Colofon. Pettelaarpark 1 Postbus BP s-hertogenbosch Tel: Fax: Projectnummer

Transcriptie

1

2 Colofon Projectnummer Titel Opdrachtgever Auteur Datum februari 2006 Versie 02 Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar Vervolgmeting 3 Ministerie van OCW Jan Neuvel en Thomas Bersee Pettelaarpark 1 Postbus BP s-hertogenbosch Tel: Fax: CINOP 2006 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.

3

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond van het onderzoek Doel van het onderzoek Opzet van het onderzoek Uitvoering van het onderzoek Resultaten Monitor Het cursusaanbod Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs Specifieke doelgroepen in de trajecten De 4 grote steden Uitval Resultaten Quick Scan Reïntegratietrajecten Projecten Taal op de werkvloer Wervingsactiviteiten ROC s Samenvatting en Conclusies...17 Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 i

5 Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 ii

6 1 INLEIDING 1.1 Achtergrond van het onderzoek Functioneel analfabetisme of laaggeletterdheid is niet alleen een probleem in ontwikkelingslanden, maar ook in onze Westerse samenlevingen. De Verenigde Naties heeft in 1967 de datum 8 september uitgeroepen tot Wereld Alfabetiseringsdag en begin deze eeuw is daar het zogenaamde Alfabetisering Decennium bijgekomen. Met die periode, die loopt van , wil de VN het belang van het gealfabetiseerd zijn nog eens extra benadrukken. Laaggeletterdheid komt ook in Nederland voor. Schattingen voor ons land komen uit op zo n 1,5 miljoen functioneel analfabeten van wie een miljoen van autochtone afkomst 1. De meesten van hen beheersen wel algemene basisvaardigheden, maar hun niveau is veelal ontoereikend om voorkomende schrijf-, lees- of rekentaken in het dagelijks leven of in werksituaties goed te kunnen uitvoeren. Zo heeft een deel zelfs al grote moeite met eenvoudige, schriftelijke communicatieve taken. Een groot deel van die 1,5 miljoen Nederlanders is niet in staat iets complexere taken uit te voeren. Het gaat dan nog altijd om taken die tot het alledaagse repertoire van volwassenen zouden moeten behoren, zoals het lezen van een brief van de gemeente of woningbouwvereniging, het opzoeken van vertrektijden in een tabel, het schrijven van een kort klachtenbriefje of het kunnen helpen bij het huiswerk van de eigen kinderen. Gezien het grote persoonlijke en maatschappelijk belang van een goede geletterdheid is door het ministerie van OCW in het schooljaar een Actieplan op touw gezet om de deelname aan het alfabetiseringsonderwijs 2 te stimuleren. De hoofddoelstelling van het Actieplan is een substantiële toename van het aantal alfabetiseringstrajecten in de periode Doel van het onderzoek De monitor Om te kunnen vast stellen of de doelstelling van het Actieplan wordt gerealiseerd, is de zogenaamde alfabetiseringsmonitor opgezet. De monitor is een inventariserend instrument waarmee in kaart wordt gebracht hoeveel cursisten in een schooljaar hebben deelgenomen aan door de ROC s aangeboden NT1-cursussen tot KSE niveau 2. Door in de periode 2003 tot 2006 de monitor jaarlijks uit te voeren kunnen eventuele trends in de deelname worden opgespoord en zichtbaar worden gemaakt. Naast dit hoofddoel moet de monitor informatie opleveren over het aanbod aan cursussen voor de doelgroep, alsook over een aantal relevante achtergrondkenmerken van de deelnemers. 1 Doets, C., P. Groen, T. Huisman & J. Neuvel (1991). Functionele ongeletterdheid in Nederland. Amersfoort: SVE. 2 Alfabetiseringsonderwijs wordt in dit rapport gebruikt als een algemene term voor het onderwijs in schrijven, lezen en/of rekenen aan volwassenen die op grond van onvoldoende beheersing van die vaardigheden als functioneel analfabeet worden gekarakteriseerd. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 1

7 Inmiddels zijn er drie metingen verricht: de nulmeting en twee vervolgmetingen. De vierde meting, vervolgmeting 3, vond eind 2005 plaats. Die meting richtte zich op het cursusaanbod en de deelname aan alfabetiseringstrajecten in het schooljaar De quick scan Naast de jaarlijks monitor is er op verzoek van het ministerie van OCW in 2005 aanvullend een quick scan uitgevoerd met als doelen: inzicht te krijgen in de wervingsactiviteiten van de ROC s om meer laaggeletterde volwassenen te stimuleren een schrijf-, lees- of rekencursus in de Educatie te gaan volgen; inzicht te krijgen hoe de deelname aan het NT1-onderwijs in brede zin zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld; een eerste indruk te krijgen van de deelname aan schrijf-, lees- en/of rekencursussen voor laaggeletterden die buiten de reguliere educatieactiviteiten van ROC s worden aangeboden. 1.3 Opzet van het onderzoek De monitor De monitor is op dezelfde manier opgezet als in de twee voorgaande jaren. ROC s worden benaderd met de vraag om per locatie op te geven hoeveel NT1-cursussen voor de doelgroep in het schooljaar zijn uitgevoerd en hoeveel volwassenen in dat schooljaar aan die cursussen hadden deelgenomen. De doelgroep De doelgroep bestaat uit laaggeletterde volwassenen die deelnemen aan schrijf-, lees- en/of rekencursussen tot maximaal niveau KSE 2 (nu basiscompetentie 1). Binnen die doelgroep worden twee subgroepen onderscheiden. 1) Autochtone, laaggeletterde volwassenen. In het algemeen zijn dat laagopgeleide volwassenen,, die hooguit lager beroepsonderwijs (lbo, vbo) of middelbaar algemeen vormend onderwijs (ulo, mavo) hebben gevolgd, veelal zonder dat met een diploma te hebben afgesloten. Tot deze subgroep behoren ook volwassenen die in hun jeugd speciaal (voortgezet)onderwijs hebben gevolgd. 2) Volwassenen afkomstig uit de voormalige koloniën: de Antillen, Suriname en Aruba. Deze groep wordt wel aangeduid als ASA s. In het algemeen zijn het volwassenen die wel redelijk Nederlands spreken, maar nog grote moeite hebben met de geschreven taal. In de voorgaande metingen is gebleken dat aan trajecten voor de genoemde doelgroep (steeds vaker) zogenaamde oudkomers deelnemen die het gesproken Nederlands al wel redelijk beheersen, maar de schriftelijke vaardigheden niet. Omdat sommige ROC s in hun opgave voor de deelname in de schooljaren en geen onderscheid tussen autochtone en allochtone deelnemers hebben gemaakt, is vanaf de tweede vervolgmeting besloten die groep volwassenen ook te inventariseren als een derde subgroep. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 2

