Business Spiritualiteit Onbekend maakt onbemind?

Transcriptie

1 Masterscriptie Onbekend maakt onbemind? Business Spiritualiteit Onbekend maakt onbemind? Om te weten of iemand bij het juiste bedrijf werkt, is het noodzakelijk te weten wat het bedrijf drijft. Hoe meer de persoonlijke drijfveren en doelen daarmee overeenkomen, hoe makkelijker het is om succesvol te zijn. Bij een mismatch zal niet al te veel worden bijgedragen aan het bedrijfsresultaat. Het is van belang mensen te laten nadenken over wat er werkelijk in hun leven toe doet, zodat dit kan worden vertaald naar hun werk. Spiritualiteit gaat om relaties tussen mensen en je bestemming vinden in het leven. Het werk biedt daarvoor alle kansen. Business Spiritualiteit is de interactie tussen de professionele (business) kant van een organisatie enerzijds en het idealisme van de werknemers (spirit) anderzijds. Masterscriptie Communicatiestudies Sanne van den Belt

2 Onbekend maakt onbemind? Business Spiritualiteit Een literatuuronderzoek naar de betekenis en waarde van Business Spiritualiteit voor de organisatiekunde & Profit organisaties versus Non profit organisaties Een empirisch onderzoek naar verschillen in motivatie en tevredenheid van werknemers werkende bij profit organisaties en werknemers werkende bij non profit organisaties Masterscriptie Communicatiestudies Universiteit Utrecht Faculteit Letteren & Algemene Sociale Wetenschappen Begeleider: dr. J.C. Bos Tweede beoordelaar: dr. J. ten Thije Student: Sanne van den Belt Studentnummer: Januari 2009

3

4 Om te weten of iemand bij het juiste bedrijf werkt, is het noodzakelijk te weten wat het bedrijf drijft. Hoe meer de persoonlijke drijfveren en doelen daarmee overeenkomen, hoe makkelijker het is om succesvol te zijn. Bij een mismatch zal niet al te veel worden bijgedragen aan het bedrijfsresultaat. Het is van belang mensen te laten nadenken over wat er werkelijk in hun leven toe doet, zodat dit kan worden vertaald naar hun werk. Spiritualiteit gaat om relaties tussen mensen en je bestemming vinden in het leven. Het werk biedt daarvoor alle kansen. Business Spiritualiteit is de interactie tussen de professionele (business) kant van een organisatie enerzijds en het idealisme van de werknemers (spirit) anderzijds.

5

6 VOORWOORD Na een aantal maanden werk ligt mijn scriptie voor u. De afgelopen maanden was een tijd met ups en downs. Niet alleen het schrijven van een scriptie is een uitdagend proces, ook de omstandigheden in mijn omgeving waarin ik de afgelopen maanden heb geleefd, stelden mij voor een uitdaging. Toch ben ik trots op het uiteindelijke resultaat. Met name vanwege het feit dat het een scriptie is met een eigen aangedragen onderwerp en omdat het een onderwerp betreft waarover nog niet veel is geschreven, wat het niet altijd makkelijk heeft gemaakt. Eveneens bevat deze scriptie een onderzoek wat voor mijn eigen loopbaan interessant is. Door het onderwerp Business Spiritualiteit te kiezen, heb ik de mogelijkheid gekregen in contact te komen met een aantal bijzondere mensen. Ook heeft het discussiëren over het onderwerp met familie, vrienden en bekenden mij doen verrassen. Het heeft mijn kijk op bepaalde processen veranderd. Ik wil allen die bereid waren om naar mij te luisteren van harte bedanken. In het bijzonder wil ik mijn ouders en broertje bedanken. Voor al hun liefde en voor alle gesprekken aan de keukentafel gedurende mijn jeugd. Ook wil ik mijn vriend Arno vanuit het diepste van mijn hart bedanken. Op de meest aparte tijden en plaatsen heeft hij mij gesteund en moed ingepraat. Dit eindresultaat is mede hun verdienste. De familie van Arno heeft eveneens een bijdrage geleverd. Ik heb een aantal maanden in de keuken van het familiebedrijf mogen kijken en dit heeft mij op verschillende vlakken doen ontwikkelen. Vervolgens wil ik vermelden dat ik een aantal maanden een cursus heb gevolgd om meer inzicht in de betekenis van het begrip spiritualiteit te verkrijgen. Gedurende deze cursus heb ik mogen genieten van de warmte en het luisterende oor van de medestudenten. Tot slot wil ik alle docenten en medestudenten van zowel mijn Bachelor opleiding Taal en cultuurstudies bedanken als van de Master opleiding Communicatiestudies. Zonder hen was ik nooit op dit punt gekomen. In het bijzonder wil ik dr. J.C. Bos bedanken voor zijn morele ondersteuning. Hij heeft mij scherp gemaakt op een aantal belangrijke momenten en mij kritisch goed ondersteund. Daarnaast wil ik ook mevr. E.J.H. Korendijk bedanken voor haar wijze lessen met betrekking tot het statistiek programma SPSS. Bedankt voor alle tijd en zorg. Sanne van den Belt. Scriptie Onbekend maakt onbemind? 3

