Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 en 5

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 en 5 Samenvatting door een scholier 3029 woorden 27 januari ,9 35 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Hoofdstuk 4: De tijd van steden en staten. Inleiding De haven van Hamburg was in de 14e en 15e eeuw een van de grootste handelscentra van Noordwest- Europa door hun goede ligging. Ze werden zo machtig dat geen koning nog iets over hen te zeggen had. Hamburg werd in de 12e eeuw een logische tussenstop in de Handels route. De schepen waren nog niet stegen genoeg om de tocht rondom het Deense schiereiland te kunnen maken. Daarom voerden de schepen uit Engeland,Vlaanderen en Frankrijk naar Hamburg waar de lading op karren werd gezet. De Hamburgers brachten de vracht over naar Lübeck aan de Duitse Oostzeekust, waar de goederen weer in een schip werden geladen. In de 13e eeuw kwam er een steviger schip: De Kogge. De Hamburgers maakte veel van deze schepen. en hielden een flink deel van de handel in handen. Ze haalde van alles overal vandaan. Ook het Hamburgse bier werd overal gedronken, het was het belangrijkste product dat de stad zelf maakte en uitvoerde. Officiëel vielen de rijke handelssteden onder de koning. Maar daar hadden ze niet zo n goede relatie mee dus gingen ze samen werken. Halverwege de 14e eeuw ontstond de Duitse Hanze. Hamburg en Lübeck waren de belangrijkste steden. De Duitse Hanze beschermde de handelsbelangen van de leden, bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat ze niet zoveel belasting hoeven te betalen. Ook zorgde de Duitse Hanze voor soldaten die de kostbare transporten begeleiden en dat was nodig want er waren veel piraten. De Hanze begon als een club maar werd uiteindelijk een verbond van steden. Het bestuur van die steden was in handen van de kooplui. De adel en de kerk hadden in die steden weinig meer voor het zeggen. De rijke burgers hadden het veel meer voor het zeggen en door de belastingen die op hun handel werd geheven kregen ook de koningen steeds meer macht. Het was de tijd van Steden en staten. De wereld in de tijd van steden en staten alleen doorlezen : Is de tijd van Steden en Staten. In west europa ontstonden veel steden en een aantal staten die er nu nog zijn : Hoge middeleeuwen : Late middeleeuwen Paragraaf 4.1De opkomst van Steden Na het jaar 1000 hielden in Europa de invallen op van agressieve volken, zoals de hunnen etc. Dat zorgde Pagina 1 van 6

2 voor rust en in 3 eeuwen verdubbelde de bevolking en opnieuw kwamen steden op. Steeds meer weide grond veranderde in Akkerland zodat iedereen te eten kon krijgen. en de Akkers werden beter gebruikt. Boeren gingen zich ook specialiseren dat ze weer verkochten op kruispunten van wegen waar Marktjes ontstonden. Op deze Marktplaatsjes ontstonden nieuwe steden. Maar de middeleeuwse steden waren een wirwar een heel stuk minder geordend dan de Romeinse steden ooit waren. Er ontstond een landbouwstedelijke samenleving. Nog meer dan in de Romeinse tijd waren de steden afhankelijk van de boeren uit de omgeving, want van het wegennet was niet veel meer over. Alleen de steden aan bevaarbaar water konden hun voedsel en grondstoffen van ver halen. De stad en handel hoorden bij elkaar. Kooplieden vormden dan ook de kern van de eerste stadsgemeenschappen. Algauw kwamen daar de specialistische producenten(zie specialiseerde zich tot 1 ding) bij. Zij maakte producten die de kooplui verhandelden (ambachten). Tussen 1300 en 1500 daalde het aantal mensen dramatisch door honger & pest. Maar er kwamen meer steden bij! Sommige steden waren zo groot en rijk dat ze staten