TOPICS ECOLOGISCHE VALIDATIE PLAATRANDSTORTINGEN

Transcriptie

1 ONDERZOEK OVER DE SCHELDE VANDAAG EN MORGEN ECOLOGISCHE VALIDATIE PLAATRANDSTORTINGEN > De Scheldehavens blijven toegankelijk door de vaargeul er naartoe op diepte te houden. Hiervoor is het nodig om te baggeren en deze baggerspecie terug te storten op andere plekken in het estuarium. In het verleden was het gebruikelijk om daarvoor de nevengeulen te gebruiken. Sinds 2010 wordt baggerspecie ook gestort in diepe putten in de hoofdgeul en op de plaatranden Hoge Platen (Noord en West), Plaat Waalsoorden en de Rug van Baarland (zie figuur). Aanleiding Bij de voorbereiding van de plaatrandstortingen was de veronderstelling dat het mogelijk is om met baggerspecie een gebied aan te leggen met gunstige omstandigheden voor het bodemleven én dat het bodemleven zich hier dan ook effectief zal vestigen. In 2014 ontstond de behoefte om deze hypothese te valideren. Eind 2015 is het onderzoek Ecologische validatie plaatrandstortingen opgestart. Onder begeleiding van de Wergroep Onderzoek en Monitoring van de VNSC is dit onderzoek in 2016 uitgevoerd en zijn de resultaten in 2017 geanalyseerd. Dit onderzoek draagt bij aan het Interreg project Smartsediment, waarbij het verbeteren van habitats door middel van slim sedimentbeheer centraal staat. In dit artikel delen we de belangrijkste bevindingen van het onderzoek. 01 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

2 Resutaten 1. Zijn laagdynamische zones per definitie ecologisch waardevoller dan hoogdynamische zones? Ja, laagdynamische zones zijn ecologisch waardevoller dan hoogdynamische zones. Zowel in de zin van hogere biodiversiteit (soortenrijkdom en -samenstelling) als een hogere dichtheid (intrinsieke waarde), als in de zin van voedselaanbod voor vogels (extrinsieke waarde). De verschillen zijn duidelijk waarneembaar voor een bepaalde locatie en op een bepaald tijdstip. Er is tevens geconcludeerd dat laagdynamische en hoogdynamische zones in dynamiek kunnen veranderen in tijd en ruimte. 2. Zijn plaatrandstortingen effectief voor het creëren van ecologisch waardevolle arealen? In het 3e Voortgangsrapport van de verruiming wordt een uitbreiding van het laagdynamisch areaal vastgesteld. Echter, hiervan kan slechts een beperkt deel aan de plaatrandstortingen worden toegeschreven. Laagdynamisch areaal kan zich namelijk ook spontaan ontwikkelen, zoals we dat bij de Rug van Baarland zien waar nauwelijks plaatrandstortingen zijn uitgevoerd. En uit onderzoek op de Plaat van Waalsoorden komt naar voren dat daar de ecologische waarde van het gebied gelijk blijft als we de oppervlakte aan laagdynamisch gebied uitbreiden door plaatrandstortingen in laagdynamisch gebied (sublitoraal). Bij plaatrandstortingen wordt baggerspecie rechtstreeks gestort in het sublitoraal gebied, maar verplaatst het zich door de stroming ook naar litorale zones. Hoogdynamische gebieden worden hierdoor laagdynamisch. Dit is gebeurd bij Hoge Platen (Noord en West). Deze gecreëerde laagdynamische gebieden laten een vergelijkbare ecologische waarde zien als de bestaande laagdynamische zones. Bovendien zijn deze nieuwe gebieden ecologisch waardevoller dan voor de plaatrandstortingen, toen er nog sprake was van hoogdynamisch gebied. Concluderend De resultaten wijzen uit dat het bodemleven zich effectief kan vestigen in nieuwe laagdynamische zones. Daarnaast zien we dat de nieuwe intergetijdengebieden (laagdynamisch) een hogere dichtheid hebben aan bodemdieren dan voorheen (hoogdynamisch), waardoor de ecologische waarde groter is. Echter, zowat de helft van het nieuwe laagdynamisch areaal is niet toe te schrijven aan de plaatrandstortingen, maar is ontstaan door autonome ontwikkelingen. Met deze conclusies kunnen we ervan uit gaan dat zowel aangelegde als autonoom onstane laagdynamische gebieden even waardevol zijn als bestaande laagdynamische gebieden. Nieuwe stortstrategie In 2021 moet er een nieuwe vergunningaanvraag voor het onderhoud van de vaargeul in de Westerschelde worden ingediend. Een nieuwe stortstrategie maakt hier onderdeel van uit. De stortstrategie omvat de keuze en onderbouwing van stortlocaties in de Westerschelde waarbij de drie voornaamste functies van het estuarium (veiligheid, toegankelijkheid en natuurlijkheid) het uitgangspunt vormen. Samen met het huidige morfologische onderzoek dat dit jaar wordt afgerond, biedt de ecologische validatie van plaatrandstortingen nieuwe ervaringen en inzichten die meegenomen worden in de nieuwe strategie voor het onderhoud van de vaargeul. Dit onderzoek draagt bij aan het Interreg project Smartsediment, waarbij het verbeteren van habitats door middel van slim sedimentbeheer centraal staat. 02 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

