Jaarcijfers 2018 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland. GGD Hollands Midden GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Zuid-Holland Zuid

Transcriptie

1 Jaarcijfers 2018 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland GGD Hollands Midden GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Zuid-Holland Zuid

2 I. Samenvatting CONSULTEN Het aantal soa-consulten van het Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland is gedaald van naar consulten ( 6,4%) Het aandeel MSM (mannen die seks hebben met mannen) van alle consulten is gestegen van 32% naar 34,5%, terwijl het aandeel consulten bij heteroseksuelen gedaald is. De consulten in 2018 betroffen personen. Van de heteroseksuele mannen kwamen 10% meer dan één keer, van de vrouwen 14%. Van de MSM had 66% één consult, 23% twee consulten, en 12 % drie of meer consulten. Het percentage cliënten met één of meerdere soa s (chlamydia, gonorroe, hiv, syfilis of hepatitis B) in de regio zuidelijk Zuid-Holland is gelijk gebleven met 21,0%. Het aandeel mensen dat zich laat testen na een soa-waarschuwing groeide naar van 22% naar 23% (in alle groepen), met een vindpercentage van 33%. Het aandeel mensen dat zich laat testen i.v.m. klachten groeide van 28,4% naar 29,5% met een vindpercentage van 28%. Vindpercentage bij laag-/middelopgeleiden is hoger (24%) dan bij hoogopgeleiden (19%). Het vindpercentage bij de jongste groep onder 20 jaar is bij MSM en heteroseksuelen 30%. SOA Gonorroe, syfilis en LGV-infecties komen frequent bij MSM voor, en vaker bij MSM met een hiv-infectie. Er zijn in nieuwe hiv-infecties gevonden (waarvan 36 MSM, 2 transgenders, 2 heteroseksuele mannen en 2 vrouwen). 30 van de 36 MSM waren eerder op hiv getest, en van deze mannen had een derde hiv opgelopen in de 6 maanden daarvoor, en 10 mannen hadden hiv opgelopen in de 7-12 maanden daarvoor. Het vindpercentage gonorroe is onder heteroseksuelen iets toegenomen. Het vindpercentage onder heteroseksuele mannen is 4,4% (was 3,6%) en onder vrouwen 4,3% (was 3,4%). Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde (vrouwen 1,7%, heteromannen 2,0%). Bij de allerjongste groep, jongeren onder de 20 jaar, is het vindpercentage zelfs rond de 9%. 2

3 II. Conclusie en aanbevelingen Naar aanleiding van de jaarcijfers 2018 komt het Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland tot de volgende conclusies en aanbevelingen: Prioritering van cliënten met het hoogste soa-risico leidt tot een hoger vindpercentage. Tegelijk roept het de vraag op of het bereik van mensen met een hoog risico voldoende is en welke mogelijke interventies nodig zijn. Onderzoek hiernaar wordt gedaan. De hoge aantallen van gonorroe zijn vooral in Rotterdam zichtbaar en komen veelal bij cliënten met een nietwesterse migratieachtergrond voor. Gerichte inzet van extra interventies zijn nodig en worden in 2019 ontwikkeld. De jongste groep met name laagopgeleiden moet nog steeds prioriteit krijgen in de zorg voor hun seksuele gezondheid. Voor de MSM die het hoogste risico lopen is een gepast zorgaanbod nodig. PrEP-zorg is opgestart en wordt in de loop van 2019 met financiële middelen van VWS geïntensiveerd. Partnerwaarschuwing en de behandeling van gewaarschuwden blijft belangrijk. Hierbij moet actieve inzet gedaan worden. Vooral bij hiv, syfilis en LGV maar ook gonorroe. De GGD zet nog meer in op ondersteuning van huisartsen en hiv-behandelcentra bij partnermanagement. Seksualiteitshulpverlening in Sense consulten krijgt weer nadruk op anticonceptiegebruik en registratie van alle Sense consulten. De nadruk ligt op een fijne beleving van seksualiteit. Eventuele seksuele problemen en ongewenst seksueel gedrag worden besproken. 3

4 III. Inhoud Jaarcijfers I. Samenvatting... 2 II. Conclusie en aanbevelingen... 3 III. Inhoud Consulten Trends in consulten Consulten naar seksueel contact en leeftijdsgroep Consulten naar bevolkingsgroep en seksueel contact Consulten naar hoogst genoten opleiding Consulten naar klachten en gewaarschuwd zijn Vindpercentage soa s in de regio naar seksueel contact en leeftijd Vindpercentage soa s per risicogroep Gevonden soa s naar seksueel contact Opleidingsstatus en soa Seksueel gedrag Aantal partners Seksuele technieken en condoomgebruik Seksuele netwerken: seksueel contact met partners met migratieachtergrond Recreatief drugsgebruik Seksuele netwerken MSM PrEP & MSM Ongewenst seksueel contact Gevonden SOA Chlamydia trachomatis Lymfogranuloma venereum (LGV) Gonorroe HIV Syfilis Hepatitis B Hepatitis C Specifieke preventieactiviteiten naar doelgroepen Partnerwaarschuwing Hepatitis B-vaccinatie Voorlichtingen op scholen E-health Mannen die seks hebben met mannen Sekswerkers

5 Inleiding Het Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland (RCSG zzh) omvat het werkgebied van de GGD'en Hollands Midden, Rotterdam-Rijnmond en de GGD Zuid-Holland Zuid 1. In deze rapportage vindt u de jaarcijfers over 2018 van deze GGD en. Het RCSG biedt aanvullende zorg en richt zich op groepen die meer risico lopen op een soa en seksualiteitsproblemen: jongeren tot 25 jaar, mensen met klachten die passen bij een soa, mensen die gewaarschuwd zijn voor een soa, mannen die seks hebben met mannen (MSM) en andere mensen met een verhoogd risico op soa s zoals sekswerkers, mensen die uit een land komen waar veel soa s voorkomen of die een partner hebben uit een land waar veel soa s voorkomen. De wijzigingen in het financiële plafond die zijn doorgevoerd in 2015 zijn nog steeds van kracht. De prioritering in de triage op mensen met het hoogste soa-risico moet om die reden verscherpt blijven. Het RCSG zzh biedt geïntegreerde consulten voor soa-testen en seksuele gezondheid. Deze rapportage geeft een beeld van de risicogroepen die dit jaar bereikt zijn en de trends bij deze risicogroepen. Een volgend hoofdstuk beschrijft het seksuele gedrag van de cliënten, gevolgd door de trends van de volgende soa s: chlamydia trachomatis, gonorroe, hiv, syfilis en hepatitis B. In het laatste hoofdstuk worden preventieactiviteiten beschreven. 1 Dienst Gezondheid en Jeugd Dordrecht 5