op zich werden: Stadstaten. Paragraaf 4.2: De stedelijke Burgerij De eerste stadsbewoners hadden een unieke vrijheid. Ze hadden van de graaf toestemming gekregen om een aparte gemeenschap te vormen, met een eigen bestuur en rechtspraak. In ruil betaalden de inwoners belasting. De heer liet wel iemand in de stad toezicht houden (de schout of baljuw). Veel heersers verdienden goed aan de stadsrechten. Doordat de steden steeds zelfstandiger werden nam de invloed van de adel af. Ook de horigheid verdween geleidelijk. De heersers hadden die steeds minder nodig. In de stad gingen er meer mensen dood dan er werden geboren omdat de hygiëne slecht was. Dus de stad moest steeds worden bijgevuld door mensen van het platteland. Dit gebeurde ook ze vonden de vrijheid in de stad veel beter dan de onvrijheid aan het hof. Toch hielden de heren veel meer zeggenschap over de boeren dan over de burgers. Het burgerschap was een reden om trots op te zijn. en dat lieten ze merken ook zo bouwden ze stadsmuren, bouw van bruggen en pleinen. Dit kostte kapitalen en dat geld kwam er alleen door samenwerking. De muren waren trouwens ook nodig voor vijandige heren en steden. In de middeleeuwse steden ontstonden nieuwe vormen van samenwerking. Zo vormden ambachtslieden per beroepsgroep een gilde. Een gilde zorgde voor de leden van de wieg tot het graf. Ze zorgden voor goede kwaliteit, stelde prijzen vast etc. Binnen een gilde waren de meesters de baas. Zij waren de eigenaren van werkplaatsen waarin leerlingen werkten. Als leerlingen hun opleiding hadden voltooid werd hij gezel de meeste bleven dit hun hele leven lang. Maar door een meesterwerk te tonen konden ze bewijzen dat ze goed genoeg waren om voor zichzelf te beginnen. Maar dat konden vaak alleen de zonen van gevestigde meesters. Een eigen werkplaats kostte veel geld. In veel steden mocht iemand zich pas burger (en kreeg burgerrechten) noemen als hij een jaar en een dag in de stadsmuren leefden. In bijna alle steden was vrijwel één groep het rijkst & machtigst: de kooplieden. Ze werden ook wel Partriciërs genoemd. Vaak waren het maar een paar familie s maar die hadden vaak felle rivaliteit. Waardoor soms vijandige clans werden gevormd. Dat veranderde pas nadat de gilden een deel van de mach opeiste. Toen lette ze meer in het algemeen belang. Maar aan het eind van de Middeleeuwen lag de macht nog vrijwel helemaal in handen van de handelsfamilies. Pagina 2 van 6

3 Paragraaf 4.3: Staatsvorming en Centralisatie De vorming van staten in Europa ging met vallen en opstaan, Duits koningen hadden soms zo weinig macht dat ze zelfs in eigen gebied nog niet de baas waren. In de tijd van Ridders en Monniken moesten koningen voortdurend van hof naar hof reizen. Ze bevestigden daar hun macht en gingen weer verder. Later veranderde dat en kozen ze een stad uit als centrale plek waar ze probeerde vanuit die plek steeds meer macht te krijgen. Dit noemen we centralisatie. Om hun macht uit te breiden hadden de koningen geld nodig. Door de opkomst van het geld was het makkelijker om vanaf 1 plek een land te bestuderen. Ze hoefden nu niet meer te veroveren en te verdelen maar ze konden nu ook belasting heffen en de trouw van hun leenmannen kopen en leger en ambtenaren betalen. Eerst waren die ambtenaren altijd geestelijken omdat alleen geestelijken konden schrijven. Later kwamen er ook burgers die de functie van ambtenaren hadden. Ze traden ook op als hoogste rechter. Dit alles was het begin van Staatsvorming. De 3 grootste koninkrijken in de middeleeuwen waren: Duitsland, Frankrijk en Engeland. Zij waren ook de eerste 3 die probeerde te centraliseren. in Duitsland liep