Meppen, Oldeveen (Dr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. Steekproefrapport /17

Transcriptie

1 Meppen, Oldeveen (Dr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport /17

2 Meppen, Oldeveen (Dr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Een onderzoek in opdracht van Hulzebosch Grondwerken april 2006 Steekproefrapport /17 ISSN X tekst door drs. Inger Woltinge en dr. Johan Jelsma De Steekproef bv, Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg TG Zuidhorn telefoon fax internet info@desteekproef.nl

3 Inhoud 1. Inleiding Aanleiding en doel Locatie Administratieve gegevens 2 2. Bureauonderzoek Bronnen Resultaten bureauonderzoek Archeologisch verwachtingsmodel 5 3. Veldonderzoek Methoden en technieken Resultaten veldonderzoek 8 4. Conclusies en Advies 10 Appendix: boorstaten en beschrijvingen

4 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van Hulzebosch Grondwerken, vertegenwoordigd door dhr. R. Hulzebosch. De aanleiding is de voorgenomen afgraving van het terrein voor zandwinning. Het doel van het onderzoek is het in kaart brengen en inschatten van de gaafheid van eventuele archeologische sporen in het plangebied. Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysisch geografische, archeologische en historisch geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het inventariserende veldonderzoek is in de eerste plaats het lokaliseren van eventuele archeologische indicatoren, zoals bewerkt en verbrand vuursteen, bot en houtskool. In de tweede plaats heeft het veldonderzoek tot doel om de intactheid van eventuele archeologische grondsporen te bepalen. 1.2 Locatie Het plangebied bevindt zich ten noordwesten van het dorp Meppen en van de nabijgelegen Mepperdennen en heeft een oppervlakte van zes hectare. Het perceel ligt aan de Oldeveen (zie Figuren 1 tot en met 3). Het terrein ligt op ongeveer 16,5 m boven het NAP. Ten tijde van het veldonderzoek was het gebied in gebruik als akker en er waren kort daarvoor aardappels gepoot. 1

5 1.3 Administratieve gegevens Provincie Drenthe Gemeente Coevorden Plaats Meppen Toponiem Oldeveen Kaartblad 17G CIS-code ISSN X RD-coördinaten noordoost 241,436/533,834 RD-coördinaten noordwest 241,120/534,094 RD-coördinaten zuidwest 240,968/533,887 RD-coördinaten zuidoost 241,332/533,665 Oppervlakte 6 ha Periode Vanaf Mesolithicum (middensteentijd) Figuur 1. Meppen, Oldeveen. Overzichtskaart 1 : Het plangebied is rood omlijnd. In zwart is de begrenzing aangegeven van terreinen die in een eerder stadium door De Steekproef zijn onderzocht (Steekproefrapporten /05 en /20) [Naar: ANWB Topografische Atlas 1: Drenthe. ANWB, Den Haag]. 2. Bureauonderzoek 2

6 2.1 Bronnen In het bureauonderzoek is de bestaande relevante kennis van de onderzoeks-locatie verzameld. Daartoe zijn onderstaande bronnen geraadpleegd. Tabel 1. Meppen, Oldeveen. Geraadpleegde bronnen. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) [ARCHIS] Jelsma, J. & C. Tulp, Meppen, Mepperdennenweg: Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. Zuidhorn, De Steekproef /05 Jelsma, J. & I. Woltinge, Meppen, Mepperdennenweg-Zwarte Hurenweg: Een Inventariserend en Waarderend Archeologisch Veldonderzoek. Zuidhorn, De Steekproef /20 Nijland, G., R.J. de Lange en J.C. Smittenberg Milieukartering Drenthe III Fysische Geografie. Bijlage II: Fysisch Geografische Kaart van Drenthe schaal 1: Rapport Provinciale Planologische Dienst van Drenthe, Assen. Stichting voor Bodemkartering, Geomorfologische Kaart van Nederland 1: Blad 17 en 18 Beilen/Roswinkel. StiBoKa, Wageningen. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Blad Ter Apel - Nieuw-Schoonebeek.. StiBoKa, Wageningen. Topografische Atlas 1: Drenthe. ANWB, Den Haag, 2004 Versfelt, H.J De Hottinger-Atlas van Noord- en Oost-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De Atlas van Huguenin: Militairtopografische kaarten van Noord-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland , schaal 1: Wolters- Noordhoff, Groningen. Kadasterkaart 1832: 3

