PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

Transcriptie

1 PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen This full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. Please be advised that this information was generated on and may be subject to change.

2 Pieter Muijsken WAT IS KREOLISTIEK? 12 Inleiding 0 s Kreolistick is de studie van de pidgin- en kreolentalen. Hierbij speelt de vraag van hun oorsprong, van hun specifieke strukturele kenm erken, en van hun taalsociologische positie een belangrijke rol. Een pidgin taal wordt meestal gedefinieerd als een sterk gereduceerd taalsysteem dat gebruikt wordt in incidentele kontakten tussen sprekers van verschillende talen, en die voor niemand een moedertaal is (De Camp, 1971: 15). Een kreolentaal is dan een taal ontstaan doordat een pidgin moedertaalsprekers kreeg. De volgende parabel, afkomstig van Bickerton (1975: 173/4), kan het onderwerp van de kreolistick misschien duidelijker maken: Een ramp verwoest het huis van een familie. Ze m oeten het opgeven en een deel van de brokstukken kunnen ze gebruiken om een nieuw huis op te bouwen. Het wordt een ander huis dan wat ze eerst hadden, en, vanwege het gebrek aan materiaal, ook een ander dan wat ze misschien voor ogen hadden gehad. De kinderen van de familie groeien er in op en voor hen is het t enige huis dat ze kennen. Jaren later kom t er een belangrijk iemand langs. Die zegt dat het huis helemaal niet lijkt op hoe het er eigenlijk uit had m oeten zien, en haalt de bouwplannen tevoorschijn die eigenlijk gebruikt hadden m oeten zijn bij de bouw van het huis. Een mogelijke verbouwing m oet plaats vinden terwijl de familie in het huis blijven wonen. Nadat de hoge bezoeker weg is ontstaat er ruzie over de vraag of, en zo ja, hoe de verbouwing moet worden uitgevoerd. Tenslotte doet iedereen wat anders, hele kamers blijven in de oorspronkelijke staat, andere worden aangepast. Zo eindigt de parabel. Als je de taal in plaats zet voor het huis, kan je schematisch het verloop weergeven (zie p. 227). De ramp die tot het ontstaan van een jargon en daarna van een stabiel pidgin kan leiden, is meestal al dan niet gedwongen migratie, slavernij, koloniale overheersing, ongelijke handclskontakten, etc. Een groep mensen wordt gedwongen om een nieuwe taalvorm te ontw ikkelen, te gebruiken met vreemden die hun eigen taal niet spreken. 226

3 ta a l j taal Hoewel er bij het ontstaan van een jargon of pidgin verschillende talen betrokken zijn, is de woordenschat van het pidgin meestal van maar een taal afkomstig, de in de oorspronkelijke taalkontaktsituatie politiek en sociaal dom inante taal. Om dat dc meeste pidgins het gevolg zijn of waren van dc Europese koloniale expansie vanaf de 15c eeuw, is de woordenschat van dc meeste pidgins en kreolentalen afkomstig van een Europese taal (Portugees, Frans, Engels, Nederlands, Spaans). Straks zal verder ingegaan worden op de vraag hoe pidgins ontstaan. Als er na dc oorspronkelijke sociale disruptie die tot het pidgin leidde, een nieuwe maatschappij ontstaat, bijvoorbeeld op de plantages van dc Caraïbische eilanden of van dc eilanden in het Stille Zuidzecgebied, dan kan het zijn dat dc kinderen van nieuw gevormde huwelijken opgroeien met alleen dc pidgintaal als model, en dat ze die pidgin taal uitbouwen tot een volledige, natuurlijke moedertaal. Zo zijn er cen aantal kreolentalen ontstaan, dic zich als volledige talen alleen van dc niet-kreolentalcn onderscheiden dat ze ontstaan zijn uit een pidgin. Later zal ingegaan worden op dc vraag wat er precies gebeurt als een pidgin wordt uitgebouwd tot kreolentaal. Als er eenmaal een kreolentaal is ontstaan kunnen er drie dingen gebeuren. In dc ccrstc plaats kan dc taal gewoon blijven bestaan zonder grote veranderingen te ondergaan. In de tweede plaats kan dc kreolentaal zijn status als moedertaal verliezen en alleen voortbestaan als lingua franca, gebruikt als kom m unikatiem iddel tussen verschillende taalgemeenschappen. Ten derde kan er een post-kreools kontinuum ontstaan. Dit laatste kan gebeuren als a. naast dc kreolentaal in een bepaald gebied de Europese taal gesproken wordt dic oorspronkelijk de w oordenschat voor dc kreolentaal geleverd heeft; b. er een zekere mate van sociale mobiliteit aanwezig is in de taalgemeenschap. Als gevolg van deze twee omstandigheden gaan sprekers van de kreolentaal steeds meer allerlei kenm erken van dc standaardtaal overnemen, zodat er een hclc reeks taalvariëteiten ontstaat tussen het kreools cn 227