het zo: De machtige hertogen in Duitsland kozen de koning. De koning die gekozen was probeerde zijn gezag te vergroten door keizer te worden. Daarvoor moest hij naar de paus in Rome om daar te worden gekroond. Duitsland werd samen met Italië dan ook wel het Heilige Roomse rijk genoemd. Keizers probeerde de macht van hertogen te verkleinen. Ze stelde ze aan als bisschoppen die mochten namelijk geen kinderen krijgen. Zodat er niemand was om hun op te volgen. Maar dat hielp niet veel. Dus is het in de middeleeuwen niet tot een Duitse staat gekomen Engeland: In 1066 stak de Normandische hertog Willen de Veroveraar het kanaal over en versloeg de Angelsaksen in de Slag bij Hastings In Engeland was al een stevig bestuurssysteem. Hij hield dat in stand. Hij voorkwam dat de lenen van vader op zoon overgingen. Hij stelde sheriffs in loondienst aan om recht te spreken en belasting te heffen. Frankrijk: Op het begin had het koningschap niet veel te betekenen. Maar juist Frankrijk werd de machtigste heerser van Europa. De eerste franse koningen waren alleen maar heerser over Parijs en omgeving maar ze veroverde steeds meer. Na 1200 begon het op het huidige Frankrijk te lijken. Hij stelde net als de Engelse hoge betaalde functies aan in zijn gebieden. Pas nadat Frankrijk de 100-jarige oorlog had gewonnen stak de Franse koning echt ver boven al zijn rivalen uit. De Adel werd minder machtig, leenmannen waren niet meer veilig in hun kastelen de muren waren niet dik genoeg want ze waren niet opgewassen tegen: het Kanon. Maar de koning had wel meer geld nodig. Dus was hij toch weer afhankelijk van de Adel. Om daar afspraken over te maken ontstonden de parlemeten of Staten-Generaal. Dit waren vergaderingen met de 3 standen: Adel, Geestelijkheid en Burgerij. Europa bleef een lappendeken van kleine staten die deden wat ze wouden. Het zou nog een paar eeuwen duren voor er staten kwamen, waarin de centrale overheid echt alle touwtjes in handen had. De Magna Carta van 1215 De Engelse Koning Jan zonder Land ( ) kreeg het na een mislukte expeditie in Frankrijk aan de stok met de Hoge adel. Hun waren de expedities van Jan meer dan zat. Ze veroverde Londen en lieten hem Pagina 3 van 6

4 de Magna Carta ondertekenen waar in stond dat hij eerst toestemming moest vragen als hij de Belasting verhoogde en hij moest zich aan de wet houden net als iedereen. Dit werd ook wel het begin van de Engelse democratie genoemd. Paragraaf 4.4: Kerk en Staat Er waren conflicten tussen kerk en staat. Zo ook tussen de duitse keizer en de paus ze dachten dat ze alle twee de opvolger zouden worden. De paus zag het zo: Als opvolger van petrus die was aangewezen door Jezus, had de paus het laatste woord. Als hij vond dat ze tegen de wil van God ingingen, mocht hij de keizer afzetten. En vorsten en leken (mensen die niet tot de geestelijkheid horen. mochten zich niet met de kerk bemoeien. De keizer was het daarmee oneens. Hij had flink wat invloed in de kerk en dat wilde hij zo houden. Zo gaf hij de bisschoppen in zijn rijk bij hun benoeming de bijbehorende straf en een ring. hij had hun benoeming in feite in handen. Bovendien gaf hij ze wereldlijke mach als hertog of graaf. Daardoor waren ze steunpilaren van zijn macht. In 1075 barstte de bom. Hendrik (de keizer) benoemde zijn eigen aartsbisschop van Milaan, terwijl de kerk zelf al een ander had gekozen. De paus zei dat hij zijn ongelijk moest erkennen. Maar Hendrik hield vol. Toen deed de paus hem in de ban. Hij verbande de keizer uit de kerk. Ook zei hij dat Hendrik niet langer keizer was en verbood iedereen hem te gehoorzamen. De vorsten eisten dat de keizer om verzoening