iiuiiiiikiininiiiiiiiiiiiiiii

Transcriptie

1 Gemeente ŕ Bergen op Zoom iiuiiiiikiininiiiiiiiiiiiiiii RVB I Vōorlegger Raadsvoorstel Onderwerp Nummer voorstel Datum voorstel Portefeuillehouder(s) Contactpersoon Afdeling Contactpersoon Contactpersoon Telefoon Programmanummer en -naam Verkiezingen in Bergen op Zoom RVB november 2018 F.A. Petter Mevr. N. Parlamis Maatschappelijke Ontwikkeling N.Parlamis@bergenopzoom.nl Besturen, Samenwerken en Veiligheid I ~~ RAADSVERGADERING d.d. i BesiissŵUAMOlì C-O ŕ~\j o (l 'ĉm Paraaf 0=3 ^ Voorstel: 1. Kennis te nemen van de Evaluatie Gemeenteraadsverkiezingen Bergen op Zoom 21 maart In te stemmen met deelname aan de pilot Centrale Stemopneming voorde verkiezingen in Type voorstel: 0 Kaderstellend 0 Controlerend 0 Rest Zijn in het voorstel één of meer van de volgende aspecten van toepassing? Ja Nee Zijn doelen en/of effecten beschreven 0 0 Financiële consequenties 0 0 Inspraakverordening van toepassing 0 0 Communicatieparagraaf: Het besluit zal op de gebruikelijke wijze worden gepubliceerd. Samenvatting: De evaluatie is enerzijds gebaseerd op dossierstudie met aanvullende interviews van betrokkenen bij dit proces en anderzijds op een breed uitgevoerde enquête onder alle leden van stembureaus (inclusief 'tellers). Een belangrijke aanbeveling die volgt uit de evaluatie is om tijdsdruk op het tellen van de stemmen te verminderen. Om de druk van het telproces te halen is bij de minister van BZK een verzoek neergelegd om deel te nemen aan de landelijke pilot Centrale Stemopneming" bij de volgende verkiezingen. De minister heeft dit verzoek inmiddels gehonoreerd. Met uw instemming kan deelname aan de pilot daadwerkelijk plaatsvinden. griffie ergen op Zoom

2 Gemeente f Bergen op Zoom RVB Raadsvoorstel Bijlagen: (9eefaan of een bijlage ís bijgevoegd of ter inzage is gelegd; benoem en nummer deze bijlagen) Bijlage nr. Omschrijving Biiqevoeqd/Ter inzaqe 1 Evaluatie gemeenteraadsverkiezingen Bergen op Zoom 21 maart Bijgevoegd Evaluatie gemeenteraadsverkiezingen De resultaten van een onderzoek onder (plaatsvervangend) voorzitters, leden van de stembureaus en tellers Bijgevoegd GRIFFIE irgen op Zoom

3 Gemeente fl Bergen op Zoom RVB I Raadsvoorstel Datum raadsvergadering : 31 januari 2019 Nummer : RVB Onderwerp : Verkiezingen in Bergen op Zoom Aan de gemeenteraad, Voorstel 1. Kennis te nemen van de Evaluatie Gemeenteraadsverkiezingen Bergen op Zoom 21 maart In te stemmen met deelname aan de pilot Centrale Stemopneming voorde verkiezingen in Inleiding Na de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 zijn onregelmatigheden gemeld en geconstateerd - bij het tellen van de stemmen - die uiteindelijk hebben geleid tot het besluit tot het hertellen van de stemmen. Als gevolg van deze hertelling heeft een verschuiving plaatsgevonden in de zetelverdeling tussen de partijen van één zetel. Beoogd maatschappelijk effect/doelstelling Bovenstaande is voor de burgemeester aanleiding geweest opdracht te geven tot het opstellen van een evaluatie van de verkiezingen van 21 maart Het doel hiervan is tweeledig, namelijk: - met de leden van de stembureaus terug te kijken op hun ervaringen opgedaan tijdens de verkiezingen op 21 maart 2018 en het proces van hertelling dat daarop is gevolgd inclusief de bijhorende communicatie. - na te gaan welke verbeterpunten uit de evaluatie kunnen worden gehaald om te komen tot procesverbetering c.q. procesoptimalisatie. Uitwerking voorstel Een belangrijke aanbeveling die volgt uit de evaluatie is om tijdsdruk op het tellen van de stemmen te verminderen. Gebleken is dat de verkiezingsdag inclusief het tellen van de stemmen als een (zeer) intensieve dag wordt ervaren. De tijdsdruk op het tellen van de stemmen (tot op kandidaat niveau) wordt hierbij als lastig ervaren waarbij de kans op fouten doorconcentratieproblemen niet ondenkbeeldig wordt geacht. Om de druk van het teiproces te halen is bij de minister van BZK een verzoek neergelegd om deel te nemen aan de landelijke pilot Centrale Stemopneming bij de volgende verkiezingen. De minister heeft dit verzoek inmiddels gehonoreerd. Wat houdt het experiment in: «In een gemeente die deelneemt aan het experiment, voeren de stembureaus na de sluiting van de stemming (21.00 uur) in het stemlokaal alleen een voorlopige telling uit op lijstniveau. Op grond GRIFFIE tergen op Zoom

4 Gemeente fl Bergen op Zoom RVB I Raadsvoorstel daarvan kan de avond van de stemming een voorlopige uitslag van de verkiezing bekend worden gemaakt. De uitslag dient tevens als referentie voor de definitieve tellingen. * Het stembureau telt dus niet de stemmen die op afzonderlijke kandidaten zijn uitgebracht: dat gebeurt de volgende dag op een (of meerdere) centrale locaties, door een daarvoor in te stellen gemeentelijk stembureau. Alle tellers werken onder verantwoordelijkheid van dit gemeentelijk stembureau.» Het gemeentelijk stembureau stelt van elk stembureau de uitslag vast. Als het gemeentelijk stembureau er zeker van is dat de stemopneming juist is uitgevoerd, maakt dit het proces-verbaal op van de stemopneming voor de gemeente. Naast bovenstaande aanbeveling zijn de volgende verbeterpunten in de evaluatie naar voren gekomen: «Verplicht stellen e-learning module voor de (plv.) voorzitters van de stembureaus en vrijwillig invullen door overige leden van stembureaus. «Van de aanwezigheid van de leden van de stembureaus alsmede van tellers dient een aanwezigheidsregistratie te worden bijgehouden inclusief legitimatieplicht.» Deze dient bij het Proces Verbaal te worden gevoegd. * De opstellingen in de stembureaus dient zodanig te zijn dat de leden van het stembureau het proces kunnen volgen. * Nog explicieter aandacht geven aan het correct opstellen van het Procesverbaal, met name in geval van geconstateerde verschillen. Consequenties van het voorstel Wanneer ingestemd wordt met de Centrale stemopneming betekent dit dat de dag na de betreffende verkiezing pas geteld wordt op kandidaat niveau. Deze uitslag zal daarom later bekend zijn dan voorheen. Daarnaast zal een extra dag georganiseerd moeten worden (de dag na de verkiezingsdag) waarop het centraal tellen zal plaatsvinden. Omdat het tellen van de stemmen voor publiek bij te wonen is wordt gedacht aan het inrichten van een centrale tellocatie in sporthal Gageldonk. Het hoofdstembureau zal hier een extra dag toezicht houden en er zijn tellers nodig op die dag. Dit betekent dat extra kosten worden gemaakt die echter de zorgvuldigheid en de transparantie van het verkiezingsproces ten goede komen. Op dit moment wordt ingeschat dat het organiseren van het centraal tellen circa ,- per verkiezingsdag gaat kosten (voor 2019 dus 2 xê 7.500). Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft laten weten dat er een vergoeding beschikbaar gesteld wordt aan de deelnemende gemeenten, naar rato van het aantal inwoners. Deze vergoeding bedraagt maximaal G per gemeente. Als veel gemeenten zich aanmelden voor het experiment, zal er mogelijk moeten worden geloot. In het 1e concernbericht 2019 zal hierover worden gerapporteerd. Zoals aangegeven betreft de centrale stemopneming een pilot. Na de verkiezingen van 2019 zal deze werkwijze worden geëvalueerd en worden de uitkomsten van de evaluatie verwerkt in het gemeentelijk proces voor de verkiezingen. GRIFFIE rgen op Zoom