6 1. Consulten In totaal zijn er soa-consulten uitgevoerd in de regio in Daarnaast werden 671 Sense-consulten gedaan. De soa-consulten in 2018 zijn 11,4% van alle landelijke consulten. In onze soa-regio is het aantal consulten met 6% gedaald. 68% van de vrouwen, 58% van de heteroseksuele mannen en 70% van de MSM is autochtone Nederlander of afkomstig uit andere westerse landen (totaal 66%). 14% is eerste- en 20% tweede generatiemigrant en afkomstig uit landen waar soa s in verhoogde mate voorkomen Trends in consulten Tabel 1.1 Aantal consulten en verdeling naar leeftijdsgroep, afkomst, opleiding en GGD GGDwerkgebieden Hollands- Midden Rotterdam - Rijnmond Zuid-Holland Zuid Inwonertal Aantal consulten Per % regio Consulten <25 jaar 2018 % binnen GGD Consulten afkomst soa endemisch 2018 % binnen GGD Consulten lage/middelbare opleiding 2018 % binnen GGD % % % % Consulten naar seksueel contact en leeftijdsgroep Tabel 1.2 Aantal consulten en verdeling naar leeftijdsgroep, GGD en seksueel contact Seksueel contact* Man heteroseksueel Aantal consulten % van totaal Consulten < 25 jaar % binnen groep % van totaal GGD HM <25 jaar % GGD RR <25 jaar % GGD ZHZ <25 jaar Vrouw MSM Totaal* % *Door cliënten met onbekend seksueel contact is de som M/V/MSM lager dan totaal Het aandeel jonge bezoekers (<25 jaar) is 49% en is hetzelfde als in De aantallen bezoeker van MSM en heteroseksuelen veranderde in het laatste jaar: In 2018 zijn er consulten bij MSM uitgevoerd vergeleken met in 2017 ( 1%). Daarentegen zijn er 717 minder consulten bij heteroseksuele mannen geweest ( 14%), bij alle leeftijdsgroepen. Ook zijn er 558 minder vrouwen gezien ( 7%) vooral in de leeftijdsgroep boven de 24 jaar. De consulten in 2018 betroffen personen. Van de heteroseksuele mannen kwamen 10% meer dan één keer, van de vrouwen 14%. Van de MSM had 66% één consult, 23% twee consulten, en 12% had drie of meer consulten. 6

7 1.3. Consulten naar bevolkingsgroep en seksueel contact Mensen afkomstig, of met een partner afkomstig uit een land waar veel soa s voorkomen, zijn een doelgroep voor de soa-bestrijding. Cliënten die zelf, of waarvan een of beide ouders geboren zijn in Turkije, Afrika, Latijns-Amerika inclusief Suriname en de voormalige Nederlandse Antillen, Azië en Oost-Europa vallen hieronder. Voor het leesgemak worden mensen met een migratieachtergrond in dit verslag soms migranten genoemd. Cliënten afkomstig uit het Caribisch deel van het Koninkrijk worden hieronder en in de overige tekst - Antilliaans/Arubaans genoemd. Het aandeel consulten bij cliënten afkomstig uit landen waar veel soa voorkomt is bij vrouwen 32%, bij heteroseksuele mannen 44%, en bij MSM 26%, allen vergelijkbaar met Van alle MSM-consulten is 18% biseksueel (1.099/6.007). Het aandeel migranten bij de homoseksuele MSM is 27% (1.312/4.908) en bij de biseksuele MSM 29% (320/1.099). Figuur 1.1 Regio RCSG zzh: consulten 2018 naar bevolkingsgroep en seksueel contact * MOE-landers zijn mensen afkomstig uit Midden- en Oost-Europa Consulten naar hoogst genoten opleiding Bij 41% van de consulten is sprake van een laag- of middelbaar opgeleide cliënt. Bij MSM is dit aandeel 35%, bij de heteroseksuelen 44%. Van de cliënten afkomstig uit soa-endemisch gebied is 59% laagopgeleid. Het percentage laagof middelbaar opgeleide cliënten is bij de GGD Rotterdam-Rijnmond 43%; bij de GGD Hollands Midden 29% en bij de GGD Zuid-Holland Zuid 48%. Tabel 1.3 Aantal consulten in 2018 naar opleiding, seksueel gedrag en afkomst uit soa-endemisch land allen % MSM % hetero % migrant % < 25 jaar % GGD HM % GGD RR % ZHZ % laag/middel hoog anders/onbekend * Basisonderwijs /geen/lbo/mavo/vmbo/mbo/ havo/vwo; ** hbo/wo 7

8 Figuur 1.2 Aandeel consulten naar opleiding en GGD 1.5. Consulten naar klachten en gewaarschuwd zijn In de triage worden mensen met soa-klachten en gewaarschuwden geprioriteerd omdat de kans dat er bij hen een soa gevonden is, het hoogst is. Het aandeel mensen dat zich laat testen na een soa-waarschuwing groeide naar van 22% naar 23% (in alle groepen), met een vindpercentage van 33%. Het aandeel mensen dat zich laat testen i.v.m. klachten groeide naar van 28,4% naar 29,5% (MSM onveranderd 18%, heteroseksuele mannen van 35,1% naar 36,5%, vrouwen van 32,1% naar 35,1%). 36 % van de MSM met klachten had één of meerdere soa s, dit was 32% bij heteromannen en 22% bij vrouwen. Figuur 1.3 Aandeel consulten in 2018 bij mensen die gewaarschuwd zijn en/of klachten hebben, geordend naar seksueel contact, leeftijdsgroep en GGD 8

