Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door Meryam 2100 woorden 12 december ,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Paragraaf 4.1 Kenmerkend aspect: opkomst van handel en ambacht en herleving van de landbouwstedelijke samenleving. Drieslagstelsel: een landbouwmethode waarbij akkerland in drieën is verdeeld, de delen wisselen elkaar elk jaar af Markten: plaats waar producten worden verkocht en gekocht Ambacht: werk waarbij je iets met je handen maakt Specerijen: scherpe kruiden Hanze: Samenwerkingsverband in de Middeleeuwen van Noord-Europese steden om elkaar te ondersteunen bij de handel. Wisselbrief: Geschreven bewijs van betaling dat ook als betaling kan gebruikt worden Giro: betalingssysteem waarbij geld van de ene op een andere bankrekening wordt gemaakt Dordrecht was de oudste stad van Holland. Daar waren de burgers erg trots op. Dordrecht is ontstaan bij de monding van alle grote Nederlandse rivieren rond Daardoor profiteerde de stad erg veel van de handel die ontstond met Engeland en Duitsland. Twee eeuwen lang was Dordrecht de belangrijkste stad in Holland, maar daar kwam snel een einde aan door overstromingsrampen. Hierdoor werd de stad ingehaald door nieuwere Hollandse steden, zoals Leiden en Delft. Holland kreeg vergeleken met andere landen, erg laat steden. Na meer dan 500 jaar kreeg West-Europa weer een landbouwstedelijke samenleving. De meeste steden bleven erg klein met hooguit duizend inwoners. Parijs had de meeste inwoners, met ongeveer honderdduizend. Het oude Rome was wel 10 keer groter. Maar er waren wel veel steden: uiteindelijk Sommige steden hadden al een Romeinse bestaan, maar de meesten waren volkomen nieuw. Ze ontstonden vaak aan rivieren of riviermondingen aan zee. Omdat er geen verharde wegen waren, was het vervoer over water nog belangrijker dan in de Romeinse tijd. Pagina 1 van 8

2 De steden zagen er ook veel anders uit dan in de oudheid. Middeleeuwse steden hadden geen rechte straten, maar allemaal kronkelige straatjes en de huisjes zaten allemaal dicht tegen elkaar. Ze hadden geen tempels of badhuizen, maar kerken die boven alles uittorende. Ook waren de steden door stadsmuren en stadspoorten beschermt. Waardoor konden weer steden ontstaan? Doordat er een eind kwam aan de invasies van Vikingen en andere agressieve volkeren kregen nederzettingen (steden) kans om te groeien. Ook kwamen er meer mensen, rond 1000 verdubbelde de Europese bevolking zich. De woeste natuur werd weggehaald om plaats te maken voor landbouw. Bossen werden bijvoorbeeld gekapt en moerassen werden drooggelegd. Boeren veranderen Holland van een onbewoonbaar moerasgebied in een land van akkers en weilanden. De landbouwmethoden werden verbeterd. Het tweeslagstelsel werd bijvoorbeeld vervangen door de drieslagstelsel. Verbeteringen in de landbouw: Drieslagstelsel ontginningen (woeste grond wordt landbouwgrond) ijzeren ploeg halsjuk (ploeg) Boeren gingen meer produceren dan ze zelf nodig hadden. Sommigen specialiseerden zich, bijvoorbeeld in wijn of vleeskoeien. Hun overschotten verkochten ze aan handelaren op markten die ontstonden bij waterwegen in de buurt. Er kwamen langzaam weer markten. Vooral bij: kastelen of kloosters kruisingen van rivieren en/of wegen aan zee Markten werden steeds belangrijker. Steeds meer mensen gingen daarom in de buurt van een markt wonen. Zo ontstonden rond markten steden. Steden en handel hoorden bij elkaar. De handel werd weer steeds belangrijker en er ontstonden weer ambachten. Hoe meer de steden groeiden, hoe meer de welvaart groeide. In grote steden maakten ambachtslieden en arbeiders ook luxekoopwaar die werden verhandeld over grote afstanden. Italiaanse kooplieden verkochten suiker, zijde en specerijen die ze van Arabieren langs de Middellandse zee kochten. Ook de Duitze Hanze in Noord-Europa was belangrijk voor de internationale handel. Hiervan waren steden lid in een enorm gebied, van Londen tot het Russische Novgorod in het noordoosten. Veel Hanzesteden lagen aan de Oostzee. Pagina 2 van 8