5 Gemeente ř Bergen op Zoom RVB I Raadsvoorstel Risico paragraaf Deelname aan de pilot centrale stemopneming is erop gericht het risico op telfouten in de verkiezingsuitslag te minimaliseren. In 2019 vinden de verkiezingen voor Provinciale Staten plaats gecombineerd met het waterschap (20 maart 2019) en de Europese verkiezingen (23 mei 2019). Geïdentificeerde risico s Risico-onderdelen NvT Laag Neutraal Hoog 1. Realiseren maatschappelijke effecten X 2. Politiek-bestuuriijk en draagvlak X 3. Imago gemeente X 4. Algemene en externe omgeving X 5. Veiligheid X 6. Financiën X 7. Juridisch X 8. Planning X 9. Kwaliteit uitvoering X 10. Capaciteit organisatie en samenwerking partners X Beheersmaatregelen risico s hoog Risico Effect Beheersmaatregel Verantwoordelijke 1. Imago gemeente Extra geld besteden aan verkiezingen Duidelijke communicatie over het feit dat de stemcomputer inzetten geen optie is en de maatregel van centraal tellen de zorgvuldigheid binnen de huidige mogelijkheden ten goede komt. College van B&W 2. Kwaliteit uitvoering Onvoldoende gestructureerd verloop van de centrale stemopneming Opstellen draaiboek voor het verloop van de verkiezingen en het centraal tellen. College van B&W 3 pļ GRIFFIE Bergen op Zoom

6 Gemeente è Bergen op Zoom iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii RVB Raadsvoorstel Alternatieven Niet deelnemen aan de pilot. Een ontwerpbesluit bieden wij u hierbij ter vaststelling aan. Het college van burgemeester en wethouders van Bergen op Zoom, De secretaris, Dĉ-burgemeester, Dhr. Th.J.M. Wingens MPA,A. Petter GRIFFIE tergen op Zoom

7 Gemeente fí Bergen op Zoom RVB Raadsvoorstel De raad van de gemeente Bergen op Zoom; gezien het voorstel van het college van 20 november 2018, nr. RVB ; gelet op de aanbevelingen die voortkomen uit de evaluatie van de gemeenteraadsverkiezingen 2018 en gelet op artikel 2, lid 2 van de Tijdelijke experimentenwet stembiljetten en centrale stemopneming; BESLUIT: 1. Kennis te nemen van de Evaluatie Gemeenteraadsverkiezingen Bergen op Zoom 21 maart In te stemmen met deelname aan de pilot Centrale Stemopneming voor de verkiezingen in Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van De griffier, 3 1 JAN.?mq JDe-voorzitterr C.J.M. Terstappen ' GRIFFIE ìergen op Zoom

8 RAAD: 31 januari 2019 voorstel: 5a RVB Verkiezingen in Bergen op Zoom Fractie Raadszetels aanwezig Fractie VOOR TEGEN GBWP 9 8 GBWP v' WD 4 4 VVD v' Lijst Linssen 4 4 Lijst Linssen v' CDA 3 3 CDA V D' D 66 v' BSD 2 1 BSD GroenLinks 2 2 GroenLinks -y PvdA 2 2 PvdA v/ SP 1 1 SP vz Steunpunt BoZ 1 1 steunpunt BoZ v Fractie PUNT 1 1 Fractie PUNT v' Fractie Samen 0164 v/ aantal RESULTAAT: 30 0 meerderheid aangenomen cx

9 Gemeente Bergen op Zoom COMMISSIE-ADVIES Commissie Datum Agendapunt Nummer raadsvoorstel Naam raadsvoorstel Bestuur, Veiligheid en Samenwerking b RVB Verkiezingen in Bergen op Zoom Fractie A-voorstel B-voorstel Opmerkingen: GBWP WD Lijst Linssen CDA D66 BSD Groen Links PvdA SP X X X X X X X X X Steunpunt Bergen op Zoom PUNT Samen0164 X X X Advies aan de gemeenteraad Toezeggingen: A-stuk Het college heeft het volgende toegezegd: 1. De taakbeschrijving van de medewerkers van het stembureau en het huidige draaiboek worden gedeeld met de raad. 2. Ten aanzien van de aangifte die is gedaan, zal worden gecheckt of de uitkomst mag worden gedeeld met de raad; zo ja dan zal deze vertrouwelijk bij de griffie ter inzage worden gelegd. De secretaris, De voorzitter,

10 l ll l l l lll lllll llll llllll EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 WOORD VOORAF Voor u ligt de evaluatie die is opgesteld met betrekking tot de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart De burgemeester heeft als hoofd van het Centraal Stembureau opdracht gegeven voor het uitvoeren van deze evaluatie. De opdrachtformulering voor de evaluatie is als bijlage bij de evaluatie gevoegd. De Kieswet is als leidraad gehanteerd voor het uitvoeren van de evaluatie. De evaluatie is enerzijds gebaseerd op dossierstudie met aanvullende interviews van betrokkenen bij dit proces en anderzijds op een breed uitgevoerde enquête onder alle leden van stembureaus (inclusief 'tellers). De aanbevelingen uit de evaluatie worden gebruikt voor het verbeteren van het proces van de verkiezingen. Het verbeterd proces zal worden geïmplementeerd bij de eerstvolgende verkiezingen die in 2019 worden gehouden. Naast de diverse aanbevelingen die in de evaluatie worden gedaan zal de belangrijkste verandering zijn dat de gemeente Bergen op Zoom in 2019 zal overgaan tot Centrale Stemopneming. De gemeente doet in 2019 mee aan de landelijke pilot 'Centrale Stemopneming die wordt uitgevoerd op de dag na de verkiezingen. Dit betekent dat in 2019 op de dag van de verkiezingen op de stembureaus alleen het totaal aantal stemmen per lijst wordt geteld. Deelname aan de pliot 'Centrale Stemopneming' is onder voorbehoud van goedkeuring van de gemeenteraad van Bergen op Zoom. Een voorstel hiertoe zal aan de gemeenteraad worden voorgelegd.

