetisme ook de polarisatie van licht kan worden gemanipuleerd. De omgekeerde effecten zijn minder bekend, maar zeker zo fascinerend. Met licht kun je ook materie en zelfs magnetisme manipuleren. In ons lab hebben we recentelijk laten zien dat met behulp van femto-seconde laserpulsen extreem korte en zeer sterke (~5Tesla oftewel Deze complexiteit vereist de toepassing van z.g. multi x het aardmagneetveld!) magneetvelden opgewekt scale modellen, waar deeltjes-deeltjes en vloeistof-deeltjes kunnen worden. Hiermee kan men magnetische materialen interacties in kunnen worden verwerkt. Hierbij is het idee manipuleren en zelfs ompolen op een nog nooit vertoonde dat fundamentele modellen, waarin de details van deze tijdschaal, wat leidt tot unieke nieuwe mogelijkheden zoals wisselwerkingen worden meegenomen, gebruikt worden ultrasnelle gegevens opslag op een harde schijf! om z.g. closure wetten te ontwikkelen die toegepast kunnen In deze lezing zullen de achtergronden van deze nieuwe worden in continuüm modellen. Dit laat berekening toe van fenomenen worden uitgelegd en geïllustreerd met recente flow structuren op een veel grotere (industriële) schaal. voorbeelden. Deze multi-scale benadering maakt gebruik van het raster Boltzmann model (DNS), het discrete deeltjes model (DEM) en het continuüm model gebaseerd op de kinetische theorie van granulaire flow (TFM). Tijdens deze lezing zal de aanpak dense gas-particle flows middels het multi-scale model worden gepresenteerd, samen met enkele illustratieve berekeningsresultaten

8 7 februari februari 2011 Prof. dr. A.F.M. Moorman Afdeling Anatomie, Embryologie & Fysiologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Ontwikkeling van het bouwplan van het hart In het volwassen hart is het geleidingssysteem verantwoordelijk voor het ontstaan en de gecoördineerde voortgeleiding van de depolariserende impuls over het hart. Een van de meest fascinerende aspecten van de vorming van het hart is dat al heel vroeg in de ontwikkeling ervan een ECG kan worden afgeleid, zonder een dergelijk geleidingssysteem. Even fascinerend is dat het embryonale hartbuisje, waaruit het 4-kamer hart van mens en zoogdieren ontstaat, slechts de voorlopercellen bevat voor de linker kamer en dat de cellen voor de rest Prof. dr. J. Zaanen Instituut Lorentz, Universiteit Leiden Het universum op een korreltje roest De quantumveldentheorie is de kern, maar ook het best bewaarde geheim van de moderne natuurkunde. Het is de leer van de quantum-emergentie, die verklaart op welke wijze het quantumgeheel veel meer is dan de som der kwantumdelen. We beginnen dicht bij huis: de werelden gevormd door koude elektronen in aardse laboratoria, met als hoogtepunt de toestand van supergeleiding. Vervolgens zal het Higgs fenomeen worden besproken: ons universum is doordrenkt met een kosmische vorm van supergeleiding, die zich aan ons openbaart als ons gewicht op de weegschaal, terwijl dit vermoeden op het van het hart worden toegevoegd vanuit een stamcel punt staat om bevestigd te worden door een heroïsch pool buiten het hart. experiment in Genève. Tenslotte, pure ruimte zou vol In mijn voordracht zal ik laten zien dat al heel vroeg in moeten zijn met quantum-energie en deze zou de ruimte- de ontwikkeling het basale bouwplan van het hart wordt tijd spontaan moeten laten krommen, maar er blijkt veel aangelegd. Delen van de embryonale hartbuis blijven de te weinig van deze donkere energie te bestaan. zich vormende boezems en kamers flankeren. Dit verklaart De quantumveldentheorie heeft de reputatie dat niet alleen hoe de gecoördineerde contractie tot stand ze onuitlegbaar is. Zo niet in deze voordracht, waarin komt, maar ook hoe een dergelijk klein hartje kan werken getracht zal worden haar wezen op opwindende wijze zonder kleppen. bloot te leggen. Zelfs voor wie de natuurkunde al op het VWO opgegeven heeft