9 1.6. Vindpercentage soa s in de regio naar seksueel contact en leeftijd Het percentage bezoekers dat de diagnose kreeg van één of meer soa s (chlamydia, gonorroe, infectieuze syfilis, hiv of hepatitis B) is ten opzichte van 2016 licht gestegen van 19,4% naar 20,9% maar vergelijkbaar met 2017 (20.9%). Tabel 1.4 Trend vindpercentage naar seksueel contact Regio zzh GGD RR GGD HM GGD ZHZ Seksueel contact Heteroman 16,0% 18,7% 20,3% 22,3% 21,9% 22,7% 22,1% 15,9% Vrouw 15,4% 18,3% 17,9% 20,0% 19,7% 20,7% 18,9% 15,6% MSM 0,0% 20,9% 20,9% 20,9% 21,9% 23,4% 17,4% 14,3% Totaal 16,0% 19,0% 19,4% 20,9% 21,0% 22,2% 19,2% 15,3% Figuur 1.4 Aantal consulten en vindpercentage in de regio zzh naar seksueel contact Bij de jongste groep bezoekers (een kleine groep cliënten onder de 20 jaar) werd naar verhouding de meeste soa s gevonden (ca. 30%). Binnen de groep tussen 20 en 24 jaar zijn ook hoge vindpercentages te zien: onder heteromannen en MSM 24%, gevolgd door 21% bij vrouwen (Figuur 1.5). Bij vrouwen daalt het daarna sneller dan bij mannen naar 9% respectievelijk 8% in de leeftijdsgroep 40 tot en met 44 jaar. Bij een klein aantal heteroseksuele bezoekers boven 45 jaar is er een opvallend hoog vindpercentage. Opvallend zijn ook de stijgende vindpercentages bij oudere heteroseksuele vrouwen, maar dit betreft een klein aantal mensen. Bij MSM boven de 20 jaar schommelt het vindpercentage rond de 20 tot 24%. 9

10 Figuur 1.5 Aantal consulten in 2018 naar leeftijd, seksueel contact en vindpercentage in de regio zzh 1.7. Vindpercentage soa s per risicogroep Er zijn zeven indicaties voor consulten bij het RCSG zzh. Het vindpercentage soa s naar deze criteria en naar andere risico s is weergegeven in onderstaande tabel. Sommige cliënten hebben meerdere soa s. Het vindpercentage is het hoogst bij degenen die gewaarschuwd zijn voor een soa (33% van consulten) en in de groep MSM die al hiv heeft: bij 37% van 621 consulten in Bij cliënten die eerder een soa hebben gehad (15% van alle consulten), werd bij 30% opnieuw een soa gevonden. Tabel 1.5 Vindpercentage naar risicogroep 2018 Consult Eén of Soa vindpercentage % van alle meerdere consulten soa Soa-gerelateerde klachten * % 28% Gewaarschuwd voor soa % 34% MSM % 21% MSM bekend hiv-pos % 37% Jonger dan 25 jaar % 23% Afkomstig uit soa endemisch gebied (1e en 2e generatie) % 23% Partner afkomstig soa endemisch land % 20% Sekswerker MSM 63 < % 27% Sekswerker heteroman 17 <1 2 12% 20% Sekswerker vrouw 469 2, % 10% Prostituant % 14% Swingers 256 1, % 13% Eerder soa gehad % 26% Laag/middelbaar opgeleid % 24% Seksueel ongewenst gedrag ** 235 1, % 5% Totaal % 21% 10

11 *Vetgedrukt: criteria waaraan een cliënt moet voldoen om toegelaten te worden tot het RCSG. Cliënten kunnen onder meerdere risicogroepen vallen en komen meermaals in de tabel voor. ** Seksueel ongewenst gedrag is een indicatiecriterium sinds Gevonden soa s naar seksueel contact In 2018 zijn 5% minder soa s gevonden dan in 2017: (was 4.296). Tabel 1.6 Verdeling aantal soa s naar seksueel contact (2018) Diagnose Aantal 2018 % Vrouw % Heteroman % MSM % Aantal 2017 Chlamydia Gonorroe Syfilis Hiv Hepatitis B Totaal Het absolute aantal gonorroe diagnoses is gestegen met 7% en syfilis met 20%, terwijl er 14% minder chlamydia diagnoses en 10% minder hiv diagnoses gesteld zijn. Van deze vijf soa s is 78% gediagnosticeerd bij de GGD Rotterdam-Rijnmond, 15% bij de GGD Hollands Midden en 7% bij de GGD ZHZ Opleidingsstatus en soa Figuur 1.6 Consulten en vindpercentage soa s in 2018 naar opleidingsstatus en seksueel gedrag Bij heteroseksuelen en bij MSM is het vindpercentage bij laag-/middelopgeleiden hoger dan bij hoogopgeleiden. 11

12 2. Seksueel gedrag 2.1. Aantal partners Bij de consulten wordt het aantal seksuele partners nagevraagd van de laatste zes maanden. Het percentage MSM dat drie of meer partners noemde was 79%, bij heteroseksuele mannen was dit 61% en bij vrouwen 40%. In alle drie groepen lijkt dit percentage hoger vergeleken met Figuur 1.7 Aantal gerapporteerde sekspartners in de laatste 6 maanden 2015 en Seksuele technieken en condoomgebruik Sinds 2018 worden landelijk gegevens verzameld over condoomgebruik bij vaginale, orale, insertieve en receptieve anale seks. Hieronder worden de percentages van gebruikte sekstechnieken weergegeven [tussen haakjes consistent condoomgebruik]. Vrouwen en heteroseksuele mannen gebruikten in 8% van de vaginale seks consistent condooms. 86% van de vrouwen en 93% van de MSM rapporteerde orale seks (gepijpt hebben) [V 1,5%; MSM 1%]. Van de MSM rapporteerde 21% (1.229 /6.003) anaal insertieve seks [29%], 11% (686/6.003) anaal receptieve seks [31%] en 61% (3.637/6.003) insertieve en receptieve anale seks [22%]. 14% van de heteromannen rapporteerde insertieve anale seks [17%], terwijl 25% van de vrouwen receptieve anale seks rapporteerde [25%] Seksuele netwerken: seksueel contact met partners met migratieachtergrond Het hebben van een partner uit een doelgroep met hoog risico is een indicatie voor toelating tot het CSG. Een partner uit doelgroep is gedefinieerd als een partner hebben die afkomstig is uit een land met verhoogd risico op soa, of bij vrouwen als hun partner MSM is. MSM gaven in 40% (2.390/6.007) van de consulten aan een partner te hebben met een migratieachtergrond, heteromannen in 37% (1.633/4.369), en vrouwen hadden in 39% (2.747/7.033) een partner uit een doelgroep. 89 (3,3%) hiervan gaven aan dat hun partner MSM-contacten had Recreatief drugsgebruik Aan alle cliënten wordt gevraagd of ze voor- of tijdens het seksuele contact drugs gebruiken; het zogenoemde recreatieve drugsgebruik. Ook naar alcoholgebruik wordt gevraagd in de zin dat iemand denkt zo aangeschoten te 12

