Seksuele Gezondheid. Thermometer 2013 GGD en Oost-Nederland

Transcriptie

1 1 Seksuele Gezondheid Thermometer GGD en Oost-Nederland

2 2 Seksuele gezondheid nóg beter in beeld Zoals gebruikelijk presenteren wij in deze Thermometer de jaarlijkse cijfers over de seksuele gezondheid in Gelderland en Overijssel. De cijfers zijn afkomstig van de vijf Centra Seksuele Gezondheid van de GGD en in Oost-Nederland (voorheen ook wel poli s Soa en Sense genoemd). Cijfers van andere hulpverleners, zoals huisartsen, worden in de Thermometer niet meegenomen. Het Centrum Seksuele Gezondheid biedt soa-zorg en seksualiteitszorg (Sense), als aanvulling op de dienstverlening van de huisarts. Risicogroepen voor soa en jongeren onder de 25 jaar die met hun soa- of seksualiteitsvraag niet naar de huisarts willen, kunnen terecht bij het Centrum Seksuele Gezondheid van de GGD. De cijfers in de Thermometer van worden vergeleken met voorgaande jaren en met landelijke gegevens. De trends die we signaleren, kunnen een aanknopingspunt zijn voor het beleid van de Centra en hun ketenpartners, maar ook voor het lokale gezondheidsbeleid van gemeenten. seksuele gezondheid

3 3 Belangrijkste bevindingen Belangrijkste aanbevelingen In de regio Oost is het aantal uitgevoerde soaconsulten opnieuw gestegen: van 19% in naar 21,3% in. Net als in is de stijging in de regio Oost aanzienlijk hoger dan de landelijke stijging (21,3% versus 1). Het soa-vindpercentage is wederom erg hoog in de regio Oost: 16,3% versus 14,7% landelijk. Twente heeft met 19,5% het hoogste vindpercentage in de regio. De meeste soa s worden gevonden bij personen die gewaarschuwd zijn voor een soa (36,9%). Vooral vrouwen die gewaarschuwd zijn, blijken vaak een soa te hebben (41,7%). Bij mannen die seks hebben met mannen (MSM) en jongeren worden relatief veel soa s gevonden: respectievelijk 19% en 17,8%. De meest gevonden soa is chlamydia (13,3%), gevolgd door gonorroe (). Bij de MSM-doelgroep worden minder chlamydia en syfilis gevonden vergeleken met, maar meer gonorroe. Het vindpercentage hiv is gelijk gebleven. Bij het kleine aantal erg jonge bezoekers (tussen de 15 en 2 jaar) is het soa-vindpercentage relatief hoog: 21,2%. Tussen 2 en 25 jaar is dat 17,1% en daarboven 14,7%. Bij de Sense-consulten (bedoeld voor jongeren onder de 25 jaar) gaan de meeste vragen over anticonceptie (29,3%) en seksualiteit (28,5%). Van de bezoekers van de Sense-consulten is 14,7% onder de 18 jaar en 1,5% van allochtone afkomst. In de regio Oost gaan nog steeds relatief veel Sense-consulten over seksueel geweld (9,1% versus 3,5% landelijk). Strikte telefonische triage door de Centra Seksuele Gezondheid moet worden voortgezet om de juiste risicogroepen te bereiken. Zowel ten behoeve van voorlichting en preventie als voor het opsporen van soa s. Het voorkómen van soa s en seksuele gezondheidsproblemen is nog steeds het belangrijkste speerpunt van de Centra Seksuele Gezondheid in de regio Oost. In dat kader moet seksuele gezondheid als speerpunt meegenomen (blijven) worden bij de uitvoering van de Gezonde School -methode 1. Personen die gewaarschuwd zijn voor een soa, zijn een belangrijke doelgroep voor de Centra Seksuele Gezondheid. Dit blijkt uit de hoge soavindpercentages bij deze doelgroep. Ook huisartsen moeten aandacht geven aan partnerwaarschuwing; de GGD kan daarbij helpen. Met name onder jongeren van 15 tot 2 jaar komen relatief veel soa s voor. Om deze jongeren goed voor te lichten en problemen vóór te zijn, kan het extra contactmoment van de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) benut worden. De JGZ ziet jongeren op 15/16-jarige leeftijd. Regio Oost doet veel onderzoek op het gebied van seksuele gezondheid. Uit deze onderzoeken komen nieuwe inzichten naar voren die aanknopingspunten bieden voor beleid. Het stimuleren en faciliteren van onderzoek moet gehandhaafd blijven. Uit ander onderzoek blijkt dat allochtone en laagopgeleide jongeren risicogroepen zijn voor seksuele gezondheidsproblemen, zoals ongewenste zwangerschap. De Sense-consulten moeten zich vooral richten op deze doelgroepen, onder andere door samenwerking met ROC s, jeugdzorginstellingen en jongerenwerk. 1 Scholen die met de Gezonde School-aanpak werken, weten hoe zij effectief aan de gezondheid van hun leerlingen en personeel kunnen werken. De school werkt op een structurele manier aan gezondheid en dit maakt onderdeel uit van het schoolbeleid. Er wordt aandacht besteed aan educatie, beleid, omgeving en signalering op diverse leefstijl-onderwerpen. Zie voor meer info: seksuele gezondheid