7

8 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD... 3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING EEN INTRODUCTIE AANLEIDING RELEVANTIE VRAAGSTELLING THEORETISCH KADER HET BEGRIP ORGANISATIE GEDEFINIEERD PROFIT ORGANISATIES VERSUS NON PROFIT ORGANISATIES HET BEGRIP PROFIT ORGANISATIE GEDEFINIEERD HET BEGRIP NON PROFIT ORGANISATIE GEDEFINIEERD SAMENVATTING ORGANISATIES EN VERANDERINGEN HET BEGRIP ORGANISATIEVERANDERING GEDEFINIEERD DE ORGANISATIEKUNDE NADER VERKLAARD BELANGRIJKE STROMINGEN IN DE ORGANISATIEKUNDE KLASSIEKE ORGANISATIEKUNDE GEDRAGSKUNDIGE BENADERING REVISIONISME SYSTEEMBENADERING CONTINGENTIEBENADERING TOTALE KWALITEITSZORG LERENDE ORGANISATIE BUSINESS SPIRITUALITEIT NADER VERKLAARD DE WORTELS VAN BUSINESS SPIRITUALITEIT HET BEGRIP BUSINESS SPIRITUALITEIT GEDEFINIEERD BUSINESS SPIRITUALITEIT EN ORGANISATIEVERANDERINGEN BUSINESS SPIRITUALITEIT EN MOTIVATIE EN TEVREDENHEID BUSINESS SPIRITUALITEIT EN HEDENDAAGS ONDERZOEK BUSINESS SPIRITUALITEIT IN ORGANISATIETHEORIEËN STEPHEN R. COVEY DE 8STE EIGENSCHAP ROBERT K. GREENLEAF SERVANT LEADERSHIP Scriptie Onbekend maakt onbemind? 4

9 DON BECK & RON COWAN SPIRAL DYNAMICS AART PIJL SLOW MANAGEMENT PETER SENGE PRESENCE / THEORY U B. HOOGENDOORN, M. VOS & E. CRIJNS SCHITTEREND ORGANISEREN CONCLUSIES VAN HET LITERATUURONDERZOEK DE ORGANISATIEKUNDE EN BUSINESS SPIRITUALITEIT BUSINESS SPIRITUALITEIT ALS ALTERNATIEF VOOR DE ORGANISATIEKUNDE ANTWOORD OP DE ONDERZOEKSVRAAG KRITISCHE KANTTEKENINGEN BIJ HET BEGRIP BUSINESS SPIRITUALITEIT EMPIRISCH ONDERZOEK INLEIDING ONDERZOEKSMETHODE VRAAGSTELLING HYPOTHESES ONDERZOEKSOPZET DE BEGRIPPEN MOTIVATIE EN TEVREDENHEID GEDEFINIEERD MOTIVATIE TEVREDENHEID ONDERZOEKSINSTRUMENT PRETEST RESPONDENTEN TESTPROCEDURE PRAKTIJK VERWERKING EN ANALYSE VAN DATA RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK PERSOONSKENMERKEN VAN DE RESPONDENTEN ORGANISATIETYPE GESLACHT LEEFTIJD HOOGST GENOTEN VOLTOOIDE OPLEIDING AANTAL JAREN WERKERVARING AANTAL JAREN WERKZAAM BIJ DE HUIDIGE WERKGEVER DIENSTVERBAND FUNCTIETYPE GROOTTE VAN DE ORGANISATIE BETROUWBAARHEID MOTIVATIE EN TEVREDENHEID WERKUREN Scriptie Onbekend maakt onbemind? 5

