Schaapstreek 48 te Sleen (gemeente Coevorden) Een archeologisch bureauonderzoek

Transcriptie

1 Schaapstreek 48 te Sleen (gemeente Coevorden) Een archeologisch bureauonderzoek Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2)

2 Administratieve gegevens provincie: gemeente: plaats: toponiem: bevoegd gezag: opdrachtgever: Drenthe Coevorden Sleen Schaapstreek gemeente Coevorden DLV Advies centrumcoördinaten: / kaartblad: 17O onderzoeksmeldingsnummer: beheer documentatie: Libau, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, gemeente Coevorden en E- depot rapport: (versie 2) uitvoerder: auteur: autorisatie: Libau M. de Jong MA Mevr. N. van der Mei telefoon: Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2)

3 Schaapstreek 48 te Sleen (gemeente Coevorden) Een Archeologisch Bureauonderzoek Planvoornemen In opdracht van DLV Advies, vertegenwoordigd door dhr. I. Boersma, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor de locatie Schaapstreek 48 te Sleen (zie figuur 1). Aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen tot de bouw van een ligboxenstal met mestkelder. De nieuwe stal wordt circa 19 m bij 82 m groot. Met uitzondering van de voergang en vermoedelijk ook het strohok en de machineruimtes wordt de stal geheel voorzien van een mestkelder (over een oppervlak van ten minste 15 m bij 68 m). Deze wordt aangelegd op circa 2,2 m onder maaiveld. Het gebied waar de ingrepen gaan plaatsvinden, wordt hieronder verder aangeduid als plangebied. Figuur 1: Topografische kaart waarop Schaapstreek 48 te Sleen is aangegeven met een pijl (Opentopo.nl). De bouwlocatie is aangegeven met een rood kader. In de inzet is een recente luchtfoto opgenomen, waarop de bouwlocatie eveneens met een rood kader is aangegeven (PDOK). Landschappelijke en aardkundige informatie Het plangebied ligt in het Westerveld, tussen de dorpen Benneveld en Sleen. Aan de westzijde wordt het Westerveld begrenst door beek De Laak, aan de oostzijde ligt de zogenaamde Rug van Sleen (onderdeel van de Rolderrug; zie Geheugen van Drenthe). De Rolderrug maakt deel uit van het systeem van de Hondsrug, dat bestaat uit een serie min of meer parallel lopende noordwest-zuidoost georiënteerde ruggen. Op de fysisch geografische kaart van de provincie Drenthe is aangegeven dat het plangebied in een premorenale vlakte met kleinschalig reliëf ligt (code Pv1; zie bijlage Fysisch geografische kaart). Langs de rand daarvan, iets ten oosten, zuiden en westen van het plangebied, ligt een smeltwaterdal (code Nl1b). Ten westen en zuiden hiervan ligt een beekdal met kleinschalig reliëf en (met uitzondering van de randen van het beekdal) een pakket veen van meer dan 40 cm dikte (codes Fl1 en FOl1). Dit is het beekdal van De Laak. Ten westen daarvan ligt de Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2) 1