4 4 Wat is het Centrum Seksuele Gezondheid regio Oost? seksuele gezondheid Het Centrum Seksuele Gezondheid regio Oost is een samenwerkingsverband van de vijf GGD en in Gelderland en Overijssel: GGD Gelderland-Zuid 2 (de coördinerende GGD voor de regio Oost), GGD Noord- en Oost-Gelderland, GGD IJsselland, GGD Twente en GGD Gelderland-Midden (VGGM). Al deze GGD en verzorgen consulten seksuele gezondheid en collectieve preventieactiviteiten. In de regio van GGD Gelderland-Midden voert ook de abortus- en seksualiteitskliniek Het Mildredhuis consulten seksuele gezondheid uit. Sinds is er sprake van een geïntegreerd consult seksuele gezondheid voor jongeren, waarin zowel soa- als seksualiteitszorg gecombineerd worden. Dit consult voor jongeren onder de 25 jaar, blijft bekend onder de naam Sense -consult. Ook in de digitale registratie en (dus) in de Thermometer wordt dit onderscheid aangehouden: het eerste deel gaat over soa s, het tweede deel over Sense. Seksuele gezondheid: bij wet geregeld De Wet Publieke Gezondheid (WPG) legt de primaire verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid bij gemeenten. De WPG stelt onder meer dat de gemeenten verantwoordelijk zijn voor het bestrijden van soa s en een gezondheidsbevorderende taak hebben. Naast financiering uit de WPG wordt de extra seksualiteitszorg die GGD en bieden, gefinancierd uit de regeling Aanvullende Seksuele Gezondheid. De combinatie van WPGfinanciering en de aanvullende subsidieregeling biedt een waardevolle kruisbestuiving voor het bereiken van de gezamenlijke doelstelling van gemeenten en GGD en: het bevorderen, beschermen en bewaken van de seksuele gezondheid van Oost-Nederlanders. Voor de doelgroep jongeren zijn er twee landelijke ontwikkelen die extra mogelijkheden bieden voor seksuele gezondheidsbevordering: het thema seksualiteit en seksuele diversiteit is benoemd als kerndoel voor de onderbouw in het voortgezet onderwijs (1), vanaf 214 gaat de Jeugdgezondheidszorg een extra contactmoment voor adolescenten invoeren (2). Consulten seksuele gezondheid: voor wie? De regeling Aanvullende Seksuele Gezondheid definieert de risicogroepen die in aanmerking komen voor de geboden soa- en seksualiteitszorg van de GGD. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen soa-consulten en Sense-consulten. De Sense-consulten zijn er alleen voor jongeren tot 25 jaar. Dit is een apart spreekuur voor seksualiteitsvragen, waarin ook een eventueel soa-vraag wordt meegenomen. Voorlichting, informatie en advies pakken de GGD-medewerkers zelf op, voor complexe (hulp)vragen verwijzen zij door naar ketenpartners. Voor de soa-consulten zijn er behalve jongeren - meer risicogroepen 3 benoemd, namelijk: mensen met veel wisselende seksuele contacten, mannen die seks hebben met mannen (MSM), prostituees en prostituanten, mensen die zelf (of hun ouders) afkomstig zijn uit een gebied waar veel hiv of andere soa s voorkomen, mensen met een partner uit een van de eerder genoemde groepen, mensen met soa-klachten of mensen die gewaarschuwd zijn in verband met een soa bij een van hun sekspartners. Mensen die niet tot deze risicogroepen behoren, worden doorverwezen naar de huisarts of een andere zorgverlener. 2 Gelderland-Zuid is ontstaan uit de fusie tussen GGD Regio Nijmegen en GGD Rivierenland. 3 Vanaf 1 januari 215 hebben slachtoffers van seksueel geweld ook recht op een gratis soa-test bij de GGD. Prostituanten en mensen met veel wisselende seksuele contacten vallen vanaf dat moment niet meer in de regeling en worden doorverwezen naar de huisarts.