3 RUIMEN 50 KV KABELS IN DE WESTERSCHELDE > Tussen Bakendorp en de Eendragtspolder lagen twee hoogspanningskabels die de stroomvoorziening voor Zeeuws-Vlaanderen verzorgden. Door technische problemen zijn deze buiten gebruik gesteld en inmiddels deels geruimd. In dit artikel bespreken we hoe ervoor is gezorgd dat het ecologische systeem niet werd verstoord tijdens het ruimen. Wat zijn 50kV kabels? 50kV kabels zijn oliedruk hoogspanning stroomkabels. Bij deze kabels wordt een geleider omwikkeld met oliegedrenkt papier en daarna in een pantsering en een afdichting verpakt. Het oliegedrenkte papier zorgt voor elektrische isolatie. Wordt de kabel warm, dan zet de olie uit. Door de druk op de olie in de gaten te houden, kan men zien hoe warm de kabel wordt en of er beschadigingen zijn. De urgentie van het ruimen van de kabels Dekking van kabels onvoldoende Kabels in een druk bevaren rivier zijn kwetsbaar. Of het stroom- of internetkabels zijn, een beschadiging van de kabels is voor heel veel mensen en bedrijven problematisch. Om beschadiging te voorkomen wordt ervoor gezorgd dat elke kabel minimaal een dekking (sedimentlaag) van twee meter heeft. Zo blijft het risico op beschadiging minimaal en ligt de kabel stabiel. De dekking van kabels verandert echter continu door de getijdebeweging van het water en moet daarom ook met regelmaat worden gemonitord. In incidentele gevallen kan een kabel soms open komen te liggen, waardoor de bedrijfszekerheid van de kabel in het geding komt en er gevaarlijke situaties kunnen plaatsvinden. Uit jaarlijkse bodempeilingen bleek dat door erosie de dekking op de kabels tussen Bakendorp en de Eendragtspolder op enkele locaties minder dan twee meter was. 03 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