4 dc Europese standaardtaal. Deze variëteiten vloeien in elkaar over, en sprekers uit de taalgemeenschap beheersen vaak een heel stuk uit het kontinuum van variëteiten. Verderop in dit artikel zal een voorbeeld gegeven worden van een kontinuum. Waar worden kreolentalen gesproken en door wie? 1 De meeste nog bestaande pidgins worden gesproken in Afrika en in dc Stille Occaan. Op de hierbij opgenomen kaart staan er enkele aangeduid. In Afrika hebben de pidgintalen vooral een funktic in dc kontakten tussen de verschillende stammen. Het Fanagaló, bijvoorbeeld, w ordt gebroken door de arbeiders van de mijnen rondom Johannesburg, als ze met een kollega van cen andere stam praten. Kreolentalen vinden we voornamelijk in het Caraïbische Zeegebied, in YVest-Afrika, en in het Verre Oosten. Dc Caraibische kreolentalen worden gesproken door de afstammelingen van de negerslaven, die voor werk in de suikerplantages waren geïm porteerd. Hier worden slechts cen klein aantal kreolentalen opgenoemd, gerangschikt naar hun woordenschat. Dc nummers verwijzen naar de kaart. Pidgins: 1. Lingua Franca (nu uitgestorven, Middellandse Zeegebied) 2. Lingala 3. Fanagaló (Zuid Afrika) Kreolentalen m et Franse woordenschat: 4. Haiti 5. Louisiana 6. Cayenne 7. Seychelles Kreolentalen met Engelse woordenschat: 8. Krio (Sierra Leone) 9. Jam aica 10. Sranan (Suriname) 11. Tok Pisin (slechts gedeeltelijk gekreoliseerd pidgin, Papua Nieuw Guinea) Kreolentalen m et Portugese woordenschat: 12. Kaapverdische eilanden 13. Sao Tomé 14. Macao Kreolentalen m et Spaanse woordenschat: 15. Papiamentu (Ned. Antillen) 228

5 * - CM 229

6 16. Philippijncn Kreolentalcn met Nederlandse woordenschat: 17. Negcrhollands (nu praktisch uitgestorven, U.S. Virgin Islands) 18. Afrikaans (kontrovcrsicle kwestie of het kreolentaal is om dat voor veel blanken ter plaatse het "gemengde karakter van het Afrikaans stotend is). De bibliografie in Reinecke e.a. (1975) geeft een uitvoerig overzicht van de pidgin- en kreolentalcn, cn de bronnen voor deze talen. De ontwikkeling van de kreolistiek 2 Dc kreolistiek heeft zich in de afgelopen twintig jaar ontwikkeld van een marginaal onderzoeksgebied van een paar enthousiaste filologen, eenzame veldwerkers, en avontuurlijke reizigers, tot een bloeiende discipline met theoretische cn universalistische pretenties, zo halverwege op dc grens tussen theoretische taalwetenschap cn sociolinguis- tiek. Dc redenen dic tot deze ontwikkeling geleid hebben zijn zeer verschillend: a. De politieke cn kulturcle emancipatie van bepaalde delen van het Caraïbisch gebied, met name Jam aica; b. Een sterk gegroeide belangstelling voor vcrnaculaire taalsystemen, zoals dc indianentalen, cn ook dc Europese minderheidstalen; c. Dc sterk gegroeide aandacht voor de zwarte kuituur, met name in O o 7 dc V.S., waaronder dan ook dc Black English Vernacular (cf. Labov, 1972) valt; d. Een gedeeltelijke heroriëntatie van dc taalkunde, waarbij aspekten van taalvariatie, -verwerving, -verandering, cn -vermenging sterk op dc voorerond treden. O Op deze laatste reden zal ik wat uitgebrcidcr ingaan. Een belangrijke stroming binnen dc huidige kreolistiek is dic van het dynamic paradigm (Sankoff, Bickerton, Bailey, Labov; cf. Sankoff, 1975). Terwijl cr binnen het Chomskyaanse paradigma geabstraheerd wordt van taalvariatie en taalverandering, stellen dc vertegenwoordigers van het dynamische paradigma die twee aspekten centraal in de taalkunde: pas door het onderzoeken van dc veranderingen dic talen ondergaan en de manieren waarop deze veranderingen worden gerealiseerd in dc taalgemeenschap kan men iets over het verschijnsel taal te weten komen. Dc pidgin- cn kreolentalcn vormen vanwege de uitermate grote veranderlijkheid cn variatie die zij vertonen een natuurlijk on- 230

