Burgwerd, De Hemert 13 Gem. Wûnseradiel (Frl.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. Steekproefrapport /02

Transcriptie

1 Burgwerd, De Hemert 13 Gem. Wûnseradiel (Frl.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport /02

2 Burgwerd, De Hemert 13 Gem. Wûnseradiel (Frl.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Een onderzoek in opdracht van BügelHajema Adviseurs Steekproefrapport /02 ISSN X auteur: drs. R. Exaltus, senior archeoloog autorisatie: dr. J. Jelsma, register senior KNA-archeoloog De Steekproef werkt volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.1 Foto s en tekeningen zijn gemaakt door de Steekproef bv, tenzij anders vermeld. De Steekproef bv, Zuidhorn, mei 2010 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding. De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. De Steekproef bv Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg TG Zuidhorn telefoon fax internet kvk info@desteekproef.nl

3 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Aanleiding en doel Locatie en administratieve gegevens 3 2. Bureauonderzoek Bronnen Resultaten bureauonderzoek Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel 7 3. Veldonderzoek Aanpak Bodem, reliëf en archeologie 9 4. Conclusie en advies Appendix I: Archeologische periodes Appendix II: bekende archeologische waarden 11

4 Samenvatting In opdracht van BügelHajema Adviseurs is door De Steekproef bv een terrein onderzocht aan de Hemert 13, ten noordwesten van Burgwerd. Het plangebied bestaat uit een weiland met in de noordwesthoek enkele sleufsilo s. Het onderzoek was gericht op de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden. Aanleiding tot het onderzoek is de voorgenomen bouw van een ligboxenstal en sleufsilo s. In het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel is uitgegaan van de mogelijke aanwezigheid van resten uit de periode ijzertijd tot en met de middeleeuwen. Uit de resultaten van het booronderzoek blijkt dat de bodem in het plangebied is opgebouwd uit natuurlijke afzettingen dat onderin bestaat uit een pakket matig grof zand dat wordt onderbroken door de aanwezigheid van talrijke dunne kleilaagjes. Hier bovenop ligt een pakket slappe, grijze klei dat wordt onderbroken door zandlaagjes. Deze klei gaat naar boven toe over in matig humeuze, stevige klei. In geen van de boringen zijn in deze afzettingen archeologische indicatoren aangetroffen. Het uitgevoerde onderzoek geeft derhalve geen aanleiding tot het adviseren van beschermende en/of beperkende maatregelen of archeologisch vervolgonderzoek.

5 Figuur 1. Burgwerd, De Hemert. Het plangebied ligt binnen de rode cirkel (Bron: ANWB, 2005.Topografische Atlas Nederland 1: ANWB bv, Den Haag.)

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel In opdracht van BügelHajema Adviseurs, vertegenwoordigd door mevrouw M. de Jong, is door De Steekproef bv een terrein onderzocht aan de Hemert ten noordwesten van Burgwerd (Figuur 1). Het onderzoek was gericht op de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden. Aanleiding tot het onderzoek is de voorgenomen bouw van een ligboxenstal en sleufsilo s. Het plangebied vormt op dit moment nog een weiland met alleen op het noordwestelijke deel enkele sleufsilo s (Figuur 2). Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een veldonderzoek door middel van boringen. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysisch geografische, archeologische en historisch geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het veldonderzoek is het vaststellen van de mate van gaafheid van het bodemprofiel en de aanwezigheid hierin van archeologische waarden. Hierbij wordt gekeken naar de bodemopbouw en de mate waarin deze intact is en naar het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals bewerkt en verbrand vuursteen, aardewerk, bouwmateriaal, bot en houtskool. 1

7 Figuur 2. Burgwerd, De Hemert. Het plangebied gezien vanuit het zuidwesten in noordoostelijke richting. 2

8 1.2 Locatie en administratieve gegevens Het plangebied ligt ongeveer twee kilometer ten noordwesten van Burgwerd, ten zuiden van de Hemerterlaan en de Harlingervaart. De hoogte van het onderzoeksgebied ligt rond 0,2 m +NAP. Het plangebied vormt een weiland met in de noordwesthoek enkele sleufsilo s. Tabel 1. Burgwerd, De Hemert. Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied. Provincie Friesland Gemeente Wûnseradiel Plaats Burgwerd, De Hemert Toponiem Hemert 13 Coördinaten hoekpunten 163,779/567,864; 163,903/567,915; 163,829/567,794; 163,937/567,868 Bevoegde overheid Gemeente Wûnseradiel Opdrachtgever BügelHajema Adviseurs ARCHIS CIS-code ISSNnr X Steekproef projectcode /02 Geomorfologische context Vlakte van getij-afzettingen NAP hoogte maaiveld Rond 0,2 m +NAP maximale diepte onderzoek 3,0 m min maaiveld Uitvoering van het veldwerk mei 2010 Beheer en plaats documentatie De Steekproef bv / Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed (RCE) 3

