Groningen, Brivec-locatie (Gr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. Steekproefrapport /01

Transcriptie

1 Groningen, Brivec-locatie (Gr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport /01

2 Groningen, Brivec-locatie (Gr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Een onderzoek in opdracht van BügelHajema Adviseurs mei 2006 Steekproefrapport /01 ISSN X tekst door drs. Inger Woltinge en dr. Johan Jelsma De Steekproef bv, Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg TG Zuidhorn telefoon fax internet info@desteekproef.nl

3 Inhoud 1. Inleiding Aanleiding en doel Locatie Administratieve gegevens 2 2. Bureauonderzoek Bronnen Resultaten bureauonderzoek Archeologisch verwachtingsmodel 8 3. Veldonderzoek Methoden en technieken Resultaten veldonderzoek Conclusies en Advies 12 Appendix: boorstaten en beschrijvingen

4 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van BügelHajema Adviseurs, vertegenwoordigd door mw. H.H. Kerperien. De aanleiding is de voorgenomen afbraak van bestaande gebouwen en nieuwbouw op het terrein. Het doel van het onderzoek is het in kaart brengen en inschatten van de gaafheid van eventuele archeologische sporen in het plangebied. De nadruk ligt hierbij op het traceren van mogelijk in het plangebied aanwezige vegetatieniveaus en/of wierderesten. Daarnaast wordt de eventuele aanwezigheid en gaafheid van een oeverwal onderzocht. Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysisch geografische, archeologische en historisch geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het inventariserende veldonderzoek is in de eerste plaats het lokaliseren van eventuele archeologische indicatoren, zoals bewerkt en verbrand vuursteen, bot en houtskool. In de tweede plaats heeft het veldonderzoek tot doel om de kans op onverstoorde archeologische grondsporen te bepalen. 1.2 Locatie Het plangebied bevindt zich tussen de Friesestraatweg in het westen en het Reitdiep in het oosten. In het zuiden wordt het plangebied begrensd door de erfscheiding van het huis aan de Friesestraatweg 203, in het noorden door Friesestraatweg 211 (zie Figuren 1 tot en met 3). Het terrein ligt tussen 18 cm onder en 221 cm boven het NAP (zie de boorstaten in de Appendix). Het hoogst gelegen deel betreft de oever van het huidige Reitdiep. Ten tijde van het veldonderzoek was het gebied voor het overgrote deel bestraat, verhard en bebouwd met woonhuizen. 1.3 Administratieve gegevens Provincie Groningen Gemeente Groningen Plaats Groningen Toponiem Reitdiep Kaartblad 07D CIS-code ISSN X RD-coördinaten noordoost 231,500/583,245 RD-coördinaten noordwest 231,440/583,220 RD-coördinaten zuidwest 231,590/582,900 RD-coördinaten zuidoost 231,650/582,930 Oppervlakte 2,2 ha Periode Vanaf middenijzertijd 1

5 Figuur 1. Groningen, Brivec-locatie. Overzichtskaart 1 : Het plangebied is zwart omlijnd en met een pijl aangegeven. [Naar: ANWB Topografische Atlas 1: Drenthe. ANWB, Den Haag]. 2

6 2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen In het bureauonderzoek is de bestaande relevante kennis van de onderzoekslocatie verzameld. Daartoe zijn onderstaande bronnen geraadpleegd. Tabel 1. Groningen, Brivec-locatie. Geraadpleegde bronnen. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) [ARCHIS] Es, W.A. van, 1968 [1970]. Paddepoel, Excavations of Frustrated Terps, 200 B.C A.D. In: Palaeohistoria 14, pp Snijders, F.L Fysische Geografie in de Provincie Groningen. Fysisch geografische kaart van de provincie Groningen 1: Provinciale Planologische Dienst Groningen. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Blad 7 West Groningen. StiBoKa, Wageningen. Topografische Atlas 1: Groningen. ANWB, Den Haag, 2004 Uitgeverij Nieuwland, Grote Historische Topografische Atlas ± Groningen 1 : Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Versfelt, H.J De Hottinger-Atlas van Noord- en Oost-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De Atlas van Huguenin: Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland , schaal 1: Wolters-Noordhoff, Groningen. Kadasterkaart 1832: 3