13 zijn geweest dat het bijvoorbeeld condoomgebruik zou beïnvloeden. Alcohol werd het meest gerapporteerd, zowel bij heteromannen (46%), als bij vrouwen (36%) als bij MSM (31%). In figuur 1.8 zijn de percentages gerapporteerd drugsgebruik te zien, gerangschikt naar uppers en downers, of een combinatie van uppers en downers. Chemseks is gedefinieerd als het gebruik van crystal meth, mephedrone, en GHB/GBL. Onder MSM werd bij 651/6.007 consulten (10,8%) chemseks gerapporteerd. Bij 778 (13,0%) consulten werd door MSM poppers gerapporteerd. Het vindpercentage soa was bij chemseksgebruikers 30,7% vergeleken bij 20,8% bij niet chemseks gebruikers. Figuur 1.8 Percentage recreatief drugsgebruik/ en alcoholgebruik rondom seksueel contact 2018 Uppers Downers Chemseks 2.5. Seksuele netwerken MSM Tijdens de MSM consulten wordt gevraagd of de cliënt aan groepsseks doet of seks heeft met mensen met hiv. Cliënten zijn niet verplicht antwoord op deze vraag te geven, 80% heeft dat wel gedaan. Bij 29,3% (1.384/4.723) van de consulten van MSM werd gerapporteerd met meerdere mannen tegelijk of kort achter elkaar seks gehad te hebben (was 25% (1.015/3.986)). De consulten betroffen 729 personen. Bij 15,5% (729/4705) van de consulten van MSM werd gerapporteerd seks met bekend hiv-positieven te hebben. De 729 consulten betroffen 341 individuele mannen. Seks met hiv-positieve mannen werd door 42,6% van de MSM met een bekende hiv-infectie gerapporteerd (217/509), het zogenaamde serosorting en door 12,2% (512/4196) van MSM zonder bekende hivinfectie PrEP & MSM PrEP staat voor pre-expositie profylaxe, en is het slikken van medicatie om een hiv-infectie te voorkomen. Het is bedoeld voor mensen zonder hiv, die daar wel een hoog risico op lopen. In 6,7% (361/5.382) van de MSM-consulten werd PrEP-gebruik gerapporteerd. Dit betrof 103 mannen die gemiddeld 3,5 consulten in 2018 hadden vergeleken met 3844 mannen die geen PrEP gebruikten en 1,5 consulten in 2018 hadden. Volgens de richtlijn voor PrEP zorg worden 4 consulten per jaar geadviseerd. In 69% van de 361 consulten werd PrEP officieel via een zorgverlener gekregen, in 19% informeel en in de rest van de gevallen via PEP (postexpositie-profylaxe), een combinatie of onbekend. Het vindpercentage soa was 30,8% bij degenen die PrEP gebruikten in de laatste 6 maanden in vergelijking met 20,6% bij niet-gebruikers. 13

14 2.7. Ongewenst seksueel contact Bij elk consult wordt gevraagd of er sprake is geweest van ongewenst seksueel contact. Bij 3,1% (218/7.033) van de consulten bij vrouwen werd dit gerapporteerd (2017: 1,8% (140/7.591)). Het percentage ongewenst seksueel contact was 2,4% (116/4.876) bij vrouwen onder 25 jaar, en 4,7% (102/2.157) bij vrouwen boven de 24 jaar. Een lager percentage werd gevonden bij mannen: 0,1% (3/4.369) bij heteromannen, en 0,2% (14/6.007) bij MSM. Een deel van deze cliënten is voor soa-onderzoek doorverwezen door het Centrum Seksueel Geweld. Onder laag/ gemiddeld opgeleide vrouwen was het percentage gerapporteerd ongewenst seksueel contact 4,7% (140/2.974) en onder hoogopgeleiden 1,5% (57/3.902). 14

15 3. Gevonden SOA 3.1. Chlamydia trachomatis Figuur 1.9 Chlamydia-testen en percentage positieve testen # In dit document wordt chlamydia trachomatis voor de leesbaarheid chlamydia genoemd. Tabel 1.7 Chlamydia-infecties en % positieve testen naar seksueel contact en leeftijd 2018 <20 % % 25 % Totaal % Man heteroseksueel 84 27, , , ,5 Vrouw , , , ,1 MSM 20 12, , , ,2 Totaal , , , ,4 Het percentage positieve chlamydia-infecties bij heteroseksuele mannen is vergelijkbaar met het voorgaande jaar (20,0% in 2017 naar 19,5% in 2018) en MSM (20,0% in 2017 naar 19,5% in 2018), terwijl het bij vrouwen licht gedaald is van 18,1% naar 17,1%. Het percentage chlamydia-infecties bij de heteroseksuele jongeren <20 jaar is onverminderd hoog: een kwart van deze jonge vrouwen en mannen heeft chlamydia. Dit wordt gevolgd door de groep 20 tot en met 24 jarigen (vrouwen van 18,5%; mannen 21,7%). Er worden in totaal minder jongere heteroseksuelen gezien, maar meer jongeren met een verhoogd risico op soa. Het verhoogde percentage chlamydia zou erop kunnen wijzen dat de prioritering op cliënten met het hoogste risico werkt. Het betekent niet dat er meer chlamydia voorkomt. 37,2% (762/2.046) (was 38% (913/2383)) van de chlamydia-infecties onder de heteroseksuelen wordt gevonden bij cliënten afkomstig uit een land waar veel soa s voorkomen. Vindpercentages chlamydia boven het gemiddelde van 19,5% worden bij heteroseksuelen vooral gevonden bij mannen van Antilliaanse (21,2%), Surinaamse (25,0%) en Kaapverdische (24,0%) afkomst, en bij vrouwen boven het gemiddelde van 17,1% bij Antilliaanse (18,8%), Turkse (23,4%), Kaapverdische (22,9%), Surinaamse (17,4%) en Nederlandse (17,4%) afkomst. Het vindpercentage chlamydia bij MSM is iets boven de 10%. Bij hiv-negatieve MSM is het 9,1% en bij hiv-positieven 19,1% (was 17% in 2017).38,6% (1.027/2.658) van de chlamydia-gevallen is gevonden bij gewaarschuwden. Zie ook paragraaf 4.1 partnerwaarschuwing. 15

