naam telefoon datum Roelf Raterink maart 2010 onderwerp controle telling verkiezingsuitslag 3 maart 2010

Transcriptie

1 RIS.4252 Rapportage dienst PUBL afdeling B&B naam telefoon datum Roelf Raterink maart 2010 onderwerp controle telling verkiezingsuitslag 3 maart 2010 Aan: Burgemeester Aanleiding: Mevrouw D. Woelders, kandidate op lijst 9, Wakker Emmen, meldt dat zij de mening is toegedaan dat er bij de telling / stemopneming van het stembureau 58 iets is mis gegaan. Mevr. Woelders baseert zich daarbij op uitspraken van kiezers die hebben aangegeven dat zij op het desbetreffende stembureau op haar hebben gestemd, terwijl uit de formele uitslag van het desbetreffende stembureau blijkt, dat er geen stemmen op haar zijn uitgebracht. Vervolgens zijn op verzoek van de burgemeester de verzegelde pakken van de stembureaus in Erica geopend en zijn de stemmen van Wakker Emmen opnieuw geteld. Uit dat onderzoek bleek dat er op twee stembureaus fouten zijn gemaakt met de voorkeursstemmen. Op grond van aanvullende signalen heeft eenzelfde controletelling plaatsgevonden in de stembureaus van Zwartemeer en Klazienaveen. Uit dat onderzoek is vast komen te staan dat bij zes van de veertien gecontroleerde bureaus er verschillen zijn aangetroffen. Dit was voor de burgemeester aanleiding een complete controletelling te houden, omdat de integriteit van de verkiezingen in het gedrang kwam. De enige wettelijke mogelijkheid om een dergelijk controletelling uit te voeren is een relatie met het strafrecht, en om de mogelijkheid van strafbare feiten uit te sluiten is in overleg met de hoofdofficier van justitie besloten tot een controle telling. Immers, alle formele momenten waarop bezwaar kon worden gemaakt tegen de uitslag van de verkiezingen, waren inmiddels voorbij, zonder dat van die mogelijkheid gebruik werd gemaakt. Deze momenten in het formele proces zijn: 1. Op het stembureau zelf, door een kiezer, bij het vaststellen van de uitslag; 2. Bij de zitting van het Hoofd/Centraal stembureau, van de gemeente Emmen waarbij de uitslag van de verkiezingen voor de gemeenteraad wordt vastgesteld te weten 5 maart om uur; 3. In de raadsvergadering, waarbij de raad een oordeel velt over de rechtmatigheid van de gehouden gemeenteraadsverkiezingen. (Dit was nieuw bij de afgelopen verkiezingen) Ook het vertegenwoordigende orgaan kan tot hertelling besluiten. De raad kan dit doen in het kader van het geloofsbrievenonderzoek en de beslissingen over de toelating van de leden, dit had uiterlijk op 10 maart 2010 moeten gebeuren.

2 De burgemeester heeft daarop contact gezocht van de hoofdofficier van justitie en hij heeft de gemeente Emmen toestemming gegeven voor het controleren van de verkiezingsuitslag ten einde uit te sluiten dat er sprake is van strafbare feiten. De controletelling heeft overigens geen gevolgen voor de verkiezingsuitslag, deze blijft ongewijzigd. De controletelling heeft plaatsgevonden op 26 maart Organisatie en werkwijze van de controletelling: Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de omvang van de fouten is besloten alle stembureaus, te weten 81 stuks, opnieuw te tellen. Dit kan alleen door alle verzegelde pakken met in de stembus gestoken stembiljetten te openen en deze opnieuw te tellen. Het betreft dan zowel de geldig uitgebrachte stemmen als de ongeldige stemmen. Door de telploegen zijn nieuwe, blanco turflijsten gebruikt. Deze controletelling is uitgevoerd op 26 maart 2010 door 100 tellers, allemaal ambtenaren, in dienst van de gemeente Emmen. Deze ambtenaren zijn op geen enkele wijze betrokken bij de uitvoering van de verkiezingen van 3 maart jl. De controletelling is uitgevoerd onder leiding en toezicht van de burgemeester als voorzitter van het hoofd - en centraal stembureau van de gemeente Emmen. Daarnaast zijn er door de meeste fracties, vertegenwoordigd in de gemeenteraad, waarnemers afgevaardigd die toezicht hebben uitgeoefend op de gehouden controletelling. Door de turflijsten van de controletelling te vergelijken met de door de stembureaus op drie maart ingeleverde processen-verbaal en turflijsten kunnen de verschillen vervolgens worden vastgesteld. Van de geconstateerde verschillen is per stembureau een analyse gemaakt door de medewerkers burgerzaken en belastingen (hierna te noemen b&b). Daarnaast heeft de afdeling b&b op drie maart de uitslagen ingebracht in het geautomatiseerde uitslagenprogramma OSV van het ministerie van Binnenlandse zaken. Dit is gebeurd aan de hand van de turflijsten die gezamenlijk met de processen-verbaal s avonds door de stembureaus zijn ingeleverd op het hoofdstembureau. Om een beeld te krijgen of er door de afdeling b&b invoerfouten zijn gemaakt is vooraf door het bedrijfsbureau van de dienst publiek op 24 maart 2010 een onderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek zijn in dit rapport toegevoegd. Uitkomsten en Analyse van de verschillen van gehouden Controletelling: Er zijn in totaal 640 fouten gemaakt, veelal paarsgewijs. Daarvan zijn er 624 door de stembureaus gemaakt en 16 door medewerkers van de gemeente. In de meeste gevallen betreft het dat het aantal op een kandidaat uitgebrachte stemmen op een verkeerde regel in de turflijst is vermeld. Als er een teveel of te weinig wordt geschreven op een bepaalde regel, dan is het mogelijk dat een dergelijke fout een repeterend karakter krijgt. Hieronder worden een aantal verschillen aangegeven die uit de rapportage naar voren komen: 25 stembureaus hebben niet het goede aantal geteld bij de PvdA van kandidaat 1; 20 stembureau hebben fouten gemaakt in het aantal stemmen bij het CDA; Bij Wakker Emmen zijn de grootste verschillen gevonden: Woelders + 78, van Wijk-72, Dobric -88 en Velzing +90; Door een stembureau is bij het invullen van de turflijst lijst GroenLinks met lijst DOP verwisseld en is vervolgens ook nog eens lijst D66 met LEF verwisseld; Bij de SP zijn verschillen geconstateerd tussen kandidaat 6 en 11 die beiden Bergsma heten;

3 Bij de VVD is bij mw. Nijhof op 10 stembureaus een verschil geconstateerd. Dat leidt per saldo niet tot meer of minder stemmen op deze kandidaat; Uit een eerdere controle met betrekking tot de invoer van de turflijsten door de gemeente is geconstateerd dat bij 5 stembureaus tien invoerfouten zijn gemaakt. Bij de uitgevoerde controle van afgelopen vrijdag blijkt bij het overnemen van de stemmen van stembureau 80 gebruik is gemaakt van de klad turfstaat, die niet volledig was ingevuld. Het betreft hier lijst 10, D66, waar vanaf kandidaat 3 geen voorkeur meer was aangegeven in de klad turfstaat. De officieel ingeleverde turflijst was wel volledig ingevuld, zo blijkt uit de controletelling en leidt tot 29 extra stemmen voor D66. Analyse van de verschillen: 1. Op 80 van de 81 stembureaus zijn fouten gemaakt bij het invullen van het proces-verbaal. Deze fouten zijn grotendeels veroorzaakt doordat de stemmen op de turflijst bij de verkeerde persoon zijn geplaatst; 2. Op vier van de lijsten komen personen voor die eenzelfde naam hebben. De naam Vos komt 2 keer voor op lijst PvdA, de naam Bergsma komt 2 keer voor op lijst SP, de naam Dijkgraaf komt 2 keer voor op lijst GroenLinks en tot slot komt de naam Eising 2 keer voor op lijst LEF. Hierdoor zijn aanwijsbaar een aantal fouten gemaakt; 3. Door het stembureau 41 is bij het invullen van de turflijst lijst GroenLinks met lijst DOP verwisseld en is ook lijst D66 met LEF verwisseld. Per saldo betekent dit een verschuiving van respectievelijk 8 stemmen ten gunste van DOP en 3 stemmen ten gunste van LEF; 4. In het OSV-geautomatiseerde verkiezingssysteem zit geen sluitend invoer controlemechanisme waarbij de gegevens in het proces-verbaal worden gecheckt aan de hand van de gegevens van de turflijst. Hierdoor is een invoerfout mogelijk zoals bij stembureau 80 is gebleken; 5. Er zijn twintig meer geldige stembiljetten aangetroffen bij de controletelling dan door de gezamenlijke stembureaus in de turflijsten zijn vermeld; dit is grotendeels te verklaren door de invoerfout van b&b; 6. Dit heeft een miniem gevolg voor de kiesdeler de kiesdeler was 1024, en wordt 1025,128, waardoor een kwart van de kiesdeler 256,2821 wordt (het benodigde aantal stemmen voor een voorkeurszetel) Dit verschil geeft geen verschuiving in de uitslag noch in de zetelverdeling en ook niet ten aanzien van het verkozen worden met voorkeursstemmen. Conclusie: Op grond van de uitkomsten van de controletelling en op basis van de analyse van de verschillen, kan de conclusie worden getrokken, dat er niet voldoende zorgvuldig te werk is gegaan op de stembureaus. Daarbij spelen een aantal factoren een rol: de lange werkdag van de leden van de stembureaus en de medewerkers van b&b, de toeslaande vermoeidheid en de lay-out van de turflijsten. Ondanks alle aandacht die er is geweest voor de instructie van de stembureauleden is op basis van wat thans blijkt, in de toekomst extra aandacht voor zorgvuldigheid en accuratesse noodzakelijk. Dit is een lering voor de volgende verkiezing.