7 derzoeksgebied voor de voorstanders van het dynamisch paradigma. Het kan trouwens gezegd worden dat de grondleggers van de kreolistick, de Duitse romanist Hugo Schuchardt ( ) en de Nederlandse graecus Derk Christiaan Hesscling ( ), eigenlijk al voorstanders waren van het dynamisch paradigma. In hun werk benadrukten ze het variabele karakter van taal, het proces van taalvermenging en grillige taalverandering, en hoe moeilijk het is om algemene uitspraken te doen over taalveranderingsprocessen. Overigens blijft de krcolistick een uitermate gevarieerd beeld vertonen, wat betreft theoretische opstelling en interesse van de onderzoekers; in feite is er sprake van ccn interdisciplinair onderzoeksgebied, waarin deskriptieve taalkunde, anthropologie, sociolinguistiek, historische taalkunde, tweede taalverwervingsonderzoek, lexicografie, en generatieve grammatika een al dan niet harmonische bijdrage leveren. Theoretische perspektieven 3 De belangrijkste vraag in de krcolistick is: welke taalkundige en sociologische processen hebben geleid tot de taalvariëteiten die we nu vinden. Hier zullen vier van deze proccssen afzonderlijk worden besproken: pidginisatie, taalvermenging, kreolisatie, en dekreolisatie. Bijna alle voorbeelden zullen gehaald worden uit het Nederhollands (cf. Van Diggelen, 1978a, b). 3.1 Pidginisatie Over de vraag, hoe een pidgintaal ontstaat, zijn twee theorieën in omloop: de baby talk -theoric, en de onvoltooide-tweede-taalverwerving-theorie. Beide theorieën gaan uit van taalkontaktsituatie waarin sprekers van ccn prestige-taal moeten kommuniccren met sprekers van één of meer talen met weinig prestige. Schematisch dus als volgt: Spreker x Hier is A de prestige taal, en zijn Bi n de niet-prestige talen. De sprekers van taal A zijn de slavenhandelaren, de voormannen op de

8 plantages, de kooplieden, etc., al naar gelang de taalkontaktsituatie. De sprekers van talen Bj n slaven, inboorlingen, etc. Nu is de bewering van de baby talk -thcorie dat een pidgintaal zijn gereduceerde of vereenvoudige karakter te danken heeft aan de pogingen van SprckcrtaaJ A om zijn taalgebruik zo eenvoudig mogelijk te maken, zodat SprekerstaalB ^ n hem kunnen verstaan. Deze vereenvoudigingen zouden erg lijken op de vereenvoudigingen die een moeder aanbrengt in haar taalgebruik als zij praat tegen een baby. Vandaar de naam baby talk. De sprekers van de onderworpen talen zouden dan het gereduceerde taalgebruik van Sprekcrtaal A gaan nadoen, en zo zou het pidgin ontstaan. Nu is het inderdaad zo dat sprekers hun taalgebruik enigszins vereenvoudigen als ze in hun eigen taal moeten kom m uniceren met buitenlanders die de taal niet of niet goed kennen (cf. Ferguson, 1972; Werkgroep Taal Buitenlandse Werknemers, 1978). De kenmerken van dit soort gereduceerde taalgebruik zijn onder meer het gebruik van initiatieven in plaats van persoonsvormen, het weglaten van lidwoorden, van koppelwerkwoorden, etc. Deze kenmerken vinden we ook in pidgin- en krcolcntalen terug, voor een gedeelte. Een probleem is alleen dat (a) de baby talk niet altijd de juiste voorspellingen doet over welke strukturen of elementen gereduceerd w orden; (b) pidgintalen veel meer reduktie hebben ondergaan dan de meeste vormen van baby talk. Daarom w ordt door de meeste onderzoekers de onvoltooide-tweede-taalverwerving-theorie geaccepteerd. De onvoltooidc-twecdc-taalverwerving-thcorie gaat ervan uit dat pidgintalen ontstaan doordat sprekers van de talen Bi...n taal A gaan gebruiken om met elkaar te kommunicercn, maar waarbij er niet voldoende sprekers van taal A aanwezig zijn om deze goed te leren. Schematisch als volgt, waarbij G A tika s van taal A. 1 n staat voor benaderingsgramma- taala i De halverwege grammatika G A. evolueert dan onder bepaalde o m standigheden in de richting van een jargon, en daarna in de richting 232