5 deel 1 5 Soa s en trends in de regio Oost Bezoekerskenmerken soa-consult: veel jongeren In bezochten iets meer mannen (51,) dan vrouwen de Centra Seksuele Gezondheid van de regio Oost voor een soa-test. Van alle bezoekers bestond 21,7% uit mannen die seks hebben met mannen (MSM). GGD Gelderland-Zuid voerde relatief de minste testen uit bij de MSM-doelgroep (16,5%). De helft van de cliënten die de Centra bezochten, was jonger dan 25 jaar. Dit waren met name heteroseksuele jongeren. Van de bezoekers was 5% prostituee en 7,7% swinger (mensen die als stel seks hebben met anderen). Iets meer dan een kwart van alle bezoekers kwam bij de Centra Seksuele Gezondheid in verband met soa-gerelateerde klachten. Circa 17% van de bezoekers was gewaarschuwd voor een soa en circa 15% kwam uit een gebied waar relatief veel soa s voorkomen. Tabel 1 toont de kenmerken van de bezoekers per GGD in de regio Oost. Tabel 1: Bezoekerskenmerken en gevonden soa s per GGD in de regio Oost () Gelderland- Midden 4 Gelderland- Zuid IJsselland Noorden Oost- Gelderland Twente Totaal Oost NL Totaal (N) Kenmerken (%) Vrouw 45, 52,6 44,2 5, 46,8 48,6 Heteroseksuele man 27,5 3,9 27,1 28,9 31,7 29,6 MSM 27,4 16,5 28,7 21,1 21,5 21,7 <25 55,9 55,1 44,2 44,2 5,1 5, ,1 44,9 55,8 55,8 49,9 49,2 Prostituee 3,4 4,3 7,5 6,6 4,5 5, Prostituant 3,2 4, 3,6 7,1 4,8 4,5 Afkomstig uit soaendemisch 19, 11,8 13,8 15,5 15,6 14,7 land Gewaarschuwd voor soa 14,2 15,2 16,4 19,1 2,3 16,9 Soa-achtige klachten 29,7 22,6 19,8 28,5 32,5 26,4 Swinger 5,4 6,6 9,8 12,9 5,4 7,7 Gevonden soa s (%) Chlamydia 12,5 12, 14,3 13,1 15,8 13,3 Gonorroe 3,9 3, 4,9 4,2 4,8 4, Syfilis,2,3,6,6,4,4 Hiv,4,2,4,2,4,3 Soa-vindpercentage 15,5 13,9 17,8 16,3 19,5 16,3 4 Inclusief Mildredhuis in Arnhem.

