Eelde, Zevenhuizerweg 19 Gemeente Tynaarlo (Dr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. Steekproefrapport /26

Transcriptie

1 Eelde, Zevenhuizerweg 19 Gemeente Tynaarlo (Dr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport /26

2 Eelde, Zevenhuizerweg 19 Gemeente Tynaarlo (Dr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Een onderzoek in opdracht van Stichting Eelder Woningbouw Steekproefrapport /18 ISSN X auteur: ma. F.B. Postma-Saan authorisatie: dr. J. Jelsma (senior archeoloog) De Steekproef werkt volgens KNA 3.1. Foto s en tekeningen zijn gemaakt door de Steekproef b.v., tenzij anders vermeld. De Steekproef b.v., Zuidhorn, maart 2009 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding. De Steekproef b.v. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. De Steekproef b.v. Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg TG Zuidhorn telefoon fax internet info@desteekproef.nl kvk

3 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Aanleiding en doel (KNA 3.1 LS01) Locatie en administratieve gegevens (KNA 3.1 LS01, LS02) Bureauonderzoek Bronnen Fysische geografie (KNA 3.1 LS04) Archeologie (KNA 3.1 LS04) Historische geografie (KNA 3.1 LS03) Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.1 LS05) Veldonderzoek Plan van Aanpak veldonderzoek (KNA 3.1 VS01) Resultaten veldwerk (KNA 3.1 VS02, VS03) Conclusies en advies (KNA 3.1 VS07)...10 Appendix I: Archeologische periodes Appendix II: Kaart met bekende en verwachte archeologische waarden Appendix III: Boorbeschrijvingen volgens Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode

4

5 Samenvatting Op 18 maart 2009 heeft aan de Zevenhuizerweg 19 te Eelde, gemeente Tynaarlo (provincie Drenthe), een inventariserend archeologisch veldonderzoek plaatsgevonden. Aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen bouw van twee woningen. Doel van het onderzoek is vast te stellen of er in het plangebied archeologische waarden aanwezig zijn. Het onderzoek bestaat uit een bureau- en een veldonderzoek. Bij het bureauonderzoek zijn bronnen geraadpleegd op het gebied van fysische geografie, archeologie en historische geografie. Tijdens het veldonderzoek zijn zes boringen geplaatst om archeologische indicatoren op te sporen en om de gaafheid van de bodem te bepalen. In ARCHIS zijn geen archeologische vondsten gemeld uit het plangebied. De podzolbodem is gedeeltelijk intact. Tijdens het veldonderzoek zijn echter geen archeologische indicatoren waargenomen. Het advies luidt daarom geen nader archeologisch onderzoek te laten uitvoeren. Figuur 1: Eelde, Zevenhuizerweg 19: de begrenzing van het plangebied is met een rode lijn aangegeven. [Naar: ANWB Topografische Atlas Drenthe 1: ANWB bv, Den Haag. Een vierkant grid is een vierkante kilometer.]

6

7 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.1 LS01) In opdracht van de Stichting Eelder Woningbouw, vertegenwoordigd door de heer F.J.M. Schrijver, is een terrein aan de Zevenhuizerweg 19 te Eelde, gemeente Tynaarlo, onderzocht op het voorkomen van archeologische waarden (zie Figuur 1). De aanleiding voor het onderzoek is de geplande nieuwbouw van twee woningen. De hiermee gepaard gaande graafwerkzaamheden zullen eventueel aanwezige archeologische grondsporen verstoren. De geplande verstoringsdiepte is 4,5 tot 5,5 meter. Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek middels grondboringen. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysischgeografische, archeologische en historisch-geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het veldonderzoek is het vaststellen van de aanwezigheid van archeologische waarden in het plangebied. Hierbij wordt gekeken naar de bodemopbouw, de mate waarin deze intact is en naar het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals aardewerk, metalen voorwerpen, bouwmateriaal, bewerkt en verbrand bot en houtskool. Figuur 2: Eelde, Zevenhuizerweg 19: foto van het plangebied, genomen vanuit het zuiden in de richting van het noordwesten. 1