3 Door de oplevende handel ontstond weer een geldeconomie. Rijke handelaren werden bankiers die geld uitleenden tegen rente. Munten werden weer belangrijk in het dagelijkse leven. Bankiers bedachten ook nieuwe betaalmethoden. Handelaren konden geld inleveren bij de bank. Ze kregen dan een wisselbrief. Met giro konden ze geld overmaken op een andere rekening. Zo konden ze betalen en reizen zonder grote zakken met geld te moeten meenemen. Paragraaf 4.2 Kenmerkend aspect: de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden. Gilde: Een vereniging van mensen met hetzelfde beroep en regels (vaak ambachtslieden of handelaren). Patriciërs: Rijke burgers in een stad die ook grond bezitten. Privileges: Speciale rechten Schout: Voorzitter van de rechtbank, die benoemd werd door de heer van het gebied. Steden kregen een belangrijke positie, vooral vanwege de handel. De belangen van de stedelingen en de heer liepen uiteen. De eerste stadsbewoners beleefden een unieke vrijheid. Niemand had nog iets tegen hun te zeggen, want ze hadden van de graaf of hertog toestemming gekregen om een aparte gemeenschap te vormen, met een eigen bestuur en eigen rechtspraak. In ruil daarvoor betaalden de stadsbewoners belasting en ze konden stadsrechten kopen: eigen bestuur eigen rechtspraak eigen munt stadsmuur De heer liet wel iemand in de stad toezicht houden (schout). Veel heersers verdienden goed aan de stadsrechten, want de steden hadden steeds meer geld. De heren werden hierdoor minder afhankelijk van de opbrengst in hun eigen land en hadden ook hun horigen niet meer zo nodig. à Maar doordat de steden steeds zelfstandiger en machtiger werden, nam de invloed van de adel af. In de steden gingen gemiddeld meer mensen dood dan er werden geboren. Dit kwam vooral door dodelijke ziektes die uitbraken (slechte hygiëne), de grote branden en er dreigde nogal eens honger. Daarom moest de stadsbevolking voortdurend worden aangevuld door nieuwe burgers van het platteland. Dat gebeurde ook, want velen wilden liever de vrijheid in de stad dan de onvrijheid aan het hof van de ridder. Die Pagina 3 van 8