11 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s ~Y~ILllJJ&"lJO~ < i ~ ~ ~ ~ rm ir m ~ && ~ $ WJ ~ ~ ~ o ~ ~ o rfï!l ~ ~ rm ~n ~&&~ir ~@ll.~ 1. ALGEMEEN Het procesverloop richt zich met name op de meest relevante elementen die te maken hebben met het verloop van de verkiezingsdag. Voor het zomerreces 2018 is een uitgebreide enquête gehouden onder alle leden van de stembureaus (en tellers). De uitslag van enquête wordt volledigheidshalve aan dit document toegevoegd. De uitkomst van de evaluatie is op de informatieavond van 10 juli 2018 uitgebreid besproken met (plv.) voorzitters van de stembureaus. Voor de resultaten wordt kortheidshalve verwezen naar de enquête. 2. VOORBEREIDINGEN 2.1. Samenstelling stembureaus De 34 stembureaus die tijdens de verkiezingen van 21maart2018 operationeel zijn, bestaan uit vier leden, te weten: één voorzitter, één plaatsvervanger en twee leden. De minimale bezetting is drie personen. Stemmentellers (hierna te noemen 'tellers') zijn geen lid van het stembureau. Hun rol komt uitsluitend aan de orde bij het telproces. Leden voor stembureaus kunnen zich na een oproep via de diverse media aanmelden via de website. Hierbij kan een kandidaat stembureau lid aangeven welke functie hij/zij wil bekleden op het stembureau. Aan de hand van de aanmeldingen worden door het team Publieksdiensten voorzitters geselecteerd. Dit gebeurt zo veel mogelijk op basis van ervaring Eisen aan leden stembureaus Voor leden van stembureaus geldt een beperkt aantal eisen waaraan moet worden voldaan, namelijk: Een kandidaat stembureau lid mag niet voorkomen op de kieslijst van een der partijen; Een kandidaat stembureau lid mag geen lid zijn van de gemeenteraad; Een kandidaat stembureau lid mag geen duo-lid zijn van een lid van de gemeenteraad. Naast deze eisen gelden geen andere criteria voor de aanstelling van leden van stembureaus Aanstelling leden stembureaus Leden van stembureaus worden aangesteld middels een brief. In deze brief wordt aangegeven: voor welk stembureau zij worden aangesteld; voor welke functie; en hoe de verdere bemensing van het stembureau er uitziet Aanstellen 'tellers' Tellers worden geworven via oproepen via de media en aanschrijving van uit het stembureauleden/tellerbestand in het verkiezingsdraaiboek. Tellers dienen 18 jaar of ouder te zijn en dienen te voldoen aan dezelfde criteria als de leden van een stembureau zoals aangegeven onder punt 2.2. De tellers krijgen een brief van benoeming zoals de leden van de stembureaus.

12 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s 2.5. Opleiding en training E-learning module In de aanstellingsbrief wordt aangegeven dat alle leden van stembureaus - namens de gemeente - door een extern bedrijf worden benaderd voor het volgen van een e-learning module. Het bedrijf nodigt alle leden per uit. Het volgen van een e-learning module is in de huidige opzet (landelijk) niet verplicht. Aan de e-learning module is deelgenomen door 101 leden. 64 leden hebben de module met goed gevolg afgelegd Instructie- en informatieavond Voor de voorzitters en plaatsvervangers wordt een instructie- en informatieavond gehouden in de raadszaal van het Oude Stadhuis. Op deze avond wordt het gehele proces van de verkiezingen doorgelopen en toegelicht. De avond wordt verzorgd door het team Publieksdiensten samen met het extern bedrijf dat de e-learning begeleidt. Een medewerker van dit bedrijf licht het proces toe en neemt de toehoorders mee in ervaringen die elders in het land met verkiezingen c.a. zijn opgedaan. Op deze avond komt het gehele proces aan de orde vanaf de opening van het stembureau tot en met de sluiting van het stembureau. Tijdens de presentatie wordt de nadruk gelegd op het opstellen van het Proces Verbaal c.a. Op deze avond waren 33 van de 34 stembureaus vertegenwoordigd. Stembureau 'De Kreek' was op deze avond niet vertegenwoordigd. N.B.: Overigens is het proces op dit stembureau prima verlopen maart 2018 Op de dag vóór de verkiezingen halen de voorzitters (of iemand anders) van het stembureau het 'stembureau-koffertje' op. Bij het ophalen van het koffertje krijgen de voorzitters uitleg over de inhoud van het koffertje. Tevens bestaat de mogelijkheid voor aanvullende uitleg van het proces. Van de laatste mogelijkheid is geen gebruik gemaakt. De inhoud bestaat uit: de kieswet het kiesbesluit het negatief kiesregister (hierop is aangegeven welke stem passen niet geldig zijn) overzicht geldige legitimatiebewijzen kandidatenlijst hangslot voor stembus lijst met telefoonnummers team Burgerzaken voor vragen c.a. Proces Verbaal 2.7. Conclusies & aanbevelingen voorbereidingen Mede op basis van de uitkomsten van de enquête en bespreking van de resultaten van de enquête op 10 juli j.i. mag worden vastgesteld dat de voorbereidingen goed zijn verlopen. De belangrijkste aanbeveling is om - conform de uitkomst van de enquête - het volgen van de e-learning module verplicht te stellen voor (plv.) voorzitters en deze tevens aan te bieden aan de overige stembureauleden volgens het huidige regime. Voor wat betreft het telproces wordt voorgesteld om te komen tot een uniform telproces. Tellers willen hier- bij voorkeur-vóóraf over geïnstrueerd, hetgeen nu op de avond zelf gebeurt.

