Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd (gemeente Loppersum) Een Archeologisch Bureauonderzoek

Transcriptie

1 Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd (gemeente Loppersum) Een Archeologisch Bureauonderzoek Libau, 19 augustus 2013 rapport

2 Administratieve gegevens provincie: gemeente: plaats: Groningen Loppersum Westerwijtwerd toponiem: Pastoriepad 6 bevoegd gezag: contactpersoon: gemeente Loppersum mevr.. Swijghuizen coördinaten: noordwest: noordoost: zuidoost: zuidwest: kaartblad: 7B onderzoeksmeldingsnummer: beheer documentatie: Libau, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, gemeente Loppersum en E- depot uitvoerder: auteur: autorisatie: Libau M. van Geffen MA drs. J. Molema rapport: telefoon: fax: info@libau.nl Libau, 19 augustus 2013 rapport

3 Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd, gemeente Loppersum Een Archeologisch Bureauonderzoek Planvoornemen In opdracht van de gemeente Loppersum, vertegenwoordigd door mevr.. Swijghuizen, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor de locatie Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd. De aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen om op de betreffende locatie een drietal houten Bed & Breakfast units van 40 m 2 per stuk te plaatsen, alsmede een nieuwe woning van 150 m 2 in het noorden van het perceel. Het gebied waar de ingrepen zijn beoogd, wordt hieronder verder aangeduid als plangebied. Figuur 1: Uitsnede topografische atlas. De locatie van het plangebied is aangegeven met een zwarte pijl. In de inzet een recente luchtfoto (bing.com) met daarop aangegeven het plangebied. Informatie Het plangebied ligt aan de rand van de historische kern van Westerwijtwerd. De eerste bewoning op het kwelderland in de omgeving van Middelstum en Westerwijtwerd dateert uit de middenijzertijd. In die periode was het nog mogelijk om in vlaknederzettingen (onverhoogde nederzettingen) op de hoger gelegen delen van het landschap, zoals kwelderwallen, te wonen. In de loop van de middenijzertijd werd het noodzakelijk om op deze hoger gelegen delen kunstmatige verhogingen op te werpen, de zogenaamde wierden. Volgens de fysisch geografische kaart van de provincie Groningen ligt het plangebied op een getijafzettingsvlakte (code Mv2; zie bijlage Fysisch geografische kaart). Direct ten westen van het plangebied is klei afgegraven (aangegeven met een naar beneden wijzende pijl en code m). De geomorfologische kaart laat een vergelijkbaar beeld zien. Het plangebied is hier gekarteerd als een vlakte van getijafzettingen (code 1M35; zie bijlage Geomorfologische kaart). en westen van het plangebied is ook hier een vlakte ontstaan door afgraving (code 2M48) weergegeven. evens is op deze kaart de wierde ten zuidoosten van het plangebied aangegeven (code ). De bodemkaart geeft aan dat het noordelijk deel van het plangebied op knippige poldervaaggrond met klei (code gmn85c; zie bijlage Bodemkaart) ligt en dat het zuidelijk deel op een wierde ligt (code If erp). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is de afgraving ten westen van het plangebied duidelijk zichtbaar. Ook de wierde ten zuidoosten van het plangebied is op deze kaart goed zichtbaar. De westelijk gelegen laagte is veroorzaakt door het aftichelen van percelen ten behoeve van de baksteenindustrie. Libau, 19 augustus 2013 rapport