10 5.3.2 VERGADERINGEN CONTACT MET COLLEGA S ONTWIKKELINGSMOGELIJKHEDEN KLANTVRIENDELIJKHEID VAN DE ORGANISATIE CONTACT MET DE LEIDINGGEVENDEN IDENTIFICATIE MET DE ORGANISATIE VERZUIM MOBILITEIT KLACHTEN STAKINGEN PERSOONLIJKE IDEALEN RAPPORTCIJFER EFFECTEN VAN DE PERSOONSKENMERKEN OP DE SIGNIFICANTE VERSCHILLEN CONCLUSIES ALGEMENE CONCLUSIE SIGNIFICANTE VERSCHILLEN PERSOONSKENMERKEN IN RELATIE TOT DE SIGNIFICANTE VERSCHILLEN MOTIVATIE/ TEVREDENHEID ONDERZOEK IN RELATIE TOT BUSINESS SPIRITUALITEIT KRITISCHE KANTTEKENING BIJ MOTIVATIE EN TEVREDENHEID IN RELATIE TOT BUSINESS SPIRITUALITEIT... 7 DISCUSSIE OPVALLENDE RESULTATEN GENERALISEERBAARHEID VERVOLGONDERZOEK BIBLIOGRAFIE Scriptie Onbekend maakt onbemind? 6

11

12 1 INLEIDING 1.1 EEN INTRODUCTIE In de afgelopen jaren hebben een aantal ingrijpende veranderingen binnen onze maatschappij plaatsgevonden. Ontwikkelingen in de westerse cultuur die hebben geleid tot een tijdperk van nieuwe technologie, maatschappij, politiek, economie, milieu, arbeidsverhoudingen en onderwijs (Thuis, 2007). In feite kan worden gesteld dat wij leven in een post post moderne maatschappij. Deze maatschappij wordt gekenmerkt door snelle veranderingen en ontwikkelingen. Of dit specifiek geldt voor de huidige maatschappij of dat dit een trend is die vanaf de tweede wereldoorlog zijn intrede heeft gedaan, is moeilijk vast te stellen (Gort & Klepper, 1982; Buisman, 2006). Het is voor organisaties noodzakelijk om zich aan te passen aan deze veranderende omstandigheden, of in ieder geval pro actief te blijven veranderen. De onvoorspelbaarheid en de snelheid van veranderingen maken de beheersbaarheid van verschillende bedrijfsprocessen uiterst complex en tasten de bestaanszekerheid van bedrijven, organisaties en (overheid)instellingen aan (Buisman, 2006). Dit alles heeft eveneens effect op de medewerkers. Om als organisatie te kunnen overleven is het nodig adequaat om te gaan met veranderingen in de omgeving en daaraan gekoppelde onzekerheden. Dit gegeven vraagt om aanpassingen van organisaties en hun medewerkers (Buskermolen & De la Parra, 1999; Buisman, 2006). In de loop der tijd zijn er tal van technieken en concepten ontwikkeld om organisaties te laten omgaan met en in te laten spelen op deze veranderingen. Met name de organisatiekunde is een wetenschapsgebied dat zich toelegt op organisaties en hiermee gepaard de inrichting en veranderingen van organisaties. Iedere theorie wordt gekenmerkt door eigen karakteristieken. Deze karakteristieken vertonen weer parallellen met de tijd waarin de theorie is ontstaan. Veel van de reeds bestaande theorieën worden vandaag de dag nog altijd toegepast en verder uitgediept. In deze scriptie wordt het begrip Business Spiritualiteit beschreven. Business Spiritualiteit legt zich eveneens toe op de inrichting en de veranderingen van organisaties. De implementatie van Business Spiritualiteit vereist dat organisaties zich afvragen wie/ wat zij echt zijn, wat hun diepste drijfveer is en wat hun diepste reden van bestaan is (De Blot, 2006). In de huidige maatschappij kan dit een belangrijk concurrentievoordeel opleveren (Jeurissen, 2000). Daarnaast wordt het belang van de factor mens onderstreept. Een organisatie bestaat uit mensen. De prestaties van een organisatie hangen af van deze mensen. Deze vertalen zich vervolgens weer in economische voordelen. Om de betekenis en de waarde van deze theorie te kunnen bepalen wordt aan de hand van een literatuuronderzoek inzicht verkregen in de ontwikkelingen binnen de organisatiekunde, waarbij een aantal belangrijke stromingen kritisch worden beschreven. Daarnaast wordt de theorie met betrekking tot Business Spiritualiteit in kaart gebracht. Scriptie Onbekend maakt onbemind? 7