4 Gevaarlijk: kabels in de vaargeul Op het moment dat een kabel in een vaargeul niet de benodigde dekking heeft, is er in het geval van een noodsituatie een kans dat deze kan beschadigen. Denk bijvoorbeeld aan het schip de Han Yi met motorstoring bij de Pas van Rilland. Uit nood liet de kapitein van het Chinese schip zijn anker vallen, precies boven een leidingstraat. Schade bleef uit doordat er voldoende dekking op de kabels aanwezig was. De focus van de ruiming van de kabels tussen Bakendorp en de Eendragtspolder lag daarom ook op de delen van de kabels in de hoofdvaargeul die niet genoeg dekking bevatten. Met de ruiming ervan zal toekomstig onderhoud op een eenvoudigere manier kunnen worden uitgevoerd. 50 kv kabels niet meer in gebruik Om een dekkingsprobleem op te lossen, wordt normaal gesproken, sediment gestort of wordt de kabel verdiept. In dit geval, waren de kabels niet meer in gebruik. De ene niet sinds 2013, de andere niet sinds Een nieuwere, verderop gelegen kunststofkabel van 150kV heeft dit verlies door een slimme schakeling aan de landzijden kunnen opvangen. Hierdoor hadden de kabels geen functie meer, maar vormden wel een risico voor o.a. onderhoudswerken. Zo mag er niet gebaggerd worden rondom kabels. Daarnaast bevatte een van de twee kabels beschadigingen, waardoor er (met minimale gevolgen) olie lekte. Uit jaarlijkse bodempeilingen bleek dat door erosie de dekking op de kabels tussen Bakendorp en de Eendragtspolder op enkele locaties minder dan twee meter was. De situatie gaf het Waterdistrict Westerschelde (beheerder van de bodem van de Schelde) redenen om met de kabeleigenaar in gesprek te gaan over het ruimen van de delen van de kabels met minder dan twee meter dekking. Een extra reden voor de kabeleigenaar om te ruimen is de doorlopende onderhoudsplicht. Ook voor kabels die niet meer in gebruik zijn, dat brengt kosten met zich mee. Omdat het budget ontoereikend was voor een volledige ruiming zijn eerst de meest kritische kabeldelen geruimd. Conclusie: de urgentie van het ruimen van de kabels Zoals hiervoor is omschreven waren er een aantal redenen om de kabels te ruimen: De veiligheid voor het scheepvaartverkeer te vergroten: de kabels kunnen bij een geringe dekking makkelijker geraakt worden en daardoor beschadigen. Schade aan het milieu beperken: in het geval dat de oliedrukkabels worden geraakt, zou er olie vrijkomen. Baggerwerkzaamheden mogelijk maken: baggeren mag niet in de buurt van kabels. Kabels waren niet meer in gebruik: verlaten kabels in de Schelde zijn niet gewenst. Het ecologische systeem bewaken Om flora en fauna zo weinig mogelijk te verstoren bij het ruimen, was het belangrijk om zo min mogelijk bodembeweging te veroorzaken. Er is daarom gekozen voor een unieke methodiek die dit kon bewerkstelligen: weinig vertroebeling van het water en geen olie in het water. 04 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

5 Weinig vertroebeling van het water Door delen van elke kabel uit de grond te trekken (i.p.v. bijvoorbeeld een strook te graven naast de kabel om hem er gemakkelijk uit te halen), werd de bodem zo min mogelijk in beweging gebracht en werd de vertroebeling van het water beperkt gehouden. De vertroebeling van het water (zwevend sediment) heeft namelijk nadelige gevolgen voor het leven in het water. De manier van ruimen heeft deze nadelige gevolgen kunnen beperken en in vergelijking met het gebruiken van andere methodes bijna geen bodemmateriaal verplaatst. Olievrij maken van de kabels Daarnaast was ook het feit dat het oliedrukkabels waren een reden om voor deze experimentele methodiek te kiezen. De kabels werden omhoog getrokken, op een drijvend platform (ponton) geplaatst en vervolgens afgeknipt en voorzien van een speciale kap met een koppeling aan een compressor. Een compressor is een apparaat dat een gas, vaak lucht, kan samenpersen en onder hogere druk beschikbaar stelt. Met die gecontroleerde luchtdruk werd de olie uit de kabel geperst. De vrijgekomen olie werd opgevangen in speciale containers. De unieke methodiek in details Voordat kon worden gestart zijn de meest recente meetgegevens geraadpleegd. De ligging van de kabels wordt jaarlijks in beeld gebracht. Aan de hand van een akoestische meting wordt de dekking van de kabels gemeten. Zo werd duidelijk op welke plekken de kabels minder dan twee meter dekking hadden. Om flora en fauna zo weinig mogelijk te verstoren bij het ruimen, was het belangrijk om zo min mogelijk bodembeweging te veroorzaken. Er is daarom gekozen voor een unieke methodiek. Vervolgens werden deze stappen genomen: Stap 1: De kabel werd opgezocht, vastgeklemd en vervolgens uit de bodem gehesen met een kraanschip met spuitinrichting. De spuitinrichting werd gebruikt om de bodem los te spuiten zodat de kabel zonder schade uit de bodem gehaald kon worden. Stap 2: De kabel werd op een drijvend platform (ponton) getrokken. Eerst van ponton naar landstation en daarna van ponton naar ponton ivm de lengte. Stap 3: De kabel werd doorgeknipt aan het eind van de dag. De werkzaamheden mochten s nachts namelijk geen hinder opleveren. Bij het doorknippen kwam minimale olie vrij (de meeste olie was al verwijderd). De vrijkomende olie werd opgevangen in een vloeistofdichte lekbak op het ponton. Als laatste werd de kabel voorzien van een (tijdelijke) eindkap. Tijdens de werkzaamheden is ook gebruik gemaakt van een nabijgelegen zandbank in de Westerschelde. Deze valt droog als het laagwater is. Er werd daar tijdens hoogwater een schip op geplaatst, zodat deze zou droogvallen bij laagwater. Zo kon er een graafkraan (hydraulische kraan) overboord worden gezet die daar de kabel vrij graafde. Wil je meer weten over het ruimen van de kabels in de Schelde? Neem dan contact op met communicatie@vnsc.eu. 05 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