4 afhankelijkheid werd trouwens wel minder. De horigheid verdween geleidelijk. Verplichte arbeid voor de heer werd vaak omgezet in geldbetalingen. De nieuwe dorpen die ontstonden, konden ook privileges krijgen van hun heer. Toch hielden de heren veel meer zeggenschap over boeren dan over de burgers. Burgers waren trots op hun burgerschappen. Dit lieten ze zien door stadsmuren te bouwen. Zo leek de stad op een kasteel die veel groter is dan de heer, die niks meer over hun te zeggen had. Alles kostte natuurlijk geld, en dat geld kwam er alleen maar door samenwerking. Alle bewoners betaalden dus mee via belasting. Stadsmuren waren ook nodig tegen de vijandelijke heren en steden. In de middeleeuwse steden ontstonden nieuwe vormen van samenwerking. Zo vonden ambachtslieden per beroepsgroep een gilde. De gilden namen een belangrijke plek in de stad. Een gilde zorgde voor de leden van de wieg tot het graf, regelde de opleiding in het ambacht, lette erop dat de producten van goede kwaliteit waren, stelde prijzen vast en zorgde ervoor dat buitenstaanders niet hetzelfde beroep konden uitoefenen in de stad. Binnen een gilde waren de meesters de baas. à Zij waren de eigenaren van werkplaatsen, waarin leerlingen werkten. Als een leerling klaar was met zijn opleiding, werd hij een gezel. à De meesten bleven dat hun leven lang. Een eigen werkplaats kostte veel geld, en bovendien moest een nieuwe meester vaak veel betalen om lid te worden van het gilde. Niet alle inwoners van een stad mochten zichzelf een burger noemen. In veel steden was je pas burger als je een jaar en een dag had gewoond binnen de stadsmuren. Dan pas kreeg je dus burgerrechten. In de steden kregen een groep rijke kooplieden en handelaren het bestuur in handen; de patriciërs. Maar de heer benoemde nog wel een schout. Het bestuur van de stad bestond uit twee onderdelen: De schepenen Mensen uit rijke burgerij die onder leiding van de schout zorgden voor de rechtspraak. De stadsraad Een vergadering van burgers die de besluiten van de schepenen goedkeurde: de stadsraad werd voorgezeten door een of meer burgemeesters: zijn beheerden de stadskas en regelden de verdediging van de stad. Stadsbestuur Stadsraad: Vergadering van rijke burgers die besluiten van de schepenen goedkeurde. Voorzitter: Burgemeesters hadden belangrijke taken: Pagina 4 van 8

5 - Verdediging van stad regelen - Geld beheren Voorzitter: Schout: Werd benoemd door de heer. Taken: - misdrijven oplossen - schuldigen arresteren - straf laten uitvoeren Schepenen: Dit waren de rechters, zij besloten of iemand schuldig was en welke straf hij kreeg. Paragraaf 4.3 Kenmerkend aspect: Het begin van staatsvorming en centralisatie. Centralisatie: Ontwikkeling waarbij een gebied steeds meer vanuit één punt, de hoofdstad, wordt bestuurd. Staatsvorming: Het ontstaan van een groot gebied met één bestuur. Parlementen: Door de bevolking gekozen vertegenwoordigers die met de regering een staat besturen Staten-Generaal: Door de koning bijeengeroepen vergadering van de vertegenwoordigers van de drie standen (geestelijkheid, adel en de burgerij). Er waren ook regionale standenvergaderingen; die werden Staten genoemd. Tegenwoordig heet de Nederlandse volksvertegenwoordiging nog Staten-Generaal. Wat is een staat? Gebied met grenzen Pagina 5 van 8

6 In de tijd van ridders en monniken moest koningen voortdurend van het ene hof naar het andere reizen. Ze bevestigden daar hun macht en trokken verder zodra de voorraden op waren. Hier kwam verandering in: Vorsten (koningen) gaan hun rijk vanuit één centraal punt regeren, centralisatie. De koningen hadden geld nodig om hun macht uit te breiden. Door middel van huwelijken, erfenissen en veroveringen proberen ze hun rijk te vergroten. Door het ontstaan van geld konden ze nu de belasting heffen. Met het geld konden ze trouw kopen van hun leenmannen (ze kregen dus geen land meer in bruikleen) en vooral ook legers en ambtenaren betalen. Met behulp van hun ambtenaren probeerden koningen regels in te voeren die voor alle inwoners van hun rijk golden. Ook traden ze op als hoogste rechter. Dit alles was het begin van de staatsvorming. De 3 grote koninkrijken van de middeleeuwen waren Frankrijk, Duitsland en Engeland. De Duitse koningen waren de eersten die de macht probeerden te centraliseren. De machtige hertogen in Duitsland hadden het recht om samen hun koning te kiezen. Soms kozen ze de sterkste uit hun groep, maar soms juist een slappelingen, zodat ze hun eigen gang konden gaan. De koning die gekozen werd, probeerde zijn gezag te vergroten door ook keizer te worden. à Daarvoor moest hij naar Rome om zich te laten kronen door de paus. à Hiermee liet hij zien dat hij de opvolger was van de Romeinse keizer De eerste Franse koningen waren alleen de baas in de omgeving van Parijs, vervolgens werden ze stukje bij beetje de machtigste heersers van Europa. De adel werd minder machtig. Vanaf de 15e eeuw waren opstandige leenmannen bovendien niet meer veilig in hun kasteel door een nieuw wapen: de kanon. De koning had wel steeds meer geld nodig door de centralisatie. à Daarom werd hij toch weer behalve van de steden ook afhankelijk van de adel. Om daarover afspraken te maken, ontstonden de parlementen of Staten-generaal. Dit waren vergaderingen van 3 standen: adel, geestelijkheid en burgerij. De vorst (koning) deed het parlement beloftes in ruil voor geld en andere steun. Paragraaf 4.4 Kenmerkende aspect: het conflict in de christelijke wereld over de wereldlijke, dan wel de geestelijke macht het primaat moest hebben. Leken: iemand die geen geestelijke is Wereldlijke: Niet godsdienstig Ban: straf waarbij iemand vogelvrij verklaard wordt Vogelvrij: als je niet meer beschermd wordt door de wet en iedereen je mag vervolgen Investituurstrijd: Het conflict tussen de keizer en de paus over het benoemen van bisschoppen. Geestelijkheid: Paus, bisschoppen en priesters. De geestelijke macht is de macht van de kerk over de gelovigen. Deze Pagina 6 van 8