9 2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen Voor het bureauonderzoek is gebruik gemaakt van de volgende bronnen (Tabel 2). Tabel 2: Burgwerd, De Hemert. Geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten. ANWB, Topografische Atlas Friesland 1: ANWB bv, Den Haag. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS]. Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.1. College voor de Archeologische Kwaliteit ( Schotanus, C Beschrijvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt. Facsimile-uitgave De Tille bv Leeuwarden/Theatrum Orbis Terrarum bv Amsterdam. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Blad 10. StiBoKa, Wageningen. Stichting voor Bodemkartering, Geomorfologische van Nederland 1: Blad 10. StiBoKa, Wageningen. 12 Provinciën 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Uitgeverij Nieuwland, Grote Historische Topografische Atlas ± Fryslân 1 : Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Uitgeverij 12 Provinciën, Luchtfoto-Atlas Fryslân. Schaal 1: Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De Atlas van Huguenin: Militair-topografische Kaarten van Noord-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland , schaal 1: Wolters-Noordhoff, Groningen. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Grote Historische Provincie Atlas 1: Friesland Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Groningen. 4

10 2.2 Resultaten bureauonderzoek Het plangebied ligt op een vlakte van getij-afzettingen. Dergelijke vlakten zijn ontstaan onder invloed van de wisselwerking van eb en vloed en worden gekenmerkt door de aanwezigheid van gelaagde klei-afzettingen. Enkele honderden meters ten noorden van het plangebied ligt een getij-kreekbedding. Deze is gevormd doordat in de kreken zand bezonk. Vanuit dergelijke kreken is het zand en de klei afgezet waaruit de getij-afzettingsvlakte is opgebouwd. Doordat het zand in en direct naast de kreek neersloeg, ontstonden hier vaak oeverwallen. Dergelijke oeverwallen kunnen geschikt geweest zijn voor bewoning. De bodems in en rond het plangebied bestaan echter niet uit zandige afzettingen maar juist uit zware klei. Hierin zijn volgens de bodemkaart knippoldervaaggronden ontstaan (classificatie bodemkaart kmn43c met grondwatertrap V: gemiddelde hoogste grondwaterstand minder dan 40 cm beneden maaiveld en gemiddelde laagste grondwaterstand tussen 50 en 80 cm beneden het maaiveld). Het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) laat zien dat het plangebied ten zuidwesten van de dorpsterp van Hemert ligt (monument 8121). Het ligt voor de hand dat deze dorpsterp wel op de zandige afzettingen ligt die vanuit de direct ten noorden hiervan gelegen (voormalige) geul zijn afgezet. Op het noordelijke deel van deze dorpsterp is aardewerk uit de periode ijzertijd tot Romeinse tijd aangetroffen (waarnemingsnummer ). In Figuur 3 zijn achtereenvolgens uitsneden afgebeeld van de kaart van Eekhoff uit 1850 en de topografische kaart uit Deze kaarten laten zien dat in deze periode geen veranderingen hebben plaatsgevonden in het plangebied. Het plangebied bestond gedurende deze periode uit grasland ten zuiden van een boerderijplaats. Pas aan het einde van de twintigste eeuw is de bebouwing rond de boerderij uitgebreid tot aan de noordgrens van het plangebied. De overige, in de geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten genoemde kaarten, geven geen aanvullende informatie over het plangebied. 5

11 Figuur 3. Burgwerd, De Hemert. Uitsnede uit de topografische kaart uit 1929 (onder) en de kaart van Eekhoff uit 1850 (boven). 6

12 2.3 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Het onderzoeksterrein ligt volgens de Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) in een zone waarvoor geen onderzoek vereist is met betrekking tot resten uit de steentijd tot en met de bronstijd en waarvoor karterend onderzoek 1 geldt voor resten uit de middeleeuwen. Hiervoor wordt een boorintensiteit van zes boringen per hectare geadviseerd met een minimum van zes per plangebied. 7

13 3. Veldonderzoek 3.1 Aanpak De boorpunten zijn zo gelijkmatig mogelijk over het plangebied verdeeld waarbij zoveel mogelijk is getracht om een afstand van vijftig meter tussen de boringen aan te houden en een afstand van veertig meter tussen de boorraaien. Voor het booronderzoek is gebruik gemaakt van een guts met een diameter van drie centimeter. De boringen zijn doorgezet tot een diepte van 2,5 tot 3,5 meter beneden het maaiveld. De ligging van de boorpunten is afgebeeld op Figuur 4. De boringen zijn weergeven in de boorprofielen in Figuur 5. Figuur 4. Burgwerd, De Hemert. Boorpuntenkaart Het plangebied ligt binnen de zwarte stippellijn; de genummerde punten geven de uitgevoerde boringen weer. 8