4 glaciale rug waarop Benneveld is ontstaan. Het Westerveld, en daarmee ook het plangebied, liggen in de vlakte tussen de Rug van Sleen en het beekdal. Op de bodemkaart is het plangebied gekarteerd als veldpodzolgronden bestaande uit leemarm en zwak lemig fijn zand (code Hn21; zie bijlage Bodemkaart). Podzolbodems ontstaan in goed ontwaterde zandgronden. In de prehistorie vestigde men zich bij voorkeur op dit soort droge plaatsen, vooral wanneer ook vers water in de nabijheid voor kwam, zoals hier het beekdal van De Laak. Het beekdal is ook op de bodemkaart duidelijk herkenbaar, hier geclassificeerd als madeveengronden op zand zonder humuspodzol en beginnend ondieper dan 120 cm onder maaiveld (code avz). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) valt de Rug van Sleen duidelijk op door de hoge ligging en het beekdal van De Laak door de lagere ligging (zie figuur 2). De vlakte van het Westerveld is ter plaatse van het plangebied rond de 15,5 m +NAP hoog. De hoogte loopt vanaf hier vooral in zuidelijke richting vrij abrupt af. Figuur 2: Hoogteverschillen in en rondom Schaapstreek 48 te Sleen (AHN2; nationaal georegister.nl). De ligging van Schaapstreek 48 is aangeduid met een pijl. Archeologische informatie Op de archeologische beleidskaart van de gemeente Coevorden (ADC; bewerking gemeente Coevorden, 2012) is aangeven dat voor het plangebied een hoge archeologische verwachting geldt. Het beekdal van De Laak is aangegeven als provinciaal belang, het plangebied ligt echter buiten de begrenzing van dit gebied. Het plangebied is niet geregistreerd op de Archeologische Monumentenkaart (AMK; zie bijlage Kaart archeologie). Wel is op het erf van Schaapstreek 48, grenzend aan het plangebied, een archeologische waarneming weergegeven 1. Hier zijn nederzettingsresten uit het laat-neolithicum tot en met de bronstijd gevonden, mogelijk met uitloop tot in de midden-ijzertijd (waarneming 33537). Hieronder bevindt zich neolithisch aardewerk. Deze vondsten zijn gedaan tijdens de ontginningen in de jaren 30 van de 20 ste eeuw (gemeld in 1937). De vondsten zullen afkomstig zijn van een iets groter gebied dan de weergave van de puntlocatie van waarneming doet vermoeden (zie bijlage Kaart archeologie). 1 De hier genoemde waarnemingsnummers hebben betrekking op ARCHIS2. De vernieuwde database ARCHIS3 is alleen gebruikt voor het recente onderzoek ter plaatse van Schaapstreek 46. Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2) 2

5 In de directe nabijheid van het plangebied zijn zes vuursteenvindplaatsen uit het mesolithicum en/of het neolithicum (waarnemingen 17020, 33557, , , en ) en een ongedateerd grafveld (waarneming ) aangetroffen. De bovengenoemde waarneming ligt op het erf van Schaapstreek 46. Dit erf is onderwerp geweest van een archeologisch bureauonderzoek (De Jong, 2016) en is ook middels een archeologisch booronderzoek onderzocht (Kerkhoven, 2016). Tijdens het booronderzoek (onderzoeksmelding ) werden een fragment verbrand vuursteen, een mogelijk bewerkt stuk vuursteen en een gecalcineerd fragment van dierlijk bot aangetroffen. De bodem bleek nog grotendeels intact te zijn. De diepte van de bodemlagen waarbinnen archeologische resten zich bevinden ligt circa 40 cm tot 80 cm onder maaiveld. De overige waarnemingen die zijn gedaan rondom het plangebied op het Westerveld van Sleen en op de rand ervan aangrenzend aan het beekdal betreffen: één vuursteenvindplaats uit het mesolithicum en/of het neolithicum (waarnemingen ), vlakgraven uit het midden- en laat-neolithicum (waarnemingen en ), een bijl van de Trechterbekercultuur uit het midden-neolithicum (waarneming ), een bijl uit de late bronstijd of ijzertijd (waarneming 42), aardewerk uit de ijzertijd (waarneming 410), nederzettingsresten uit de perioden ijzertijd en/of Romeinse tijd (waarnemingen en ) en aardewerk uit de Romeinse tijd (waarneming 16932). Ten oosten van het plangebied zijn twee AMK-terreinen geregistreerd op de Archeologische Monumentenkaart. Het betreft nederzettingsresten uit de Romeinse tijd (AMK-terrein 14353) en de oude, vroegmiddeleeuwse, kern van Zuid-Sleen (AMK-terrein 14505). Ten westen van het plangebied, aan de overzijde van De Laak, bevinden zich nederzettingsresten uit het mesolithicum en neolithicum (AMK-terreinen 9360 en 9668), een locatie met nederzettingsresten uit het paleolithicum en neolithicum (AMK-terrein 9361), een locatie met nederzettingsresten uit het laat-paleolithicum, neolithicum en de bronstijd (AMK-terrein 9366) en een locatie met nederzettingsresten uit het neolithicum en de ijzertijd (AMK-terrein 14361). De meeste geregistreerde waarnemingen in de wijdere omgeving van het plangebied hebben betrekking op deze AMK-terreinen (zie bijlage Kaart archeologie). Daarnaast wijzen luchtfoto s (zie bijvoorbeeld bing.com/maps) er op dat ten noorden van het plangebied, ter hoogte van de Bommertsweg, een celtic field (akkercomplex uit de ijzertijd) is gelegen. Het is niet bekend hoe ver dit celtic field zich uitstrekt. Figuur 3: Het Westerveld van Sleen in 1864 (HisGIS). De ligging van het plangebied is globaal aangegeven met een rode cirkel. Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2) 3