7 2.2 Resultaten bureauonderzoek Bodem De bodem in het plangebied bestaat grotendeels uit een veldpodzolgrond met leemarm en zwak lemig fijn zand (classificatie bodemkaart Hn21 met grondwatertrap VI: gemiddelde hoogste grondwaterstand tussen 40 en 80 cm en gemiddelde laagste grondwaterstand meer dan 120 cm beneden het maaiveld). In midden van het perceel is volgens de bodemkaart een moerige podzolgrond met humushoudend zanddek en moerige tussenlaag aanwezig (classificatie zwp met grondwatertrap V: gemiddelde hoogste grondwaterstand minder dan 40 m en gemiddelde laagste grondwaterstand meer dan 120 cm beneden het maaiveld). Volgens de Fysisch Geografische Kaart van Drenthe zijn in het noordwesten van het plangebied afzettingen en vormen ontstaan door veenvorming en veenafgravingen aanwezig (classificatie Ov4). De rest van het terrein ligt in een dekzandafzettingsvlakte met microreliëf zonder grondmorene of premorenaal materiaal binnen 120 cm onder het maaiveld (Nv1). Plaatselijk komen beekafzettingen binnen 120 cm beneden het maaiveld voor (Nv1b). Volgens de Geomorfologische Kaart ligt het perceel in een relatief hooggelegen veenkoloniale ontginningsvlakte (classificatie 2M45). De Steekproef bv heeft in een eerder stadium een aantal terreinen in de nabije omgeving van het plangebied onderzocht middels grondboringen (zie Figuur 1). De bodem op die percelen bleek grotendeels verstoord te zijn (Jelsma & Tulp, 2004; Jelsma & Woltinge, 2004). Archeologie Het plangebied heeft een middelhoge trefkans op archeologische waarden op de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) [zie Figuur 2]. Uit het plangebied zelf zijn geen terreinen van archeologische waarde bekend in het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Op ongeveer 500 m ten zuiden van het plangebied is een terrein van hoge archeologische waarde bekend in het CMA. Het betreft een bundel karresporen met onbekende datering. In het Centraal Archeologisch Archief (CAA) van de ROB zijn binnen een straal van een kilometer twee meldingen aanwezig van archeologische vondsten. In beide gevallen gaat het om oppervlaktevondsten van Mesolithische vuurstenen 4

8 artefacten in relatief hooggelegen gebieden, te weten een zandrug en in de Mepperdennen. De CMA en CAA-gegevens zijn opgenomen in Tabel 2. Tijdens de eerder door De Steekproef uitgevoerde veldonderzoeken op naburige percelen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen (Jelsma & Tulp, 2004; Jelsma & Woltinge, 2004). Historische Geografie Op de Grote Historische Atlas van Nederland 1: Noord- Nederland en op de Atlas van Huguenin en de Hottinger Atlas staat het gebied aangegeven als woeste grond. Later is het gebied ontveend. De Kadasterkaart uit 1832 is voor de Mepperdennen niet digitaal beschikbaar ( Tabel 2. Meppen, Oldeveen. Archeologische waarden in de omgeving van het plangebied. CMA/CAA-nrs Datering Omschrijving RD-coördinaten 9678 (17G-043) onbekend bundel karresporen, terrein van hoge archeologische waarde (17GN-153) Mesolithicum, vc (17GN-151) Mesolithicum, vc vuurstenen artefacten waaronder 1 spits, 1 kern, 1 trapezium en klingen en afslagen vuurstenen artefacten waaronder 1 spits, 1 kernbijl en klingen en afslagen 241,350/533, ,700/533, ,825/533, Archeologisch verwachtingsmodel Uit het plangebied zelf zijn geen terreinen bekend van archeologische waarde en geen vondsten gemeld. Ongeveer 500 m ten zuiden van het plangebied is een archeologisch waardevol terrein met karresporen aanwezig. Ten westen van het plangebied zijn Mesolithische vuursteenvondsten gemeld. Het gaat hier om oppervlaktevondsten zonder bekende geassocieerde grondsporen. De verwachting is dat het archeologisch waardevolle terrein ten zuiden van het perceel geen associatie heeft met het plangebied. De nabije vuursteenvondsten zijn gedaan op hoger gelegen terreinen in de omgeving. De verwachting is dat dergelijke sporen van jagerverzamelaarsmaatschappijen in de hogere (drogere) delen van het plangebied kunnen voorkomen. Gedacht moet worden aan vuursteenvondsten en haardkuilen. 7

9 3. Veldonderzoek 3.1 Methoden en technieken Het veldwerk vond plaats op 25 april In het plangebied zijn 51 van de geplande 120 boringen uitgevoerd, wat neerkomt op een boordichtheid van 8,5 boringen per hectare. In verband met de slechte kwaliteit van het bodemprofiel zijn de overige boringen overgeslagen. De boringen zijn uitgevoerd met een edelmanboor met een diameter van 10 cm. De diepte van de boringen varieert van 70 tot 130 cm onder het maaiveld. De boringen zijn doorgezet tot tenminste 25 cm in de onverstoorde C-horizont. De opgeboorde grond is met behulp van een 4 mm zeef doorzocht op archeologisch materiaal zoals aardewerk, bewerkt vuursteen en houtskool. Daarnaast zijn bepaald: diepte, lithologie en kleur (m.b.v. Munsell) en alle overige bijzonderheden zoals roestvlekken, puinresten, grind, e.d. De vondstzichtbaarheid in het plangebied was goed (zie Figuur 3). Er is een veldkartering uitgevoerd. Hierbij is het hele perceel waarin het plangebied zich bevindt systematisch belopen met een onderlinge afstand van tien meter tussen de karteerraaien. Figuur 3. Meppen, Oldeveen. Foto van de onderzoekslocatie, genomen bij boring 5 (zie Figuur 4) in noordelijke richting. 8