7 macht gaat over geloofszaken. Ketters: iemand die vanwege afwijking van de katholieke leer tot misdadiger verklaard was. De Duitse keizer en de paus hadden een groot conflict om wie de hoogste macht had, dat was de investituurstrijd. Paus: Als opvolger van Petrus vond hij dat iedereen naar hem moest luisteren, vorsten en leken moesten zich niet met de kerk bemoeien. Keizer: Om zijn macht in het Roomse rijk te kunnen behouden wilde hij flink wat invloed in de kerk behouden door bisschoppen te benoemen. In 1122 kwam er een compromis. Bisschoppen mochten alleen nog gekozen worden door priesters van hun bisdom. De keizer kon bisschoppen nog wel aanstellen als graaf of hertog. Uiteindelijk liep de strijd om de macht in West-Europa uit op een scheiding tussen kerk en staat. De paus behield de macht over de kerk en het geloof, maar de vorsten over alles wat daar buiten valt. Paragraaf 4.5 Kenmerkende aspect: de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder meer in de vorm van kruistochten. Kruistochten: (in de middeleeuwen) tocht van christelijke soldaten uit Europa om Jeruzalem te bevrijden van de islamieten Op 27 november 1095 riep paus Urbanus II op tot een heilige oorlog tegen de islam. Tevens had de Byzantijnse keizer om hulp gevraagd, tegen de Turkmenen in zijn rijk. Doel van kruistochten: Terugdringen van de Turkse invallen. Bevrijden van het Heilige land Palestina van de Islam. Veel mensen gaven gehoor aan de oproep: Een beter bestaan in Palestina. Verveging van je zonden. Macht en roem voor edelen en ridders. De kruistochten waren een soort uitlaatklep. Pagina 7 van 8

8 In 1099 was de eerste kruistocht voltooid met de verovering van Jeruzalem. Acht kruistochten zouden hierna nog volgen richting het beloofde land. Bedoeld om de kruisvaardersstaten te verdedigen en verloren land weer te heroveren. de kruistochten naar Jeruzalem volgden er ook kruistochten naar Zuid-Frankrijk tegen ketterse geloofsgemeenschappen en een kruistocht tegen de Moren op het Iberisch schiereiland (de reconquista). Gevolgen van de kruistochten: Italiaanse handelssteden waren rijk geworden. Geneeskunde, wiskunde en sterrenkunde bloeien op door contact met Islamitische cultuur. Ontdekking van nieuwe specerijen uit t verre Oosten. Pagina 8 van 8