6 Historische geografie In de Hottinger-atlas (kartering ) is te zien dat het plangebied in het Westerveld van Sleen ligt. Het Westerveld was toen nog niet in ontginning genomen. De Broekmaten ter weerszijden van De Laak waren wel in percelen onderverdeeld. Op de kadastrale minuut uit 1829 (gemeente Sleen, blad H1; Beeldbank Cultureel Erfgoed) en de topografische militaire kaarten uit (Grote Historische Atlas ) en 1864 (HisGIS) is dit voor het plangebied en het grootste deel van het Westerveld ook nog het geval (zie figuur 3). Op de twee midden 19 de -eeuwse kaarten is echter wel de voorloper van de huidige weg Schaapstreek aanwezig. Het plangebied is dan nog duidelijk onderdeel van het onontgonnen Westerveld. Het beekdal is al wel onderverdeeld in percelen. Waarschijnlijk speelt het belang van een goede afwatering hierbij een rol. Op de Bonnekaart uit 1904 (Grote Historische Atlas Drenthe ) is aangegeven dat het huidige wegtracé van de Schaapstreek samenvalt met een trambaan. Hierover liep de stoomtram van de Eerste Drentsche Stoomtramweg-Maatschappij (EDS) van Hoogeveen naar Nieuw Amsterdam. De lijn kwam in 1903 gereed (Geheugen van Drenthe). Al in de jaren 30 vond ontginning plaats in deze omgeving. In het midden van de 20 ste eeuw is de ontginning van het plangebied en omgeving ook in het kaartmateriaal duidelijk herkenbaar (Bonneblad 1949; Kadviewer). Het plangebied ligt dan op de grens van heide en bouwland. Volgens de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) dateren de meeste gebouwen langs de Schaapstreek uit de late jaren 70 van de 20 ste eeuw, zo ook de woning in het plangebied. De woning en schuur van Schaapstreek 48 zouden in 1979 zijn gebouwd. Het plangebied ligt aan de westzijde van het huidige erf en is niet eerder bebouwd geweest (zie figuur 1 voor de huidige situatie). Mogelijk is de bodem in het plangebied ten tijde van de ontginning en inrichting van deze omgeving iets verstoord geraakt, de mate ervan is onbekend. De resultaten van het booronderzoek ter plaatse van Schaapstreek 46 doen vermoeden dat de mate van verstoring door ontginning in deze omgeving zeer beperkt is gebleven (Kerkhoven, 2016). Overweging en advies Het plangebied ligt op het Westerveld van Sleen. Op het Westerveld zijn archeologische vindplaatsen vanaf het mesolithicum tot en met de Romeinse tijd aangetroffen. In de wijdere omgeving komen ook bewoningsresten uit het laat paleolithicum, de middeleeuwen en de nieuwe tijd voor. In de directe omgeving van het plangebied bestaat vooral kans op archeologische resten uit het mesolithicum tot en met de bronstijd en mogelijk enige uitloop in de ijzertijd. De kans op zowel oudere als jongere resten is niet op voorhand uit te sluiten. Wel is het onwaarschijnlijk dat in het plangebied archeologische resten uit de middeleeuwen en vroege nieuwe tijd voorkomen. De ontginning, en dan met name de aanleg van de percelen en erven, van het plangebied en omgeving is van recente datum. Het erf van Schaapstreek 48 is in de late jaren 70 van de 20 ste eeuw aangelegd en ingericht. Of hierdoor bodemverstoring is ontstaan en zo ja, in welke mate, is onbekend. Waarschijnlijk is de bodemverstoring veroorzaakt door ontginningswerkzaamheden beperkt gebleven. Gezien de grote kans op nederzettingsresten wordt geadviseerd om voorafgaand aan de bodemingrepen in het plangebied een archeologisch booronderzoek te laten uitvoeren door een archeologische marktpartij. Het booronderzoek dient gericht te zijn op de gaafheid van de bodem en het voorkomen van archeologische indicatoren. Tijdens het booronderzoek dienen 10 boringen te worden gezet, gelijkmatig verdeeld over het plangebied. Op die plaatsen waar een (deels) intacte bodem wordt aangetroffen, dient aanvullend een megaboring (doorsnede 15 cm) te worden gezet waarbij het opgeboorde sediment wordt gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 3 mm. Afhankelijk van de uitkomsten van het booronderzoek wordt bepaald of en in welke mate verder archeologisch veldonderzoek aan de orde is. Bijlagen - Fysisch geografische kaart; - Bodemkaart; - Kaart archeologie. Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2) 4