10 3.2 Resultaten veldonderzoek Bodem De boorstaten en boorbeschrijvingen zijn opgenomen in de Appendix. De bodem in het plangebied is voor het overgrote deel verstoord. Vanwege deze grootschalige verstoring zijn boringen overgeslagen. In totaal zijn 51 van de geplande 120 boringen uitgevoerd. Dat betekent dat het plangebied is onderzocht met een gemiddelde boordichtheid van 8,5 boringen per hectare. In 40 van de 51 uitgevoerde boringen is een totaal verstoorde of ontbrekende podzol aangetroffen. In vijf van deze boringen is nog een restant van de overgangslaag van de B- naar de C-horizont aanwezig (boringen 1, 11, 34, 87, 100 en 110). Deze laag is in vier andere boringen ook waargenomen. In deze boringen zijn de bovenliggende lagen van het podzolprofiel echter geheel verdwenen. In zeven boringen is een restant van een B-horizont (inspoelingslaag) aangetroffen. Deze laag was in twee gevallen verstoord. In vijf boringen zijn brokken veraard veen gevonden. In een viertal boringen was leem aanwezig. In één van deze boringen ging het om een laag beekleem, in de overige drie om brokjes leem in de C- horizont. Tabel 3. Meppen, Oldeveen. Overzicht van alle in het plangebied uitgevoerde boringen, ingedeeld naar kwaliteit van het bodemprofiel (zie ook Figuur 4). Beschrijving Boringen podzolprofiel met intact restant B-horizont 2, 35, 42, 45, 85 podzolprofiel met vermengd restant B- horizont alleen B/C-horizont 7, 9, 11, 34, 36, 41, 87, 100, 110 geen of verstoord podzolprofiel 1, 5, 7, 11, 13, 15, 16, 33, 34, 37, 38, 39, 40, 43, 44, 46, 47, 48, 66, 68, 70, 72, 74, 76, 78, 80, 84, 86, 87, 91, 92, 93, 94, 99, 101, 102, 110, 112, 116, 118 3, 4 brokken veraard veen 1, 16, 41, 47, 101 leem(brokjes) 11, 16, 76, 78 Archeologie Er zijn noch in de boringen, noch tijdens de veldkartering eenduidige archeologische indicatoren waargenomen. 9

11 Oldeveen Boring met intacte rest B-horizont Boring met verstoorde rest B-horizont Boring met B/C-horizont Boring zonder/met verstoord podzolprofiel Overgeslagen boring m Figuur 4. Meppen, Oldeveen. Situatietekening met de boorlocaties. De begrenzing van het plangebied is met een onderbroken lijn aangegeven. De RD-coördinaten van boring 76 zijn 241,138/533,

12 4. Conclusies en advies De bodem in het plangebied is vrijwel geheel verstoord. Van het volgens de Fysisch Geografische kaart aanwezige restveen zijn slechts brokken in verstoorde lagen aangetroffen. Van de volgens de kaart aanwezige beekafzettingen zijn in vier gevallen aanwijzingen gevonden, waarvan in één boring een laag beekleem. In het plangebied heeft bodemvorming plaatsgevonden. De afzonderlijke lagen van het podzolprofiel zijn echter slechts in zeven van de 51 boringen onderscheiden en hier betreft het alleen restanten van de inspoelingslaag. Uit het onderzoeksgebied zelf zijn geen meldingen van archeologische waarden bekend. In de omgeving van het plangebied is een terrein aanwezig met een bundel karresporen met onbekende datering. Ten oosten van het plangebied zijn twee oppervlaktevindplaatsen van Mesolithische vuurstenen artefacten bekend. Hoogstwaarschijnlijk strekken de eventuele sporen van deze archeologisch waardevolle terreinen zich echter niet tot in het plangebied uit. Eventueel aanwezige archeologische resten werden op hoge gepodzoleerde gronden verwacht. De podzolbodem in het terrein bleek grotendeels verstoord te zijn. De veldkartering heeft hier geen archeologische indicatoren opgeleverd. Het archeologische verwachtingsmodel wordt voor het plangebied Meppen, Oldeveen niet ondersteund door de resultaten van het onderzoek. Op basis van de resultaten van het inventariserende archeologische veldonderzoek zijn beperkende en/of beschermende maatregelen voor het plangebied Meppen, Oldeveen niet wetenschappelijk verdedigbaar. Archeologisch vervolgonderzoek wordt voor het plangebied dan ook niet noodzakelijk. Wanneer bij de uitvoering van grondwerkzaamheden onverhoopt archeologische grondsporen worden aangetroffen en/of archeologische vondsten worden gedaan, dient hiervan direct melding te worden gemaakt bij de provinciaal archeoloog, dr. W.A.B. van der Sanden, Drents Plateau, Stationsstraat KV Assen, / , Zuidhorn, 9 mei 2006 Voor akkoord, dr. J. Jelsma (senior archeoloog) 11

13 Appendix Meppen, Oldeveen boorprofielen en bodembeschrijving volgens NEN5104