Plangebied centrumgebied Leek (gemeente Leek)

Transcriptie

1 Plangebied centrumgebied Leek (gemeente Leek) Een Archeologisch Bureauonderzoek Planvoornemen In opdracht van de gemeente Leek, vertegenwoordigd door dhr. S. van Sloten, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor een locatie in het centrum van Leek, globaal begrensd door de Samuël Levistraat, het Boveneind, het Synagogeplein en de Pulvertorenstraat (zie figuur 1). Het planvoornemen omvat de sloop van een basisschool met gymnastieklokaal en de nieuwbouw van (zorg-)woningen en commerciële ruimtes met parkeergelegenheid. De locatie waar de ingrepen beoogd zijn, wordt in dit bureauonderzoek verder aangeduid als plangebied. Figuur 1: Plangebied centrumgebied te Leek: het plangebied is rood omcirkeld. (Topografische Atlas Groningen) Informatie Leek ligt in de streek Vredewold in het Zuidelijk Westerkwartier. Het ontstaan van de 16 e -eeuwse veenontginningsnederzetting Leek hangt samen met de stichting van de borg Nienoord door de familie van Ewsum. De heren van Nienoord hielden zich bezig met de winning en verkoop van turf in de omgeving. Voor de afvoer van de turf moest ook een infrastructuur aangelegd worden, zoals kanalen, sluizen en bruggen. Zo werd in 1558/1559 het Leeksterhoofddiep gegraven in de richting van Zevenhuizen. Het dorp Leek ontstond bij een sluis in het beekje De Leke. Deze beek voerde oorspronkelijk het overtollige water uit de hoogveenmoerassen af naar het noorden. In de tachtigjarige oorlog werd ten oosten van De Leke een schans aangelegd (duidelijk herkenbaar op de kadastrale minuut; zie bijlage). Leek was, mede door de waterwegen, vooral een plaats van handelaren, neringdoenden, verveners en schippers. Het plangebied is op de fysisch geografische kaart niet gekarteerd in verband met de bebouwing (zie bijlage: Uitsnede fysische geografische kaart). Gezien de nabije omgeving zal het plangebied op een glaciale rug met dekzand liggen (code Gr1). Ook op de bodemkaart is het plangebied niet gekarteerd (zie bijlage: Kaart archeologie). Ten westen van het centrum van Leek komen laarpodzolgronden (code ) voor, ten noorden en noordoosten liggen hoge zwarte enkeerdgronden met leemarm en zwak lemig fijn zand (code zez21) en ten zuidoosten van het centrum komen onder meer veengronden op zand voor (codes avz & zvz). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is te zien dat het plangebied relatief laag ligt (overigens nog wel iets boven NAP). Dit is de overgang van de glaciale rug naar het stroomdal van De Leke. Gezien de lagere ligging en de nabijheid van de voorkomende bodemsoorten is de kans groot dat de ondergrond van het plangebied uit veen op zand bestaat. Waarschijnlijk komt in het plangebied geen podzolbodem voor. De kans op bewoningsresten uit de prehistorie is daarmee klein. Tevens geldt dat vanaf de bronstijd tot in de loop van de middeleeuwen de omgeving van Leek waarschijnlijk niet tot nauwelijks geschikt was voor bewoning vanwege toenemende vernatting en de daarmee gepaard gaande veengroei. 1 Libau, 9 december 2009