4 Figuur 2: AHN-kaart met relatieve hoogtes (AHN1) van Westerwijtwerd en omgeving. Het plangebied is globaal omlijnd. Het plangebied is niet geregistreerd op de archeologische monumentenkaart (AMK), noch zijn uit het plangebied archeologische vondsten en/of waarnemingen bekend (geen registraties in de archeologische database Archis; zie bijlagen Kaart archeologie). In de omgeving van het plangebied liggen echter wel een aantal AMK-terreinen en zijn er een aantal waarnemingen gedaan. Direct ten zuiden van het plangebied ligt AMK-terrein Dit terrein omvat de historische kern van Westerwijtwerd zoals weergegeven op de topografisch militaire kaart van Deze kern is waarschijnlijk vanaf de 13 de eeuw ontstaan rondom de kerk. Het oorspronkelijke dorp Westerwijtwerd lag waarschijnlijk ten noordoosten van de huidige kern op een, inmiddels grotendeels afgegraven, wierde. Deze wierde is geregistreerd als AMK-terreinen 885 en 6734 en omvat, naast de oorspronkelijke dorpswierde van Westerwijtwerd, resten van een borgterrein. en noorden van het plangebied liggen de AMKterreinen 893, 6885 en Deze terreinen omvatten de dorpswierde van Middelstum en resten van een borg. en zuidwesten van het plangebied ligt het AMK-terrein 886. Dit terrein omvat een nog grotendeels intacte wierde uit de ijzertijd. en zuidoosten van het plangebied ligt AMK-terrein Dit terrein omvat sporen van een steenhuis. Oostelijk van AMK-terrein 6749 ligt AMK-terrein 896, dit betreft een wierde uit de late ijzertijd. De AMKterreinen 885, 886, 893 en 896 zijn rijksbeschermd. In de, westelijk van het plangebied gelegen, afgetichelde laagte is in de jaren zeventig van de vorige eeuw een inheems Romeinse vlaknederzetting aangetroffen (waarnemingsnummer 9919). De archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart van de gemeente Loppersum (RAAP, 2008) geeft aan dat binnen het plangebied een hoge archeologische verwachting geldt. evens is op deze kaart het zuidelijk deel van het plangebied gekarteerd als wierde (zie figuur 3). Op het kadastrale minuutplan van de gemeente Middelstum (sectie C1 uit 1828) is te zien dat in het zuiden van het plangebied twee woningen met bijbehorend erf en tuin liggen (kadasternummers 76 tot en met 79). Het noorden van het plangebied was in gebruik als weiland (zie figuur 4). Op basis van historisch kaartmateriaal is het waarschijnlijk dat de twee percelen met bebouwing tussen 1953 en 1962 zijn samengevoegd (zie bijlage Uitsneden historische kaarten). De kadasternummers 76 tot en met 79 zijn door Miedema meegenomen in het onderzoek naar de bewoning van West-Fivelingo in de periode 600 v. Chr. tot 1900 n. Chr. Hieruit is gebleken dat op een diepte van cm Mv mogelijk bewoningssporen aanwezig zijn (Miedema, 1999/2000 p 278). Libau, 19 augustus 2013 rapport

5 Figuur 3: Uitsnede archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart van de gemeente Loppersum (RAAP, 2008). Het plangebied is globaal omlijnd. Figuur 4: Uitsnede kadastrale minuutplan gemeente Middelstum sectie C1. Het plangebied is globaal omlijnd. Libau, 19 augustus 2013 rapport

6 Direct ten zuiden van het plangebied ligt een 13 de -eeuwse kerk. ijdens de restauratie van deze kerk in de jaren zeventig van de vorige eeuw is gebleken dat er geen oudere voorganger heeft gestaan op de huidige locatie (Halbertsma 1977). Dit strookt met het vermoeden dat het oorspronkelijke dorp Westerwijtwerd oostelijker heeft gelegen. Overweging en advies Het plangebied ligt aan de rand van de historische kern van Westerwijtwerd. Op basis van de aardkundige kaarten valt niet uit te sluiten dat het plangebied deels op een wierde ligt. Ook de mogelijke bewoningssporen, die uit het onderzoek van Miedema naar voren zijn gekomen, wijzen hierop. Er is derhalve een redelijke kans op de aanwezigheid van archeologische resten binnen het plangebied. Echter gezien de aard van de geplande ingrepen (drie houten constructies van 40m 2 binnen de mogelijke wierde en één huis van 150 m 2 buiten de mogelijke wierde) is het in dit geval voldoende om na aanleg van de funderingsleuven/ bouwput een archeologische inspectie uit te voeren. Een dergelijke inspectie kan worden uitgevoerd door een archeologisch bedrijf of door een amateurarcheoloog. ijdens de inspectie dient te worden gelet op de aanwezigheid van bewoningssporen (wierdelagen) en overige archeologische indicatoren. evens dient het vlak en de vrijgekomen grond te worden onderzocht met een metaaldetector. Eventuele archeologische vondsten dienen te worden gefotografeerd en verzameld. Indien daar in het veld aanwijzingen voor zijn, dient het profiel van de funderingssleuven/bouwputten te worden gefotografeerd. Indien de inspectie wordt uitgevoerd door een amateurarcheoloog, dient hier over van te voren contact te worden opgenomen met Libau. Dit advies is op basis van de aangeleverde bouwplannen. Indien een wijziging plaatsvindt van deze plannen, dan dient er een nieuw advies te worden opgesteld. Bijlagen: - Fysisch geografische kaart; - Geomorfologische kaart; - Bodemkaart; - Kaart archeologie; - Uitsnede historische kaarten. Libau, 19 augustus 2013 rapport