14 3.2 Bodem, reliëf en archeologie De hoogte van het maaiveld in het plangebied ligt rond 0,2 m NAP. Bovenin alle boringen is een 20 tot 30 cm dik pakket matig zandige, humusrijke klei aangetroffen. Hieronder bleek in alle boringen een pakket matig humeuze, stevige klei aanwezig te zijn. In de boringen 1, 2, 5 en 7 loopt dit pakket tot grotere diepte door dan in de overige boringen. Onder het pakket matig humeuze, stevige klei, is in alle boringen een pakket slappe, grijze klei waargenomen dat onderbroken wordt door zandlaagjes. Naar het oosten toe wordt dit pakket steeds dikker, maar nemen de zandlaagjes af in dikte en aantal. Dit pakket loopt ter plaatse van de boorpunten 1 en 2 door tot een diepte van respectievelijk 2,2 en 2,4 meter -NAP. Hieronder is een pakket matig grof zand zand aangetroffen dat wordt onderbroken door de aanwezigheid van talrijke dunne kleilaagjes. In de overige boringen begint dit pakket al op een diepte van 1,64 tot 2,05 meter -NAP. Nergens in het plangebied zijn relevante archeologische indicatoren aangetroffen. Om deze reden heeft geen vindplaatsbeoordeling plaatsgevonden aan de hand van de waarderingstabel uit de KNA 3.1 (VS06). 9

15 Figuur 5. Burgwerd, De Hemert. Weergave van de resultaten van het booronderzoek in de vorm van boorprofielen. 10

16 4. Conclusies en Advies In het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel is uitgegaan van de mogelijke aanwezigheid van resten uit de periode ijzertijd tot en met de middeleeuwen. Het plangebied bestaat uit een weiland met in de noordwesthoek enkele sleufsilo s. Uit de resultaten van het booronderzoek blijkt dat de bodem in het plangebied is opgebouwd uit natuurlijke afzettingen dat onderin bestaat uit een pakket matig grof zand zand dat wordt onderbroken door de aanwezigheid van talrijke dunne kleilaagjes. Hier bovenop ligt een pakket slappe, grijze klei dat onderbroken wordt door zandlaagjes. Deze klei gaat naar boven toe over in matig humeuze, stevige klei. In geen van de boringen zijn in deze afzettingen archeologische indicatoren aangetroffen. Het uitgevoerde onderzoek geeft derhalve geen aanleiding tot het adviseren van beschermende en/of beperkende maatregelen of archeologisch vervolgonderzoek. Wij wijzen er verder op dat in alle gevallen geldt dat indien archeologische materialen en/of sporen aangetroffen worden, deze gemeld dienen te worden bij de provinciaal archeoloog dr. G. de langen (tel: ) en bij de gemeente Wûnseradiel conform Monumentenwet 1988, laatste wijziging van 1 september 2007, paragraaf 7, artikel 53 en verder. 11

17 Appendix I Burgwerd, De Hemert Archeologische periodes paleolithicum: paleolithicum vroeg: paleolithicum midden: paleolithicum laat: paleolithicum laat A: paleolithicum laat B: mesolithicum: mesolithicum vroeg: mesolithicum midden: mesolithicum laat: neolithicum: neolithicum vroeg: neolithicum vroeg A: neolithicum vroeg B: neolithicum midden: neolithicum midden A: neolithicum midden B: neolithicum laat: neolithicum laat A: neolithicum laat B: bronstijd: bronstijd vroeg: bronstijd midden: bronstijd midden A: bronstijd midden B: bronstijd laat: tot vc ijzertijd: tot BP ijzertijd vroeg: BP ijzertijd midden: BP vc ijzertijd laat: BP BP vc Romeinse tijd: Romeinse tijd vroeg: vc Romeinse tijd vroeg A: vc Romeinse tijd vroeg B: vc Romeinse tijd midden: vc Romeinse tijd midden A: Romeinse tijd midden B: vc Romeinse tijd laat: vc Romeinse tijd laat A: vc Romeinse tijd laat B: vc vc middeleeuwen: vc middeleeuwen vroeg: vc middeleeuwen vroeg A: vc middeleeuwen vroeg B: vc middeleeuwen vroeg C: vc middeleeuwen vroeg D: middeleeuwen laat: vc middeleeuwen laat A: vc middeleeuwen laat B: vc vc nieuwe tijd: vc nieuwe tijd A: vc nieuwe tijd B: nieuwe tijd C: vc vc vc vc 12 vc nc 12 vc - 70 nc 12 vc - 25 nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc heden nc nc heden