13 Deze scriptie bevat ook een empirisch onderzoek. Business Spiritualiteit theoretici stellen dat een praktische manier om het belang van Business Spiritualiteit aan te kunnen tonen, is te toetsen wat de weerslag is op een organisatiecultuur, de sfeer en het imago van een organisatie. Als er in een organisatie aandacht bestaat voor spiritualiteit kan een organisatiecultuur worden geschapen waarin mensen zich thuis voelen en met plezier werken. Motivatie en tevredenheid van medewerkers is van belang voor een betere kwaliteit en een hogere waarde van geleverde prestaties die zich doorvertalen in economische en concurrentie voordelen. De creativiteit en de prestatie van een bedrijf zijn afhankelijk van de medewerkers. Deze medewerkers kunnen pas optimaal presteren als zij gemotiveerd en tevreden zijn. De aandacht voor (menselijk) welzijn van de medewerkers en hiermee gepaard motivatie en tevredenheid worden gekoppeld aan Business Spiritualiteit. In dit onderzoek wordt getoetst naar verschillen in motivatie en tevredenheid van medewerkers van profit organisaties en non profit organisaties met betrekking tot een aantal werkgerelateerde onderwerpen. Deze scriptie bestaat in totaal uit zeven hoofdstukken en bijlagen. In het kort wordt hieronder weergegeven waarop de hoofdstukken betrekking hebben. De hoofdstukken 1 tot en met 3 hebben betrekking op het literatuuronderzoek. In hoofdstuk 1 wordt de aanleiding van het onderzoek toegelicht, de relevantie van het onderzoek beschreven en de vraagstelling geïntroduceerd. Hoofdstuk 2 vormt het theoretisch kader. Dit theoretisch kader heeft betrekking op de begrippen organisatie, profit organisaties en non profit organisaties, organisatieverandering, de organisatiekunde en Business Spiritualiteit. In hoofdstuk 3 wordt de conclusie van het literatuuronderzoek beschreven. Hierin wordt kort ingegaan op het theoretisch kader alvorens de eindconclusie wordt gegeven. De hoofdstukken 4 tot en met 7 hebben betrekking op het empirisch onderzoek. In hoofdstuk 4 wordt het onderzoeksplan weergegeven. In dit hoofdstuk wordt onder andere de onderzoeksvragen gepresenteerd, de onderzoeksmethode wordt weergegeven en de methodologische verantwoording wordt beschreven. In hoofdstuk 5 worden de resultaten van het onderzoek vervolgens gerapporteerd. Scriptie Onbekend maakt onbemind? 8