vroeg. Hij ging naar Gregorius om vergeving te vragen hartje winter door een 2000 meter hoge pas in de Alpen. De paus liet hem 3 dagen buiten wachten. Daarna liet hij hem binnen en hief de ban op. Maar de investuurstrijd (strijd over de vraag wie besliste over de benoeming). Zodra Hendrik weer zeker van zijn zaak was, was het met zijn gehoorzaamheid gedaan. Gregorius benoemde daarom een tegenkoning waarop Hendrik een tegenpaus aanstelde. Tientallen jaren bleef het Heilige Roomse rijd diep verdeeld. Pas in 1122 bereikten de opvolgers een compromis. Bisschoppen zouden alleen nog gekozen worden door de priesters van hun bisdom. De keizer mocht nog wel bisschoppen aanstellen als graaf of hertog. De strijd om de hoogste macht laaide nog vaak op niet alleen tussen de paus en de keizer maar ook steeds vaker tussen de paus en de Franse Koning. Vanaf de 12e eeuw was het college van kardinalen in Rome het hoogste geestelijk orgaan binnen de geestelijkheid. De paus stuurde zijn kardinalen regelmatig in heel europa om zijn macht te tonen. De kerk slaagde er steeds beter in om in heel Europa belastingen te heffen en het geld naar Rome te sluizen. Daardoor werden ze steenrijk. Maar de koningen aan hem onder te schikken lukte niet. De koningen op hun beurt probeerden niet langer de paus ondergeschikt te maken. Hij bleef de geestelijke leiden van de Christelijke wereld. Zo liep de strijd tussen pausen & koningen uit op een wereldlijke scheiding tussen kerk en staat. Later zou het nog erger worden. Het was een kenmerkend ontwikkeling voor West-Europa. In de jaren gingen ook leken steeds intensiever in op het geloof. De mensen waren voortduren bezig met hun zielenheil en zagen overal de hand van God in. Ze bouwden tientallen,soms honderden jaren aan indrukwekkend kathedralen. Maria en andere heiligen werden alom vereerd. Er ontstonden massale bewegingen die zich verzetten tegen misstanden inde kerk en tegen onderdelen van de kerkelijke leer. de kerk op haar beurt vervolgde Pagina 4 van 6

5 ketters die van het volgens haar juiste pad afweken. Via een speciale kerkelijk rechtbank werden ze op de brandstapel gedood. Zodat het vuur de wereld zou zuiveren van hun zonden. Geert Groote ( ) Hij oordeelde vernietigend over de mensen. Zo was de nieuwe domtoren in Utrecht volgens hem geen bouwwerk voor God, maar voor menselijke hoogmoed. Hoewel hij een preekverbod kreeg, werden vele mensen door hem overtuigd. Deze Mensen gingen bij elkaar wonen om te studeren en te bidden. Ze hadden geen persoonlijk bezit en deden niet aan seks. Het was een van de vele nieuwe vormen van volksgeloof in deze tijd. Paragraaf 4.5: Christelijk Europa & de buitenwereld. 1 keer doorlezen. Verdieping hoeft Niet. Hoofdstuk 5: De tijd van ontdekkers en Hervormers Inleiding: De tijd van ontdekkers en hervormers 1 keer doorlezen Inleiding: De wereld in de tijd van ontdekkers en hervormers 1 keer doorlezen Paragraaf 5.1 De renaissance De middeleeuwen werden steeds meer beschouwd als een donkere tussenperiode tussen de glorieuze oudheid en de nieuwe tijd waarin de oudheid herleefde. In de westerse geschiedenis eindigde de middeleeuwen rond 1500 en begon de renaissance. Er was niet echt een tussengrens. De renaissance begon al in de 15e eeuw in Italiaanse steden. In de bovenlaag van deze stadstaten waren er rijken. Die hun rijkdom wouden tonen door villa s te bouwen en de beste kunstenaars voor zich lieten werken. Ze kregen meer oog voor de goede kanten van het leven. Hun levensmotto veranderde van Gedenk te sterven naar Pluk de dag. Het nieuwe levensgevoel ging samen met nieuwe belangstelling voor het klassieke erfgoed. Griekse en