8 1.2 Locatie en administratieve gegevens (KNA 3.1 LS01, LS02) Het plangebied bevindt zich aan de oostzijde van Eelde in de gemeente Tynaarlo (zie Figuur 1). Het ligt aan de noordzijde van de Zevenhuizerweg. De noordelijke begrenzing van het plangebied wordt gevormd door een sloot. Aan de west- en oostzijde bevinden zich woningen, evenals aan de overzijde van de sloot. Het terrein heeft een grootte van 0,09 hectare (zie Figuur 2). Ten tijde van het veldwerk was de oude bebouwing gesloopt en lag het terrein braak. Voor een overzicht van de administratieve gegevens wordt verwezen naar Tabel 1. Tabel 1: Eelde, Zevenhuizerweg 19: administratieve gegevens van het onderzoek. Provincie Gemeente Plaats Drenthe Tynaarlo Eelde Toponiem Zevenhuizerweg 19 Kaartblad Coördinaten hoekpunten plangebied Bevoegd gezag Opdrachtgever 12B N - 234,562/573,321 O - 234,568/573,307 Z - 234,554/573,301 W - 243,568/573,307 Gemeente Tynaarlo (adviseur voor bevoegd gezag Drents Plateau) Stichting Eelder Woningbouw ARCHIS CIS-code ISSNnr X Steekproef projectcode /26 Oppervlakte NAP hoogte maaiveld Maximale diepte onderzoek circa 0,09 hectare circa 2 meter boven het NAP 130 cm onder het maaiveld Uitvoering veldwerk Beheer en plaats documentatie De Steekproef bv / Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten / Noordelijk Archeologisch Depot te Nuis / Drents Plateau / E-depot 2

9 2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen Tijdens het bureauonderzoek is de bestaande relevante kennis van de onderzoekslocatie verzameld. Daartoe zijn de in Tabel 2 weergegeven bronnen geraadpleegd. Aan de hand van het bureauonderzoek is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. Tabel 2: Eelde, Zevenhuizerweg 19: gebruikte bronnen en kaarten. Actueel Hoogtebestand Nederland ANWB, Topografische Atlas Drenthe 1: ANWB bv, Den Haag, p. 3. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) [ARCHIS]. Indicatieve Kaart Archeologisch Waarden (IKAW). Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.1. College voor de Archeologische Kwaliteit ( Nijland, G., R.J. de Lange en J.C. Smittenberg Milieukartering Drenthe III Fysische Geografie. Bijlage II: Fysisch Geografische Kaart van Drenthe schaal 1: Rapport Provinciale Planologische Dienst van Drenthe, Assen, blad 1: Roden. Rappol, M In de Bodem van Drenthe. Geologische Gids met Excursies. Lingua Terra, Amsterdam. Spek, T. & A. Ufkes Archeologie en Cultuurhistorie van Essen in de Provincie Drenthe. Inventarisatie, Waardering en Aanbevelingen ten behoeve van het Stimuleringsbeleid Bodembeschermingsgebieden. Wageningen/Groningen, p. 39 en bijlage. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Blad 12 West Assen. StiBoKa, Wageningen. 12 Provinciën 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, p Provinciën Luchtfoto Atlas Drenthe 1: Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, p. 9. Uitgeverij Nieuwland, Grote Historische Topografische Atlas ± Drenthe 1 : Uitgeverij Nieuwland, Tilburg, kaartblad 115. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De Franse Kaarten van Drenthe en de Noordelijke Kust Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam, kaartblad 4. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De Atlas van Huguenin: Militair-topografische Kaarten van Noord-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam kaartblad 115. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland , schaal 1: Wolters-Noordhoff, Groningen, p Fysische geografie (KNA 3.1 LS04) Volgens de fysisch-geografische kaart bevindt het terrein zich op een vlakte met microreliëf, waar binnen 120 cm onder het dekzand geen grondmorene of premorenaal zand aanwezig is (classificatie fysischgeografische kaart Nv1: 'N' (niveo-eolisch) staat voor dekzandafzettingen 3