4 De rechtmatigheidcontrole van de verkiezingen door de raad: Op grond van de kieswet artikel V4 onderzoekt het vertegenwoordigend orgaan waarvoor de verkiezing is geschied, de geloofsbrief en beslist of de benoemde als lid van dat orgaan wordt toegelaten. Daarbij beslist het over de geschillen welke met betrekking tot de geloofsbrief of de verkiezing zelf rijzen. (artikel V4 Kieswet). De VNG heeft voorafgaand aan de verkiezingen gemeenten via een ledenbrief gewaarschuwd dat zij een rechtmatigheidoordeel moeten geven over de verkiezingen. Dit is overigens de eerste keer dat een dergelijk onderzoek in Emmen heeft plaatsgevonden. Op grond van de Kieswet moet het centraal stembureau de uitslag van de verkiezingen vastleggen in een proces-verbaal. Hierin staat onder andere hoeveel stemmen er zijn uitgebracht, wat de zetelverdeling is en wie een eventuele voorkeurszetel heeft gehaald. Daarnaast kan het stembureau hierin melding maken van onregelmatigheden, zoals het beïnvloeden van de kiezer in het stemhokje. Wanneer het proces-verbaal onregelmatigheden meldt, kan de raad de uitslag ongeldig verklaren en nieuwe verkiezingen uitschrijven. Deze beslissing wordt door de oude gemeenteraad genomen. Voor het onderzoek naar de rechtmatigheid is aan de raad ter beschikking gesteld: 1. het proces-verbaal P 22, dat op 5 maart 2010 door het Centraal stembureau is opgemaakt. In dit proces-verbaal is niet gebleken van enig bezwaar tegen de vastgestelde uitslag; 2. alle processen-verbaal ingevolge art. N 10, zoals opgemaakt door de 81 stembureaus op 3 maart 2010; 3. een excel-bestand waarin alle genoemde ingebrachte bezwaren vanuit de onder 2 genoemde processen-verbaal van de 81stembureau zijn opgesomd; In de processen-verbaal worden uiteraard wel een aantal zaken genoemd, die te maken hebben met het verloop en de organisatie van de verkiezingen en waaruit lering kan worden getrokken. Zo bleek kort voor de aanvang van de stemming op 3 maart dat er in de volgende stembureaus problemen waren: Op de stembureaus 16 Heidehiem en 62 de Bascule vond een verbouwing plaats, waardoor het stembureau niet kon worden ingericht op de geëigende plaats. De problemen die dit gaf, zijn opgelost door de stembureaus te verplaatsen binnen de aangegeven locatie. Stembureau 71 De Schalm bleek dat de stemhokjes met toebehoren niet waren bezorgd. Dit ondanks de laatste controle op dinsdag 2 maart rond uur. Dit is onmiddellijk rechtgezet en de verkiezingen zijn op dit bureau iets later begonnen. In de raadsvergadering van 9 maart 2010 heeft de raad kennis nemend van de hierboven vermelde ingebrachte bezwaren (en andere, minder significante en niet in dit rapport genoemde bezwaren) besloten dat de verkiezingen in de gemeente Emmen rechtmatig zijn verlopen.

5 Algehele conclusie: Na overleg met de hoofdofficier van justitie kan de burgemeester meedelen dat er geen strafrechtelijk onderzoek zal plaatsvinden. Uit de uitgevoerde controletelling blijkt niet van enig opzettelijk onjuist handelen door de stembureauleden of ambtenaren. De controle laat veeleer zien, dat er niet voldoende zorgvuldig is gewerkt. De gemaakte invul - en telfouten duiden niet op een patroon dat valt terug te voeren naar de instructie van de stembureauleden. Met het invoeren van de gegevens van de turflijsten in het geautomatiseerde uitslagensysteem kunnen fouten worden gemaakt omdat, er geen sluitende invoercontrole in het geautomatiseerde systeem is ingebouwd. Deze software wordt overigens door Binnenlandse Zaken ter beschikking gesteld en door veel gemeenten gebruikt. Daarnaast dient zich de vraag aan of openingstijden van de stembureaus en de werkzaamheden die daarna nog door het stembureaus en het hoofd - en centraalstembureau moeten worden verricht niet tot een zodanige werkdruk leiden, waardoor dit soort fouten in de hand wordt gewerkt. Het gaat om 14 uur aaneengesloten werktijd, waarna vervolgens de uitslag nog moet worden vastgesteld. In de meeste gevallen komt daar dus nog 2 uur bij. Daar en boven is er de druk om s avonds nog tot een uitslag te komen en dit werkt zoals reeds eerder aangegeven fouten in hand. Daar waar deze rapportage aanbevelingen geeft, of daar waar de aanbevelingen liggen opgesloten in de conclusies, zullen deze worden verwerkt in de procesbeschrijvingen aangaande de verkiezingen. Daarnaast kan de inhoud van deze rapportage er toe bijdragen dat er een discussie op gang komt binnen andere platformen om tot een algehele verbetering komen van het stemproces. Voor de komende verkiezingen zullen de leden van het stembureau worden verplicht een instructie te volgen. De organisatie van het tellen op de stembureaus zal nog eens worden bezien. De burgemeester zal naar aanleiding van het gebeurde de specifieke problematiek onder de aandacht brengen van de minister van Binnenlandse Zaken.