16 Figuur 1.10 Chlamydia aantallen testen, infecties, en percentage positief naar migratieachtergrond Voor het aandeel consulten, chlamydia-infecties en gonorroe-infecties naar migratieachtergrond en geslacht zie figuur Anatomische locatie chlamydia-infecties (genitaal extragenitaal (oraal/anaal)) Bij MSM wordt naast genitaal (urine) ook oraal en anaal getest. Bij vrouwen is de indicatie voor orale/anale test pijpen of receptieve anale seks. Tabel 1.8 Anatomische locatie van chlamydia-infecties bij vrouwen en MSM MSM % getest # pos % pos Vrouw % getest # pos % pos Chlamydia % ,2% % ,1% Genitaal getest % 201 3,4% % ,2% Oraal getest % 67 1,1% % 144 2,4% Anaal getest % 444 7,6% % ,4% 16

17 Figuur 1.11 Combinatie van anatomische locatie van chlamydia-infecties bij vrouwen en MSM (aantal infecties en percentage van alle infecties) Dubbelinfectie met gonorroe: Van alle heteroseksuele vrouwen met een chlamydia-infectie in 2018 heeft 9,9% (118/1179) ook gonorroe (2017 8%). Bij heteroseksuele mannen is dit 10,7% (91/848 (2017 8%)) en bij MSM is dit 22,2% (124/604). 39% (1.026/2.651) van alle chlamydia-infecties is gevonden bij gewaarschuwden. Zie ook paragraaf 4.1 partnerwaarschuwing Lymfogranuloma venereum (LGV) LGV wordt veroorzaakt door een invasieve variant van de chlamydia-bacterie, die soms geen klachten geeft, maar die ook ernstige endeldarmontsteking kan veroorzaken. Alle MSM met een anale chlamydia-infectie worden in principe getest op LGV door middel van typering. In 2018 werd bij 444 (6,6%) van de MSM een anale chlamydia-trachomatis infectie gevonden. Bij 33 (7,4%) van deze MSM werd LGV gevonden in vergelijking met 37 (8,7%) in Van alle anaal geteste MSM was dus 0,6% LGV positief. Ook bij 1 heteroseksuele man werd LGV gevonden. Er waren 22 MSM voor LGV gewaarschuwd. Bij vier van hen is LGV gevonden. Acht van de LGV-geïnfecteerden (24%) waren gewaarschuwd voor een soa; vier hiervan voor LGV (12% van 34). Van de vierendertig mannen met LGV zijn er zeventien (50%) bekend hiv-positief. Zeventien (50%) van de LGVgeïnfecteerden rapporteerden klachten. LGV komt dus frequent bij hiv-negatieven voor en geeft lang niet altijd klachten. 17

18 3.2. Gonorroe Figuur 1.12 Gonorroe-testen en percentage positieve testen Tabel 1.9 Aantal gonorroe-infecties en % positieve testen naar seksueel gedrag en leeftijd 2018 <20 % % 25 % Totaal % Man heteroseksueel 34 11,0 89 4,1 68 3, ,4 Vrouw 80 8, ,6 81 3, ,3 MSM 24 15, , , ,9 Totaal 138 9,6% 372 5,3% 686 7,8% ,9 Het aantal gevonden gonorroe-infecties is in 2018 bij vrouwen met 19% gestegen van 254 naar 301 gevallen, bij heteromannen gelijk gebleven met 191 gevallen, en bij MSM gestegen met 7% van 656 naar 704 gevallen. Het vindpercentage gonorroe is het hoogst bij de MSM onder de 25 jaar met 15%. Het uitsplitsen van gonorroe-gevallen naar hiv-positiviteit laat zien dat het percentage positieve gonorroe bij hivnegatieven zoals vorig jaar rond 10,8 (was 9,5%) is en bij hiv-positieve MSM (bekende en nieuwe infecties) rond 20,3% (was 22%). Het percentage positieve testen is bij heteroseksuele cliënten in 2018 weer gestegen naar 4,4% (was 3,8%) bij mannen en 4,3% (was 3,4%) bij vrouwen. Het hoogste vindpercentage is nog steeds bij de jongste leeftijdsgroep: bij de jongste vrouwen 8,2% (80/896), en bij heteromannen 11,0% (34/ 275). Bij MSM is het vindpercentage vergelijkbaar met vorig jaar met 11,9% (was 11,2%). Bij heteroseksuelen wordt 61% (300/492) (was 66% (218/334)) van de gonorroe-infecties gevonden bij cliënten afkomstig uit een soa-endemisch land. Vindpercentages boven het gemiddelde van 4,4% (was 3,8%) bij de heteromannen zien we bij Antilliaanse, Surinaamse, Kaapverdische, en overige niet-westerse cliënten. Vindpercentages boven het gemiddelde van 3,4% bij de vrouwen zien we bij alle migrantengroepen behalve MOE-landers, overige niet-westerse en westerse cliënten (zie figuur 1.14). 29,3% (351/1.200) van de gonorroe-gevallen is gevonden bij mensen die gewaarschuwd waren. Zie ook paragraaf 4.1 partnerwaarschuwing. 18