9 van een gestabiliseerd en gehomogeniseerd pidgin. Het kan namelijk best zijn dat sprekers van de talen >n allemaal op een heel andere manier taal A aan het leren zijn, afhankelijk van hun eigen taalachtergrond. De onvoltooidc-twecde-taalverwerving-theorie kan een aantal van de belangrijkste verschillen tussen het Negerhollands en het Nederlands goed verklaren. Deze zijn: a. het Nederlands heeft de persoonsvorm op de tweede plaats in hoofdzinnen, op de laatste plaats in bijzinnen; het Negerhollands heeft SVO volgorde, waarbij het werkwoord altijd op het onderwerp volgt, in hoofd- en bijzinnen. Vergelijk: welk werk kan jij doen? wa werak ju kan du? op een morgen is hij naar de plantage gegaan én frufru ham a lö a di plantai dezelfde vrouw die hij in zijn droom gezien h e e ft da selaf frou wa am a k i a si drom We kunnen dit verschil tussen het Negerhollands en het Nederlands goed verklaren vanuit de onvoltooide tweede taalverwerving theorie: één van de mogelijke oppervlakte volgorde van het Nederlands, waarschijnlijk de frekwentste, werd gegeneraliseerd als basisvolgorde. b. het Negerhollands bezit geen r pronom ina (er, daar, etc.): wat wil je erm ee doen? wagut ju wil duc m it d ie? hij weet er niets van am no wét én gut fa n d i Het is duidelijk dat de afwezigheid van r pronom ina een vereenvoudiging van de Nederlandse grammatika inhoudt (cf. Van Riemsdijk, 1978), zodat ook dit verschil de onvoltooide-tweede-taalverwerving-theoric ondersteunt. Het is vooralsnog onduidelijk of de baby talk -hypothese ook de juiste voorspellingen doet op deze punten. Het onderzoek in Werkgroep Taal Buitenlandse Werknemers (1978) konkludeerde dat in sommige omstandigheden Nederlanders tegen buitenlanders de SVO generaliseerden, in andere de SOV volgorde. Wat r pronom ina betreft, hierover heeft de baby taik -theoric niets te zeggen. De betrekkelijk oppervlakkige aanpassingen die baby talk kenm erken gaan niet zover als het produceren van r-ioze zinnen. Andere verschillen tussen het Negerhollands en het Nederlands, zoals 233 f

10 dc afwezigheid van passief-morfologie, en van verb-raising (cf. Evers, 1975) m oeten nog nader bestudeerd worden. 3.2 Taalverm enging Vermenging van de A-taal en de B-talen speelt een duidelijke, zij het misschien ondergeschikte rol in het proces van kreolisatie. Het kan zijn dat in het onvoltooide-twcede-taalverwervingsproces dc m oedertalen van de ondergeschikte sprekers een bepaalde rol spelen, d.w.z. dat in de vorming van de pidgintaal taalvermenging al optreedt. Verder kan bij dc vorming van de kreolentaal zelf nog taalvermenging optreden, namelijk als de kinderen van pidginsprekers de kreolentaal opbouwen deels uit dc pidgintaal, en deels met calques van konstruktics uit de moedertaal van hun ouders. Een calque is een letterlijke woord-voor-woord vertaling van een uitdrukking uit een andere taal, bijvoorbeeld hij trapte tegen de em m er voor de Engelse uitdrukking he kicked the bucket, hetgeen hij ging dood betekent. Dat taalvermenging niet meer opgetreden is bij het proces van kreolisatic heeft waarschijnlijk te maken met twee dingen. In de eerste plaats hadden de slaveneigenaren het beleid om op één plantage slaven m et zoveel mogelijk verschillende taalachtergronden te zetten, om te voorkom en dat de slaven samenzweringen en opstanden gingen voorbereiden met stamgenoten. Hierdoor was natuurlijk dc invloed van elke specifieke taal op het kreools wat beperkt. Een tweede reden is misschien dat er taalintrinsieke beperkingen op taalvermenging bestaan, die zich het sterkste uiten in de syntaxis, in mindere mate in de fonologie, en praktisch niet in het lexikon. Toch zijn er wel voorbeelden te geven van invloeden van de Afrikaanse talen op de syntaxis van het Negerhollands. Ik geef hier twee voorbeelden, zonder overigens de Afrikaanse achtergronden te bespreken: a. seriële werkwoorden: kijk hem hard hiervandaan hollen ki am 16 k u r ilb 16 ( hollen lopen ) als je wat vliegen voor mij kan vangen as ju kan fa n som fligi g i mi ( vangen geven ) Kenmerk van een aantal talen uit West Afrika is dat ze in plaats van voorzetsels bepaalde werkwoorden gebruiken, zodat er w erkw oordreeksen ontstaan. Het gebruik van deze reeksen staat echter nogal marginaal in de syntaxis van het Negerhollands. b. benadrukking van het werkwoord door vooropplaatsing en herhaling: 234

11 ik heb werkelijk geslapen slacp mie ka slaap ik ga al loop mie le loop Deze konstruktie vinden we alleen in de oudere teksten. In vroeg twintigste-eeuwse teksten vinden we alleen nog de vooropplaatsing van niet-verbale konstituenten, voorafgegaan door a: alleen hem hebben wij a am alc on ha ík heb hem gedood a m i ka m ata am Het resultaat van taalvermenging wordt met substratum aangeduid. Deze term gaat terug naar de filologie, die probeerde het ontstaan van de Romaanse talen uit het Latijn te verklaren. De vraag is dan in hoeverre het Latijn substratum invloeden heeft ondergaan, d.w.z. zich heeft vermengd met andere talen in haar ontwikkeling naar de Romaanse talen. Niet alle kreolentalen vertonen duidelijke substratum-invloeden. Aan de ene kant vinden wc talen zoals het Sranan en het Haitiaans, waar de besproken konstrukties tamelijk frekwent zijn, en aan de andere kant talen zoals het krcools van de Seychelles, waarin nauwelijks van substratum-vcrschijnsclen sprake lijkt te zijn. 3.3 K reolisatie Terwijl in een eerder stadium van de kreolistiek de belangrijkste vraag leek te zijn, hoe een pidgin ontstaat, is er sinds het begin van de jaren zeventig steeds meer belangstelling gekomen voor het proces van kreolisatie op zich. Tegelijkertijd heeft zich de vraag van de kreolisatic ontwikkeld van een historisch naar een taalkundig en psychologisch probleem. Ik zal eerst de historische problematiek bespreken, en daarna de taalkundige problematiek. Er blijken, althans in het geval van een aantal kreolentalen met een Europese woordenschat, allerlei overeenkomsten te bestaan tussen de verschillende kreolentalen, overeenkomsten die een verklaring behoeven. Hierbij is de meest opvallende die in de pre-verbale partikels, die aspekt, tijd en m odus aangeven. We vinden in een heleboel kreolentalen drie van die partikels, die verschillen in fonologische vorm, maar overeenkomen in betekenis en onderlinge volgorde. We vinden, als ze alle drie voorkom en, de volgorde: 235