7 2.2 Resultaten bureauonderzoek Bodem De bodem in het plangebied is niet gekarteerd vanwege de ligging in bebouwd gebied. Direct ten westen van de Friesestraatweg bestaat de bodem uit knippige poldervaaggronden met klei (classificaties bodemkaart gmn83c en gmn85c met grondwatertrap V: gemiddelde hoogste grondwaterstand minder dan 40 cm en gemiddelde laagste grondwaterstand meer dan 120 cm beneden het maaiveld). Volgens de Fysisch Geografische Kaart van de Provincie Groningen ligt het gebied in een vlakke getij- en afzettingsvlakte (classificatie Mv2). Archeologie Het plangebied zelf heeft geen waardering op de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) [zie Figuur 2] omdat de IKAW voornamelijk gebaseerd is op de bodemkaart. Ten westen van het plangebied liggen terreinen met een middelhoge tot hoge trefkans op archeologische waarden. Uit het plangebied zelf en de directe omgeving zijn geen terreinen van archeologische waarde bekend in het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). In het Centraal Archeologisch Archief (CAA) van de ROB zijn binnen een straal van een kilometer acht meldingen aanwezig van archeologische vondsten. Het gaat hier om de ten noordoosten en zuidwesten van het plangebied gelegen wierden Paddepoel I tot en met IV en de daarmee geassocieerde vondsten. De wierden zijn in 1964 opgegraven door het Biologisch Archaeologisch Instituut (BAI) van de Rijksunversiteit Groningen (RuG). De wierden bevinden zich aan het uiteinde van de Hondsrug tussen de rivieren Aa en Hunze. Paddepoel I tot en met III dateren uit de late ijzertijd tot de vroeg-romeinse tijd (200 vc tot 250 nc) De eerste bewoning vond waarschijnlijk plaats direct op het loopoppervlak (zogenaamde Flachsiedlungen). De volgende fase in de bewoning bestaat uit een aantal ophogingen omgeven door greppels. In een latere fase werden de ophogingen uitgebreid en ten dele samengevoegd. Omdat de wierden door latere overslibbing met klei niet uit konden groeien tot duidelijk zichtbare woonheuvels, worden Paddepoel I tot en met III aangeduid met de term gefrustreerde terpen. Paddepoel IV bestaat uit een verhoogd aangelegd grafveld uit de Vroege Middeleeuwen (450 tot 1050 vc). Op het grafveld heeft later bewoning plaatsgevonden, daterend vanaf de Middeleeuwen (Van Es, 1968 [1970]: pp ). De CAA-gegevens zijn opgenomen in Tabel 2. 4

8 Tabel 2. Groningen, Brivec-locatie. Archeologische waarden in de omgeving van het plangebied. CAA-nrs Datering Omschrijving RD-coördinaten (07DN-60) Romeinse tijd, 12 vc-450 nc (07DN-32) vroeg-romeinse tijd, 12 vc- 70 nc (07DN-61) late ijzertijd, vc tot Romeinse tijd wierde Paddepoel I: aardewerk, bot, spinklosjes, weefgewicht, greppels Paddepoel I: handgevormd aardewerk Paddepoel II: drieschepige huisplattegrond, palissade, spieker, greppels, kuilen, aardewerk, bot, spinklosje (07DN-33) vroeg-romeinse tijd Paddepoel II: wierde met bewoningssporen (07DN-62) Romeinse tijd Paddepoel III: drieschepige huisplattegrond, spiekers, greppels, kuilen, fibula, houten huisraad, aardewerk, bot (07DN-33) Romeinse tijd Paddepoel III: minimaal zes huisplattegronden (07DN-1) Romeinse tijd Paddepoel III: houten schaal (losse vondst) 9935 (07DN-2) Late Middeleeuwen, nc 232,100/582, ,100/582, ,800/582, ,800/583, ,720/583, ,720/583, ,750/583,580 bewoningssporen 232,150/582,750 Historische Geografie De bebouwing in het plangebied aan het Reitdiep komt op de Hottinger Atlas nog niet voor (zie Figuur 3). Ook op de Atlas van Huguenin, de Kadasterkaart uit 1832 ( en de Grote Historische Atlas van Nederland is het terrein onbebouwd. Op de Grote Historische topografische Atlas Groningen staat een aantal gebouwen in het plangebied weergegeven (zie Figuur 4). Deze bebouwing dateert derhalve van na 1855 (de laatste datering van de kaarten waarop de gebouwen niet voorkomen) en van voor 1905 (de datering van de kaart in de Historische Atlas van Groningen). 7

9 Figuur 3. Groningen, Brivec-locatie. Uitsnede uit de Hottinger Atlas waarop de locatie van het plangebied bij benadering is aangegeven. Er is geen bebouwing binnen de grenzen van het plangebied weergegeven. Figuur 4. Groningen, Brivec-locatie. Uitsnede uit de Grote Historische Atlas Groningen waarop de locatie van het plangebied is aangegeven. In het zuiden van het plangebied staat volgens deze kaart een drietal gebouwen. 8

10 2.3 Archeologisch verwachtingsmodel Uit het plangebied zelf zijn geen terreinen bekend van archeologische waarde en geen vondsten gemeld. Ten oosten van het plangebied, aan de overzijde van het Reitdiep, is in 1964 een viertal huiswierden opgegraven. Deze bewoningssporen dateren uit de middenijzertijd tot de Romeinse tijd. De verwachting is dat de wierden geen associatie hebben met het onderhavige plangebied. De kans is klein dat de aanwezigheid van eventuele wierden binnen het plangebied onopgemerkt is gebleven. Wel bestaat de mogelijkheid dat in het plangebied nog onontdekte vlaknederzettingen liggen. Daarnaast kan eventuele bewoning op de oeverwal van het Reitdiep niet worden uitgesloten. 9