19 Figuur 1.13 Gonorroe aantallen testen, gevallen, en percentage positief naar migratieachtergrond Figuur 1.14 Aandeel consulten, chlamydia en gonorroe infecties naar migratieachtergrond en geslacht; heteroseksuelen

20 Er is nog geen resistentie gevonden tegen ceftriaxon, het huidige eerste keusmiddel voor behandeling. Voor details betreffende GRAS-surveillance verwijzen we naar het jaarverslag van het RIVM. Anatomische locatie gonorroe infecties (genitaal extragenitaal (oraal/anaal) Bij MSM wordt naast genitaal (urine) ook oraal en anaal getest. Bij vrouwen is de indicatie voor orale/anale test pijpen of receptieve anale seks. Tabel 1.10 Anatomische locatie van gonorroe infecties bij vrouwen en MSM MSM % getest # pos % pos Vrouw % getest # pos % pos Gonorroe test % ,9% % 301 4,3% Indien Gon. getest Genitaal getest % 185 3,1% % 236 3,4% Oraal getest % 292 5,0% % 99 1,6% Anaal getest % 531 9,1% % 78 3,5% Figuur 1.15 Combinatie van anatomische locatie van gonorroe-infecties bij vrouwen en MSM (aantal infecties en percentage van alle infecties) Dubbelinfectie met chlamydia: Van de heteroseksuele vrouwen met een gonorroe-infectie in 2018 heeft 39,2% (118/301) (2017: 46%) ook chlamydia. Bij heteroseksuele mannen is dit 47,6% (91/191) (2017: 44%) en bij MSM is dit 19,1% (134/703). 29% (350/1.196) van de gonorroe-gevallen is gevonden bij gewaarschuwden. Zie ook paragraaf 4.1 partnerwaarschuwing. 20

21 3.3. HIV Alle cliënten met een indicatie voor een volledige soa-test (en zonder bekende hiv-infectie) worden getest op hiv, tenzij zij dit weigeren. Het percentage MSM dat al eerder op hiv is getest is gestegen van 72% in 2009 naar 88% in Het percentage hiv-test weigeraars is ook in 2018 verder gedaald: van 6,9% in 2009 naar 1,7% in 2017 en 0.9% in Dit betrof 32 individuele mannen die bij 54 consulten een hiv-test weigerden. Figuur 1.16 Hiv-testen en percentage positieve testen In 2018 werden 42 nieuwe hiv-infecties gevonden onder cliënten van het RCSG zzh, vergeleken met 46 in Met 36 infecties in 2018 bij MSM is het hiv-vindpercentage 0,7%. Tabel 1.11 Hiv en percentage positieve testen naar seksueel contact, leeftijd, afkomst en recente infecties Hiv <25 % positief 25 % positief Totaal % positief Afkomstig soa endemisch Eerder op hiv getest Recente hiv-infectie # Man ,12 2 0, Vrouw 1 0,06 2 0,05 2 0, MSM 6 0, , , Transgender Totaal 9 0, , , # hiv-infectie < 6 maanden geleden Landelijk wordt in de Centra Seksuele Gezondheid een daling van het percentage gevonden hiv-infecties gezien onder MSM van 3,0% in 2008 tot 0,7% in In de regionale data van het RCSG zzh wordt een vergelijkbare daling gezien van 3,2% naar 0,8%. Het vindpercentage bij heteroseksuele mannen en vrouwen blijft zeer laag. Van de vier heteroseksuele mannen met een nieuwe hiv-diagnose hadden er drie een migratieachtergrond uit een land met een verhoogd voorkomen van soa (twee Marokkaans, één Egyptisch). Onder de MSM waren vier biseksuele mannen waarvan twee afkomstig uit Suriname, één uit Curaçao en één uit Nederland. Partnerwaarschuwing voor hiv is in deze gevallen extra belangrijk. Van alle 42 hiv-infecties die werden vastgesteld bij MSM, werden er twaalf (29%) gevonden bij mannen die op consult kwamen omdat ze werden gewaarschuwd. Soms voor een andere soa. Bij 83 specifiek voor hiv-gewaarschuwde MSM werden vijf (6,0%) hiv-infecties gevonden. Zie ook paragraaf 4.1 partnerwaarschuwing. 21

22 3.4. Syfilis Figuur 1.17 Syfilis-testen en percentage positieve testen Sinds 2015 worden jonge heteroseksuelen alleen op indicatie op syfilis getest. Dit verklaart het verminderde aantal syfilis-testen bij heteroseksuele mensen. Tabel 1.12 Aantal recente syfilis-infecties en percentage positieve testen naar leeftijd en seksueel gedrag en afkomst 2018 <25 % 25 % Totaal % Afkomstig soa endemisch Man heteroseksueel 1 0,1 2 0,1 3 0,1 67 Vrouw 2 0,1 1 0,1 3 0,1 2 MSM 103 2,4 67 4, ,8 1 Totaal 106 1,4 70 1, ,1 70 In 2018 werd 176 keer een besmettelijke syfilis gevonden, 170 hiervan bij MSM. Zowel bij vrouwen als heteromannen werden er drie infecties gevonden. Drie van de zes infecties bij heteroseksuelen werden gevonden bij jongeren onder de 25 jaar. Het vindpercentage syfilis bij MSM is van 2,4% in 2017 gestegen naar 2,8%. Het absolute aantal syfilis-infecties bij MSM is gestegen met 19%. 54 (32%) van de 167 MSM met syfilis zijn hiv-positief (2017: 35% (49/139)). Het percentage positieve syfilis bij hiv-negatieven is gestegen van 1,5% in 2015 en 1,7% in 2017 naar 2,1% in Ook het percentage syfilis bij MSM met een hiv-infectie (bekend hiv-positief of nieuwe infectie) lijkt gestegen van 7,4% in 2017 naar 8,3% in Het percentage positieve syfilis is hoger bij MSM met een migratiestatus: 4,1% (67/1.556) dan bij Westerse MSM: 2,4% (103/4.241). Kijkend naar de hiv-status bij deze twee groepen blijkt dat het percentage gevonden syfilis bij migranten met hiv iets hoger is dan bij westerse MSM. Zie figuur

23 Figuur 1.18: Syfilis bij MSM naar afkomst en hiv-status Zevenentwintig procent (n=46) van alle besmettelijke syfilis-infecties bij MSM is gevonden bij gewaarschuwden. Het aantal voor syfilis gewaarschuwde MSM steeg van 214 in 2017 naar 239 in Bij 24 (10%) van hen werd een syfilis-infectie gevonden. Vaak kan bij voor syfilis gewaarschuwden een recent opgelopen infectie nog niet worden aangetoond. Om mogelijke besmetting naar anderen in de toekomst te voorkomen, wordt actief behandelbeleid gevoerd bij voor syfilis gewaarschuwden Hepatitis B Op het centrum seksuele gezondheid worden mensen die in aanmerking komen voor hepatitis B-vaccinaties getest op hepatitis B. Ook cliënten afkomstig uit landen met een verhoogd risico (niet-westerse landen) ondergaan een test op hepatitis B. In 2018 werden elf gevallen van besmettelijke hepatitis B gevonden: 1 MSM zonder migratieachtergrond en 1 MSM, 5 heteromannen en 4 vrouwen met een migratieachtergrond. Tabel 1.13 Aantal besmettelijke en doorgemaakte hepatitis B-infecties naar seksueel gedrag # getest Hep. B infectieus *De percentages zijn geen prevalentiecijfers, maar de positiviteit onder degenen die met een testindicatie getest zijn Hepatitis C % positief* Getest migrant Hep. B infectieus migrant % positief migrant* Doorgemaakte Hep. B % doorgemaakt Heteroman , ,2 18 3,3 Vrouw , ,0 26 3,7 MSM , ,3 64 5,2 MSM met een nieuwe hiv-infectie en mannen met LGV alsmede degenen die gewaarschuwd zijn voor hepatitis C, worden op hepatitis C gescreend. Elf MSM kwamen omdat ze gewaarschuwd waren voor hepatitis C. Bij 653 MSMconsulten is er op hepatitis C getest, en tien hepatitis C infecties zijn gevonden waarvan drie recent opgelopen infecties, overige niet infectieus/onbekend. Acht hiervan waren bij MSM met een bekende hiv-infectie en een werd gevonden bij iemand met een nieuwe hiv-infectie. 23

24 4. Specifieke preventieactiviteiten naar doelgroepen 4.1. Partnerwaarschuwing De seksuele contacten van mensen met een soa waarschuwen, dat is een belangrijk onderdeel van de soabestrijding. Onderdeel van een behandelgesprek bij het RCSG is de vraag welke partners er gewaarschuwd moeten worden. Waarschuwen kan op drie manieren: persoonlijk (face-to-face of telefonisch), met een contactstrook waarop de diagnose vermeld staat of via een internetsite waarop de cliënt met een soa zijn/haar partners per sms of kan waarschuwen. Veel cliënten die op consult komen omdat zij zijn gewaarschuwd, zijn gewaarschuwd door onze eigen cliënten. Sommigen zijn gewaarschuwd door mensen die bij de huisarts of elders zijn getest. Soa-gewaarschuwden hebben prioriteit in de triage. In 2018 was het aandeel gewaarschuwden 23% (3.980) van alle consulten, en licht gestegen in vergelijking met 2017 (22%: 4.083). In figuur 1.19 is te zien dat de stijging bij MSM, heteromannen én vrouwen te zien was. Het vindpercentage bij gewaarschuwden blijft hoog (33%). Figuur 1.19 Aantal en percentage gewaarschuwden naar seksueel contact en vindpercentage 24

25 Tabel 1.14 Aantal gewaarschuwden en vindpercentage naar specifieke soa en seksueel contact Chlamydia Gonorroe Syfilis Hiv n/n % n/n % n/n % n/n % MSM 97/404 24,0 132/454 29,1 24/239 10,0 1/77 1,3 Heteroman 342/ ,4 32/128 25,0 0/5 5,0 0/17 0,0 Vrouw 422/ ,0 46/117 39,3 1/11 9,1 0/20 0,0 Totaal 862/ ,8 210/699 30,0 25/255 9,8 1/14 0,9 Het vindpercentage van chlamydia bij mensen die voor chlamydia gewaarschuwd zijn was 32% (862/2706). 30% van de mensen die voor gonorroe gewaarschuwd zijn hadden gonorroe (210/699). Van de MSM die voor syfilis gewaarschuwd waren, had 10% syfilis (24/239) en 1% van voor hiv-gewaarschuwden had hiv (1/14) Hepatitis B-vaccinatie Hepatitis B komt in Nederland relatief weinig voor. Wel is gebleken dat het virus onder bepaalde groepen van de bevolking vaker voorkomt dan gemiddeld en dat bepaalde groepen -vanwege hun (seksuele) gedrag- een groter risico lopen het virus overgedragen te krijgen. De landelijke vaccinatiecampagne hepatitis B-risicogroepen richt zich op MSM en sekswerkers, met als doel de overdracht van hepatitis B onder risicogroepen te verminderen. Rotterdam-Rijnmond De GGD is twee keer per maand aanwezig bij door2door (het informatiecentrum voor sekswerkers). Sekswerkers kunnen zich hier laten testen op soa/hiv en ontvangen eventueel ook vaccinatie tegen hepatitis B. De drempel voor sekswerkers om een verpleegkundige te benaderen is hier lager dan bij een seksinrichting. Het aanbod testen, voorlichting en vaccinatie wordt ervaren als een waardevolle combinatie. Er zijn 714 eerste hepatitis B vaccinaties gegeven aan MSM en sekswerkers, en 440 vaccinatieseries afgerond. Hollands Midden en Zuid-Holland Zuid Voor de GGD Hollands Midden zijn er in afgeronde series hepatitis B vaccinaties en 112 nieuwe starters. De vaccinaties worden aangeboden tijdens de spreekuren, maar ook tijdens outreach activiteiten zoals de tweejaarlijkse bezoeken aan seksbedrijven in de regio en voorlichtingsbijenkomsten voor LHBT vluchtelingen. Bij de GGD Zuid-Holland Zuid zijn in MSM en 8 sekswerkers gestart met de hepatitis B serie. In totaal zijn er 103 hepatitis vaccinaties gegeven, waarvan 2 Twinrix. Er wordt bij alle GGD met extra nadruk hepatitis A-vaccinatie aangeboden aan MSM i.v.m. een uitbraak van hepatitis A onder MSM Voorlichtingen op scholen In 2018 is de GGD Rotterdam-Rijnmond gestart met een pilot in drie regiogemeenten (BAR gemeenten, Schiedam en Nissewaard) om het aanbod voorlichting seksuele gezondheidsvoorlichtingen aanbod op het voortgezet onderwijs beter vorm te geven. De resultaten zijn positief. Het maar het kost veel energie om scholen en jongerenwerk (BAR gemeenten) te bereiken. Eveneens biedt de GGD Rotterdam-Rijnmond de ROC s een gecombineerd voorlichtingen en testactiebeleid op de ROC s. Hier krijgen jongeren algemene info met behulp van een Sense stand in de centrale hal, wordt er gericht voorlichting gegeven in de klas en is tevens een verpleegkundige aanwezig voor laagdrempelig soaspreekuur. In 2018 zijn er door de GGD ZHZ ongeveer 540 gastlessen op ROC 13 verschillende scholen in het vo, mbo en praktijkonderwijs gegeven. Vanuit de GGD Hollands-Midden is er voorlichting gegeven op een ouderavond en bij een ISK groep. Verder zijn er vier mailings gedaan in diverse nieuwsbrieven, 5 straatacties met aandacht voor Sense spreekuren en sexting en een placematacties in kantines van 3 ROC locaties, een award uitreiking en het uitdelen van gadgets. GGD Rotterdam- Rijnmond heeft 500 uur gastlessen gegeven op het MBO en VMBO, aan 14 ISK klassen en aan een groep alleenstaande minderjarige asielzoekers (AMV). 25

26 4.4. E-health SOAAIDS Nederland organiseert de online chatspreekuren via Sense.info. Als regio voeren wij iedere dinsdag van tot uur chatspreekuur uit. Vanuit de GGD Hollands-Midden werd in 2018 een keer per maand internetveldwerk verricht onder sekswerkers door twee verpleegkundigen. Een verpleegkundige van de GGD Rotterdam Rijnmond voert twee keer per maand internetveldwerk uit onder sekswerkers. Zij bezoekt daarvoor advertentiesites en maakt gebruik van de app Messagebird. Eén van de verpleegkundigen van GGD Hollands Midden was in 2018 beschikbaar voor Vrij-Fijn. Deze online seksualiteitsconsulten werken via contact en voorzien in een laagdrempelige vorm van kortdurende seksualiteitshulpverlening voor jongeren tot 25 jaar. Een seksuoloog van de GGD Rotterdam Rijnmond is in 2018 getraind in deze methodiek. De pilot Vrij-Fijn is omgedoopt tot sense online hulp en eind 2018 afgerond Mannen die seks hebben met mannen Via de site kunnen MSM zich online laten testen op soa s (Testlab). In 2018 was 32% van de consulten bij MSM in Testlab. Figuur 1.20 Aantal consulten bij MSM naar testlocatie per GGD Het vindpercentage van soa s bij de MSM is in 2018 op het reguliere spreekuur 23,8%, op outreach 25% en via Testlab 17,7%. Van alle consulten bij MSM gaat het bij 621 (10%) om consulten bij bekend hiv-positieven. Dit betreft 362 individuele mannen. 58% van hen heeft één consult gehad in 2017, 26% twee consulten, 15% drie tot vier consulten, en 1% meer dan vier consulten. Er waren individuele MSM die in 2018 hiv-negatief bleven en in totaal consulten hadden. 67% van hen heeft één consult gehad in 2018, 22% twee, 10% drie tot vier consulten, en 1% meer dan vier consulten. 26

27 4.6. Sekswerkers Bij alle drie de GGD en zijn tijdens voorlichtingsbezoeken aan clubs, privéhuizen en massagesalons ook soa-testen aangeboden. Een overzicht van de consulten is te zien in tabel Tabel 1.16 Consulten bij sekswerkers in 2018 per GGD en subgroep Consulten sekswerkers 2018 GGD Rotterdam- GGD Hollands Rijnmond Midden GGD ZHZ Totaal MSM Individuen Consult per individu in ,6 1,3 1,3 1,5 Vrouw Individuen Consult per individu in ,5 1,3 1,6 1,5 Heteroman Individuen Consult per individu in ,5 1,0 1,4 Transgender Individuen Consult per individu in ,3 1,0 1,2 Totaal sekswerkers Individuen Consult per individu in ,5 1,3 1,6 1,5 Outreach consulten sekswerkers MSM Vrouw Heteroman Transgender Som Tabel 1.17 Vindpercentages bij sekswerkers in 2018 per subgroep Soa s bij sekswerkers MSM Vrouw Heteroman Transgender Totaal Tenminste 1 soa Vindpercentage 25,4% 11,8% 12,4% 25,0% 14,2% Chlamydia Chlamydia % pos 14,5% 12,5% 7,1% 6,30% 8,0% Gonorroe Gonorroe % pos 6,5% 0,0% 5,5% 12,50% 5,7% Syfilis Syfilis % pos 4,9% 0,0% 0,0% 6,30% 0,7% Nieuwe hiv Hiv % pos n.v.t. n.v.t. n.v.t. 6,30% 0,2% Aantal sekswerkers

28 September 2019 Samenstelling: Hannelore Götz, arts Maatschappij en Gezondheid, Infectieziektebestrijding Cluster Maatschappelijke Ontwikkeling, afdeling Publieke Gezondheid Team Soa en Seksualiteit GGD Rotterdam-Rijnmond Schiedamsedijk EN ROTTERDAM Met dank aan: Alle medewerkers van het Regionale Centrum voor Seksuele Gezondheid regio zuidelijk Zuid-Holland voor het uitvoeren van alle consulten en voor de registratie ervan. Bram Meima voor de voorbewerking van de database. Lieke Boeije (vormgeving) en Mariëlle Kock (redactie) (Gemeente Rotterdam/GGD Rotterdam-Rijnmond) 28