9 7 maart maart 2011 Prof. dr. P.J. van der Spek Afdeling Bioinformatica, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Bioinformatica: van gegevens naar kennis De afdeling Bioinformatica van het Erasmus Medisch Centrum heeft een eigen researchprogramma, dat de biologische en technologische basis verschaft voor al haar andere activiteiten. Dit programma richt zich op de wijze waarop het genoom als geheel bijdraagt tot de evolutie, ontwikkeling, structuur en functie van de hersenen. Dit houdt in de analyse van de (volgende generatie) sequencing data, promoter/enhancer data, copy number variatie en genexpressie in meer dan 50 verschillende regio s van de menselijke hersenen. Prof. dr. H. Falcke Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit, Nijmegen LOFAR: op zoek naar de snelste deeltjes in het heelal vanaf Drentse terpen. In juni 2010 werd de grootste telescoop van de wereld in het Drentse Exloo in gebruik genomen. LOFAR (Low Frequency Array) is een revolutionaire nieuwe radiotelescoop, waar dure schotels zijn vervangen door een grote hoeveelheid goedkope draadantennes gekoppeld aan een supercomputer en een hoge-snelheid datanetwerk. Samen vormen ze een virtuele telescoop die zonder bewegende mechanische delen de volledige hemel op de kortste tijdschalen kan bekijken. De wetenschappelijke doelen van LOFAR zijn de Met deze benadering beogen wij een integratie tot stand waarneming van de geboorte van de eerste sterren in te brengen van genomics, proteomics en cytogenetische het heelal, het zoeken naar superzware zwarte gaten data met de gegevens van moderne beeldvormende in het vroege heelal, de ontdekking van onverwachts technieken, ten behoeve van de identificatie van ontploffende sterren en de detectie van ultra- genen die geassocieerd zijn met neuro-ontwikkeling, hoogenergetische kosmische straling. neuro-degeneratie en neuro-oncologie. De koppeling Deze kosmische straling bestaat uit atoomkernen en van moleculaire en beeldvormende technieken opent neutrino s met energieën die miljoenen keren hoger nieuwe wegen voor beeld-gestuurde diagnostiek en zijn dan wat ooit met de beste deeltjesversnellers op interventies. Dergelijk functioneel genomics onderzoek aarde zal kunnen vereist de kennis en vaardigheden van experts op het worden bereikt. In gebied van systeem biologie en bioinformatica. deze lezing wordt de LOFAR telescoop, zijn eerste resultaten, en in het bijzonder de speurtocht naar de meest mysterieuze deeltjes in het heelal, de kosmische straling, beschreven

10 4 april april 2011 Prof. dr. M.D. Ferrari Afdeling Neurologie, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Migraine: de ontrafeling van een complexe ziekte Migraine is een vaak miskende, ernstig invaliderende en veelal levenslange hersenziekte. De WHO classificeert migraine dan ook onder de meest belastende ziekten. Migraine aanvallen beginnen vaak met waarschuwingstekenen, zoals slaperigheid, stemmingsveranderingen, nekpijn of overgevoeligheid voor licht en geluid. Bij één derde van de patiënten is er sprake van een aurafase, met diverse neurologische verschijnselen. De uiteindelijke hoofpijnfase houdt meestal 1-3 dagen aan. De migraine aura wordt vrijwel zeker veroorzaakt door een cortical spreading depression (CSD) en niet door een tijdelijke vernauwing van de bloedvaten in de hersenen. Tijdens een CSD neemt de activiteit van bepaalde hersencellen plotseling in reactie op specifieke prikkels sterk toe, om vervolgens gedurende minuten geheel uit te doven. Hierna herstelt de functie van de hersencellen volledig. De begeleidende hoofdpijn wordt veroorzaakt door activatie van het z.g. Trigeminovasculaire systeem. Tijdens de voordracht zal ingegaan worden op het zichtbaar maken van hersenactiviteit met MRI en PET Spreker wordt in december 2010 aangekondigd op: De Nobelprijs verklaard In het najaar worden in Stockholm de jaarlijkse Nobelprijzen bekendgemaakt. De Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde Diligenitia speelt graag in op de actualiteit van dit wetenschappelijk onderzoek. De laatste lezing van dit seizoen zal worden gewijd aan één van de Nobelprijzen van 2010 op het gebied van de natuurwetenschappen. De uitgenodigde expert op het betreffende onderzoeksgebied zal in detail en op begrijpelijke wijze de achtergrond en reikwijdte van de prijs toelichten. Gegevens over deze lezing worden te zijner tijd op onze website bekend gemaakt. M E E R O V E R D E N O B E L P R I J S scans, alsmede op de complexe moleculaire mechanismen bij migraine. Dit geeft aanknopingspunten voor de ontwikkeling van nieuwe antimigraine middelen