11 3. Veldonderzoek 3.1 Methoden en technieken Het veldwerk vond plaats op 2 mei In het plangebied zijn 14 boringen uitgevoerd, wat betekent dat er een boordichtheid van gemiddeld zes boringen per hectare is bereikt. De boringen zijn uitgevoerd met een edelmanboor met een diameter van 10 cm. De diepte van de boringen varieert van 50 tot 330 cm onder het maaiveld. De opgeboorde grond is doorzocht op archeologisch materiaal zoals aardewerk, bewerkt vuursteen en houtskool. Daarnaast zijn bepaald: diepte, lithologie en kleur (m.b.v. Munsell) en alle overige bijzonderheden zoals roestvlekken, puinresten, grind, e.d. Van één boring is een monster verzameld dat in het laboratorium nat gezeefd is op een 2 mm zeef. Op alle boorlocaties is de hoogte van het maaiveld ten opzichte van het NAP bepaald. Deze hoogtes zijn opgenomen in de boorstaten in de Appendix. De vondstzichtbaarheid in het plangebied was slecht vanwege de vrijwel volledige bebouwing en bestrating van het terrein. Er is dan ook geen systematische veldkartering uitgevoerd. 10

12 3.2 Resultaten veldonderzoek Bodem De boorstaten en boorbeschrijvingen zijn opgenomen in de Appendix. De bodem in het plangebied is voor het overgrote deel verstoord, vermoedelijk bij de aanleg van de bestrating en bebouwing op het terrein. Vier boringen bevatten dermate veel compact puin dat er niet dieper dan 50 tot 70 cm beneden het maaiveld kon worden geboord. Van een medewerker van de scheepswerf werd vernomen dat op grote delen van het onderzoeksterrein puin is gestort. In negen van de veertien boringen is onder de verstoorde kleilagen een natuurlijk blauw kleipakket met verschillende maten van zandigheid waargenomen (boringen 2, 3, 5, 6 en 10 tot en met 14). In twee van deze boringen, nummers 10 en 12, zijn respectievelijk één en twee vegetatieniveaus aangetroffen. In de overige kleilagen in het profiel van deze en de andere boringen zijn organische vlekken aanwezig. Boring 2 is uitgevoerd op de oever van het Reitdiep. Hier is op een diepte van 195 tot 300 cm beneden het maaiveld een monster verzameld vanwege de in het veld vastgestelde aanwezigheid van baksteenfragmenten. Het monster is in het laboratorium nat gezeefd op een 2 mm zeef. In het monster bevinden zich vrijwel uitsluitend natuurlijke stukken grind en kwarts. Daarnaast zijn enkele fragmenten van mosselschelpen en een wervel van een vis waargenomen. De baksteenfragmenten zijn sterk afgerond en hoogstwaarschijnlijk in de laag ingespoeld door de nabije waterloop. Archeologie Er zijn in de boringen geen eenduidige archeologische indicatoren waargenomen. 11

13 2 1 Parkeerplaats Friesestraatweg 5 Verhard Reitdiep Gronddump 7 6 Verhard Verhard Verhard 50 m Figuur 5. Groningen, Brivec-locatie. Situatietekening met de boorlocaties. De begrenzing van het plangebied is met een onderbroken lijn aangegeven. De RD-coördinaten van boring 6 zijn 231,524/583,060 12

14 4. Conclusies en advies De bodem in het plangebied is vrijwel geheel verstoord. In negen van de veertien boringen zijn natuurlijke lagen klei aangetroffen onder opgebrachte of met puin verstoorde lagen. In twee van de boringen zijn de in de doelstelling genoemde vegetatieniveaus aangetroffen. Aanwijzingen voor de aanwezigheid van eventuele archeologische grondsporen onder deze vegetatieniveaus zijn echter niet gevonden. Het in het veld verzamelde monster, dat in het laboratorium nat gezeefd is, bleek geen eenduidige indicatoren te bevatten. Uit het onderzoeksgebied zelf zijn geen meldingen van archeologische waarden bekend. Ten oosten van het plangebied, aan de overzijde van het Reitdiep, is een viertal wierden uit de ijzertijd en Middeleeuwen bekend. Dergelijke woonheuvels of resten daarvan konden volgens het archeologische verwachtingsmodel in het plangebied verwacht worden, evenals bewoningssporen op de oude oeverwal van het Reitdiep. Voor de aanwezigheid van beide structuren zijn tijdens het veldonderzoek geen aanwijzingen gevonden. Het archeologische verwachtingsmodel wordt voor het plangebied Brivec-locatie Groningen niet ondersteund door de resultaten van het onderzoek. Op basis van de resultaten van het inventariserende archeologische veldonderzoek zijn beperkende en/of beschermende maatregelen voor het plangebied Groningen, Brivec-locatie niet wetenschappelijk verdedigbaar. Archeologisch vervolgonderzoek wordt voor het plangebied dan ook niet noodzakelijk geacht. Indien bij het uitvoeren van werkzaamheden onverhoopt archeologische sporen en/of resten worden aangetroffen, dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 47, te worden gemeld bij de gemeente Groningen. Zuidhorn, 10 januari 2007 Voor akkoord, dr. J. Jelsma (senior archeoloog) 13

15 Appendix Groningen, Brivec-locatie boorprofielen en bodembeschrijving volgens NEN5104