6 6 Vindpercentage: hoger dan landelijk gemiddelde Tabel 1 brengt behalve de bezoekerskenmerken ook de soa-vindpercentages van de vijf GGD en in beeld. Het soa-vindpercentage is gedefinieerd als het percentage consulten waarbij een of meer soa s worden gevonden (chlamydia, gonorroe, infectieuze syfilis, hiv of infectieuze hepatitis B). Het soa-vindpercentage in de regio Oost lag in met 16,3% iets hoger dan in het jaar daarvoor (16%) en ruim hoger dan het landelijke vindpercentage (14,7%). Bij GGD Twente was het vindpercentage het hoogste (19,5%). De meest gevonden soa bleek net als in chlamydia (13,3%), gevolgd door gonorroe (4,). ONDERZOEK Soa-risico bij betaalde seks over de grens GGD Gelderland-Zuid doet in samenwerking met de academische werkplaats AMHPI dossier-onderzoek naar prostituanten. Doel van het onderzoek is om vast te stellen of er risicoverschillen zijn bij betaalde seks over de grens. Daarvoor worden de verschillen onderzocht tussen prostituanten die seks hebben gehad in Duitsland en Nederland, en die voor een soatest bij een Centrum Seksuele Gezondheid zijn gekomen. Zijn er verschillen tussen het type en aantal soa s dat wordt gevonden? Welke kenmerken hebben de prostituanten? Naar verwachting zijn de uitkomsten van het onderzoek in 214 bekend Risicogroepen: gewaarschuwde sekspartners, MSM, jongeren In figuur 1 staan de soa-vindpercentages per risicogroep. Opvallend hoog is het soa-vindpercentage onder cliënten die een partnerwaarschuwing kregen (36,9%). Ook bij cliënten met soa-gerelateerde klachten, werden relatief veel soa s gevonden (24,). Beide percentages liggen hoger dan Gelderland-Zuid Noord- en Oost- Gelderland aantal soa-consulten (linkeras) % 16% het landelijk gemiddelde. Wat verder opvalt 1 is dat bij de MSM-doelgroep (19,) en jongeren 12% (17,8%) nog steeds veel soa s worden gevonden. 1 Binnen de heteroseksuele doelgroep is het 8% soavindpercentage hoger bij bezoekers onder 6% de 25 jaar en binnen de MSM-doelgroep bij bezoekers boven de 25 jaar Figuur 1: soa-vindpercentage per risicogroep in de regio Oost () IJsselland Twente Gelderland-Midden soa-vindpercentage (rechteras) 2% Swinger Klachten Gewaarschuwd voor soa Afkomstig uit soa-endemisch land Prostituant Prostituee >25 <25 MSM Heteroseksuele man Vrouw Overall Soa % 1 12%

7 7 Trend: toename consulten en vindpercentages In figuur 2 is te zien dat het aantal bezoekers van de Centra Seksuele Gezondheid in de regio Oost per GGD toeneemt. Met name GGD Gelderland- Zuid (+23%) en GGD Twente (+3) hadden in te maken met een sterk toegenomen aantal consulten. GGD Gelderland-Zuid heeft altijd een hoog consultaantal gehad, onder andere omdat Nijmegen een studentenstad is. Ondanks een strikte telefonische triage en voorselectie nam het totale consultaantal van de regio Oost toe met 21,2% ten opzichte van. Landelijk zien we ook een toename, zij het veel minder hoog. Mogelijk gaan mensen in minder verstedelijkte gebieden, zoals in grote delen van de regio Oost, liever niet naar de huisarts. Het aanhoudend hoge vindpercentage toont aan dat de cliënten van de Centra tot de risicogroepen behoren. Figuur 2: Aantal soa-consulten en soa-vindpercentage per GGD in de regio Oost (27-) % % 1 12% 3 1 8% 2 6% 1 2% Gelderland-Zuid Noord- en Oost- Gelderland aantal soa-consulten (linkeras) IJsselland Twente Gelderland-Midden soa-vindpercentage (rechteras) Swinger Klachten Gewaarschuwd voor soa Afkomstig uit soa-endemisch land Soa

8 Chlamydia: nog steeds meest 2 gevonden soa Chlamydia 1 is nog steeds de meest gevonden soa en werd in de regio Oost bij 13,3% van alle bezoekers gevonden. In figuur 3 is te zien dat chlamydia vooral werd vastgesteld bij heteromannen (15,1%) en vrouwen Gelderland-Zuid (13,9%). Beide Noordpercentages en Oostliggen Gelderland 1 12% 1 hoger dan de landelijke gemiddelden. Opvallend is 6% dat bij de MSM-doelgroep minder chlamydia werd vastgesteld dan in. Het chlamydia-vindpercentage bij deze groep was in nog 11,7% en 2% is in gezakt naar 9,7%. Ook landelijk daalde het chlamydia-vindpercentage bij de MSM-doelgroep: van 1,5% in naar 9,6% in IJsselland Twente Gelderland-Midden 8% aantal soa-consulten (linkeras) soa-vindpercentage (rechteras) ONDERZOEK Chlamydia-herinfectie bij jongeren Swinger De GGD en in Gelderland en Overijssel doen in Klachten samenwerking met de GGD en in Brabant en Gewaarschuwd voor soa Zeeland onderzoek naar chlamydia onder jongeren. Een jongere Afkomstig uit soa-endemisch land Prostituant bij wie een chlamydia is vastgesteld, wordt Prostituee een halfjaar later opnieuw uitgenodigd voor een chlamydia-test. Voorlopige cijfers laten zien dat >25 ongeveer 3 terugkomt voor een chlamydia-test <25 en dat 2 van hen bij het hertesten opnieuw een chlamydiainfectie heeft. De definitieve resultaten zullen in 214 bekend zijn. Als blijkt dat een groot deel van de onderzochte jongeren opnieuw een chlamydia opgelopen heeft, wordt extra voorlichting voor deze doelgroep georganiseerd. De aandacht zal hierbij uitgaan naar bijvoorbeeld condoomgebruik en regelmatig op soa s testen. MSM Heteroseksuele man Vrouw Overall Figuur 3: Aantal cliënten getest op chlamydia en chlamydia-vindpercentage bij vrouwen, heteromannen en MSM in de regio Oost (27-) % 1 12% 1 8% 6% 2% Soa 14 45% 12 4