13 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s Aanbeveling 1: Verplicht stellen e-learning module voor de (plv.) voorzitters van de stembureaus en vrijwillig invullen door overige leden van stembureaus. Komen tot een éénduidig te/proces met instructie vóóraf. (Zie Aanbeveling 5 onder punt ) 3. HET STEM PROCES - VERKIEZINGSDAG 21 maart Stembureau bemenst De stembureaus worden de dag voor de verkiezingsdag ingericht door zorg van het WVS. Stemhokken en stembussen worden klaargezet in de ruimte. Om 07:00 uur zijn de stembureaus bemenst door 4 leden waaronder de voorzitter en zijn plaatsvervanger. Zonder tegenbericht zijn alle stembureaus op volle sterkte. Op de dag van de verkiezingen is 1 stembureau ('Brede School Halsteren') niet compleet. Door het team Publieksdiensten wordt een extra lid opgeroepen. Op stembureau 'Vrederust' ontbreekt een goed functionerend slot op de stembus. Door de jaren heen is op veel stembureaus sprake van een routine-effect. Hierdoor wordt niet volledig vastgelegd wie wanneer op het stembureau aanwezig is. De onvolledigheid richt zich op de legitimatieplicht. Van de aanwezigheid dient een aanwezigheidsregistratie te worden bijgehouden zodat altijd kan worden teruggekeken wie wanneer op het stembureau aanwezig was. Aanbeveling 2: Van de aanwezigheid van de leden van de stembureaus dient een aanwezigheidsregistratie te worden bijgehouden inclusief legitimatieplicht. Deze dient bij het Proces Verbaal te worden gevoegd Het stemproces Openingstijden stembureaus Vanaf 07:30 uur zijn de stembureaus open. De stembureaus sluiten om 21:00 uur voor wat betreft het stem proces Het stem proces Een persoon meldt zich met de stempas bij de leden van het stembureau. Gecheckt wordt of: a. de persoon beschikt over een geldige legitimatie; b. de stempas voorkomt op het negatief kiesregister; Indien een stempas of volmacht ongeldig is wordt c.q. worden deze niet ingenomen en eindigt voor de persoon in kwestie het stem proces. (Als de stem pas van de persoon ongeldig is zijn dan ook alle volmachten ongeldig.) Bij een geldig stempas ontvangt de persoon een stembiljet alsmede een stembiljet per goedgekeurde volmacht. De persoon vult het stembiljet in door één bolletje van het stembiljet 'rood' in te kleuren en deponeert het ingevulde stembiljet in de stembus. {N.B. : Leden van het stembureau hebben niet altijd zicht op het aantal stembiljetten dat iemand in de stembus deponeert. Hierdoor kan het gebeuren dot iemand met bijvoorbeeld twee volmachten toch slechts één formulier in de bus deponeert.) Het stem proces eindigt om 21:00 uur op de dag van de verkiezingen. Tijdens het stemproces van 21 maart 2018 is géén beroep gedaan op het team Publieksdiensten voor advies m.b.t. (het verloop van) het stem proces.

14 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s Einde 'stemproces' i.c. stembureau (i.c. stembussen) sluiten Om 21:00 uur sluiten de stembureaus met dien verstande dat het stem proces op dit tijdstip eindigt en de stembussen worden gesloten. Het stemproces eindigt hiermee. Uitgangspunt is dat de in het stemlokaal (vóór 21:00 uur) aanwezige stemgerechtigden hun stem nog mogen uitbrengen alvorens de stembussen worden gesloten. Nà 21:00 uur worden echter géén personen meer toegelaten om hun stem nog uit te brengen. Aanbeveling 3: Het verloop van het stemproces op 21 maart 2018 geeft geen aanleiding tot aanbevelingen. De later uitgevoerde evaluatie geeft op dit punt een belangrijke verbetering als het gaat om 'het toezicht' op het stemproces. De opstellingen van de stembureaus dient zodanig te zijn dat de leden van het stembureau het proces kunnen volgen. 4. HET TELPROCES 4.1. Het Telproces - Bemensing Elk stembureau beschikt- naast de aanwezige stembureau leden - over 4 à 5 tellers. Vóór aanvang van het telproces melden de tellers zich op het stembureau bij de voorzitter. Dit wordt niet volledig vastgelegd. De onvolledigheid richt zich op de legitimatieplicht. Voor deze registratie geldt hetzelfde als voor de aanwezigheid van de leden van het stembureau. Naast de tellers nemen ook de leden van het stembureau deel aan het telproces. Aanbeveling 4: Van de aanwezigheid van de tellers dient een aanwezigheidsregistratie te worden bijgehouden inclusief legitimatieplicht. Deze dient bij het Proces verbaal te worden gevoegd Het Tel proces - Algemeen Direct aansluitend aan het sluiten van de stembussen start om 21:00 uur het telproces. Het telproces is openbaar voor het publiek. Het telproces eindigt met het opstellen van een (sluitend) Proces Verbaal. Op de stembureaus worden de stemmen op lijstniveau geteld. Tevens wordt het aantal ongeldige en blanco stemmen geteld. Zodra de totalen per stembureau (op lijstniveau) bekend zijn, worden deze doorgebeld naar het team Publieksdiensten. Het tel proces wordt geleid door de voorzitter van het stembureau. Verder bestaat het telteam uit de leden van de stembureaus en de (4 à 5) tellers. Voorafgaand aan de start van het tel proces krijgen de tellers uitleg en de laatste instructies van de voorzitter van het stembureau. De stembussen worden onder het toezicht van de voorzitter van het stembureau geledigd in de ruimte van het stembureau of één andere daartoe aangewezen ruimte. Dit is van belang omdat het tellen van de stemmen openbaar is. Indien het tellen van de stemmen geschiedt in meerdere ruimten, dient per ruimte een lid van het stembureau aanwezig te zijn als 'toezichthouder'. Aanbeveling 5: Op basis van de evaluatie is gebleken dat de verkiezingsdag inclusief het tellen van de stemmen als een (zeer) intensieve dag wordt ervaren. De tijdsdruk op het tellen van de stemmen (tot op kandidaatniveau) wordt hierbij als lastig ervaren waarbij de kans op fouten door concentratieproblemen niet ondenkbeeldig wordt geacht. Om de druk van het telproces te halen wordt bij de volgende verkiezingen deelgenomen aan de landelijke pilot "Centrale Stemopneming". De gemeente Bergen op Zoom heeft hiervoor een verzoek neergelegd bij de minister, hetgeen inmiddels is gehonoreerd.