2 Figuur 2: Hoogteverschillen rondom Leek en Nietap (AHN). De ligging van het plangebied is aangegeven met een pijl. Het perceel (plangebied) is niet op de Archeologische Monumenten Kaart (AMK) geregistreerd als archeologisch terrein (zie bijlage: Kaart archeologie). Ook zijn van het terrein geen archeologische vondsten bekend (geen registraties van vondsten in de archeologische database ARCHIS). In de nabije omgeving van het plangebied komen drie AMK-terreinen voor: het 16 e -eeuwse landhuis Nienoord (archisnummer 7081), de 15 e -eeuwse Auwemaborg (archisnummer 5307) en de Rodenborg uit de nieuwe tijd (archisnummer 7078). De waarnemingen rondom het plangebied betreffen Merovingische (vroeg-middeleeuwse) munten en het terrein van de laatmiddeleeuwse Thedemaborg te Nietap. Op de kadastrale minuut uit het begin van de 19 e eeuw is te zien dat het plangebied onbebouwd is en in gebruik als weiland en bouwland (zie bijlage: Minuutplan Leek, sectie D, blad 1: detail; Het plangebied grenst dan al aan de westzijde van de bebouwde kern van Leek. Op de topografische kaart van 1853 en de Bonnekaart uit het begin van de 20 e eeuw is de situatie vergelijkbaar (zie bijlagen: Projectie van de huidige topografie op de Bonnekaart). Vanaf de topografische kaart van 1962 is in het plangebied bebouwing aanwezig ( Deze bebouwing zal de bodem in het plangebied hebben verstoord. Overweging en advies In het plangebied heeft zich waarschijnlijk geen podzolbodem ontwikkeld. De kans op bewoningsresten uit de prehistorie (met name de steentijd) is daardoor klein. Vanaf de bronstijd tot in de loop van de middeleeuwen zal de omgeving van het plangebied door de veengroei te nat zijn geweest voor bewoning. Daarnaast zal de bodem in het plangebied door de huidige bebouwing zijn verstoord. Derhalve wordt archeologisch vervolgonderzoek niet noodzakelijk geacht. Mochten bij de herinrichtingswerkzaamheden onverhoopt toch archeologische resten tevoorschijn komen, dan geldt krachtens de monumentenwet een meldingsplicht*. Bijlagen: - Uitsnede fysisch geografische kaart; - Kaart archeologie Leek; - Minuutplan Leek, sectie D, blad 1 (detail); - Projectie van de huidige topografie op de Bonnekaart. *Vondstmeldingen dienen zo spoedig mogelijk te worden gedaan bij de minister (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). 2 Libau, 9 december 2009

3 Appendix 1 Geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten Actueel Hoogtebestand Nederland ( Archeologische Monumentenkaart Cultuurhistorische Waardenkaart Groningen. Provincie Groningen Grote Historische topografische Atlas Groningen ± , schaal 1: Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Grote Historische Atlas van Nederland, 1: Deel 2: Noord-Nederland Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen. Luchtfoto s Google Earth. Minuutplans uit het begin van de negentiende eeuw ( Schroor, M De Atlas der Provincielanden van Groningen ( ). REGIO-Projekt Uitgevers / Rijksarchief Groningen. Schroor, M De Atlas der Stadslanden van Groningen ( ). REGIO-Projekt Uitgevers / Rijksarchief Groningen. Schroor, M & J. Meijering, Golden Raand, Landschappen van Groningen. In Boekvorm Uitgevers, Assen. Snijders, F.L., Fysische geografie in de provincie Groningen. Milieu- en landschapsonderzoek Provinciaal Planologische Dienst. Groningen. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Stiboka, Wageningen (Toelichting gepubliceerd in 1986; kaartopname door A.E. Clingeborg et al.). Versfelt, H.J. & M. Schroor, De atlas van Huguenin; militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, Historische inleiding en samenstelling door H.J. Versfelt en M. Schroor. Heveskes Uitgevers/Drentse Historische Vereniging, Groningen/Veendam. 3 Libau, 9 december 2009

4 Appendix 2 Archeologische periodes paleolithicum paleolithicum vroeg paleolithicum midden paleolithicum laat paleolithicum laat A paleolithicum laat B mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat neolithicum neolithicum vroeg neolithicum vroeg A neolithicum vroeg B neolithicum midden neolithicum midden A neolithicum midden B neolithicum laat neolithicum laat A neolithicum laat B bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd vroeg A Romeinse tijd vroeg B Romeinse tijd midden Romeinse tijd midden A Romeinse tijd midden B Romeinse tijd laat Romeinse tijd laat A Romeinse tijd laat B middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen vroeg A middeleeuwen vroeg B middeleeuwen vroeg C middeleeuwen vroeg D middeleeuwen laat middeleeuwen laat A middeleeuwen laat B nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C tot 8800 v.chr. tot C C C v.chr C C v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr heden n.chr n.chr heden 4 Libau, 9 december 2009

5

6 Kaart archeologie Leek Combinatiekaart van AMK, bodemkaart en Archis pvz / pvc Legenda 5307 vwz kwp WAARNEMINGEN HUIZEN 7078 vwp BODEM ((c)alterra) MONUMENTEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde pzg23 h BEBOUW zez zez hvz pvz hvz KX 681 zeer hoge arch waarde, beschermd TOP10 ((c)tdn) bebouwd gebied doorgaande wegen bos bouwland weiland boomgaard/kwekerij heide zand begraafplaats water KX overig bodemgebruik zvz Hn chn23 avz zwp KX vwz chn23 KX 0 1 km N Archis2 Hn23 Hn /

7

8