9 jarigen aantal consulten 2-24 jarigen aantal consulten 25 jaar en ouder aantal consulten jarigen % positief 2-24 jarigen % positief 25 jaar en ouder % positief Gonorroe: stijging bij MSM-doelgroep en vrouwen Gonorroe werd vooral gevonden bij de MSM-doelgroep, 7 zoals te zien is in figuur 4. De landelijke cijfers tonen een lichte daling in het gonorroe- 6 vindpercentage voor heteromannen, de vindpercentages 5 voor de MSM-doelgroep en voor vrouwen lijken zich te stabiliseren. Dat geldt niet voor de regio Oost: daar nam het gonorroe-vindpercentage bij zowel de MSM-doelgroep als bij vrouwen toe. Bij de MSM-doelgroep was de stijging het grootst: van 8,7% in naar 1,2% in. Bij vrouwen steeg het gonorroe-vindpercentage licht: van 1,8% naar 2,1% ONDERZOEK Monitoren 2 van resistentie bij gonorroe De 1 gonokok, de bacterie die gonorroe veroorzaakt, staat erom bekend dat hij sneller resistent is tegen antibiotica dan bijvoorbeeld de bacterie die chlamydia of syfilis veroorzaakt. Resistentie Gelderland-Zuid betekent dat Noord- bepaalde en Oost- antibiotica Gelderland niet meer werken tegen gonorroe. In heel veel landen is al verregaande resistentie tegen verschillende soorten gonorroe-antibiotica. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bewaakt of er resistentie is tegen gonorroe-antibiotica in Nederland. In is bij cliënten met gonorroe (48%) een gevoeligheidsbepaling van antibiotica gedaan. Gelukkig is er in Nederland nog geen resistentie aangetoond tegen ceftriaxon, de voorkeursantibiotica tegen gonorroe. IJsselland Twente Gelderland-Midden Figuur 4: Aantal cliënten getest op gonorroe en gonorroe-vindpercentage voor vrouwen, heteromannen en MSM in de regio Oost (27-) % 1 8% 6% 2% 8 7 4,5% 4, ,5% 3, 2,5% 2, 1,5% 1,,5% Soa

10 % 1 8% 4 van 12, in naar 1,5% in. In de hele % ,5% 4, 3,5% 3, 2,5% 2, 1,5% 1,,5% Soa Gelderland-Zuid Noord- en Oost- Gelderland IJsselland Twente Gelderland-Midden Syfilis: afname bij MSM-doelgroep In 3 figuur 5 is het aantal syfilis-testen te zien en het syfilis-vindpercentage. Opvallend is dat bij de 2 MSM-doelgroep het syfilis-vindpercentage afnam: regio Oost werd infectieuze syfilis 18 keer vast- gesteld bij de MSM-doelgroep, in was dit 119 keer. Het syfilis-vindpercentage voor alle groepen samen is in de regio Oost, en vergelijkbaar met het landelijke syfilis-vindpercentage 2% (,5%). Figuur 5: Aantal cliënten Vrouw getest % positief op syfilis en Heteroman het syfilis-vindpercentage % positief MSM voor % positief vrouwen, heteromannen en MSM in de regio Oost (27-) 8 3,

11 2 1 2% 11 Hiv: stabiel vindpercentage Hiv werd veruit het meest gevonden bij de MSMdoelgroep en bijna niet bij heteromannen en vrouwen die de Centra Seksuele Gezondheid bezochten (respectievelijk 2 en 3 keer in de hele regio Oost). Voor alle drie de doelgroepen is het hivvindpercentage nagenoeg gelijk gebleven in vergelijking met het jaar daarvoor. Dit geldt ook voor de landelijke vindpercentages ONDERZOEK ,5% 4, Monitoren van ontwikkelingen hiv Nederland heeft een Stichting hiv-monitoring. Deze Stichting monitort de ontwikkelingen rond hiv. Zo blijkt dat het totaal aantal hiv-gevallen sinds stabiel is. Elk jaar zijn er ongeveer 11 nieuwe hiv-geïnfecteerden, waarvan 8 man is. Van de geïnfecteerden heeft 72% hiv opgelopen door seksueel contact. Het aantal personen met hiv dat ouder wordt dan 5 jaar, neemt elk jaar toe. Ongeveer een derde van alle mensen met hiv is ouder dan 5 jaar. Het eindstadium van hiv, genaamd aids, komt steeds minder voor dankzij goede medicijnen tegen hiv. Toch komt aids in Nederland nog ongeveer 25 tot 3 keer per jaar voor. 3,5% 3, 2,5% 2, 1,5% 1,,5% Figuur 6: Aantal cliënten getest op hiv en het hiv-vindpercentage voor vrouwen, heteromannen en MSM in de regio Oost (27-) , 2,5% 2, 1,5% 1,,5% Soa

12 Partnerwaarschuwing: hoogste 3 vindpercentage bij vrouwen Bij 2 vrouwelijke bezoekers van de Centra die een partnerwaarschuwing 1 kregen, werden de meeste soa s gevonden (41,7%). Bij gewaarschuwde heteromannen was het soa-vindpercentage 1 33,5% en bij de MSM-doelgroep 34,6%. Het 6% totale soa-vindpercentage onder gewaarschuwden was in 36,9% (: 35,8%). Dit is hoger dan het landelijke soa-vindpercentage bij 2% deze doelgroep (3) Figuur 7: Aantal consulten en soa-vindpercentage bij vrouwen, heteromannen en MSM die gewaarschuwd zijn voor een soa in de regio Oost (28-) 8% % 4 35% 3 25% 2 15% % % 35% Vrouw aantal gewaarschuwd Heteroman aantal gewaarschuwd MSM aantal gewaarschuwd 25% % Leeftijd: 2 omgekeerd evenredig met vindpercentage 1 Hoe 9 lager de leeftijd, hoe hoger het soa-vindpercentage. In werd in de regio Oost bij 21,1% 8 van de jongeren tussen jaar een soa gevonden. In de leeftijdscategorie van 2-25 jaar was dit 5% 17,1% en in de leeftijdscategorie van 25 jaar 25% en ouder was dit 14,7%. Figuur 8 laat zien dat het aantal gevonden soa s bij de jongste doelgroep al 2 jaren het hoogst is. 28 Vrouw aantal gewaarschuwd Heteroman aantal gewaarschuwd MSM aantal gewaarschuwd 6 15% 5 Figuur 8: Aantal consulten en soa-vindpercentage per leeftijdscategorie in de regio Oost (27-) % 5% jarigen aantal consulten 2-24 jarigen aantal consulten 25 jaar en ouder aantal consulten 15% jarigen % positief 2-24 jarigen % positief 25 jaar en ouder % positief jarigen aantal consulten 2-24 jarigen aantal consulten 25 jaar en ouder aantal consulten jarigen % positief 2-24 jarigen % positief 25 jaar en ouder % positief 5% Soa