10 zonder grondmorene of premorenaal binnen 120 cm onder maaiveld). In de directe omgeving van het terrein bevindt zich een aantal dekzandruggen waarvoor hetzelfde geldt (classificatie fysisch-geografische kaart Nr1). Op de kaart van het Actueel Hoogtebestand Nederland is te zien dat het plangebied in een relatief laaggelegen gebied ligt, dat is omgeven door hogere delen. De bodem van het plangebied bestaat uit een laarpodzolgrond gevormd in lemig fijn zand (classificatie bodemkaart chn23 met grondwatertrap VI: gemiddeld hoogste grondwaterstand tussen 40 en 80 cm en gemiddeld laagste grondwaterstand meer dan 120 cm onder het maaiveld). Direct grenzend hieraan bevindt zich een loopodzolgrond, eveneens gevormd in lemig fijn zand (classificatie bodemkaart cy23) met grondwatertrap VII: gemiddeld hoogste grondwaterstand meer dan 80 cm en gemiddeld laagste grondwaterstand meer dan 160 cm onder het maaiveld. 2.3 Archeologie (KNA 3.1 LS04) Binnen het plangebied zijn geen meldingen bekend van vondsten of archeologische terreinen in het Centraal Archeologisch Archief (CAA) en het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM). In de omgeving van het terrein zijn wel enkele waarnemingen, een vondstmelding en een monument bekend. Op ongeveer 400 meter ten oosten van het plangebied bevindt zich een terrein van zeer hoge archeologische waarde [ARCHIS-nummers 484 en 10022]. Het betreft een grafheuvel uit de periode neolithicumbronstijd. Ongeveer 400 meter ten noordoosten van het plangebied is in de ongeroerde grond een bronzen hielbijl gevonden [ARCHIS-nummer ]. Deze is gedateerd in de midden tot late bronstijd. Ongeveer 650 meter ten zuidoosten van het plangebied zijn twee scherven van aardewerk uit de middeleeuwen gevonden [ARCHISnummer ] en van een locatie op dezelfde afstand ten zuiden van het plangebied zijn acht fragmenten van aardewerk uit de periode ijzertijd tot late middeleeuwen bekend [ARCHIS-nummer ]. Op ruim een kilometer afstand van het plangebied zijn twee laatmiddeleeuwse randscherven van kogelpotaardewerk gevonden [ARCHIS-nummer ]. Voor meer details en gegevens over de ligging wordt verwezen naar Appendix II en Tabel 3. In de omgeving van het plangebied zijn eerder al archeologische 4

11 onderzoeken verricht. Slechts 250 meter ten zuidwesten bevindt zich een groot terrein waar door De Steekproef BV verschillende onderzoeken zijn uitgevoerd (Schrijer, in voorbereiding). Op de bijlage bij de publicatie van Spek (1995) is te zien dat de grens van het esdek bij Eelde/Paterswolde even ten zuiden van het onderzoeksgebied ligt en er dus geen sprake is van een esdek binnen het plangebied. Op Appendix II is te zien dat de bebouwde kom van Eelde niet gekarteerd is voor de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW). Voor het aangrenzende gebied geldt een middelhoge trefkans. Tabel 3: Eelde, Zevenhuizerweg 19: overzicht van de ARCHIS-meldingen (voor de dateringen wordt verwezen naar Appendix I en voor de ligging naar Appendix II). ARCHIS-nrs RD-coördinaten Omschrijving Datering CMA 484/12B ,015/573,296 grafheuvel neolithicum-bronstijd CAA 10022/12BN-4 235,040/573,310 grafheuvel (zie CMA 484) neolithicum-bronstijd /12BN ,780/572,680 aardewerk, twee scherven middeleeuwen /12BN ,825/573,625 bronzen hielbijl midden tot late bronstijd /12BN ,860/572,500 twee randscherven kogelpotaardewerk, waarvan één met zwaluwnestoor ,500/572,700 acht fragmenten aardewerk uit bouwvoor of esgrond late middeleeuwen ijzertijd tot late middeleeuwen 5

12 2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03) In de historische atlassen (zie Figuur 3) is te zien dat het plangebied in ieder geval tot het eerste kwart van de 20 e eeuw nog niet bebouwd was. Op de twee oudere kaarten (Figuur 3 boven) is het terrein nog woeste grond. Na verloop van tijd was het in gebruik genomen als akkerland (Figuur 3 linksonder) en daarna werd het bebouwd. Volgens de luchtfoto atlas uit 2005 staat op het terrein een woonhuis. Ten tijde van het onderzoek was deze woning gesloopt. Figuur 3: Eelde, Zevenhuizerweg 19: details van historische kaarten. Linksboven een detail uit de atlas met kaarten uit , rechtsboven een uitsnede uit de atlas met kaarten uit de atlas van Huguenin ( ), linksonder toont een uitsnede uit de Grote Historische Atlas ( ) en rechtsonder is een detail uit een atlas uit De ligging van het plangebied is met een rode cirkel weergegeven. 6