6 BAGGEREN IN DE NEVENVAARGEUL DE SCHAAR VAN DE NOORD > Het meergeulenstelsel van de Schelde is uniek. Het draagt bij aan de variatie en de dynamiek van leefgebieden. In de nevenvaargeul de Schaar van de Noord zal in 2018 een baggeractie plaatsvinden, om de toegankelijkheid voor binnenvaartschepen te verbeteren. Wat is de Schaar van de Noord? De Schaar van de Noord is een nevenvaargeul in de Westerschelde. Deze nevenvaargeul wordt gebruikt door binnenvaartschepen en recreatievaart. Zeeschepen gebruiken de hoofdvaargeul, op dit stuk, het Nauw van Bath genoemd. Dit is een grotere en diepere geul die in de buitenbocht gelegen is. Binnenvaartschepen nemen de binnenbocht en varen hier buiten de vaarwegmarkering van de hoofdvaargeul (rode en groene betonning) en binnen de gele markering van het nevenvaarwater. Deze vaarwegmarkering geeft aan waar de afgesproken streefdiepte gehaald wordt en de Westerschelde dus diep genoeg is. Nevengeulproblematiek De binnenvaart en zeevaart moet vlot en veilig op de Schelde kunnen varen. Doordat de kleinere binnenvaartschepen last hebben van de golfslag van grotere zeeschepen, is er, waar mogelijk, in 2009 een scheiding gekomen van de vaarroute van de schepen. De zeeschepen varen via de hoofdvaargeul, de binnenvaartschepen via de nevengeulen. Op die manier kunnen er meer schepen varen en is de toegankelijkheid verbeterd. Er zijn echter twee problemen met de nevenvaargeulen. Deze worden op de volgende pagina toegelicht. Bron: Rijkswaterstaat, SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

7 Nevenvaargeul heeft een klein debiet De hoofdvaargeul wordt goed onderhouden door Vlaanderen. Daardoor stroomt er gemiddeld een grote hoeveelheid water (debiet) via deze geul. Dit heeft gevolgen voor de nevenvaargeulen, waar dus gemiddeld minder water door stroomt. Deze kleinere debieten zorgen ervoor dat de dwarsdoorsnede (breedte x diepte) hier kleiner is en dus de gegarandeerde diepgang beperkt is. Hoewel de debieten in de nevengeulen meestal kleiner zijn, zorgt de stroming er ook hier voor dat sediment getransporteerd wordt en dat de ligging en de diepte van de geul wijzigt. de Schaar van de Noord passeren, worden geleid door flexibele vaarwegmarkering die een bepaalde geuldiepte en breedte aangeeft. Deze markering wordt verplaatst op het moment dat de nevengeul verandert van diepte of van positie, zodat de diepste vaargeul wordt aangeboden. Het verplaatsen van de markering is een kostbaar proces en de frequente wijzigingen komt de vaarweggebruiker niet ten goede. Een binnenvaartschipper is gebaat bij duidelijkheid en stabiliteit in een gebied. Door een verandering in de vaarroute moet de schipper extra goed blijven opletten. Flexibele vaarwegmarkering is kostbaar en minder veilig Anders dan in de hoofdvaargeul vindt op dit moment geen onderhoudsbaggerwerk plaats voor het op diepte houden van de nevengeul. De vele binnenvaartschepen die jaarlijks Bron: Schelde ECS SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