13 8 6 4 deel 2 2 Jongeren & seksuele gezondheid 28 25% 2 15% 1 5% 13 Vrouw aantal gewaarschuwd Heteroman aantal gewaarschuwd MSM aantal gewaarschuwd Sense: seksualiteitsvragen + soa-zorg In 28 werd er een seksualiteitsspreekuur voor jongeren bij de GGD opgericht. Dit spreekuur staat bekend onder de naam Sense en is bedoeld voor jongeren tot 25 jaar. Zij kunnen op het Sensespreekuur 1 terecht met vragen over seksualiteit, onbedoelde 9 zwangerschap, anticonceptie, enzovoort. In 8 is het Sense-consult geïntegreerd met het soa-consult. Dit betekent dat in het consult met een 7 jongere naast soa-zorg ook vragen over seksualiteit 6 aan bod komen. Sommige GGD en gebruiken een 5 vragenlijst die een jongere voorafgaand aan het 4 consult moet invullen. Deze vragenlijst wordt dan 3 tijdens het consult besproken. In de praktijk blijkt 2 dat er met behulp van de vragenlijst meer vragen over seksualiteit naar boven komen, dan wan- 1 neer een jongere er zelf over moet beginnen jarigen aantal consulten 2-24 jarigen aantal consulten 25 jaar en ouder aantal consulten jarigen % positief 2-24 jarigen % positief 25 jaar en ouder % positief Figuur 9: Aantal Sense-consulten per GGD in de regio Oost (-) Aantal Sense-consulten: lichte afname Figuur 9 toont het aantal Sense-consulten per GGD. In werden in totaal 155 Sense-consulten verricht in de regio Oost. Dit is een lichte afname ten opzichte van (-7%). Ook landelijk is er eenzelfde afname te zien ten opzichte van 25%. Deze afname is deels te verklaren door de integratie van soa- en Sense spreekuren in, 2 waardoor de gescheiden registratie van de consulten in minder strikt gehanteerd werd. De huidige 15% cijfers zijn waarschijnlijk een onderrapportage. Opvallend is dat GGD Gelderland-Midden erg veel 1 consulten verrichtte. Dit heeft te maken met de uitvoering van de Sense-consulten door de abortus- en seksualiteitskliniek Mildredhuis in 5% Arnhem Gelderland-Zuid Noord- en Oost- Gelderland IJsselland Twente Gelderland-Midden Hulpvragen: seksualiteit, anticonceptie en seksueel geweld Uit figuur 1 blijkt dat in relatief veel vrouwen naar het Sense-spreekuur kwamen (8). De meest besproken onderwerpen tijdens alle consulten waren anticonceptie (29,3%) en vragen over seksualiteit (28,5%), zoals pijn bij het vrijen of erectiestoornissen. Van de consulten ging 4,3% 8 over zwangerschap, met vragen over onbedoeld zwanger zijn, wat te doen, enzovoort. Van de Sense-consulten werd 11% uitgevoerd bij cliënten van niet-nederlandse afkomst. In verhouding hadden allochtone vrouwen iets vaker een vraag over zwangerschap dan autochtone vrouwen. Vrouwen onder de 18 jaar hadden in verhouding iets meer vragen over zwangerschap en seksueel geweld dan vrouwen boven de 18 jaar. 12% 1 8% sense

14 Figuur 1: Sense-consulten in de regio Oost per onderwerp, in percentages naar geslacht, herkomst 3 en leeftijd () 1, Totaal (n=155) Man (n=245) Vrouw (n=126) Autochtoon (n=1346) Allochtoon (n=159) <18 (n=222) 18+ (n=1283) 2, 1,5%,5% vervolgconsult anders soa seksueel geweld fertiliteit (onbedoelde) zwangerschap anticonceptie seksualiteit ONDERZOEK Seksueel geweld: dader vaak een bekende In ging 9,1% van de consulten in de regio 1 Oost over seksueel geweld, tegenover 3,5% landelijk. In was dit aandeel in de regio 9 Oost Regionale verschillen seksueel geweld 3 Er wordt vaker seksueel geweld gerapporteerd 2 in het verleden recent, eenmalig 1 bij de GGD en 4 in de regio Oost, 42% dan in de rest van Nederland. GGD Gelderland-Zuid gaat in Totaal recent, Man Vrouw samenwerking (n=155) herhaaldelijk met (n=245) academische (n=126) werkplaats AMPHI van 1 start met een onderzoek vervolgconsult soa naar seksueel geweld. Het onderzoek richt zich op de verschillen per GGD-regio en de kenmerken van jongeren die een seksuele geweldservaring hebben meegemaakt. Ook eventuele ook hoger dan landelijk: 7,6% versus 2,3%. In figuur 11 is te zien dat bij de meeste slachtoffers van seksueel geweld het om een eenmalig en recent incident ging. De dader was in 51% van de gevallen een bekende. Autochtoon (n=1346) onbekende 7% registratieverschillen worden hierin meegenomen, want deze kunnen van invloed zijn op de vreemde uitkomsten. Aan 29% bekende de hand van de onderzoeksresultaten wordt geprobeerd om een profiel- 5 Allochtoon < schets op (n=159) te stellen van (n=222) de jongere (n=1283) die een hoger risico op seksueel geweld loopt. Met dit profiel in gedachte loverboy kan het onderwerp seksueel geweld 1 in de toekomst familielid gerichter behandeld worden tijdens Sense-consulten. anders seksueel geweld fertiliteit (onbedoelde) zwangerschap anticonceptie seksualiteit Figuur 11: Ervaring seksueel geweld in % (links) en daders van seksueel geweld in % (rechts) in de regio Oost () onbekende 7% in het verleden 4 recent, eenmalig 42% vreemde 29% bekende 5 recent, herhaaldelijk 1 sense loverboy 1 familielid