13 2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.1 LS05) Op de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) is het plangebied niet gekarteerd. Het grenst direct aan een zone met een middelhoge trefkans op archeologische waarden. Het terrein bevindt zich op de flank van een dekzandrug, en is relatief laaggelegen. Ten oosten van het terrein ligt een beekdal. Uit het plangebied zelf zijn geen archeologische vondsten bekend. Oorspronkelijk was het woeste grond, maar na de ontginningen kwam het in gebruik als akkerland. Het plangebied is pas sinds halverwege de 20 e eeuw bebouwd. Deze bebouwing was ten tijde van het onderzoek gesloopt (zie Figuur 2). Het terrein ligt ruim een kilometer van de historische kern van Eelde en de kans op archeologische indicatoren uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd is dus klein. Ten zuiden en zuidwesten zijn vondsten bekend uit de ijzertijd tot en met de middeleeuwen. Het betreffen vondsten van aardewerk die kunnen wijzen op bewoningsactiviteiten. Ten noordoosten van het plangebied zijn vondsten bekend uit de periode neolithicum tot bronstijd. Er moet daarom in het plangebied rekening worden gehouden met de aanwezigheid van archeologische indicatoren uit deze perioden. Indicatoren uit de steentijd zullen voornamelijk bestaan uit bewerkt en of verbrand vuursteen, houtskool-concentraties of haardplaatsen. Vanaf het neolithicum moet er rekening worden gehouden met de aanwezigheid van scherven aardewerk. Archeologische indicatoren uit de ijzertijd, romeinse tijd en middeleeuwen kunnen behalve scherven aardewerk bijvoorbeeld bestaan uit voorwerpen van metaal, bewerkt en of verbrand (vuur-) steen, resten van metaalbewerking etc. Voorwerpen van bot of hout zullen vanwege de slechte conservering in zandgrond niet bewaard zijn. Er lopen geen leidingen door het plangebied (informatie van KLIC), alleen ter hoogte van het gesloopte gebouw. 7

14 3. Veldonderzoek 3.1 Plan van Aanpak veldonderzoek (KNA 3.1 VS01) Voor het inventariserende booronderzoek (verkennende fase) is gebruik gemaakt van een edelmanboor met een diameter van twaalf centimeter. Op deze wijze is bepaald in welke mate de bodem intact is en wat de kans is op archeologische lagen en/of grondsporen. Conform de eisen van de provincie Drenthe is het minimum van zes boringen gezet. Dit minimum geldt voor plangebieden die kleiner zijn dan een hectare (in dit geval 0,09 ha): in grotere plangebieden wordt uitgegaan van minimaal zes boringen per hectare. De opgeboorde grond is gezeefd op een 4 mm zeef en bekeken op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. Daarnaast zijn de diepte, lithologie en kleur (m.b.v. Munsell) bepaald alsmede alle overige bijzonderheden en archeologische indicatoren zoals houtskool, bewerkt of verbrand vuursteen, aardewerk, etc. De diepte van de boringen varieert van 80 tot en met 125 cm onder het maaiveld. Van alle boringen zijn de RD-coördinaten bepaald met behulp van GPS (zie Figuur 4). Verspreid over het terrein zijn zes boringen gezet die zijn ingemeten aan de hand van de bestaande bebouwing. De hoogten van de boorlocaties zijn met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) bepaald. Voor de NAP-hoogtes en de RD-coördinaten van de afzonderlijke boorpunten wordt verwezen naar de boorstaten en boorbeschrijvingen in Appendix III. Een veldkartering kon wegens de begroeiing niet worden uitgevoerd (zie Figuur 2). Tijdens het veldonderzoek is het verwachtingsmodel zoals geformuleerd in paragraaf 2.5 getoetst. 3.2 Resultaten veldwerk (KNA 3.1 VS02, VS03) Bodem Het bodemprofiel in plangebied Zevenhuizerweg 19 te Eelde is niet meer gaaf. Een gaaf podzolprofiel bestaat uit een donkergrijze A-horizont, gevolgd door een E-horizont (lichtgrijze uitspoelingslaag), een B-horizont (donkerbruine inspoelingslaag), een BC-horizont (licht bruingele overgangslaag) en de C-horizont (geel zand waarin geen bodemvorming heeft plaatsgevonden). Een E-horizont is in geen van de boringen aangetroffen. De bodem bleek tot een diepte variërend van 40 cm (boring 1, 4 en 6) tot 90 cm 8