8 Monitoren in de nevenvaargeul De nevenvaargeul is continu in beweging. Daarom is het belangrijk dat de geul wordt gemonitord. Rijkswaterstaat beheert de nevenvaargeul en biedt de vaarweggebruiker een diepte aan van minimaal 2 meter onder het laagste astronomische getij (LAT). Een waterstand van 0 m LAT is de laagst mogelijke voorspelde waterstand gebaseerd op de stand van zon en maan. Een leeg binnenvaartschip heeft een diepgang van ongeveer 1 meter. Een geladen binnenvaartschip kan ook 4.30 meter diepgang hebben. Op het moment dat een binnenvaartschip een diepgang heeft van meer dan 2 meter, kan het zijn dat het schip tijdens laagwater de buitenbocht moet nemen en via de hoofdvaargeul moet varen. Hoe wordt er gemonitord? Als beheerder stelt Rijkswaterstaat elk jaar een meetplan op. Daarin staat beschreven welke gebieden op welke manier, met welke frequentie gemeten moeten worden. Dit wordt bepaald aan de hand van de frequentie van veranderingen in het gebied in het verleden en de inschatting van de expert wat er gaat gebeuren met het betreffende gebied. Hoewel de debieten in de nevengeulen meestal kleiner zijn, zorgt de stroming er ook hier voor dat sediment getransporteerd wordt en dat de ligging en de diepte van de geul wijzigt. De diepte van de Schaar van de Noord wordt elke 6 weken gemeten. Een boot vaart over het gebied en meet, door middel van geluidssignalen, de diepte vanaf het wateroppervlak tot de bodem. Vervolgens combineert software de gegevens en de waterstand van dat moment onder invloed van het getij en ontstaat er een dieptecijferkaart (zie afbeelding). De meeste waardes zijn groter dan 2, maar af en toe zit er een lagere waarde tussen, deze gebieden worden weergegeven door de lichtblauwe vlakken. Een waarde kleiner dan 2 betekent dus een diepte van minder dan 2 meter onder LAT. Dieptecijferkaart Bron: Schelde ECS SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

9 Baggeren in de schaar van de Noord Tot nu toe is de toegankelijkheid van de Schaar van de Noord altijd mogelijk gehouden door het verplaatsen van de vaarwegmarkering. Naar aanleiding van de monitoring zijn er analyses gemaakt door morfologen, waarna de conclusie is getrokken dat baggeren de juiste vervolgstap is. Dit zijn de analyses: De nevenvaargeul is niet op diepte In de nevengeul kunnen lokaal ondiepere gebieden voorkomen. Meestal gaat het om een beperkte zones die samenvallen met de kruin van bodemvormen (duinen) die op de bodem van de Schelde aanwezig zijn. Doordat de geul niet op diepte is, moeten schippers goed blijven opletten of zij met hun diepgang gebruik kunnen maken van de Schaar van de Noord, met name rondom laagwater. Door middel van een Bericht aan Schelde Scheepvaart (BASS) wordt aan de schippers meegegeven dat de geul niet op diepte is, dit is een maatregel die nodig is om ervoor te zorgen dat de schippers op de hoogte zijn van de situatie. Naar aanleiding van de monitoring zijn er analyses gemaakt door morfologen, waarna de conclusie is getrokken dat baggeren de juiste vervolgstap is. Uitdagende vaarroute door verplaatsing vaarwegmarkering De vaarwegmarkering wordt om de +/- 7 weken verplaatst, waardoor de vaarweggebruikers voor een grotere uitdaging komen te staan. Daarnaast is de bocht die de schepen nu moeten maken erg scherp. 09 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5