Romeinse beelden waren geen heidense restanten, maar ze werden nu bewonderd om hun schoonheid. Humanisten speelden een belangrijke rol in de herontdekking van de klassieke oudheid. De humanisten bestudeerden en vertaalden de klassieke boeken. De humanisten wilden begrijpen wat de klassieke schrijvers echt hadden bedoeld los van het christendom. De Turkse verovering van Constantinopel in 1453 gat het humanisme een extra impuls. Geleerden uit constantinopel vluchtte naar Italië en namen veel oude Griekse teksten mee. Het humanisme begon als een beweging van geleerden maar werd later onderdeel van de opleiding van de gegoede burgerij. De ontwikkeling tot zelfstandig individu werd een nieuw opvoedingsideaal. Dankzij de boekdrukkunst en de levendige contacten tussen Italië en de rest van Europa. werd het werk verspreid. Een belangrijke humanist buiten Italië was Erasmus van Rotterdam. Hij vond dat de humanisten te veel opgingen in de klassieke oudheid, en dat ze losraakten van het christendom. Erasmus vond dat de oude teksten er juist to leiden dat het Christendom werd verdiept en gezuiverd. Ook het natuurwetenschappelijk denken werd gestimuleerd. Een van de belangrijkste natuurwetenschappers uit die tijd is de Poole sterrenkundige Copernicus. Hij ontwierp een wiskundig model van het zonnestel waarin niet de aarde maar de zon het stilstaande middelpunt was. Het was de Pagina 5 van 6

6 aanloop naar de wetenschappelijk revolutie van de 17e eeuw, die het wereldbeeld grondig zo veranderen. Ook kunstenaars gingen het werk van de Grieken en Romeinen bestuderen. Ze onderzochten de Romeinen en Grieken en in hun ontwerpen keerden de klassieke vormen en versieringen terug. De anonieme middeleeuwse meester-schilder maakte plaats voor de zelfbewuste kunstenaar die zijn kunstwerken signeerde. Paragraaf 5.2: De Europese expansie, vervangen voor aantekeningen. Paragraaf 5.3: De kerkhervorming Luther: Er was al heel lang kritiek op de kerk. Veel mensen ergerden zich aan de rijkdom en de corruptie. Maar de kerk kon alle bewegingen die zich tegen haar keerden als ketterij vernietigen. Maar dat konden ze nit met de hervormingsbeweging die in 1517 begon met een actie van de Duitse monnik Maarten Luther. Zijn reformatie scherde het christendom in West-Europa uiteen in 2 vijandige kampen: de protestanten die met de kerk van Rome hadden gebroken en de katholieken die trouw bleven aan de paus. Luther hing een plamflet op de deur van de Slotkerk in Wittenberg met daarop 95 stellingen. Zijn kritiek ging vooral uit naar de handel in aflaten. Wie goede werken deed kon een aflaat krijgen. Daarmee werden zijn zonden geheel of gedeeltelijk kwijtgescholden. Op den duur ging de kerk ze ook verkopen! er ontstond een levendige handel. Calvijn: Na Luther kwamen er meer hervormers. De belangrijkste was Johannes Calvijn. Calvijn was opgegroeid tot humanistisch geleerde. Voor calvijn werd de Bijbel de enige bron van Waarheid. Maria verering en ander bijgeloof was hij nog felle tegen al Luther. Calvijn geloofde dat vanaf het begin der tijden was voorbestemd wie verdoemd waren tot de hel, en wie verkozen waren tot de hemel. God bepaalde, de mens had daar geen invloed op. Alleen wie een volkomen vroom leven leidde, kon door God worden uitgekozen. Daarom waren overtuigde calvinisten sobere mensen die vol zelfbeheersing hun leven wijdden aan gebed, Bijbelstudie, kerkgang en arbeid. Er was nog een belangrijk verschil tussen Luther en Calvijn. Luther had zich tot de duitse vorsten gericht. Zij mochten van hem het geloof in hun gebied regelen. Calvijn vond dat geen vorst of overheid wat over de kerk mocht zeggen. Pagina 6 van 6