14 In hoofdstuk 6 wordt een antwoord gegeven op de onderzoeksvraag en de hypotheses. Tot slot wordt in de bijlage de volledige uitwerking van het onderzoek en van de resultaten weergegeven. In hoofdstuk 7, het laatste hoofdstuk, volgt een kritische bespreking van het onderzoek. Hierin komen opvallende resultaten aan de orde, de generaliseerbaarheid van het onderzoek wordt beschreven en vervolgens worden suggesties voor vervolgonderzoek beschreven. 1.2 AANLEIDING Spiritualiteit is een begrip dat als een rode draad door mijn leven loopt. Van jongs af aan ben ik in ieder geval geïnspireerd door het gevoel dat er meer is in het leven dan enkel het fysieke en het materiële dat voor ons waarneembaar is. Tijdens mijn stage bij een familiebedrijf met familiegelijkende waarden en normen, is een aantal dingen gebeurd die mij verder op weg hebben geholpen mijn zoektocht naar de betekenis en waarde van spiritualiteit uit te breiden en te verdiepen. Ik vond het fascinerend te mogen waarnemen wat een effect een dergelijke organisatiecultuur op de individuele werknemer heeft. De daar geldende organisatiecultuur met een familiair karakter heeft een dusdanig grote werking op de onderlinge verhoudingen. Enerzijds kan deze cultuur worden ervaren als een warm bed, maar anderzijds is zij als een moordkuil. Het gemoedelijke en vertrouwde versus het politieke spel. Ten tijde van de komst van een interim manager kwam deze paradox tot uitdrukking. De interim manager werd aangesteld om de organisatie op te schudden en eventueel te revitaliseren. Hij heeft het begrip Business Spiritualiteit geïntroduceerd. Na vele interessante gesprekken, over mijn spiritualiteit en zijn spiritualiteit en hoe hij deze in organisaties zou willen overbrengen, is bij mij het idee ontstaan om vanuit een wetenschappelijk perspectief spiritualiteit in organisaties te benaderen. Een uitdaging, zo zie ik het zelf, omdat ik op deze wijze op een speelse, doch praktische manier mijn eigen spirituele zoektocht kan ontwikkelen en eveneens een bijdrage bewerkstellig voor de wetenschap. 1.3 RELEVANTIE De relevantie van dit onderzoek is zowel van wetenschappelijke als maatschappelijke aard. Wat betreft de wetenschappelijke relevantie kan men dit onderzoek zien als een aanvulling op bestaande literatuur over organisatiekunde en daarmee gepaard organisatie inrichting en organisatieverandering. Daarnaast is er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de betekenis en waarde van het begrip Business Spiritualiteit (voor de bestaande organisatiekunde). Naast een aanvulling op bestaande onderzoeksliteratuur, kan dit onderzoek ook dienen als een informatiebron voor de praktijk met een gedegen wetenschappelijke basis. Het is voor organisaties namelijk interessant om te weten op welke wijze Business Spiritualiteit waardevol kan zijn voor een organisatie. Om dit te kunnen bepalen is een literatuuronderzoek noodzakelijk. Naast het noodzakelijke literatuuronderzoek is ook een empirisch Scriptie Onbekend maakt onbemind? 9

15 onderzoek van belang. Het onderzoek is gericht op de motivatie en tevredenheid van medewerkers. Enerzijds medewerkers van een profit organisatie en anderzijds medewerkers van een non profit organisatie. In dit onderzoek wordt gekeken naar eventuele verschillen in motivatie en tevredenheid met betrekking tot een aantal werkgerelateerde onderwerpen. Belangrijke inzichten kunnen middels onderzoeken worden gevonden, conclusies die van belang zijn voor zowel de wetenschap als de maatschappij. 1.4 VRAAGSTELLING In het literatuuronderzoek wordt onderzocht wat de waarde en de betekenis is van Business Spiritualiteit voor de organisatiekunde. De volgende onderzoeksvraag staat centraal: Is theorie met betrekking tot Business Spiritualiteit een toevoeging aan bestaande theorieën binnen de organisatiekunde? In dit onderzoek zijn eveneens een aantal deelvragen opgesteld die gaandeweg in deze scriptie aan bod komen, om uiteindelijk een antwoord op de centrale onderzoeksvraag te kunnen formuleren. De deelvragen in dit onderzoek zijn: Wat is een organisatie? Wat is een profit organisatie? Wat is een non profit organisatie? Wat is organisatieverandering? Welke belangrijke stromingen op het gebied van de organisatiekunde zijn er? Wat is Business Spiritualiteit? Welke definities van Business Spiritualiteit bestaan er? Wat wordt verstaan onder motivatie en tevredenheid? Waarom zijn gemotiveerde en tevreden werknemers van belang? Welke modellen op het gebied van Business Spiritualiteit hebben betrekking op organisatie inrichting en organisatieverandering? In het empirisch onderzoek worden verschillen in motivatie en tevredenheid tussen werknemers werkende bij profit organisaties en non profit organisaties getoetst. Vervolgens wordt getracht een vertaalslag te maken tussen de resultaten en het begrip Business Spiritualiteit. De volgende onderzoeksvraag staat centraal: Is er een verschil in motivatie en tevredenheid van medewerkers werkende bij een profit organisatie en medewerkers werkende bij een non profit organisatie? Scriptie Onbekend maakt onbemind? 10