10 Het steeds weer verplaatsen van de vaarwegmarkering dient geen economisch belang Nu het verplaatsen van de vaarwegmarkering zo vaak nodig blijkt te zijn, is dit een te kostbare taak geworden. Zo n ,- tot ,- per keer. Daarnaast is de hoeveelheid binnensvaartbewegingen in de afgelopen jaren flink toegenomen. De nevenvaargeul is daarom essentieel voor de toegankelijkheid van de Antwerpse haven. Naar aanleiding van deze analyses is de conclusie getrokken dat het beter is voor het riviersysteem om één bepaalde route in de nevenvaargeul op diepte te houden door te baggeren. De baggerwerkzaamheden die gaan plaatsvinden zijn een proef. Als blijkt dat het succesvol is, kan worden besloten om regelmatig te gaan baggeren. Aanvragen van de vergunning in het kader van de Wet natuurbescherming Met de VNSC is afgesproken dat Mobiliteit Openbare Werken en Rijkswaterstaat samen dit project gaan uitvoeren. Rijkswaterstaat zal de benodigde bodemkwaliteitsmeldingen doen en ook de vergunning in het kader van de Wet natuurbescherming aanvragen en Mobiliteit Openbare Werken zal vervolgens de werkzaamheden laten uitvoeren. De Westerschelde is vanwege zijn natuurwaarde aangewezen als Natura 2000-gebied. Voordat er gebaggerd kan worden moet Rijkswaterstaat een vergunning in het kader van de Wet natuurbescherming aanvragen bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Zo kan worden voorkomen dat het baggerwerk ten koste gaat van de unieke natuurwaarde van de Westerschelde. Zo n vergunningprocedure vraagt veel voorbereiding. Zo doet Rijkswaterstaat onderzoek naar alle effecten op de natuur, waarna het ministerie een beoordeling doet. In die effectentoets staat: wat voor typen natuur er zijn; wat voor ecosystemen; wat voor diersoorten; wat het effect is van het baggeren op de habitattypes en de diersoorten. Hoe wordt er gebaggerd? De baggerwerkzaamheden worden uitgevoerd met een sleephopperzuiger. Een soort stofzuiger die het sediment van de bodem opzuigt. Voorheen is het sediment verplaatst met een soort ploeg, maar dat is niet effectief genoeg. Met een ploeg worden de bodemvormen afgevlakt: sediment wordt verplaatst van ondiepere (kruin) naar (relatief) diepere (dal) delen in de geul. De bodem vlakt zo wel uit, maar het sediment blijft aanwezig (wordt alleen herverdeeld). Met een sleephopperzuiger wordt het materiaal echt weggehaald. Dit is de meest efficiënte manier van baggeren. Zoals eerder beschreven is afgesproken dat Rijkswaterstaat streeft naar een waterdiepte van minstens 2 m onder LAT. Tijdens het baggeren wordt 70 cm extra zand verwijderd, zodat er ruimte is voor de bodem om iets op te komen zonder dat de geul gelijk weer verondiept zou zijn. Evaluatie De diepte van de Schaar van de Noord wordt, ook na het baggeren, elke 6 weken gemeten om te kunnen bezien of het baggeren van de nevengeul een succes is. Verondiept de nevenvaargeul weer binnen een maand, dan is het effect van de baggerwerkzaamheden minimaal geweest. Rijkswaterstaat hoopt op een effect van minimaal een jaar, wat betekent dat er een jaar lang kan worden gevaren zonder hinder. Als blijkt dat het baggeren in de Schaar van de Noord succesvol is, kan ook worden overwogen om in andere nevengeulen te gaan baggeren. De ligging van de nevengeul ten opzichte van het hele riviersysteem is bepalend voor wat er gebeurt met een geul als er wordt gebaggerd. Daarom moet er per geul worden bekeken wat het effect van het baggeren kan gaan zijn. De nevengeulen zijn namelijk niet met elkaar te vergelijken. Elke nevengeul heeft zijn eigen waterdynamiek, morfologie en bodemsamenstelling. Deze vergunning is ondertussen aangevraagd. Nadat deze is verleend, worden de baggerwerkzaamheden waarschijnlijk in juli 2018 uitgevoerd. 010 SEPTEMBER 2017 JAARGANG 2, EDITIE 5