7 Geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten Actueel Hoogtebestand Nederland ( ANWB, opografische atlas Groningen 1: ANWB bv, Den Haag. Archeologische Monumentenkaart (AMK) van de provincie Groningen. Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Archeologische verwachtingskaart en beleidskaart, Regio Noord-Groningen. Beek, J.L. & P.C. Vos, Regio Noord Groningen, Gemeenten De Marne, Winsum, Bedum, en Boer, Loppersum, Eemsmond, Appingedam en Delfzijl. Archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart. RAAP-rapport 1732, eindversie 3 september RAAP Archeologisch Adviesbureau en Deltares. Cultuurhistorische Waardenkaart Groningen. Provincie Groningen Grote Historische topografische Atlas Groningen ± , schaal 1: Uitgeverij Nieuwland, ilburg. Grote Historische Atlas van Nederland, 1: Deel 2: Noord-Nederland Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen. Halbertsma, H., Verslag kerkopgravingen 1975 in Jaarverslag ROB 1975, p 34. Rijswijk Historisch Geografisch Informatiesysteem ( Miedema, M., 1999/2000. West-Fivelingo 600 vc 1900 nc. Archeologische kartering en beschrijving van 2500 jaar bewoning in Midden-Groningen. Palaeohistoria 41/42, pp Minuutplans uit het begin van de negentiende eeuw en overige historische kaarten ( Schroor, M., De Atlas van Kooper. Oude kaarten van de provincie Groningen. Profiel Uitgeverij, Bedum. Schroor, M & J. Meijering, Golden Raand, Landschappen van Groningen. In Boekvorm Uitgevers, Assen. Snijders. F.L., Fysische geografie in de provincie Groningen. Milieu- en landschapsonderzoek Provinciaal Planologische Dienst. Groningen. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Stiboka Wageningen. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De atlas van Huguenin; militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, Heveskes Uitgevers/Drentse Historische Vereniging, Groningen/Veendam. Libau, 19 augustus 2013 rapport

8 Archeologische periodes paleolithicum paleolithicum vroeg paleolithicum midden paleolithicum laat paleolithicum laat A paleolithicum laat B mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat neolithicum neolithicum vroeg neolithicum vroeg A neolithicum vroeg B neolithicum midden neolithicum midden A neolithicum midden B neolithicum laat neolithicum laat A neolithicum laat B bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd vroeg A Romeinse tijd vroeg B Romeinse tijd midden Romeinse tijd midden A Romeinse tijd midden B Romeinse tijd laat Romeinse tijd laat A Romeinse tijd laat B middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen vroeg A middeleeuwen vroeg B middeleeuwen vroeg C middeleeuwen vroeg D middeleeuwen laat middeleeuwen laat A middeleeuwen laat B nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C tot 8800 v.chr. tot C C C v.chr C C v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr heden n.chr n.chr heden Libau, 19 augustus 2013 rapport

9 Fysisch geografische kaart Pastoriepad 6 en omgeving

10 Geomorfologische kaart Pastoriepad 6 en omgeving / Libau 2M35 Legenda HUIZEN PLAASNAMEN OP10 ((c)dn) B GEOMORFOLOGIE ((c)alterra) Wanden Hoge heuvels en ruggen erpen Hoge duinen Plateaus errassen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingen Lage ruggen en heuvels Welvingen Vlakten 2R11 Laagten Ondiepe dalen Matig diepe dalen Diepe dalen Water Bebouwing Overig (Dijken etc) PROVINCIES Westerwijtwerd m N Archis /

11 Bodemkaart Pastoriepad 6 en omgeving Middelstum / Libau Legenda HUIZEN h BEBOUW PLAASNAMEN OP10 ((c)dn) gmn85c Mo80C Mo80C f ERP f ERP Mn85C PROVINCIES BODEM ((c)alterra) Associaties Brikgronden Bebouwing Dijk, bovenlandstrook Dikke eerdgronden Fluviatiele afz ouder pleistoceen Groeve, gegraven, mijnstort Kalksteenverweringsgronden Oude rivierkleigronden Overige oude kleigronden Ondiepe keileemgronden Leemgronden Zeekleigronden Mariene afz ouder pleistoceen Niet-gerijpte minerale gronden Oude bewoningsplaatsen Rivierkleigronden Kalkh lutumarme gronden Veengronden Moerige gronden Water, moeras Podzolgronden Kalkloze zandgronden f ERP kmn63c Westerwijtwerd m N Archis2 f ERP /

12 Kaart archeologie Middelstum / Libau Legenda WAARNEMINGEN MONUMENEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd HUIZEN PLAASNAMEN OP10 ((c)dn) PROVINCIES Westerwijtwerd m N Archis /

13 Uitsneden historische kaarten Pastoriepad 6 en omgeving opografische militaire kaart 1853 opografische militaire kaart 1909 opografische militaire kaart 1922 opografische militaire kaart 1934 opografische kaart 1953 opografische kaart 1962 opografische kaart 1970 opografische kaart 1982 opografische kaart 1990