7 Geraadpleegde literatuur, kaarten en bronnen Actueel Hoogtebestand Nederland 2 ( nationaalgeoregister.nl). Archeologische beleidsadvieskaart gemeente Coevorden. Gemeente Coevorden, 2012 (naar ADC, 2011). ARCHIS, Archeologisch Informatie Systeem (Archis 2) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Beeldbank Cultureel Erfgoed. Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ( Geheugen van Drenthe; diverse erfgoedinformatie waaronder de Encyclopedie van Drenthe ( Fysisch geografische kaart Drenthe. Grote Historische Atlas van Nederland. 1: Noord-Nederland Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Groningen. HisGIS, Historisch Geografisch Informatie Systeem ( Jong, M. de, Schaapstreek 46 te Sleen (gemeente Coevorden). Een archeologisch bureauonderzoek. Libau-rapport Kadviewer versie 1.2 ( Kerkhoven, A.A., Schaapstreek 46. Sleen, gem. Coevorden. Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek (IVO), verkennende en karterende fase. Transect-rapport 882. Opentopo (opentopo.nl; J.W. van Aalst). PDOK, Publieke Dienstverlening Op de Kaart. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Stiboka, Wageningen (Toelichting gepubliceerd in 1986; kaartopname door A.E. Clingeborg et al.). Versfelt, H.J., De Hottinger-atlas van Noord- en Oost-Nederland Heveskes uitgevers. Groningen. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De atlas van Huguenin. Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam. Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2) 5

8 Archeologische periodes paleolithicum paleolithicum vroeg paleolithicum midden paleolithicum laat paleolithicum laat A paleolithicum laat B mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat neolithicum neolithicum vroeg neolithicum vroeg A neolithicum vroeg B neolithicum midden neolithicum midden A neolithicum midden B neolithicum laat neolithicum laat A neolithicum laat B bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd vroeg A Romeinse tijd vroeg B Romeinse tijd midden Romeinse tijd midden A Romeinse tijd midden B Romeinse tijd laat Romeinse tijd laat A Romeinse tijd laat B middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen vroeg A middeleeuwen vroeg B middeleeuwen vroeg C middeleeuwen vroeg D middeleeuwen laat middeleeuwen laat A middeleeuwen laat B nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C tot 8800 v.chr. tot C C C v.chr C C v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr heden n.chr n.chr heden Libau, 20 mei 2016 rapport (versie 2) 6

9

10

11