8 Het onderzoeksinstrument Voor de inventarisatie van het cursusaanbod en de deelname aan de NT1-cursussen voor de doelgroep is een format (formulier) ontwikkeld, waarmee op het niveau van de afzonderlijke cursussen informatie wordt verzameld. Wat betreft de cursussen gaat het om aspecten zoals het in- en uitstroomniveau, de inhoud van de cursus en de cursusduur. Wat betreft de deelname gaat het om enerzijds enkele achtergrondkenmerken van de cursisten (geslacht, vooropleiding en afkomst (autochtoon, ASA, allochtoon) en anderzijds de verblijfsduur in de cursus (uitval of afronding). Zie voor de details Bijlage I waarin het formulier is opgenomen. De onderzoeksgroep De formulieren zijn bestemd voor de uitvoeringslocaties. Aan de contactpersoon (in het algemeen een teamleider NT1 of een NT1-coördinator) wordt een set formulieren toegestuurd. Voor elke aangeboden cursus moet een apart formulier worden ingevuld. Met deze aanpak is het mogelijk om per locatie het cursusaanbod en de deelname te bepalen. Naast een goed inzicht in de diversiteit aan cursussen, kan zo worden gecontroleerd voor eventuele oneigenlijke opgave van cursisten in niet relevante cursussen. De quick scan De quick scan bestaat uit een aantal componenten die elk bedoeld zijn specifieke informatie te verzamelen. In de eerste plaats gaat het om activiteiten die door ROC s zijn uitgevoerd om nieuwe cursisten te werven. Voor dit doel is een korte gespreksleidraad ontwikkeld voor de telefonische interviews met NT1-coördinatoren, teamleiders NT1 of medewerkers die betrokken zijn bij de werving van cursisten. In de tweede plaats moet de quick scan aanwijzingen opleveren over de herkenbaarheid van en aandacht voor laaggeletterden in reïntegratietrajecten. Omdat het een aantal eenvoudige vragen betreft, is hier geen aparte leidraad voor opgesteld. Dit onderdeel richt zich op medewerkers van reïntegratiebureaus die betrokken zijn bij de aanbesteding van groepen werklozen door gemeenten of het UWV en/of degenen die zicht hebben op het onderwijsaanbod in reïntegratietrajecten. In de derde plaats moet de quick scan een eerste beeld opleveren van het aanbod aan cursussen Nederlands op de werkvloer (in of voor bedrijven) voor laaggeletterde werknemers. Deze activiteit beperkt zich tot consultatie van het Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Anderstaligen (het ITTA) dat in opdracht van het CWI een jaarlijks overzicht maakt van cursussen Taal op de werkvloer. Dat zijn met name cursussen voor werkenden en werkzoekenden van allochtone afkomst. 1.4 Uitvoering van het onderzoek De monitor Begin oktober 2005 zijn de afdelingen Educatie van alle ROC s aangeschreven voor deelname aan de derde vervolgmeting. Dat is in het algemeen gedaan via bekende contactpersonen (in het algemeen Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 3

9 NT1-coördinatoren of teamleiders NT1-onderwijs). Tevens zijn de CvB s op de hoogte gesteld van het onderzoek. In overleg met de BTG Educatie is afgesproken dat de resultaten anoniem worden verwerkt en gerapporteerd. Dit kan tevens de bereidheid tot medewerking vergroten. Om de instellingen behulpzaam te zijn en om zoveel mogelijk vergelijkbare gegevens te kunnen verzamelen, zijn de ROC s sets met geprecodeerde formulieren toegestuurd. Voorts werd een reserve set meegestuurd voor eventuele nieuwe uitvoeringslocaties. De ROC s is gevraagd de formulieren voor begin december op te sturen naar CINOP. ROC s die begin december niet hadden gereageerd zijn voor een tweede maal aangeschreven. Tevens zijn die ROC s door interviewers die de ROC s in het kader van de quick scan benaderden (zie hieronder) er attent op gemaakt dat ze de gevraagde gegevens nog niet hadden aangeleverd. Een laatste activiteit om alsnog de gevraagde gegevens van ROC s te verkrijgen, bestond uit een telefonische benadering met de vraag om alleen het aantal cursisten per locatie door te geven. Deze actie is tussen eind januari en half februari uitgevoerd. Uiteindelijk is van alle ROC s 3 informatie ontvangen. Van ruim 30 ROC s zijn de formulieren terug ontvangen, van de overige ROC s is alleen telefonische informatie over het aantal cursisten aan alfabetiseringscursussen verkregen. In tegenstelling tot voorgaande metingen is in deze derde vervolgmeting een nagenoeg compleet beeld van alle ROC s verkregen. Slechts van een aantal locaties ontbraken de gegevens. Om de totale deelname in te bepalen is voor die locaties de deelname uit het schooljaar en in een enkel geval uit het schooljaar gebruikt. Zoals hieronder zal blijken, leidt deze correctie niet tot een substantiële afwijking van de totale deelname. In de eerdere metingen was weliswaar geen complete dataset verkregen, maar op basis van verzamelde informatie kon toen toch een redelijk nauwkeurige schatting van de totale deelname worden bepaald. Tabel 2.1 toont de medewerking van de ROC s in de afgelopen vier jaar. In totaal hebben 23 ROC s aan alle metingen meegewerkt. In de tabel is het aantal 25 vermeld. Zie de voetnoot voor een toelichting. 3 In de afgelopen vier jaar is het aantal ROC s door fusies verder teruggelopen. Daar is bij het verwerken en analyseren deels rekening meegehouden. Van twee nieuw gevormde ROC s zijn de gegevens nog apart verwerkt, waardoor het aantal ROC s twee hoger uitkomt dan nu het geval is. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 4