16 Om een antwoord te kunnen formuleren op de centrale onderzoeksvragen en de deelvragen is het noodzakelijk dat eerst de begrippen en de bestaande theorieën waarop de onderzoeksvragen betrekking hebben, worden toegelicht. Dit wordt gedaan in het theoretisch kader. Scriptie Onbekend maakt onbemind? 11

17 2 THEORETISCH KADER In dit hoofdstuk worden de belangrijkste theorieën beschreven die voor deze scriptie van belang zijn. In 2.1 wordt het begrip organisatie beschreven. In 2.2 worden de kenmerken van profit organisaties en non profit organisaties beschreven. In 2.3 wordt het begrip verandermanagement beschreven. In 2.4 wordt de organisatiekunde nader verklaard en tot slot wordt in 2.5 het begrip Business Spiritualiteit nader verklaard. 2.1 HET BEGRIP ORGANISATIE GEDEFINIEERD In deze paragraaf wordt het begrip organisatie gedefinieerd. Er bestaan verschillende definities van het begrip organisatie. De definitie die in dit onderzoek wordt gehanteerd, is dat een organisatie een menselijke samenwerking is die doelgericht en blijvend is (Keuning & Eppink, 2000; Verhage, 2004; Thuis, 2007; Meissen, 2008). De menselijke samenwerking is het belangrijkste verbindende element in een organisatie. De medewerkers van een organisatie onderhouden diverse relaties met elkaar met het oog op samenwerking, het delen van kennis en ervaring en het nemen van besluiten (Johnson et al., 2005 in Meissen, 2008). De basis onderdelen van een organisatie zijn de strategische top, het middenkader, de technostructuur, ondersteunende diensten en de uitvoerende kern (Mintzberg, 1979; Jurritsma, 2007). Deze onderdelen worden gekenmerkt door de factor mens die gezamenlijk een bepaald doel nastreven. De inrichting, oftewel de structuur van een organisatie, komt voort uit de ideologie van een organisatie (In t Veld, 1993). Naast de structuur van een organisatie speelt de strategische context van een organisatie eveneens een grote rol bij het functioneren van organisaties. Binnen deze strategische context wordt met name aandacht besteed aan de activiteiten van de organisatie en de gewenste uitkomst hiervan (Jurritsma, 2007). De activiteiten worden wegens de voortdurende ontwikkeling van organisaties aangepast aan de strategische context. Dit betekent over het algemeen veranderen. Veranderingen binnen organisaties vinden vaak plaats na een uitvoerige analyse waarin eerst de huidige situatie in kaart wordt gebracht. Deze analyse kan vanuit een intern als wel een extern perspectief worden gedaan. De interne analyse legt zich toe op de eigen krachten binnen een organisatie. Hierbij worden de sterke en de zwakke punten van een organisatie in kaart gebracht en vervolgens de kansen en de bedreigingen voor een organisatie. Men dient ook rekening te houden met tradities en een bepaalde ideologie van een organisatie (Mintzberg, 1979; Miller & Shamsie, 1996; Jurritsma, 2007). De externe analyse heeft betrekking op omgevingsfactoren. Hierbij valt te denken aan factoren als nieuwe toetreders, klanten, leveranciers, substituut producten, concurrentie en middelen (Aldrich & Fiol, 1994; Jurritsma, 2007). Op basis van de analyse kan een organisatie een keuze maken voor een bepaalde strategie (Verhage, 2004; Jurritsma, 2007). Wat betreft de keuze voor een strategie bestaat er enige differentiatie (Hedly, 1977; Goold & Campbell, 1991; Jurritsma, 2007). Per organisatie is deze strategiekeuze onder andere afhankelijk van de infrastructuur van een organisatie, de activiteiten van een organisatie, het doel en de strategische context. Na Scriptie Onbekend maakt onbemind? 12