15 . 1 J EVALUATIE ;GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN Versie 24 oktober 2018 ~ RG EN10P. ZOOM 21 MAART Het telproces - Specifiek Zoals eerder in document is aangegeven worden op het stembureau 2 soorten documenten 'ingeleverd'. Enerzijds zijn dat de stempassen en volmachten en anderzijds zijn dat de (ingevulde) stembiljetten. a. Stempassen en volmachten. Alle stempassen, groene volmachten en volmachten op stempas worden geteld. De hoeveelheden worden vastgelegd in het Proces Verbaal. b. Stembiljetten. Alle stembiljetten worden geselecteerd per partij. De totalen per partij worden geregistreerd. Bij het uitsorteren van de totalen (op partij) wordt gecheckt of een stem geldig is. Een stembiljet is geldig wanneer één bolletje op het stembiljet rood is gekleurd. Indien niets is ingevuld is sprake van een blanco stem. Blanco stemmen worden wél geregistreerd maar tellen verder niet mee. Een stembiljet is ongeldig wanneer: 2 bolletjes zijn gekleurd, een kruis wordt gezet in plaats van een bolletje, of wanneer teksten op het formulier worden geplaatst die op enigerlei wijze gerelateerd kunnen worden aan het stemproces. Alle geldige stembiljetten worden geteld per partij en per partij op stapels gelegd. De totalen (geldige uitgebrachte stemmen) per partij worden vastgelegd in het Proces Verbaal. c. Verbandcontrole 1. De eerste verbandcontrole bestaat uit het vergelijken van het totaal aantal stempassen en volmachten versus het aantal gedeponeerde stembiljetten (het totaal van geldig, blanco en ongeldig). In principe dienen deze twee totalen aan elkaar gelijk te zijn. Indien de totalen niet gelijk zijn dienen (op last van de voorzitter) beide categorieën opnieuw te worden geteld. Indien dan nog sprake is van een afwijking, maakt de voorzitter van het stembureau hiervan aantekening in het Proces Verbaal. N.B. : Het aantal stembiljetten kan hierbij nooit hoger zijn dan het totaal aantal stempassen en volmachten. d. Stemmen per kandidaat. Nadat de totalen (geldige stemmen) per lijst zijn vastgesteld vindt - per lijst - telling plaats op kandidaat niveau. Per lijst wordt de stemverdeling op kandidaat niveau ingevuld. De totaaltelling op kandidaat niveau dient gelijk te zijn aan de totaaltelling per lijst. e. Verbandcontrole 2. Het totaal per lijst en de totalen per kandidaat op die lijst moeten met elkaar in overeenstemming zijn. Zo niet dan dient opnieuw te worden geteld. f. Registratie. De verbandcontroles warden vastgelegd in het Proces Verbaal. Hierbij wordt verslag gedaan van eventuele afwijkingen. Indien voor de afwijking een verklaring is, wordt deze vermeld. Indien er géén verklaring is, wordt volstaan met de constatering van de afwijking.

16 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s 5. HET PROCES VERBAAL 5.1. Het Proces Verbaal - Algemeen Van het verloop op de verkiezingsdag wordt een Proces Verbaal opgesteld. Alle voor het proces relevante feiten worden in dit Proces Verbaal opgenomen. Na afloop van het telproces wordt in het Proces Verbaal in ieder geval vermeld: o Het totaal aantal ingeleverde stempassen, 'groene' volmachten en volmachten op o o o o stem pas; Het aantal uitgebrachte stemmen onderverdeeld in geldig, niet geldig en blanco; Het aantal stemmen per lijst; Het aantal stemmen per kandidaat per lijst; De resultaten van de uitgevoerde verbandcontroles. Indien sprake is van het vermoeden van onregelmatigheden of wanneer er andere vragen zijn dan neemt de voorzitter van het stembureau contact op met het Centraal Stembureau. Hiervan wordt verslag gedaan in het Proces Verbaal. Met het inleveren van het Proces Verbaal c.a. op het Centraal Stembureau eindigt voor de voorzitter het stemproces. De voorzitter van het stembureau levert het PV in bij het Centraal Stembureau op het Stadskantoor. De vertegenwoordiger van het Centraal Stembureau checkt of het PV juist en volledig is ingevuld. Het Centraal Stembureau houdt een overzicht bij van de ingeleverde PV's. Bij het inleveren van de PV's op 21maart2018 zijn géén bijzonderheden vermeld Het Proces Verbaal - Verzegelen stem passen en stembiljetten De 'stemdocumenten' zijn onderdeel van de officiële vastlegging van het stem proces. Per lijst worden de (geldige) stemmen in enveloppen gedaan na het sluiten worden verzegeld. De blanco en ongeldige stemmen worden apart verpakt en eveneens verzegeld. De stempassen worden eveneens in verzegelde enveloppen gedaan. Op de envelop wordt vermeld van welk stembureau (nr.) de enveloppen afkomstig zijn en wat de inhoud van de envelop is (naam partij, ongeldige en blanco stemmen, stempas etc.) Het Proces Verbaal - Inleveren gegevens stembureaus op Centraal Stembureau Nadat alle voorgaande stappen zijn doorlopen worden de bescheiden per stembureau ingeleverd op het Centraal Stembureau. Dit betekent dat alle verzegelde enveloppen en het koffertje met daarin het Proces Verbaal door de voorzitter van het stembureau naar het Stadskantoor worden gebracht waar de bescheiden worden overgedragen aan het Centraal Stembureau (Teammanager Publieksdiensten). Het Centraal Stembureau controleert of het Proces Verbaal voldoet aan de hiervoor beschreven eisen. Indien dit niet het geval is neemt hoofd Stembureau de informatie niet in ontvangst en draagt de voorzitter van het betreffende stembureau op om een en ander alsnog correct over te dragen. Bij akkoord bevinding van de stukken neemt het Centraal Stembureau de bescheiden in ontvangst. Aanbeveling 6: Op de PV's van de verkiezingen van 21 maart 2018 zijn géén afwijkingen geconstateerd op basis van de verbandcontroles. Pas achteraf is gebleken dat bij stembureau "t Weike" het verschil van de verbandcontrole is 'opgelost' door het verschil in stemmen toe te wijzen aan partijen. Dit verschil had vermeld moeten worden op het PV met (indien bekend) een verklaring van het verschil dan wel uitsluitend de constatering van het verschil. Ondanks het feit dat e.e.a.onderdeel is geweest van de informatiebijeenkomst, wordt geadviseerd dit onderwerp bij de volgende verkiezingen nóg explicieter onder de aandacht te brengen.