12 [onderwerp] [verleden tijd] irrealis of tock. tijd perfektief of duratief [werkwoord] Verder vinden we vaak: a. het derde-persoon-meervoud voornaamwoord als meervoudsmarkeerder; wie heeft ze schoon gemaakt da wie ha maek sender skoon die kabaj sender mit die nceger sender de paarden met de negers Deze konstruktie vinden we verder in het Papiamentu en een aantal andere kreolentalen. b. het woord voor geven funktioneert ook als prepositie aan of voor ; We zagen in de sektie over taalvermenging ai een voorbeeld hiervan. c. w at, wie, w anneer, w aar worden uitgedrukt met welk ding/ persoon/tijd/plaats; wie wie wa w at wa, wat ple wanneer, wat tit w aar w anneer Deze generalisatie blijkt voor het Negerhollands dus slechts gedeeltelijk op te gaan. d. een aantal specificatoren van het substantief worden erna, en niet ervoor geplaatst; Dit is niet het geval voor het Negerhollands. e. er is een algemene lokatieve prepositie na\ na bobo boven, o p na bini binnen, in Hoe m oeten we het bestaan van deze overeenkomsten verklaren? Er is een theorie dat alle kreolcntalcn van een pidgintaal afstammen, het West-Afrikaans Portugees Pidgin (WAPP). Deze theorie w ordt de m onogenetische theorie genoemd (monogenese = afstamming van een bron). Ze luidt als volgt: Tijdens de 15e en 16e eeuw, een periode die cruciaal was voor het ontstaan van de meeste kreolentalen, speelden de Portugezen een belangrijke rol in de slavenhandel, en het internationale taaltje dat in die handel werd gebruikt was een 236

13 handelspidgintaal met een Portugese woordenschat, het WAPP. De eerste taal dus die de slaven leerden, was het WAPP, en de kreolentalen hebben hun vele overeenkomsten aan het WAPP te danken. Nu is de vraag natuurlijk hoe een dergelijk algemeen WAPP te rijmen valt m et de verschillende woordenschatten van de bestaande kreolentalen: de kreolentalen met een Portugese woordenschat vormen maar een minderheid. Daarom beroept de theorie der monogenese zich op het idee van de relexifikatie. Relexifikatie is letterlijk het vervangen van een lexikon, een woordenschat, door een ander lexikon. Zouden de negerslaven eenmaal op een plantage zijn aangekomen, dan zouden ze de Portugese woordenschat van het WAPP vervangen door de woordenschat van de taal van de opzichters, maar verder het WAPP intakt laten en uitbouwen tot een kreolentaal. We krijgen dan het volgende beeld: Portugees WAPP RELEXIFIKATIE Engels Frans Nederlands Spaans Afgezien van de vele overeenkomsten tussen de verschillende kreolentalen die hierboven geciteerd werden, zijn er nog een paar argumenten voor de theorie der monogenese. In de eerste plaats is er in het binnenland van Suriname een kreolentaal, het Saramaccaanse genoem d, m et voor een deel een Portugese, voor een deel een Engelse woordenschat. De relexifikatie theorie zou dit feit heel goed kunnen verklaren: de negerslaven waren het WAPP aan het relexificeren met Engelse woorden, maar dit proces werd halverwege onderbroken om dat ze wegvluchtten het oerwoud in. Inderdaad gaat het hier om een taal van bosnegers, d.w.z. afstammelingen van weggelopen negerslaven. Een tweede argument is dat we in veel kreolentalen nog steeds w oorden van Portugese afkomst aantreffen. In het Negerhollands vinden we onder meer ka perfektief aspekt (Port. acabar voltooien ), 16 onmiddellijke toekom st (Port. logo spoedig ), en een aantal zelfstandige naam w oorden en werkwoorden. Toch zijn er een aantal bezwaren aan te voeren tegen de monogenetische theorie. De historische evidentie voor het algemene karakter van de WAPP is nogal mager. Verder zijn er een aantal kreolentalen, 237

14 dic vvcl dc eerdergenoem de gemeenschappelijke karakteristieken bezitten, maar waarschijnlijk niet van het VVAPP af kunnen stammen. Tenslotte zijn een aantal van de gemeenschappelijke kenmerken te ingewikkeld om in een handelspidgin zoals het VVAPP dat geweest moet zijn voor tc komen. Zonder een sterke Portugese invloed op het krcolisaticproccs tc verwerpen, zijn toch een groot aantal onderzoekers gebleven bij dc wat konventionelerc theorie der polygenese (polygenese = afstamming van vele bronnen). Maar ook zij m oeten proberen de overeenkomsten tussen de krcolcntalen tc verklaren. Dit doen zij door te verwijzen naar universele karakteristieken van pidginisatie of van kreolisatic. Bij pidginisatie moeten we denken aan dc vereenvoudigingen dic het gevolg zijn van baby talk of van onvoltooide tweede taalverwerving. Het idee is dan dat elke vorm van simplifikatic, van welke taal dan ook, zo ongeveer tot hetzelfde produkt leidt. De gemeenschappelijke kenmerken der kreolentalen zouden dan eigenlijk dc grootste gemene deler, de com m on core van alle talen zijn. Nu zou van een aantal kenmerken inderdaad gezegd kunnen worden dat ze mogelijkerwijs tot de com m on core van talen zouden kunnen behoren, maar dit geldt lang niet voor allemaal. Daarom is een verklaring in termen van universele kenmerken van het krcolisaticproccs aantrekkelijker. Hoe luidt dic verklaring? Als het kind van pidginsprekendc ouders het pidgin taalaanbod m oet gaan om zetten in een natuurlijke taal, dc krcolentaal, dan m oet hij of zij het pidgin aanvullen m et zelfbedachte strukturen, want op zich is het pidgin strukturccl onvolledig, en kan het onnatuurlijke elementen of strukturen bevatten, die dan vervangen zouden m oeten worden. Dic zelf bedachte strukturen kunnen alleen afkomstig zijn uit de universele grammatika inherent aan het taalverwervingssysteem: O O Hier is dus de rol van de universele grammatika veel direkter dan in het gewone taalverwervingsproces. Ze wordt ingeschakeld om extra materiaal tc leveren. De strukturen dic de kreolentalen gemeen hebben zijn gedeeltelijk of geheel het resultaat van dc toevoegingen van dc universele gram m atika. Dit wordt het sterkste betoogd door Bickerton (1974), waar 238

15 wordt gepoogd om de overeenkomsten tussen de pre-verbale partikels te verklaren uit de struktuur van de perceptie. Welke onderscheidingen zijn essentieel in het beschrijven van handelingen? Bickcrton claimt dat dit er drie zijn: a. of een handeling zich voor een ander m om ent heeft afgespeeld, of niet; b. of een handeling zich werkelijk afspeelt, of in de verbeelding; c. of een handeling zich op één m om ent afspeelt, of gedurende een zekere tijd. Deze drie onderscheidingen komen dan overeen met de eerder genoem de partikels. In het Negerhollands vinden we de volgende pre-verbale partikels: ha of a sal of sa ka handeling in het verleden handeling in de verre toekom st voltooide handeling Verder is er een duratief le/lö en een lö dat nabije toekom st aangeeft. In het geheel genomen vinden we dan: tha Ö [.ï/lel Niet alle kombinaties van deze partikels zijn mogelijk. Zo kom t ha sal zelden voor, maar ha ka wel: nadat hij was gaan zitten aster hem ha ka sit neer om dat ik heb gehoord fordimaek mi ha ka hoor Ook vinden we sa ka: je zult dit gedragen hebben in je handen ju sa ka dra di a ju han dan zal hij zijn weg niet gevonden hebben so dan am nu sa ka fin si pat Verder w ordt duratief lö wel gekombineerd m et (h)a: op een dag lag hij te slapen én dag ham a lö slap 239

16 zijn buik was hem aan het pijn doen si bik ha lö pin am In de vroegere teksten kom t vooral le voor, latere teksten hebben uitsluitend lö. Hoewel het partikelsysteem van het Negerhollands uitgebreider is dan het minimale systeem dat Bickerton beschrijft, ondersteunt het zijn hypothese wel. Opvallend is dat de partikels niet duidelijk op één kategorie van het Nederlands terug gaan, maar zijn samengesteld uit verschillend lexikaalmateriaal: ha Nederlands h e b b e n? sal Nederlands zal lö Portugees logo ka Portugees/Spaans acabar le Ewc /é'/tshi rel /Nederlands leggen? Hoewel het uit geheel verschillend lexikaal materiaal is opgebouwd, is de interne struktuur van het partikelsysteem koherent. Een belangrijk deel van het toekomstige kreolisatie-onderzoek zal een poging inhouden om de hypothese dat de universele grammatika een direkte rol speelt in het ontstaan van een kreolentaal nder te onderzoeken. 3.4 D ekreolisatie In verschillende gedeelten van het Caraïbisch gebied bestaan kontinua van taalvariëteiten, die ontstaan zijn doordat de standaardtaal de kreolentalen meer en meer is gaan bei'nvloeden. Dit proces kan leiden tot het verdwijnen van de kreolentaal. Dit is gebeurd met het Negerhollands, dat onder de invloed van het Engels ingrijpend veranderd en verdwenen is. De toenem ende invloed van het Engels op het Nedcrhollands is niet gedokum enteerd. Toch is het mogelijk om er een indruk van te krijgen. Hier worden slechts voorzichtig enkele voorbeelden gepresenteerd: a. naast de kopula w èsy krijgen we ook bin of bi\ toen hij achttien jaar oud was weni am a wès aktin ja hou ik ben een beetje ziek mie bin beetje sik waarom is je m ond zo lang? wama ju mun bi so lari? 240

17 Mogelijkerwijs is bin of bi een latere vorm, ontstaan onder invloed van het Engels. b. infinitief kom plem enten worden in het Negerhollands gevormd met fo (afgeleid van Nederlands voor en misschien ook Engels fo r). Nu varieert deze konstruktic om dat soms het onderwerp van het infinitief kom plem ent w ordt gevolgd door een tw eede/o, en soms niet, zonder dat er van een betekenis verschil sprake kan zijn: hij heeft een groot werk voor hem om te doen arrij ha ën grot wer k fo am 2 fo due fo NP fo VP zij zal eten gaan maken, opdat hij (dat) naar zijn grootm oeder brengt arrij ló ló ma jet fo am 2 dra fo si grani fo NP VP Nu vertonen veel kreolentalen een vergelijkbare konstruktie, waarin de onderschikkingsmarkeerder is afgeleid van het voorzetsel voor : Papiamentu pa Spaans, Portugees para Sranan fu Engels fo r Haitiaans p u Frans p o u r Hier treedt echter nooit een tweede pa, fu, of p u op. Daarom zou ik willen suggereren dat de tweede fo in het Negerhollands ontstaan is in het proces van dekreolisatie, onder invloed van de Engelse fo r... to... konstruktie. Hierbij zou het Engelse... to... geherinterpreteerd zijn als een tweede fo. Konklusie 4 Meestal worden pidgin- en kreolentalen afgeschilderd als produkten van een tropische omgeving, en meestal ook als zaken uit een koloniaal verleden. Inderdaad worden de meeste van de ons bekende pidgin- en kreolentalen gevonden in de Derde Wereld, en is een groot aantal ervan het produkt van de slavernij. Men m oet zich echter afvragen of het in de huidige omstandigheden van industriële samenlevingen ook mogelijk is dat pidgins zich o n t wikkelen. Hierbij m oet vooral gedacht worden aan de om standigheden waarin buitenlandse arbeiders verkeren in de Europese industrielanden. Verm eer (1978) konkludeert dat het Nederlands van buitenlandse werknemers geen pidgintaal is, maar het is niet ondenkbaar 241

18 clat onder verdere ongunstige sociale omstandigheden een pidgin zou kunnen ontstaan in de Bondsrepubliek of in Nederland. Bibliografie Bickcrton, D Creolization, Language Univcrsals, Natural Semantax, and the Brain. Ms., lezing gehouden op het First International Conference on Pidgins and Creoles, Hawaii, Dynamics o f a Crcolc System. Cambridge University Press. DcCamp, D Introduction: the study of pidgin and creole languages. In: D. Hymes (red.) Pidginization and Creolization of Languages. Cambridge University Press. Diggelen, M. van 1978a Het Negerhollands. Geschiedenis, grammatika en vergelijking met het Nederlands. Doktoraalskriptie, Universiteit van Amsterdam. 1978b Negro-Dutch. In: P.C. Muysken (red.), Amsterdam Creole Studies II. Publ. van hct Inst, voor Algemene Taalwetenschap, No. 20. Evers, A The transformational cycle in Dutch and German. Indiana University Linguistics Club. Ferguson, Ch.A Towards a characterization of English Foreigner Talk. Anthropological Linguistics, Vol. 17, No. 1. Labov, W Language iri the Inner City. University of Pennsylvania Press. Reineckc, J., et al Bibliography o f Pidgin and Creole Languages. University of Hawaii Press. Riemsdijk, H. van 1978 A Case Study in Syntactic Markedness. On the binding nature o f prepositional phrases in Dutch. Foris Publishers. Sankoff, G A quantitative paradigm for the study of communicative competence. In: Bauman &: Sherzer (eds.), Explorations in the ethnography o f speaking. Londen. Vermeer, A.R Spreken buitenlandse arbeiders een pidgin. Ms. Werkgroep Taal Buitenlandse Arbeiders 1978 Nederlands tegen buitenlanders. Publ. van het Inst. voor Algemene Taalwetenschap, No