18 het bepalen van de strategie dient deze ook daadwerkelijk te worden geïmplementeerd (Verhage 2004; Jurritsma, 2007). 2.2 PROFIT ORGANISATIES VERSUS NON PROFIT ORGANISATIES In dit hoofdstuk wordt specifiek ingegaan op de kenmerken van twee type organisaties, te weten profit organisaties en non profit organisaties. Het veel gemaakte onderscheid tussen profit en non profit suggereert een groot verschil tussen beiden (Kapteyn, 1986) HET BEGRIP PROFIT ORGANISATIE GEDEFINIEERD Letterlijk betekent profit winst. Het begrip is te omschrijven als het positieve financiële saldo van activiteiten of transacties die een commercieel of beroepskarakter hebben (Kapteyn, 1986). De profit sector wordt dus in eerste instantie gekenmerkt door organisaties die enkel en alleen gericht zijn op winst maken. Naast dit doel kunnen ook andere factoren van belang zijn. Voorbeelden hiervan zijn het voortbestaan van de organisatie, de product/ markt combinatie en positie, de productiviteit en de toegevoegde waarde van de organisatie, de groei en continuïteit van de organisatie, interne organisatievraagstukken of de productie van bepaalde maatschappelijk hoog gewaardeerde producten (Kapteyn, 1986; Keuning & Eppink, 2000; Jurritsma, 2007). De oriëntatie van profit organisaties is breed. Er worden zowel producten vervaardigd als ook diensten geleverd (Kapteyn, 1986). De directie bepaalt welke producten of diensten voor welke doelgroep worden geproduceerd. De strategie van een profit organisatie wordt bepaald aan de hand van financiële doelstellingen. De missie van een profit organisatie is optimaal als wordt uitgegaan van zowel de omgeving van de organisatie, als wel de klantgerichtheid van de organisatie (Jurritsma, 2007). Profit organisaties worden beheerst op basis van het monitoren van de financiële situatie, oftewel de inkomsten en uitgaven, de opbrengsten en de kosten en hiermee gepaard de solvabiliteit, liquiditeit en exploitatie van de organisatie. Deze beheersing wordt bepaald door doelstellingen als effectiviteit, efficiency, winstgevendheid, groei en continuïteit (Kapteyn, 1986; Williamson, 1991; Jurritsma, 2007). Profit organisaties beschikken over een keuzevrijheid met betrekking tot deze beheersing. Profit organisaties zijn niet structureel afhankelijk van subsidies en sponsoring. Dit betekent echter niet dat profit organisaties geen vreemd vermogen kunnen aantrekken (Kapteyn, 1986) HET BEGRIP NON PROFIT ORGANISATIE GEDEFINIEERD Een non profit organisatie wordt gekenmerkt door het streven sociale waarde voor de maatschappij te creëren. Het verwezenlijken van winst wordt door non profit organisaties niet als finaal doel nagestreefd (Kapteyn, 1986; Soldevila & Oliveras, 2006). Non profit organisaties zijn een bonte verzameling van diverse typen organisaties (Kapteyn, 1986). Dergelijke organisaties variëren van kleine lokale verenigingen beheerd door een aantal vrijwilligers tot grote (inter)nationale organisaties die opereren in vele lokale branches Scriptie Onbekend maakt onbemind? 13