11 Geschiedenis Geschiedenis KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE DILIGENTIA Oprichting en naamgeving Het Gezelschap ter beoefening der proefondervindelijke wijsbegeerte werd in 1793 in Den Haag opgericht. Dit Activiteiten gezelschap had tot doel de leden door voordrachten De huidige doelstelling van de Koninklijke Maatschappij en demonstraties met instrumenten op de hoogte te voor Natuurkunde Diligentia is bekendheid te geven brengen van de vorderingen van de natuurwetenschap- G E S C H I E D E N I S aan recente ontwikkelingen binnen de natuurwetenschappen in brede zin, zoals de disciplines natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde, wiskunde, geologie, biologie en geneeskunde. De Maatschappij verwezenlijkt dit door in de periode september tot april minstens 14 lezingen, waarbij de bovengenoemde disciplines aan bod komen, en een excursie te organiseren. Om niet-leden te introduceren wordt jaarlijks een Kennismakingslezing gehouden. Het bestuur vindt het van groot belang om scholieren van het Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO) bij zijn doelstelling te betrekken, in de verwachting dat hierdoor hun belangstelling voor de exacte wetenschappen wordt gestimuleerd. Als middel hiertoe is het bijwonen van de lezingen vergemakkelijkt door het instellen van een lidmaatschap voor scholen. Het niveau van de lezingen is hoog, maar goed te volgen voor toehoorders buiten het vakgebied. Leden krijgen het jaarboek Natuurkundige Voordrachten, Nieuwe Reeks, waarin de teksten van de lezingen uit het voorafgaande pen. De Maatschappij beschikt over een verzameling natuurwetenschappelijke instrumenten, die in bruikleen is gegeven aan het Museon. Een selectie van deze instrumenten wordt jaarlijks tentoongesteld in twee vitrines op de eerste etage van Diligentia. De oorspronkelijke naam, Gezelschap ter beoefening der proefondervindelijke wijsbegeerte, werd in 1805 veranderd in Maatschappij voor Natuur- en Letterkunde en in 1859 gewijzigd in Maatschappij voor Natuurkunde. Zij kreeg in 1953 het predikaat Koninklijk. Huisvesting Aanvankelijk vergaderde het gezelschap ten huize van de voorzitter daarna enige tijd in de zalen van de Nieuwe Doelen, waar thans het Haags Historisch Museum is gevestigd. In 1804 werd besloten een huis in het Lange Voorhout Wijk I no. 269, met benevens nog een huis en eene stallinge en koetshuis, in de Hooge Nieuwstraat, uit 1561 te kopen. In de loop der jaren vonden er vele ver- G E S C H I E D E N I S seizoen zijn opgenomen. bouwingen plaats, waarbij in 1853 de huidige grote zaal Het jaarprogramma met de samenvattingen van de lezin- ontstond. In 1985 werd de exploitatie van het gebouw, gen wordt voor het begin van het seizoen (september tot wat betreft de organisatie van muziek, kleinkunst en april) aan de leden gestuurd en staat op de website www. andere uitvoeringen, door de Maatschappij overgedragen natuurwetenschappen-diligentia.nl. aan de Stichting Kunstkring Diligentia. In 2002 werden het gebouw Diligentia en de grond aan de Diligentiaprijs voor scholieren gemeente s-gravenhage overgedragen en werd begon- Het bestuur van Diligentia heeft in 2005 besloten mid- nen met een totale renovatie waarbij een toneelto- delen beschikbaar te stellen voor het toekennen van een ren werd toegevoegd. Het oorspronkelijke embleem prijs aan de VWO leerling, die in het eindexamenjaar een Diligentia van de Maatschappij, omgeven door een uitmuntende prestatie in één van de exacte vakken heeft krans van klimop-en laurierbladeren, is nog steeds aanwe- geleverd. De Diligentiaprijs bestaat uit een boek met een zig op de voor- en achtergevel van het gebouw. certificaat en het recht 5 jaar de lezingen bij te wonen. De selectie van de kandidaat wordt uitgevoerd door de Tekening achterkant van deze brochure: Het Lange desbetreffende school. Voorhout eind 17 e eeuw. Diligentia is het tweede gebouw links (Gemeentearchief, Den Haag)

12 Aanmelding Algemeen A A N M E L D I N G S F O R M U L I E R Aanmelding voor het lidmaatschap van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde Diligentia te s Gravenhage. Ondergetekende, de heer/mevrouw: adres: plaats: postcode: adres: geeft zich hierbij op als lid van Diligentia datum: handtekening: ik ben student/ scholier: ja/nee Dit formulier a.u.b. sturen aan: Mevrouw dr. M.J. Blankwater, Kanaalweg 5A, 2628 EB Delft De lezingen van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde worden gehouden in Theater Diligentia. Plaats: Diligentia Lange Voorhout EA s-gravenhage Aanvangstijd: uur precies Toegangsprijs voor niet-leden: e 5,- per avond Toegang Jong Diligentia Lezing en Kennismakingslezing: gratis Kaartverkoop: aan de zaal Lidmaatschap: e 30,- per seizoen (recht op toegang voor 1 persoon + introducé), inclusief jaarboek Lidmaatschap studenten: e 7,50 per seizoen (recht op toegang voor 1 persoon + introducé) Lidmaatschap scholen: speciaal tarief met vrije toegang voor alle scholieren van de school Bestuur: Voorzitter: Prof. dr. R. van Furth Penningmeester: Dr. ir. J.G. Vogtländer Secretaris ledenbestand: Mw. dr. M.J. Blankwater Organisatie lezingen: Prof. dr. P.J. Sterk Contactpersoon voortgezet onderwijs: Drs. A.E.R. Kalff Redactie jaarboek: Dr. H. Weijma Excursie: Prof. ir. P. Hoogeboom Overige leden: Mr. J.W. Andringa, Prof.dr. K.H. Kuijken, Voor adres gegevens zie website Drukkerij Vis, Alphen aan den Rijn Grafisch ontwerp: Cea Maat, A L G E M E E N 22 23

13 De Maatschappij, opgericht in 1793, organiseert lezingen op het gebied van de natuurwetenschappen. Sinds 1805 zijn deze lezingen onlosmakelijk verbonden met het gebouw Diligentia. DILIGENTIA Lange Voorhout 5 s-gravenhage