17 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s 6. DE VERKIEZINGSUITSLAG 6.1. De Verkiezingsuitslag - Algemeen Op de stembureaus worden de resultaten van het stemproces vastgelegd in het Proces Verbaal. De resultaten (aantal stemmen per lijst) per stembureau worden doorgebeld naar het Centraal Stembureau. De ontwikkeling van de stemresultaten wordt gepresenteerd op de locatie waar de verkiezingsbijeenkomst wordt gehouden. Als alle stembureaus hun resultaten hebben doorgebeld wordt het eindresultaat doorgebeld naar het ANP. Dit laatste om landelijk een beeld te hebben van de resultaten per gemeente De Verkiezingsuitslag - Verwerken Processen Verbaal Na ontvangst door het Centraal Stembureau worden de gegevens van de PV's ingevoerd in het programma OSV (Ondersteunende Software Verkiezingen). De uitslag wordt - per stembureau - ingebracht in het geautomatiseerde systeem OSV (Ondersteunende Software Verkiezingen). Na invoering van de uitslag ontstaat een matrix met zowel per stembureau als voor het totaal: het aantal stemmen per lijst, het aantal stemmen per kandidaat per lijst, het totaal aantal uitgebrachte stemmen, het totaal ongeldige stemmen, het totaal blanco stemmen. Op basis van deze matrix voert het systeem horizontale en verticale verbandcontroles uit. Indien de verbandcontrole niet klopt geeft het systeem een rood signaal. Uiteindelijk dienen de daaraan ten grondslag liggende fouten te zijn gecorrigeerd waarna het systeem de uitslagen definitief kan verwerken. Het systeem genereert uiteindelijke: o De zetelverdeling per partij; o Kandidaten die met voorkeur zijn gekozen; o De verdeling van de restzetels. Het OSV draait op een apart hiervoor aangelegd intern netwerk van laptops dat niet is gekoppeld aan het centrale netwerk van de gemeente. De invoer geschiedt op lijstniveau en op kandidaat niveau. De uitslagen worden 2 keer - separaat van elkaar - ingevoerd door 2 personen (één noemt de stemmen op, de ander registreert in het systeem). De invoer in het OSV start op de dag van de verkiezingen en wordt de dag daarop voortgezet en zo mogelijk afgerond De Verkiezingsuitslag - Bekendmaken (voorlopige) verkiezingsuitslag Zodra de verkiezingsuitslag in het OSV is vastgelegd (inclusief controles op de totalen) wordt de verkiezingsuitslag door het Centraal Stembureau vastgelegd in een Proces Verbaal. In dit Proces Verbaal wordt de verkiezingsuitslag vastgelegd inclusief eventuele bijzonderheden. Op basis hiervan wordt doorgaans op de dag na de verkiezingen de uitslag op lijst- én kandidaatniveau bekend gemaakt. Het bekend maken van de officiële verkiezingsuitslag geschiedt op de eerste vrijdag na de verkiezingsdag om 10:00 uur. Het bekendmaken van de definitieve verkiezingsuitslag geschiedt in een openbare zitting van het Centraal Stembureau. De uitslag is voor bezwaar en beroep vatbaar Verloop 21 & 22 maart 2018 Tot de bekendmaking van de voorlopige verkiezingsuitslag op 21 maart (op lijstniveau) is het gehele proces verlopen zoals hierboven beschreven. Tot dat moment was er sprake van een normaal en ordelijk verlopen verkiezingsproces. Het hierboven geschetste verloop van de vastlegging van de verkiezingsuitslag c.a. heeft geen (directe) aanleiding gegeven voor interventies ten aanzien van de verkiezingsuitslag.

18 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s In de loop van donderdag 22 maart 2018 kwamen bij de griffie meldingen binnen van mogelijke onregelmatigheden bij twee stembureaus. In het eerste geval ging het om een persoon die op een lijst van een politieke partij stond en samen met zijn partner in stembureau "Stuyvenburgh" zijn stem had uitgebracht. Die stemmen zouden specifiek op zijn eigen persoon zijn uitgebracht. Dit was niet terug te zien in het overzicht per stembureau/per kandidaat dat door de gemeente was verstrekt. De tweede melding was een melding van een van de tellers van stembureau "'t Weike". Volgens deze persoon klopte daar uiteindelijk het aantal kiezerspassen niet met het aantal uitgebrachte stemmen. Het ging om een aantal van twee. Die zijn in het Proces Verbaal vervolgens wél uitgebracht en verdeeld over twee personen waarop in dat stembureau de meeste stemmen waren uitgebracht. 7. CENTRAAL STEMBUREAU 7.1. Algemeen Op basis van de Kieswet wordt voor de gemeenteraadsverkiezingen een Hoofdstembureau ingesteld. Het Hoofdstembureau voor de gemeenteraadverkiezing treedt ook op als Centraal stembureau. Het hoofdstembureau bestaat uit 5 leden, van wie er één voorzitter is en één plaatsvervangend voorzitter. De burgemeester is voorzitter van het hoofdstembureau (en dus ook van het centraal stembureau). Bij de gemeenteraadsverkiezingen trad de (wnd.) Algemeen Directeur op als plaatsvervangend voorzitter. De teammanager Pubklieksdiensten en twee medewerkers van Publieksdiensten completeerden het aantal van 5 leden. De taak van het Hoofdstembureau is de vaststelling van de stemtotalen van de gemeente Bevoegdheid Het Centraal Stembureau stelt vast: a. Het aantal stemmen per lijst per kandidaat; b. Het aantal blanco stemmen; c. Het aantal ongeldige stemmen; d. Het aantal stemmen bij volmacht; e. Het verschil tussen het aantal tot de stemming toegelaten stemmen en het aantal getelde stemmen. Indien mogelijk met verklaring. Indien een ernstig vermoeden bestaat dat door één of meerdere stembureaus bij de stemopneming zodanige fouten zijn gemaakt dat zij van invloed kunnen zijn op de zetelverdeling, kan het Centraal Stembureau besluiten tot hertelling van de stemmen Zitting Centraal Stembureau vrijdag 23 maart 10:00 uur Tijdens de zitting van het Centraal Stembureau wordt de verkiezingsuitslag officieel bekend gemaakt. De zitting is openbaar. Aanwezige kiezers kunnen mondeling bezwaar maken tegen de uitslag. Ter vergadering werden de onder punt 6.4. vermelde zaken ingebracht als bezwaar. De burgemeester heeft daarop als voorzitter van het Centraal Stembureau de zitting geschorst (tot 23 maart :45) uur om deze twee zaken te onderzoeken Zitting Centraal Stembureau vrijdag 23 maart 10:45 uur Tijdens de schorsing is besloten dat voor het stembureau "Stuyvenburgh" een hertelling moet plaatsvinden. De kwestie '"t Weike" wordt nader onderzocht. Dit wordt ter zitting medegedeeld waarna de zitting wordt geschorst tot vrijdag 23 maart 13:00 uur.

19 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s 7.4. Zitting Centraal Stembureau vrijdag 23 maart 13:00 uur De zitting van het Centraal Stembureau wordt om 13:00 uur heropend waarbij de mededeling wordt gedaan dat meer tijd nodig is voor het verificatieproces. De zitting wordt geschorst tot vrijdag 23 maart :00 uur Zitting Centraal Stembureau vrijdag 23 maart 14:00 uur Tijdens de zitting wordt medegedeeld dat: a. In het geval van het stembureau "Stuyvenburgh" blijkt uit het opnieuw tellen van de stemmen dat het aantal stemmen per lijst wel klopt, maar dat in een aantal gevallen de stemmen per kandidaat niet overeenkomen met de eerder verstrekte uitkomst. b. In het geval van stembureau "'t Weike" blijkt dat de wijzigingen in het Proces Verbaal niet van invloed zijn op de uiteindelijke zetelverdeling en dat daarom niet wordt overgegaan tot een hertelling van de stemmen. Dit besluit is mede genomen na het inwinnen van advies bij een adviseur van de Kiesraad. N.B.: In het geval van stembureau "'t Weike" is bij nacontrole door het Centraal Stembureau gebleken dat de verbandcontrole tussen het aantal stempassen en het aantal uitgebrachte stemmen niet klopte. Het verschil van 2 stemmen is evenwel niet geregistreerd en zo mogelijk verklaard op het Proces Verbaal, maar 'opgelost' door 2 stemmen 'toe te wijzen' aan de twee personen waarop bij dit stembureau de meeste stemmen waren uitgebracht. Omdat ter zitting inmiddels ook vanuit een andere politieke partij geluiden kwamen dat er op weer een ander stembureau een kandidaat er zeker van was dat hij en zijn partner gestemd hadden op zijn persoon en dat ook hij dat niet terug zag in de einduitslag (per kandidaat) is alsnog besloten tot een algehele hertelling. De voorzitter van het Centraal Stembureau heeft deze afweging gemaakt om recht te doen aan de transparantie en zorgvuldigheid van het democratisch proces. De hertelling zal direct na de schorsing van de zitting in gang worden gezet. De zitting wordt geschorst tot nader orde (uiteindelijk vastgesteld op maandag 26 maart 14:00 uur) Zitting Centraal Stembureau maandag 26 maart 14:00 uur Na de hertelling van alle 34 stembureaus binnen de gemeente Bergen op Zoom (van 23 maart tot en met 25 maart) kan worden geconcludeerd dat er op veel stembureaus kleine verschillen zijn ten opzichte van de op 21 maart uitgevoerde tellingen. Deze verschillen zijn in de einduitslag te verwaarlozen. Anders is dat bij stembureau "De Bergse Plaat" waar een relevant verschil is geconstateerd tussen het aantal stempassen en het aantal daadwerkelijk uitgebrachte stemmen. Als gevolg hiervan is er een wijziging ontstaan in de zetelverdeling. 8. HERTELLING VAN STEMMEN Het proces van het hertellen van stemmen wordt in deze notitie niet verder toegelicht. Het telproces en het opstellen van het Proces Verbaal is opgezet en verlopen zoals eerder in deze notitie is besproken. De uitslag hiervan is op 26 maart 2019 vastgesteld door het Centraal Stembureau. Vervolgens heeft de gemeenteraad van Bergen op Zoom conform besloten.

20 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s 9. ADVIES 9.1. Algemeen Het proces van de gemeenteraadsverkiezing van 21 maart 2018 is gebaseerd op de eisen die de Kieswet daaraan stelt. Het proces dat binnen de gemeente Bergen op Zoom wordt gevolgd voldoet - zowel voor opzet als werkwijze - aan de eisen die de Kieswet daaraan stelt. Het proces wordt - zowel vanuit de gemeente als vanuit de leden van de stembureaus bezien - bemensd door mensen die hier doorgaans al jaren mee bekend zijn. Er is dus sprake ervaren mensen. Het proces dat dit jaar is doorlopen wijkt niet af van het proces bij andere verkiezingen. Het proces biedt voldoende waarborgen voor een transparant en zorgvuldig verloop van het verkiezingsproces. Geconstateerd kan worden dat, daar waar het gaat om menselijk handelen, de kans op omissies niet (geheel) uit te sluiten is. Overigens kunnen deze risico's zeer sterk worden gemitigeerd door de aanbevelingen uit deze evaluatie over te nemen Advies Overnemen aanbevelingen Op basis van de evaluatie wordt het college voorgesteld alle aanbevelingen over te nemen Opstellen nieuw draaiboek Op basis van de aanbevelingen én vanwege de deelname aan de landelijke pilot met Centrale Stemopneming (bij de verkiezingen van 2019) wordt geadviseerd het proces te actualiseren en vast te leggen in een draaiboek: 'De Verkiezingen van A tot Z'. Een draaiboek biedt niet alleen houvast voor de organisatie maar kan vooral ook dienen als extra ondersteuning bij de voorbereiding en als raadpleegdocument op de dag van de verkiezingen. Het draaiboek dient te worden gecommuniceerd met de functionarissen binnen de gemeentelijke organisatie die betrokken zijn bij het verkiezingsproces én bij alle leden van de stembureaus inclusief tellers Landelijke Pilot- Centrale Stemopneming In 2019 wordt deelgenomen aan de landelijke pilot 'Centrale Stemopneming'. Geadviseerd wordt deze pilot na de verkiezingen van 2019 te evalueren en de uitkomsten van de evaluatie te verwerken in het gemeentelijk proces voor de verkiezingen Opdracht Op basis van het hiervoor gestelde het management van het team Publieksdiensten op te dragen bovenstaand advies verder uit te werken en te implementeren bij de voorbereiding en uitvoering van de verkiezingen in BIJLAGE: A Opdracht Evaluatie gemeenteraadsverkiezingen 2018 (Juli 2018) B Enquête "Evaluatie gemeenteraadsverkiezingen 2018"

21 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s BIJLAGE A 1. PROBLEEMSTELLING Na de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 zijn onregelmatigheden gemeld en geconstateerd - bij het tellen van de stemmen - die uiteindelijk hebben geleid tot het besluit tot het hertellen van de stemmen. Als gevolg van deze hertelling heeft een verschuiving plaatsgevonden in de zetelverdeling tussen de partijen van één zetel. Tevens hebben de bevindingen van de hertelling geleid tot het doen van aangifte door de burgemeester van het plegen van valsheid in geschrifte. 2. OPDRACHT Bovenstaande probleemstelling is voor de burgemeester aanleiding geweest opdracht te geven tot het opstellen van een evaluatie van de verkiezingen van 21maart2018. Het doel hiervan is tweeledig, namelijk: met de leden van de stembureaus terug te kijken op hun ervaringen opgedaan tijdens de verkiezingen op 21 maart 2018 en het proces van hertelling dat daarop is gevolgd inclusief de bijhorende communicatie. na te gaan welke verbeterpunten uit de evaluatie kunnen worden gehaald om te komen tot procesverbetering c.q. procesoptimalisatie. 3. OPZET PLAN VAN AANPAK EVALUATIE Dit Plan van Aanpak gaat verder dan alleen maar een procesvoorstel om te komen tot een evaluatie van de verkiezingen. Immers, in de dagen direct na de verkiezingen is reeds een analyse gemaakt van een belangrijk deel van het proces. Deze analyse wordt in dit Plan van Aanpak verwerkt. Het Plan van Aanpak zal daarmee langs de volgende lijnen worden opgebouwd: Procesanalyse verkiezingen inclusief conclusies en aanbevelingen; Procesanalyse van het proces van melden van onregelmatigheden inclusief conclusies en aanbevelingen opvolging; Verloop van het proces van hertelling inclusief conclusies en aanbevelingen; Opzet en uitvoeren (schriftelijke) enquête onder leden stembureaus (in lijn met het principe van 'waarderend vernieuwen'); Informatieavond voor (plv.) voorzitters voor een gezamenlijke (proces-) evaluatie volgens het principe van 'waarderend vernieuwen'; Kennis nemen van recente ervaringen bij andere gemeenten en actuele landelijke ontwikkelingen; Opstellen complete evaluatie; Bespreken evaluatie incl. voorstel voor procesverbetering met college en presidium; Opstellen nieuw draaiboek op basis van evaluatie c.a Procesanalyse verkiezingen De procesanalyse richt zich met name op de meest relevante elementen die te maken hebben met het verloop van de verkiezingsdag, i.c. het stem proces inclusief het verwerken van de resultaten en de daarop gevolgde hertelling. Het totale procesverloop wordt later meegenomen bij het opstellen van een nieuw verkiezingsdraaiboek. De procesanalyse dient eind mei (week 22) te zijn afgerond Proces van melden van onregelmatigheden Diverse meldingen van -vermoedelijke - onregelmatigheden zijn daags na de verkiezingen van 21 maart 2018 gemeld. Uiteindelijk hebben deze meldingen geleid tot het besluit om het proces van hertelling op te starten.