15 15 Samenwerking om de Sensedoelgroep te bereiken Voor het bereiken van de 16+ doelgroep blijven de verschillende ROC s belangrijke samenwerkingspartners. Sommige GGD en in de regio Oost organiseren Sense-consulten op het ROC zelf. Ook worden studenten opgeleid (peer educators), die aan klasgenoten voorlichting geven over seksualiteit en veilig vrijen. In is de samenwerking met de Jeugdgezondheidszorg geïntensiveerd. Bij elke GGD in de regio Oost zijn er initiatieven ontstaan om gezamenlijk vorm te geven aan het nieuwe contactmoment voor adolescenten. Sommige GGD en leiden collega s van de Jeugdgezondheidszorg op tot Sense-medewerker. Andere GGD en geven gezamenlijk voorlichting over seksualiteit op scholen. Ook met jongerencentra zijn de activiteiten in voortgezet. De GGD heeft jongerenwerkers getraind om het thema seksualiteit beter bespreekbaar te maken. Samen met de jongerencentra zijn voorlichtingsactiviteiten opgezet voor de bezoekers. Deze richten zich vooral op allochtone jongeren. Centrum voor Seksueel en Familiaal geweld De regio Oost heeft sinds een Centrum voor Seksueel en Familiaal Geweld. Dit Nijmeegse Centrum heeft Gelderland als werkgebied en is er voor alle slachtoffers die kort geleden seksueel en/of huiselijk geweld hebben meegemaakt. Het slachtoffer krijgt in een veilige omgeving alle acute zorg die op dat moment nodig is: medische zorg, forensische zorg en hulp bij het zoeken naar de juiste nazorg. Alle zorg rond seksueel en huiselijk geweld vindt dus plaats op één plek. Naast hulp aan slachtoffers is het Centrum ook beschikbaar voor advies en consultatie voor hulpverleners. Enschede verkent de mogelijkheden om voor de provincie Overijssel een Centrum voor Seksueel Geweld op te zetten. De Vriendenloterij stelde begin 214 bijna een miljoen euro beschikbaar voor de uitrol van dergelijke Centra over heel Nederland. sense

16 16 Colofon De Thermometer Seksuele Gezondheid is een uitgave van het regionale Centrum Seksuele Gezondheid Oost-Nederland en verschijnt jaarlijks. Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. Uitgave: mei 214. Met medewerking van: Lidewij van den Berg (beleidsadviseur GGD IJsselland), Rene Koene (arts Seksuele Gezondheid GGD Gelderland-Zuid), Meta Moerman (epidemioloog GGD Gelderland-Zuid), Henny Rexwinkel (epidemioloog GGD Gelderland- Midden), Manon Roolvink (arts Seksuele Gezondheid GGD Noord- en Oost-Gelderland) en Manon Pelgrim (arts Seksuele Gezondheid GGD Gelderland-Midden). Redactieadres GGD Gelderland-Zuid, Anja Smits Redactie Annemarie van Daal (GGD Gelderland-Zuid en projectleider Seksuele Gezondheid Oost- Nederland), Femke Koedijk (epidemioloog GGD Twente), Karlijn Kampman (coördinator soa Oost- Nederland), Rinske van der Bij (coördinator Sense Oost-Nederland) Seksuele Gezondheid Thermometer GGD en Oost-Nederland Soa