19 (Jurritsma, 2007). Non profit organisaties worden om diverse redenen opgezet. Een non profit organisatie kan zich richten op (een specifiek gedeelte van) de samenleving, maar ook een servicecontract met de overheid kan een reden zijn voor het ontstaan van een non profit organisatie (Jurritsma, 2007). In vergelijking tot een profit organisatie is de verhouding tussen vraag en aanbod anders. Non profit organisaties hebben worden niet geleid door het bepalen van aanbod en afname op een vrije markt. Voor een non profit organisatie is de sponsor de voornaamste marktpartij. Deze sponsor is veelal de subsidiërende overheid (Kapteyn, 1986). Non profit organisaties leveren voornamelijk diensten gericht op verandering van menselijk gedrag of veranderende levensomstandigheden. Deze diensten worden vooral geleverd in de gezondheidszorg, het onderwijs, recreatiedoeleinden, welzijn en cultuuraspecten (Kapteyn, 1986). Het merendeel van de non profit organisaties vindt bestaansgrond in politiekethische besluitvorming. Gevolghebbende ligt de nadruk meer op interne en ideologische legitimering van de activiteiten dan op efficiëntie (Kapteyn, 1986). Naast het nastreven van ideële doelstellingen wordt een non profit organisatie ook gedreven door andere doelen. Bijvoorbeeld het genereren van winst. De bestemming van de winst is echter verschillend met de bestemming van winst in een profit organisatie. Net als profit organisaties dienen ook non profit organisatie doelstellingen te formuleren. Wegens het feit dat non profit organisaties rekening dienen te houden met een hoger hiërarchisch orgaan is het formuleren van doelstellingen voor dit organisatietype lastiger. Er kan onduidelijkheid met betrekking tot de doelgroep bestaan en er kan sprake zijn van discrepantie tussen politieke en ideële doelstellingen (Kapteyn, 1986; Jurritsma, 2007). Een non profit organisatie wordt beheerst op basis van kosten. Non profit organisaties hebben geen prijsmechanisme, maar werken aan de hand van eigen normstellingen voor wat betreft de hoogte van kosten. Deze normstelling is enerzijds een beleidsmatige keuze, anderzijds is deze opgelegd door een hiërarchisch hoger orgaan (Jurritsma, 2007). Waar profit organisaties een bewuste keuze kunnen maken wat betreft het aanwenden van externe financiering, zijn non profit organisaties structureel afhankelijk van deze externe financiering (Kapteyn, 1986). Om de klanttevredenheid optimaal te houden dienen non profit organisaties met bestaande middelen te voldoen aan een maximum van diensten (Soldevila & Oliveras, 2006; Jurritsma, 2007). Kortom, non profit organisaties zijn gesubsidieerde organisaties die aan de wensen van de klant moet zien te voldoen, echter wel mede volgens de doelstellingen van een hoger hiërarchisch orgaan (Jurritsma, 2007) SAMENVATTING Samengevat, profit organisaties zijn organisaties die gericht zijn op het genereren van financiële winst. Niet de productie of de dienstverlening, maar de winst is het uiteindelijke doel van dit type organisatie. Hieraan wordt eveneens de effectiviteit van de organisatie afgemeten. Non profit organisaties worden gekenmerkt door andere doelen dan het maken van winst. Dit sluit het maken van winst niet uit, maar winst is niet het finale doel. Het voornaamste verschil tussen profit organisaties en non profit organisaties is dus het type doelstelling. Scriptie Onbekend maakt onbemind? 14

20 Winstbeogend versus maatschappij gericht. Daarnaast is er een verschil te vinden op het gebied van het te leveren product, verschillende belangen, en de beheersing. Zowel profit organisaties als non profit organisaties vrijheid hebben met betrekking tot de inrichting van de organisatie. De strategische context is echter bepalend voor de geschiktheid van een bepaalde organisatiestructuur. Beide organisatietypen kiezen een strategie op basis van de structuur, de omgeving, de processen, de mensen en de activiteiten van een organisatie (Jurritsma, 2007). Beide organisatietypen vergen eveneens een professionele besturing (Wouters, 1999). Tabel 1. Kenmerken Profit Organisaties en Non profit Organisaties Kenmerken Profit Organisatie Non profit Organisatie Infrastructuur Vrije keuze voor de inrichting Vrije keuze voor de inrichting Strategische context Differentiatie Differentiatie Doel Profit beogend Maatschappelijk doel voorop (diversiteit in doelen) Partijen Contractvrijheid aanbieder en koper Aanbieder, koper en derden Activiteiten Product georiënteerd Dienst georiënteerd Dienst georiënteerd Prijssignaal Aanwezig Ontbreekt Doelstellingen Nauwkeurig geformuleerd en uitvoerbaar Onduidelijk geformuleerd en moeilijk uitvoerbaar Doelgroep Vastgesteld door de directie Onduidelijk welke doelgroep Financiering Niet structureel afhankelijk van externe financiering Structureel afhankelijk van externe financiering Beheersing Op basis van opbrengsten en kosten Efficiency voorop Op basis van kosten Effectiviteit bemoeilijkt door doelstelling Accent Externe economische legitimering Interne ideologische legitimering Bron: aangepast overgenomen uit Jurritsma, 2007 In dit hoofdstuk zijn twee verschillende organisatietypen beschreven. Nu het begrip organisatie is beschreven, is het voor een breder begrip van organisaties van belang om het begrip organisatieverandering te bespreken. Iedere organisatie heeft hier namelijk mee te maken. Scriptie Onbekend maakt onbemind? 15