10 Tabel 2.1 Medewerking van aantal ROC s aan de verschillende metingen vervolgmetingen Metingen vervolg 1 vervolg 2 vervolg 3 in alle vier metingen Totaal nulmeting vervolgmeting vervolgmeting vervolgmeting Omdat de opgave van het aantal cursisten op het niveau van uitvoeringslocaties is opgevraagd, toont Tabel 2.2 een overzicht van het aantal locaties dat de afgelopen jaren heeft meegewerkt. Het opgegeven aantal is lager dan het aantal uitvoeringslocaties in werkelijkheid, omdat een aantal ROC s de informatie alleen op een geaggregeerd niveau heeft aangeleverd, dat wil zeggen voor het ROC als geheel of voor een aantal locaties tezamen. Tabel 2.2 Aantal locaties in de vier metingen* vervolgmetingen Metingen vervolg 1 vervolg 2 vervolg 3 in alle vier metingen Totaal nulmeting vervolgmeting vervolgmeting vervolgmeting *Een aantal ROC s heeft niet per locatie, maar op geaggregeerd niveau gerapporteerd. De quick scan De telefonische quick scan om de wervingsactiviteiten van ROC s in kaart te brengen vond plaats in december. De interviews zijn uitgevoerd door enkele inhoudelijke medewerkers van het team Talen en Burgerschapscompetenties van CINOP. Deze medewerkers zijn goed op de hoogte van het NT1-onderwijs. Voorafgaand aan de interviews ontvingen ze een korte instructie. Alle ROC s zijn benaderd. De telefonische quick scan bedoeld om inzicht te krijgen in de herkenbaarheid van en aandacht voor laaggeletterden in reïntegratietrajecten is uitgevoerd in januari en begin februari. Van de website van de brancheorganisatie BOREA is een lijst met reïntegratiebureaus gedownload. Daaruit is een 15-tal bedrijven geselecteerd, verspreid over het land. De meeste van die 15 bedrijven hadden vestigingen in plaatsen verspreid over ons land. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 5

11 2 RESULTATEN MONITOR 2.1 Het cursusaanbod In de voorgaande rapportages is het cursusaanbod gedetailleerd beschreven. Omdat in deze derde vervolgmeting geen wezenlijke verschillen in dat aanbod zijn geconstateerd wordt dit onderdeel in deze rapportage niet beschreven. Verwezen wordt naar de rapportage uit Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs In alle ROC s met een aanbod NT1 is het aantal cursisten geïnventariseerd dat in aan schrijf- lees, en/of rekencursussen tot KSE niveau 2 (nu: basiscompetentieniveau 1) had deelgenomen. De meeste ROC s hebben hun gegevens op locatieniveau (uitvoeringslocaties) aangeleverd, maar door een klein aantal ROC s is dat op een geaggregeerd niveau gedaan (aantal cursisten van enkele uitvoeringslocaties tezamen of aantal cursisten voor alle uitvoeringslocaties tezamen). Van een 10-tal uitvoeringslocaties waren geen data beschikbaar. Om een zo goed mogelijke schatting van het totale aantal cursisten te kunnen maken, is voor die locaties het aantal cursisten genomen dat in de eerste of de tweede vervolgmeting was opgegeven. Figuur 2.1 toont de totale deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in de afgelopen vier schooljaren. Figuur 2.1 Totaal aantal cursisten per schooljaar Aantal Schooljaar Het aantal volwassenen dat in het schooljaar in de Educatie een schrijf-, lees- en/of rekencursus volgde, komt uit op ongeveer Evenals in voorgaande metingen gaat het om volwassenen die gedurende een deel van het schooljaar of gedurende het hele schooljaar aan een alfabetiseringscursus hadden deelgenomen. 4 Jan Neuvel & Thomas Bersee (2005). Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs. Vervolgmeting 2. Den Bosch: CINOP Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 6

12 Het resultaat van de derde vervolgmeting wijkt daarmee niet significant af van de twee voorgaande metingen, toen het aantal cursisten werd geschat op 5600 in de eerste vervolgmeting en op 5300 in de tweede vervolgmeting. De verschillen tussen de drie laatste metingen zijn relatief gering en wijzen eerder op jaarlijkse fluctuaties in de deelname dan op echte effecten. De verschillen zijn te interpreteren als een optelsom van fluctuaties die op locatieniveau worden aangetroffen. In een eerdere rapportage is er al op gewezen dat het binnen halen van een contract of het aflopen van een contract met de gemeente of een sociale werkplaats soms tot een aanzienlijke toe- of afname van het aantal cursisten kan leiden. Maar ook kleinere fluctuaties komen voor als gevolg van toevalligheden of omdat een iets grotere groep cursisten doorgaat met een cursus. Die fluctuaties op locatieniveau zijn ook cijfermatig duidelijk te maken. Van de nulmeting naar de eerste vervolgmeting gaven 33 locaties een toename van tenminste 5 procent te zien, 27 een afname van tenminste 5 procent, terwijl op 18 locaties de verschillen zich beperkten tussen de +5% en 5%. Van de nulmeting naar de tweede meting ging het om 24, 28 en 4 locaties waar respectievelijk een stijging, daling of geen noemenswaardig verschil was waar te nemen. Zo n zelfde patroon is ook te zien bij locaties die zowel aan de nulmeting en de derde vervolgmeting meewerkten: op 36 locaties was het aantal cursisten met tenminste 5% toegenomen, op 34 met tenminste 5% afgenomen, terwijl op 5 locaties geen of kleinere verschillen waren op te merken. Dit beeld wordt bevestigd door NT1-coördinatoren die in het kader van de quick scan en het telefonisch nabellen zijn benaderd. Eenderde had het afgelopen jaar geen duidelijke toe- of afname opgemerkt in het aantal cursisten, iets meer dan eenderde dacht dat het aantal cursisten gelijk was gebleven of hooguit licht gestegen, terwijl iets minder dan eenderde van de coördinatoren een lichte daling had geconstateerd. De metingen van de laatste drie jaar leveren dus een vrij stabiel beeld op, waarbij de totale deelname schommelt rond de 5400 à 5500 cursisten per schooljaar. De stijging van het aantal cursisten van de nulmeting naar de eerste vervolgmeting (van 5000 naar 5600) heeft zich dus niet trendmatig doorgezet. Dat effect is ook waar te nemen bij een vergelijking van locaties die aan de nulmeting en aan een of meer vervolgmetingen hadden meegewerkt (Tabel 2.1 en Tabel 2.2). Tabel 2.1 Gemiddelde toe- of afname van het percentage cursisten: vergelijking zelfde locaties uit de nulmeting en vervolgmetingen vervolgmetingen vervolg 1 vervolg2 vervolg 3 verschil locaties verschil locaties verschil locaties nulmeting +10% 78 +3% 55 +8% 74 In Tabel 2.1 is te zien dat op de 78 locaties waarvan zowel gegevens in de nulmeting als in de eerste vervolgmeting waren verzameld, het aantal cursisten gemiddeld met 10 procent was toegenomen. Een stijging ten opzichte van de nulmeting is ook waar te nemen op locaties die in de nulmeting en in de tweede of derde vervolgmeting participeerden. Eenzelfde patroon wordt teruggevonden voor de 42 locaties waarvan gegevens in alle vier de metingen beschikbaar waren (Tabel 2.2). De resultaten in Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 7

13 beide tabellen weerspiegelen de fluctuaties in Figuur 2.1 waarin de geschatte totale deelname is weergegeven. Tabel 2.2 Gemiddelde toe- of afname in percentage cursisten: vergelijking 42 locaties die voorkomen in alle metingen Meting vervolgmeting 1 vervolgmeting2 vervolgmeting 3 Meting verschil locaties verschil locaties verschil locaties nulmeting +9% 42 +4% 42 +6% 42 vervolgmeting 1-4% 42-2% 42 vervolgmeting 2 +2% Specifieke doelgroepen in de trajecten In de formulieren waarmee de deelname aan alfabetiseringscursussen is geïnventariseerd kon een aantal kenmerken van de cursisten worden opgegeven. Naast geslacht waren dat de vooropleiding en de herkomst van de cursisten. Geslacht In voorgaande metingen bleek dat iets meer vrouwen dan mannen deelnamen aan het alfabetiseringsonderwijs in de Educatie. Zowel in de eerste als de tweede vervolgmeting kwam het percentage mannen op 45 en het percentage vrouwen op 55 procent uit. Die verhouding is in de derde vervolgmeting opnieuw gevonden. Waarom structureel meer vrouwen dan mannen de weg naar alfabetiseringscursussen in de Educatie vinden, is moeilijk aan te geven. Of de drempel voor vrouwen lager is of dat mannen vaker (overdag) betaalde arbeid verrichten of dat nog andere factoren meespelen, is hier niet aan te geven. Het is niet uit te sluiten dat de grotere deelname van vrouwen aan het alfabetiseringsonderwijs gewoon samenhangt met het grotere aantal vrouwen, met name binnen de groep ouderen, die de schriftelijke taalvaardigheid in onvoldoende mate beheersen (Houtkoop, zj 5 ). Speciaal onderwijs als vooropleiding Functioneel analfabetisme of laaggeletterdheid komt verhoudingsgewijs aanzienlijk vaker voor onder laagopgeleide volwassenen dan onder hoger opgeleiden (Houtkoop, zj). De Educatie is in feite ook bedoeld voor volwassenen met hooguit een vooropleiding op het niveau van vmbo. Een aparte groep vormen de volwassenen met een vooropleiding speciaal onderwijs. In NT1-trajecten voor laaggeletterden komt deze groep volwassenen ook voor en vaak is er een specifiek cursusaanbod voor deze groep. Een deel van hen vindt zijn weg naar de Educatie via directe bemiddeling door de sociale werkplaatsen waar ze werken (speciale contracten). 5 Willem Houtkoop (zj). De mensen op niveau 1. Amsterdam: Max Goote Kenniscentrum Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 8

14 Instellingen konden op de cursusformulieren aangeven hoeveel volwassenen die vroeger speciaal onderwijs hadden gevolgd aan een cursus deelnamen. Figuur 2.2 toont de percentages voor de drie laatste metingen. Figuur 2.2 Volwassenen met speciaal onderwijs als vooropleiding % Schooljaar De deelname aan alfabetiseringstrajecten door volwassenen met speciaal onderwijs als vooropleiding lag de afgelopen drie jaar rond de 15 procent. Dat komt jaarlijks neer op een deelname van ongeveer 750 volwassenen uit deze doelgroep. Figuur 2.2 doet vermoeden dat het percentage volwassenen uit deze subgroep dat in de Educatie een schrijf-, lees- en/of rekencursus volgt licht stijgt. In de eerste vervolgmeting had 14 procent van hen in zijn jeugd speciaal onderwijs gehad. Dat is 15 procent in de tweede vervolgmeting en het loopt nog iets verder op tot 17 procent in de laatste meting. De verschillen zijn evenwel nog te klein om van een duidelijke trend te kunnen spreken. Duidelijkheid daarover wordt verkregen als de deelname uit die groep de komende jaren verder stijgt. Dan is het ook interessant om na te gaan of een eventuele toename te maken heeft met contracten die tussen sociale werkplaatsen en ROC s worden afgesloten of dat werving van individuele volwassenen voor dit effect zorgt. ASA s en oudkomers Vanaf de nulmeting behoorden laaggeletterde volwassenen uit de Antillen, Suriname en Aruba (ASA s) tot de doelgroep van de monitor. Dat gold niet voor allochtone volwassenen. In de vorige rapportage is echter geconstateerd dat ROC s die laatste groep ook toeliet tot NT1-trajecten. Het gaat dan om oudkomers die redelijk Nederlands spreken, maar nog veel moeite hebben met schrijven en lezen in het Nederlands. Figuur 2.3 brengt de verdeling van cursisten naar hun herkomst in beeld. Dat is apart gedaan voor de drie laatste metingen. Het percentage ASA s binnen de trajecten voor laaggeletterden is de afgelopen drie jaar vrij constant gebleken. Ongeveer een op de tien cursisten behoort tot deze groep. Vertaald in absolute aantallen Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 9

15 gaat het jaarlijks om ruim 500 cursisten uit deze doelgroep. Soms is er een aparte cursus voor deze groep georganiseerd, maar het komt vaker voor dat ze samen met autochtone (en/of allochtone) volwassenen in eenzelfde lesgroep worden geplaatst. Figuur 2.3 Deelname ASA s en oudkomers aan NT1-onderwijs schooljaar schooljaar schooljaar allochtoon 19% allochtoon 34% allochtoon 30% ASA 11% autochtoon 70% ASA 9% autochtoon 57% ASA 9% autochtoon 61% Oudkomers, volwassenen van allochtone afkomst die al langer in ons land verblijven, zien we aanzienlijk vaker in alfabetiseringstrajecten dan ASA s. In het schooljaar was ongeveer 20 procent van de cursisten van allochtone afkomst. Vorig jaar was dat percentage gestegen tot ruim 30 procent. In de laatste meting is een vergelijkbaar percentage gevonden, wat erop wijst dat het vorig jaar geen incidentele toename was. In de quick scan werd die grotere toeloop uit deze doelgroep bevestigd door de geïnterviewde contactpersonen. Soms is er een apart cursusaanbod voor deze groep, maar evenals bij de ASA s komt het vaker voor dat allochtone en autochtone volwassenen in eenzelfde lesgroep zitten. In de vorige rapportage is er op gewezen dat instellingen soms genoodzaakt zijn hiertoe over te gaan vanwege het beperkte aantal cursisten op sommige locaties. Omdat de totale deelname aan schrijf-, lees- en/of rekencursussen voor laaggeletterden de afgelopen drie jaar vergelijkbaar was, is uit bovenstaande resultaten af te leiden dat de laatste twee jaar minder autochtone laaggeletterde volwassenen hebben deelgenomen aan alfabetiseringscursussen. Op jaarbasis is het aantal autochtone cursisten teruggelopen met zo n 500 à 600. Zoals aangegeven, hebben NT1-coördinatoren die verschuiving ook herkend. 2.4 De 4 grote steden De 5 ROC s uit de vier grote steden bedienen relatief veel laaggeletterde volwassenen. Zij ontvangen ongeveer 30 procent van het totale aantal cursisten dat jaarlijks deelneemt aan een schrijf-, lees- of rekencursus in de Educatie. Het aandeel van de 5 ROC s uit de vier grote steden is de afgelopen jaren vrij stabiel en schommelt rond de 30 procent. De verhouding tussen autochtone cursisten en ASA s en oudkomers is in de vier grote steden duidelijk anders dan in de rest van het land. In de vier grote steden is 50 tot 60 procent van de cursisten van allochtone afkomst. In de rest van het land ligt dat percentage gemiddeld genomen in de buurt van de 10 procent. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 10

16 2.5 Uitval Voor veel laaggeletterde volwassenen is de drempel vrij hoog om de stap naar de Educatie te zetten. Is die stap eenmaal gezet, dan ronden de meesten de cursus ook af blijkens de opgave van de instellingen. Of die deelnemers dan ook allemaal het gestelde doel van de cursus bereiken, is niet te zeggen, omdat alleen is gevraagd naar het aantal reguliere uitstromers per cursus. Dat zijn cursisten die de volledige cursus hebben gevolgd. Ongeveer 1 op de 7 cursisten haakt voortijdig af. In de eerste vervolgmeting ging het om 14 procent, in de laatste vervolgmeting betrof het 18 procent van de cursisten. Hoewel er een licht stijgende lijn in het percentage uitvallers valt op te merken, kan van een duidelijke trend nog niet worden gesproken. Er zijn vooralsnog ook geen aanwijzingen die zo n trend kunnen verklaren. Figuur 2.4 Percentage cursisten dat voortijdig stopt % Schooljaar Het voortijdig verlaten van de cursus hoeft niet altijd te betekenen dat het gestelde doe niet is bereikt, zoals valt op te maken uit redenen van cursisten om te stoppen. Smets 6 heeft uitvallers gevraagd naar hun redenen om te stoppen. Die bleken zeer uiteenlopend te zijn: het zelf gestelde doel bereikt, geen vooruitgang meer, slechte sfeer in de groep, een slechte verstandhouding met de docent, werkgever trekt faciliteit in om (deels) onder werktijd de cursus te volgen (blz. 39). 6 J. Smets (2000). Alfabetisering. Onderzoek naar de cursussen lezen en schrijven in Noord Brabant. PON: Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-Brabant Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 11

17 3 RESULTATEN QUICK SCAN In hoofdstuk is aangegeven dat het ministerie van OCW behoefte had aan een aanvullend onderzoek dat licht zou kunnen werpen op het ontbreken van de verwachte stijging in de deelname aan alfabetiseringstrajecten in de Educatie. Het zou kunnen zijn dat de effecten van het Actieplan zich manifesteren op andere plaatsen dan in de Educatie. Voor de hand liggende plaatsen zijn dan bedrijven ( Taal op de werkvloer ) en de reïntegratietrajecten. Verder is het interessant om na te gaan of en in welke mate ROC s met eigen wervingscampagnes aan hebben gehaakt bij het landelijke Actieplan. CINOP is gevraagd een quick scan uit te voeren naar de genoemde punten om zo een eerste indruk te kunnen vormen. De resultaten worden in dit hoofdstuk beschreven. In Bijlage III is een beknopt overzicht opgenomen van andere instellingen die zich bezighouden met taalverwerving bij laagopgeleide en laaggeletterde volwassenen. 3.1 Reïntegratietrajecten De laatste jaren probeert de overheid via reïntegratietrajecten (langdurig) werklozen weer aan een baan te helpen. Langdurige werkloosheid hangt sterk samen met een lage vooropleiding en ook met laaggeletterdheid. Het is daarom te verwachten dat de doelgroep van laaggeletterden een herkenbare groep is voor gemeenten en UWV, die beide trajecten inkopen bij reïntegratiebureaus, en dus ook bij die bedrijven zelf. Ingegeven door enerzijds de aandacht die de afgelopen jaren aan laaggeletterdheid is geschonken en anderzijds het ontbreken van een opwaartse trend in de deelname door laaggeletterden aan voor hen bestemde cursussen in de Educatie, is besloten tot een quick scan onder reïntegratiebureaus. Nagegaan is of laaggeletterden als groep in aanbestedingen voorkomen en hoe de reïntegratietrajecten op deze groep worden afgestemd. Uit de lijst van erkende reïntegratiebureaus (website Borea, de branche-organisatie van erkende reïntegratiebureaus) zijn 15 bedrijven geselecteerd met een landelijke spreiding. De bedrijven zijn eind januari of begin februari telefonisch benaderd met de vraag of de doelgroep in aanbestedingen van gemeenten of de UWV (expliciet) voorkomt en of die groep speciale aandacht krijgt in de trajecten en zo ja op welke wijze (onderwijs, aanpassing werksituatie, alleen zoeken passend werk). Resultaten Van de 15 bedrijven had er één tot en met 2004 te maken gehad met een aanbesteding van een groep die kampte met laaggeletterdheid. Het bedrijf had wel een taalcursus voor die groep verzorgd, maar de contactpersoon kon daar verder weinig over zeggen. Een ander bedrijf wist dat zo n aanbesteding had plaatsgevonden, maar was zelf niet betrokken geweest bij de verwerving van die opdracht. De andere 13 bedrijven hadden tot nu toe nog geen aanbesteding onder ogen gehad, waarin (expliciet) aandacht werd gevraagd voor laaggeletterden. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 12

18 In een viertal van de 15 reïntegratiebureaus werden op zeer incidentele basis wel individuele cliënten binnen de door de gemeente of het UWV aanbestede groepen herkend als laaggeletterd. In 2004 ging het per bureau hooguit om een paar cliënten die grote problemen hadden met schrijven en lezen. Een reïntegratiebureau had twee cliënten in contact gebracht met het ROC in de regio, maar was zelf verder niet betrokken bij de cursus. De andere bureaus hadden geen specifieke cursus voor de betreffende cliënten verzorgd. Er werd op gewezen dat er voor die cliënten niet zondermeer budget beschikbaar is om een gerichte schrijf- of leestraining te organiseren. Daar moet opnieuw over onderhandeld worden met de opdrachtgever, volgens een andere respondent. Het zoeken van passend werk, dat wil zeggen veelal productiewerk of schoonmaakwerk waar geen of een minimaal beroep wordt gedaan op schrijven en lezen, is genoemd als een procedure voor laagopgeleiden (en laaggeletterden). Daarbij vindt wel training on the job plaats, waarbij aandacht wordt besteed aan veiligheidsvoorschriften (vaak als iconen) en zeer eenvoudige instructies. Als iemand daar eerst een cursus (op de werkplek) voor moet volgen, dan is zo n cliënt vaak niet bemiddelbaar voor de betreffende werkgever volgens een van de respondenten. De arbeidsmarkt is zo ruim, dat gemakkelijk iemand die wel kan (schrijven en) en lezen. De meeste reïntegratiebureaus krijgen wel geregeld aanbestedingen voor werklozen of werkzoekenden van allochtone afkomst. Het gaat dan vaker om volwassenen die niet of nauwelijks Nederlands spreken of hooguit op NT2-niveau 1. Voor die groepen worden brede taaltrajecten ingekocht of verzorgd, waarbij de nadruk ligt op spreekvaardigheid, maar waarin schrijven en lezen wel aandacht krijgen. Aanbestedingen voor hoger opgeleide allochtone werkzoekenden of allochtonen die al redelijk Nederlands spreken, komen ook voor, maar zijn minder in aantal. Voor die groep gaat het ook om een breed taalaanbod met aandacht voor zowel gesproken als geschreven taal. Zie ook hieronder de paragraaf Taal op de werkvloer. Ondanks dat de reïntegratiebureaus vrijwel geen (expliciet) aanbod krijgen van laaggeletterden, waren de contactpersonen zich bewust van de problematiek. De gemeenten en het UWV zijn echter de instanties die bepalen of er een apart aanbod voor laaggeletterden komt. Enkele respondenten hadden het vermoeden dat veel gemeenten zich nog onvoldoende bewust zijn van die groep volwassenen. De groepen die worden aanbesteed worden ook steeds specifieker en vragen om aangepaste trajecten. Als het probleem van laaggeletterdheid niet in de opdracht voorkomt, is er ook geen ruimte om daar aandacht aan te besteden, onder andere omdat trajecten in steeds kortere tijd moeten worden gerealiseerd volgens enkele respondenten. Als er gerichte aanbestedingen voor de doelgroep van laaggeletterden zouden komen, dan kan het merendeel van de reïntegratiebureaus daar, naar eigen zeggen, gemakkelijk een passend cursusaanbod bieden. Dat het probleem van laaggeletterdheid nog niet of nauwelijks in opdrachten wordt benoemd, is hierboven al aangegeven. De reïntegratiebureaus geven dus aan wel klaar te zijn voor de doelgroep van laaggeletterden, maar stellen expliciet of impliciet dat ze afhankelijk zijn van de gemeenten (en het UWV) om die trajecten te kunnen realiseren. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 13

19 3.2 Projecten Taal op de werkvloer De Databank Taal en Arbeidsmarkt ( wordt onderhouden door het Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Anderstaligen (ITTA) van de Universiteit van Amsterdam, in opdracht van Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). In deze databank is gedetailleerde informatie te vinden over projecten waarin het leren van taal gekoppeld wordt aan werk, stage of opleiding. In de databank zijn 54 projecten opgenomen (6 februari 2006). Voor meer dan de helft gaat het om projecten die bestemd zijn voor laagopgeleide allochtonen. In de overige projecten gaat het om hoog opgeleide allochtonen. Projecten zijn in drie groepen onderscheiden: projecten voor werkenden; leerbanen: wel en niet (beroeps)kwalificerend; toeleidende projecten: wel en niet (beroeps)kwalificerend. Er is ook een aanbod voor oudkomers die al redelijk Nederlands spreken. In de terminologie van NT2-niveaus betreft het halfgevorderden, dat wil zeggen NT2-niveau 3 of hoger. Het is niet altijd duidelijk hoeveel oudkomers met een project worden bereikt. Gegevens daarover ontbreken soms ook helemaal. Voor werkende of werkzoekende volwassenen van allochtone afkomst lijken er in ieder geval diverse mogelijkheden te zijn om beter te leren schrijven en lezen. Of er ook sprake is van toenemende aandacht voor deze specifieke groep oudkomers om de schrijf- en leesvaardigheid te kunnen verbeteren is niet af te leiden uit de informatie op de website. 3.3 Wervingsactiviteiten ROC s Binnen ROC s is er het bewustzijn dat er veel moet worden geïnvesteerd om de doelgroep te bereiken. Op tal van plaatsen zijn daarom regionale actieplannen gericht op werving aan de gang of ze staan op stapel. De regionale actieplannen zijn mede een voortvloeisel uit het landelijke actieplan alfabetisering autochtonen Nederlanders en de optredens van Prinses Laurentien. In een aantal gevallen is ook de provincie actief betrokken bij die actieplannen. Bij veel ROC s heeft de afdeling Educatie een reorganisatie ondergaan. Een aantal ROC s zit nog volop in het proces van reorganisatie. Het reorganisatieproces vergt tijd, aandacht en energie van de betrokken medewerkers, wat ten koste gaat van de aandacht en energie voor werving. Ondanks de inspanningen van diverse ROC s komt Educatie op de werkvloer niet goed van de grond. Wel is door enkele contactpersonen melding gemaakt van NT2 op de werkvloer. De belangrijkste opdrachtgevers voor Educatie op de werkvloer zijn: de sociale werkplaatsen gemeentelijke bedrijven (bijv. stadswachten, reiniging). Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 14

20 Wervingsactiviteiten Op de vraag welke wervingsactiviteiten het afgelopen jaar zijn ingezet om de doelgroep te kunnen bereiken, zijn de volgende activiteiten genoemd. De inzet van ambassadeurs en deelnemers. Op 10 ROC s komen ambassadeursprojecten voor, maar ook in ander ROC s zijn deelnemers actief. Contactpersonen hebben het gevoel dat deze aanpak goed werkt. Open dagen. Deelnemers nemen vrienden, familie, buurgenoten mee naar school. Enkele contactpersonen hadden de indruk dat dit effectief is, maar dat gold niet voor alle contactpersonen die deze activiteit hadden genoemd. De bellijn. Contactpersonen hadden de indruk dat de bellijn wel goed functioneerde, maar toch relatief weinig relevante bellers opleverde. Men constateerde wel een jaarlijkse piek rondom 8 september, met name vanwege de publiciteit rondom de internationale dag van de alfabetisering. Verder werd er op gewezen dat de bellijn een handig instrument is bij regionale actieplannen (verwijzing naar de bellijn). Verspreiding van eigen folders. Aandacht voor het probleem en attendering op cursussen in huis-aan-huis bladen. Infomappen voor doorverwijzers en toeleiders, gekoppeld aan voorlichtingsbijeenkomsten. De Brede School. Die insteek geldt in het algemeen alleen voor allochtone ouders, maar soms is ook de doelgroep autochtone ouders in dit verband genoemd. Twee activiteiten worden hieronder verder uitgewerkt, de bellijn en de ambassadeurs. Verder wordt nog kort stilgestaan bij de Educatieve Televisie (ETV). Bellijn Er is een landelijke bellijn waar potentiële cursisten of familie/bekenden van potentiële cursisten naar toe kunnen bellen om informatie over cursussen voor laaggeletterden. Het beheer van de bellijn is in handen van Nedwerk NT1. Via het nummer kan gratis worden gebeld gedurende 24 uur per dag en 7 dagen per week. Bellers kunnen hun telefoonnummer en adresgegevens achterlaten bij de bellijn (callcentrum), en vervolgens worden zij binnen twee weken benaderd voor een toeleidingsgesprek door een contactpersoon van het dichtstbijzijnde ROC. De bellijn heeft afgelopen jaar (september augustus 2005) relevante bellers geregistreerd. Dat is een toename van bijna 50 procent ten opzichte van het schooljaar De toename lijkt vooral te danken aan de radiospotjes van SIRE, van Nedwerk NT1 en van de serie Blokletters dat door de ETV wordt uitgezonden. De piek in het bellen ligt in september. Dit heeft te maken met de landelijke viering van de Internationale dag van de alfabetisering op 8 september, de Week van het Leren en regionale wervingsactiviteiten voor het nieuwe schooljaar. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 15

21 De contactpersonen op de ROC s zijn tevreden over het functioneren van de bellijn. De meeste ROC s ontvangen weliswaar maar een beperkt aantal aanmeldingen via dit kanaal, maar men ervaart het als een constante factor die druppelgewijs jaarlijks een aantal nieuwe cursisten oplevert. De ROC s die het meest van de bellijn profiteren zijn: de ROC s in grotere steden (waar ondermeer de ETV-uitzendingen zijn te zien); de ROC s met een eigen regionale wervingscampagne waarin gebruik wordt gemaakt van het landelijk nummer. Overigens wordt er in toenemende mate gebeld door allochtone Nederlanders (inburgeraars en oudkomers). Ze worden door de bellijn doorverwezen naar de gemeente of naar contactpersonen voor inburgering en NT2-onderwijs in de ROC s. Ambassadeurs Een recent fenomeen bij de werving en toeleiding zijn de zogeheten ambassadeurs. Dit zijn deelnemers of ex-deelnemers die bij de werving en toeleiding worden betrokken. Enkele jaren geleden heeft de provinciale welzijnsorganisatie Prisma Brabant een cursus voor ambassadeurs ontwikkeld. In korte tijd heeft dat ertoe geleid dat er nu op een tiental ROC s gecertificeerde ambassadeurs zijn gestationeerd. Daarnaast zijn er op veel andere ROC s deelnemers die op incidentele of regelmatige basis betrokken worden bij wervings- en toeleidingsactiviteiten. Tot de activiteiten van ambassadeurs, behoren ondermeer: media-optredens in nationale en regionale radio en televisie; interviews in landelijke en regionale bladen, tijdschriften, huis-aan-huisbladen; bezoeken aan bestuurder en beleidsmakers (bijv. gemeenteambtenaren, wethouders e.d.); bezoeken aan toeleiders en vindplaatsen (huisartsen, buurthuizen, bedrijven. CWI e.d.). De contactpersonen op de ROC s gaven te kennen dat de ambassadeurs (of deelnemers die actief zijn in de werving) een zeer waardevolle bijdrage leveren aan de bewustwording van de problematiek, de werving en het onder de aandacht brengen van de problematiek bij toeleiders. De contactpersonen ervaren dat de activiteiten van ambassadeurs en actieve deelnemers relatief veel rendement opleveren, mede door activiteiten, zoals: het optreden van de ambassadeurs in de ETV-serie Blokletters, het inspreken van radiospotjes, interviews in kranten en weekbladen, het meehelpen organiseren van open dagen, open avonden en dergelijken. Educatieve televisie De uitzendingen van ETV worden bekeken door tienduizenden mensen. Een van de meest succesvolle programma s is Taalklas voor het NT2-onderwijs aan laagopgeleiden. De website van Taalklas (Taalklas.nl) heeft geregistreerde gebruikers, waarvan er zeer actief zijn. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 16

22 4 SAMENVATTING EN CONCLUSIES De schatting is dat Nederland 1,5 miljoen functioneel analfabete volwassenen telt, van wie een miljoen van autochtone afkomst. Hoewel de meeste autochtone volwassenen in hun jeugd schrijf- en leesonderwijs hebben gehad, heeft een aanzienlijk deel van hen toch problemen met alledaagse, en soms vrij eenvoudige schrijf-, lees- en/of rekentaken. In een samenleving die steeds meer het karakter krijgt van een kennissamenleving is dat een ernstige handicap. Daarom is de overheid in het schooljaar een landelijke campagne gestart om volwassen Nederlanders die het lezen en schrijven onvoldoende onder de knie hebben te stimuleren deel te nemen aan een alfabetiseringscursus in de Educatie. Om het effect van die campagne te beoordelen heeft het ministerie van OCW CINOP gevraagd de deelname aan NT1-cursussen voor laaggeletterden in de Educatie te monitoren. In 2002 is een eerste meting uitgevoerd, de zogenaamde nulmeting. Daarin is voor het schooljaar , het jaar voorafgaand aan de campagne, de deelname aan het NT1-onderwijs in kaart gebracht. De eerste en tweede vervolgmeting zijn uitgevoerd in 2003 en 2004, waarover ook is gerapporteerd. Eind 2005 vond de derde vervolgmeting plaats. Op verzoek van het ministerie van OCW is de monitor de laatste keer uitgebreid met een quick scan. De quick scan richtte zich met name op de wervingsactiviteiten van ROC s en op het aanbod van alfabetiseringstrajecten die buiten de ROC s om worden georganiseerd. Conclusies 1) Het aanbod van NT1-onderwijs voor de doelgroep laaggeletterde volwassenen is in het schooljaar , zowel wat betreft het aantal uitvoeringslocaties als wat betreft het cursusaanbod niet veel veranderd ten opzichte van de jaren ervoor. Voorzover er lichte tendensen aanwezig zijn, lijken ze te gaan in het samengaan van locaties en of het samengaan van cursussen. 2) Afgezien van kleine jaarlijkse fluctuaties heeft het aantal cursisten zich gestabiliseerd rond het aantal van Het betekent dat er de afgelopen drie jaar rond de 5400 à 5500 volwassenen van autochtone of allochtone afkomst binnen de ROC s deelnamen aan alfabetiseringscursussen tot KSE-niveau 2. 3) Ongeveer 6 op de 10 deelnemers zijn van autochtone afkomst, een op de drie is allochtoon. De groep volwassenen afkomstig uit de Antillen, Suriname en Aruba (de zogenaamde ASA s) is de afgelopen drie jaar vrij constant gebleven. Het percentage ligt iets onder de 10 procent. 4) Een andere belangrijke doelgroep binnen trajecten voor laaggeletterden wordt gevormd door volwassenen (in het algemeen van autochtone afkomst) die in hun jeugd speciaal onderwijs hebben gevolgd. Ongeveer 1 op de 7 cursisten behoort tot die groep. De deelname van deze groep volwassenen lijkt ook iets te stijgen, maar uitsluitsel daarover is pas te geven als blijkt dat de trend de komende jaren doorzet. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 17

23 5) Het merendeel van de volwassenen die deelnemen aan alfabetiseringscursussen rondt de cursus ook af. Of iedereen het gestelde doel bereikt, kon in de monitor niet worden nagegaan. Rond de 15 procent haakt evenwel voortijdig af. Hierin is een lichte stijging waargenomen, maar de verschillen zijn vooralsnog te klein en de periode is te beperkt om er nu al betekenis aan te kunnen geven. 6) Het uitblijven van de groei in het aantal autochtone cursisten valt niet te verklaren uit een toename van deze doelgroep in taalcursussen die reïntegratiebureaus kunnen verzorgen in hun trajecten. Bij 15 onderzochte bureaus bleek dat gemeenten en het UWV niet of nauwelijks groepen aanbesteden waarin laaggeletterdheid als probleem is benoemd. De reïntegratiebureaus geven wel aan voorbereid te zijn voor de doelgroep van laaggeletterden, maar stellen expliciet of impliciet dat ze afhankelijk zijn van de gemeenten (en het UWV) om die trajecten te kunnen realiseren. Hoewel de quick scan geen representatief onderzoek is, doen de vrij unanieme resultaten vermoeden dat de resultaten toch redelijk indicatief zijn voor dit moment. 7) Een verkenning van de Databank Taal en Arbeidsmarkt maakte duidelijk dat voor volwassenen van allochtone afkomst die werk hebben of werk zoeken relatief veel mogelijkheden bestaan om hun Nederlands te verbeteren. De meeste cursussen kennen een breed aanbod waarin zowel de mondelinge als de schriftelijke taalvaardigheid aan bod komen. De meeste cursussen richten zich op allochtonen die het Nederlands nog nauwelijks beheersen, maar er is ook een aanbod voor oudkomers met al een redelijk tot goede beheersing van het gesproken Nederlands. 8) De werving van laaggeletterde volwassenen krijgt de laatste jaren meer aandacht. Op uiteenlopende manieren wordt geprobeerd het probleem van laaggeletterdheid onder de aandacht van de regionale of plaatselijke bevolking te brengen. De inzet van ambassadeurs krijgt daarin een steeds belangrijkere plaats. Ook de landelijke bellijn " " gaf het afgelopen jaar een toename van het aantal bellers met bijna 50 procent te zien ten opzichte van het jaar ervoor. Tegen het licht van een teruglopende deelname aan de Educatie kan worden geconcludeerd dat de wervingsactiviteiten gericht op laaggeletterden er in ieder toe lijken te leiden, dat de deelname in deze doelgroep de afgelopen jaren niet is teruggelopen, maar zich heeft gestabiliseerd. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 18

24 Bijlage I Inventarisatieformulier Gegevens van de instelling ROC: Locatie: A01 Naam of korte omschrijving van de cursus A02 A02 A02 Doelgroep van de cursus (meer antwoorden mogelijk) Wilt u voor geslacht, vooropleiding, ASA s en allochtone cursisten het aantal cursisten vermelden Soms doen ook oudkomers aan NT1-cursussen mee. Die behoren strikt genomen niet tot de doelgroep. Wilt u ze toch in het totaal meetellen en het aantal apart opgeven bij allochtone deelnemers. geslacht mannen vrouwen vooropleiding laaggeschoold speciaal onderwijs anders, nl.: ASA s Nederlanders afkomstig uit Antillen, Suriname of Aruba allochtone cursisten instroomniveau KSE (kruis betreffende niveau(s) aan) Nederlands taal lezen/schrijven ± niveau 1 niveau 1-2 ± niveau 2 rekenen instroomniveau KSE ± niveau 1 niveau 1-2 ± niveau 2 A03 Eindniveau / doelniveau van de cursus doel-/eindniveau KSE (kruis betreffende niveau(s) aan) Nederlands taal lezen/schrijven ± niveau 1 niveau 1-2 ± niveau 2 rekenen instroomniveau KSE ± niveau 1 niveau 1-2 ± niveau 2 A04 Inhoud van de cursus (meer antwoorden mogelijk) onderdelen taal technisch lezen spelling grammatica teksten lezen: evt. soort : teksten schrijven evt. soort anders, nl.: onderdelen rekenen basisvaardigheden rekenen alledaagse toepassingen A05 Cursusduur en intensiteit van de cursus duur cursus in kalendertijd: aantal weken / maanden / jaar (vul in en omcirkel wat van toepassing is ) lestijd per week: aantal uur per week A06 Totale deelname aan cursus in het schooljaar totaal aantal cursisten ASA s ook meerekenen -ook de allochtone cursisten meetellen en dat aantal hierboven ook apart opgegeven. Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 19

25 Bijlage II Gespreksleidraad quick scan ROC s Afgenomen door: Datum: Naam contactpersoon: ROC, Plaats Telefoon: Voor wie spreekt men (ROC-breed; uitvoeringslocatie(s) Introductie Korte toelichting op interview: in opdracht van Ministerie van OCW, in het kader van het Meerjarenplan Alfabetisering Autochtone Nederlanders, , wordt elk jaar een monitor gehouden om het aantal deelnemers aan het alfabetiseringsonderwijs te peilen (KSE 0-2; zeer lage startcompetentie) resultaten: nulmeting ( ) 5000 deelnemers; 1 e vervolgmeting ( ): 5600 deelnemers; 2 e vervolgmeting ( ); 5300 deelnemers; 3 e vervolgmeting ) wordt nu gehouden. Doel onderzoek: jaarlijkse peiling van het aantal deelnemers om na te gaan in hoeverre het Landelijk Actieplan resulteert in een toenemend aantal deelnemers Doel interview: Voor het eerst wordt in het kader van de jaarlijkse monitor, een telefonische quickscan gehouden, doel is om de succesfactoren inzake werving alfabetiseringsonderwijs in kaart te brengen (zodat in de toekomst daarop ingespeeld kan worden, bijv. t.a.v. beoogd landelijk aanvalsplan laaggeletterdheid). Werving Hoe verloopt de werving van deelnemers; en welke wervingsactiviteiten leveren het meest op. Is er een wervingsplan voor deelnemers? Toeleiding via media Landelijk: krant, tv en radio Bellijn (o.a. SIRE-campagne) Regionaal: krant, tv, radio Plaatselijke radio-spotjes ETV/blokletters Deelname aan het alfabetiseringsonderwijs in het schooljaar : Vervolgmeting 3 20