22 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s Voor het melden van onregelmatigheden en de eventuele opvolging hiervan zijn in de kieswet regels opgenomen. Bij de evaluatie zal in beeld worden gebracht hoe dit proces is verlopen, welke opvolging er plaats heeft gevonden en hoe dit zich verhoudt tot de eisen die de kieswet daaraan stelt. De procesanalyse dient eind mei (week 22) te zijn afgerond Proces van hertelling Na het besluit om over te gaan tot hertelling van de stemmen is dit proces opgestart. Het verloop van het proces van hertelling inclusief de conclusies en aanbevelingen in relatie tot het proces zoals vermeld onder 3.1. worden hierbij in beeld gebracht. De procesanalyse dient eind mei (week 22) te zijn afgerond Opzet en uitvoeren (schriftelijke) enquête Het totale verloop van het verkiezingsproces en dan met name het proces ná de verkiezingsavond, i.c. na het bekend worden van de totale verkiezingsuitslag, heeft de nodige dynamiek met zich meegebracht. Door middel van een schriftelijke enquête onder alle leden van de 34 stembureaus wordt getracht een beeld te vormen hoe zij het verloop van het verkiezingsproces én de daarop volgende dynamiek hebben ervaren, tot welke conclusies dit leidt én welke aanbevelingen hierbij horen. De voorbereidingen voor de enquête dienen gereed te zijn in de eerste week van juni (week 23). De enquête wordt vervolgens uitgevoerd in week 24 en Informatieavond (Plv.) Voorzitters Met de voorzitters en plaatsvervangers wordt een informatieavond opgezet voor een gezamenlijke (proces-) evaluatie volgens het principe van 'waarderend vernieuwen'. Deze avond wordt bij voorkeur nog vóór het zomerreces gehouden, i.c. in week 26. De analyse van de informatie van de schriftelijke enquête wordt hierbij als achtergrond informatie gebruikt Landelijke ervaringen en ontwikkelingen Bij de afgelopen verkiezingen heeft bij 34 gemeenten (ca. 10%) een volledige hertelling van stemmen plaatsgevonden. Op het in de eerste helft van 2019 gehouden congres van de NVVB (Nederlandse Vereniging van Burgerzaken) bleek dit dan ook een veelbesproken onderwerp waarbij veel ervaringen zijn uitgewisseld. Enerzijds betrof dit goede ervaringen met een aangepast telproces en anderzijds betrof dit ervaringen die op zijn gedaan met landelijke pilots voor het centraal tellen van stemmen e.d" Staatssecretaris Knaps van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft op dit congres aangegeven dat het kabinet zich beraadt op modernisering van het proces omdat bij de voorbije verkiezingen de kwetsbaarheid van het systeem van handmatig stemmen en tellen gebleken is. Bij andere gemeenten zal worden opgehaald wat hun ervaringen zijn met betrekking tot de afgelopen verkiezingen. Tevens zullen de ervaringen worden meegenomen van de landelijke pilot van centraal stemmen tellen (o.a. de gemeenten Hof van Twente en Borne). Het 'ophalen' van ervaringen c.a. bij andere gemeenten zal na het zomerreces plaatsvinden en uiterlijk week 35 zijn afgerond Complete evaluatie Gelijktijdig met het doorlopen van voorgaande processtappen wordt een complete evaluatie opgesteld. Deze evaluatie zal in concept gereed zijn in week 36. In deze evaluatie worden tevens alle conclusies en aanbevelingen uit voorgaande stappen verwerkt.

23 EVALUATIE GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN BERGEN OP ZOOM 21 MAART 2018 versie 24 oktober 201s 3.8. Bespreken evaluatie in College en Presidium Na het afronden van de complete evaluatie wordt deze aangeboden ter bespreking in zowel het college als het presidium. Deze behandeling is voorzien in de maand september Opstellen nieuw draaiboek verkiezingen Na de behandeling van de evaluatie in college en presidium wordt op basis van de conclusies en aanbevelingen een nieuw draaiboek opgesteld voor de verkiezingen. In dit draaiboek worden de verkiezingen van 'A tot Z' beschreven en gaat daarmee verder dan de thema's van de evaluatie. Zo worden hierin bijvoorbeeld ook het hele logistiek proces (aantal en locaties stembureaus), het communicatie & informatieproces en de ondersteunende processen (waaronder ICT) beschreven. Het draaiboek dient in het laatste kwartaal gereed te zijn. 4. ORGANISATIE De evaluatie van het totale proces wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de Concernmanager Bedrijfsvoering. Vanuit de teams Publieksdiensten en Communicatie & Voorlichting zijn continu collega's betrokken bij dit evaluatieproces. Afhankelijk van de (aard en omvang) processtap wordt een beroep gedaan op collega's van andere teams. 5. TOTAAL PLANNING PROCESANALYSE VERKIEZINGEN PROCES MELDEN ON REGELMATIGHEDEN PROCES HERTELLING OPZET EN UITVOEREN ENQUETE I NFO~MATIEAVOND (Plv.) VOORZITTERS LANDELIJKE ERVARINGEN / ONTWIKKELINGEN COMPLETE EVALUATIE BEHANDELING IN COLLEGE & PRESIDIUM OPSTELLEN NIEUW DRAAIBOEK MEI WEEK -- JUN I JU LI AUGUSTUS SEPTEMBER OKTOBER

24 llllllll llll ll lll llll llll ll Evaluatie gemeenteraadsverkiezingen 2018 De resultaten van een onderzoek onder (plaatsvervangend) voorzitters, leden van de stembureaus en tellers Juni2018 Gemeente Bergen op Zoom Team Informatie & Processen Marga Bogers