15 (boring 3) verstoord te zijn. In alle boringen behalve boring 3 is een bruine B-horizont aangetroffen, die in dikte varieert van 3 cm (boring 2) tot 25 cm (boring 4). De BC-horizont is aanwezig in boringen 1, 2, 4 en 5 en varieert in dikte van 5 tot 10 cm. Hieronder bevindt zich de gele C-horizont. Over het algemeen zijn in de horizonten B, BC en/of C stenen aanwezig. Archeologie In de opgeboorde grond werden geen archeologische indicatoren of cultuurlagen aangetroffen. Figuur 4: Eelde, Zevenhuizerweg 19: situatietekening met de boorlocaties. De genummerde punten geven de uitgevoerde boringen weer. Het plangebied is met een onderbroken witte lijn aangegeven (RD-coördinaten: N - 234,562/ 573,321; O - 234,568/573,307; Z - 234,554/573,301; W - 243,568/573,30). 9

16 4. Conclusies en advies (KNA 3.1 VS07) Uit het plangebied Zevenhuizerweg 19 aan de oostzijde van Eelde zijn in het verleden geen meldingen aan ARCHIS gedaan. Het terrein ligt op de flank van een dekzandrug waarop in de omgeving sporen van menselijke activiteiten zijn gemeld uit de periode steentijd tot en met de middeleeuwen. Voorafgaand aan het veldwerk is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. De resultaten van het veldwerk voldoen hier deels aan. De podzolbodem binnen het plangebied is op de meeste plaatsen vanaf halverwege de B-horizont en dieper redelijk intact. De bovenliggende bouwvoor is 40 tot 90 cm dik. In het 0,09 ha grote gebied zijn zes boringen uitgezet, hetgeen neerkomt op een boordichtheid van ongeveer 67 boringen per hectare. Er zijn tijdens het veldonderzoek geen archeologische indicatoren aangetroffen. Advies Op basis van de bovenstaande resultaten concluderen wij dat de aanwezigheid van archeologische waarden niet is uit te sluiten. Tijdens het veldwerk zijn echter geen aanwijzingen gevonden voor dergelijke waarden. Beperkende of beschermende maatregelen zijn voor het plangebied Zevenhuizerweg 19 dan ook niet wetenschappelijk te verdedigen. Archeologisch vervolgonderzoek is niet noodzakelijk. Wij wijzen erop dat indien er bij de uitvoering onverhoopt toch archeologische grondsporen worden aangetroffen en/of vondsten worden gedaan, deze conform de Monumentenwet 1988 artikel 53 & 54 direct dienen te worden gemeld bij zowel de gemeente Assen als bij de provinciaal archeoloog, dr. W.A.B. van der Sanden, Drents Plateau, Stationsstraat 11, 9401 KV Assen, / , w.sanden@drentsplateau.nl. 10

17 Appendix I Eelde, Zevenhuizerweg 19 Archeologische periodes paleolithicum paleolithicum vroeg: paleolithicum midden: paleolithicum laat: paleolithicum laat A: paleolithicum laat B: mesolithicum: mesolithicum vroeg: mesolithicum midden: mesolithicum laat: neolithicum: neolithicum vroeg: neolithicum vroeg A: neolithicum vroeg B: neolithicum midden: neolithicum midden A: neolithicum midden B: neolithicum laat: neolithicum laat A: neolithicum laat B: bronstijd: bronstijd vroeg: bronstijd midden: bronstijd midden A: bronstijd midden B: bronstijd laat: tot BP BP BP vc BP BP vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc ijzertijd: ijzertijd vroeg: ijzertijd midden: ijzertijd laat: romeinse tijd: romeinse tijd vroeg: romeinse tijd vroeg A: romeinse tijd vroeg B: romeinse tijd midden: romeinse tijd midden A: romeinse tijd midden B: romeinse tijd laat: romeinse tijd laat A: romeinse tijd laat B: middeleeuwen: middeleeuwen vroeg: middeleeuwen vroeg A: middeleeuwen vroeg B: middeleeuwen vroeg C: middeleeuwen vroeg D: middeleeuwen laat: middeleeuwen laat A: middeleeuwen laat B: nieuwe tijd: nieuwe tijd A: nieuwe tijd B: nieuwe tijd C: vc vc vc 12 vc - 70 nc 12 vc - 25 nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc heden

18

19 Appendix III Eelde, Zevenhuizerweg 19 Boorbeschrijvingen volgens Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode