Verslag Interactieve werksessie Smartsediment Slimme toepassingen van baggerspecie

Transcriptie

1 Verslag Interactieve werksessie Smartsediment Slimme toepassingen van baggerspecie Werkconferentie Bouwen aan een veerkrachtige Scheldedelta 2 juni 2017, Hotel Westduin, Vlissingen Introductie Zoals alle delta s is de Scheldedelta rijk aan natuur; een knooppunt van trekroutes van vissen en vogels. Daarnaast is de Scheldedelta een productief en veilig gebied voor mensen. De Oosterschelde is rijk aan schelpdieren, de kust wordt goed bezocht door toeristen en het Schelde-estuarium (Westerschelde en Zeeschelde) is druk bevaren. De gevolgen van zeespiegelstijging, bodemdaling, achteruitgang van natuur en bevaarbaarheid voor steeds grotere schepen beïnvloeden dit gebied op dit moment en in de toekomst. Hoe kunnen we omgaan met deze effecten? De samenleving is gebaat bij een veerkrachtig deltagebied waarin deze effecten opgevangen worden en waar een goede balans is tussen waterveiligheid, bereikbaarheid en natuur. Dit zijn de grote uitdagingen voor eco-engineering, civiele techniek en water management. Opzet en aanpak van de werksessie Het onderhoud van de vaargeul in het Schelde-estuarium vergt een continue baggerinspanning, maar biedt ook kansen om te bouwen aan natuur. Het Interreg project Smartsediment streeft naar het opnieuw in evenwicht brengen van de biodiversiteit, de bodem en de ecosysteemdiensten in de delta door slim om te gaan met baggeren, storten en verplaatsen van sediment in de delta. Waar in het Schelde-estuarium liggen kansen om dit in de praktijk te brengen en de effectiviteit ervan te monitoren? Na een korte toelichting van de doelstellingen en activiteiten van het Smartsediment project wordt het huidige sedimentbeheer toegelicht. Het onderhoud van de vaargeul in de Westerschelde en de Beneden-Zeeschelde vergt een continue baggerinspanning. Het gebaggerde sediment dat hierbij vrijkomt wordt elders in het estuarium teruggeplaatst. Deze praktijk biedt kansen om het sediment om een slimme manier toe te passen zodat een meerwaarde voor natuur ontstaat.

2 Sinds 2010 worden geregeld plaatrandstortingen uitgevoerd, waarbij zandig sediment wordt gebruikt om rustig en ondiep watergebied aan te leggen. Recent werden nieuwe proefstortlocaties geselecteerd, onder meer op basis van de mogelijke bijdrage aan natuur. Tijdens de interactieve werksessie worden nieuwe ideeën voor slimme toepassingen van baggerspecie verzameld. Naast doelstellingen en geschikte locaties wordt ook input verzameld over mogelijke randvoorwaarden en ontbrekende kennis. Resultaten van de werksessie Doelen waar sedimentbeheer aan kan bijdragen - Anticiperen op zeespiegelstijging - Bijdragen aan N2000-doelen (Lange termijn duurzaamheid) - Morfologie van de geulen sturen (vloed/eb, groot/klein) - Verbreden van het estuarium (achter de dijk) om de getijde-energie af te vlakken - Verminderen volume water verplaatsing, daardoor minder effect eb/vloed - Aanleggen van laagdynamisch areaal gebied en ecologisch relevant - Tijdelijk aanleggen van strand voor sportcompetitie (beach volley) -> recreatie o Kan ook binnendijks o Zand: van "probleem" naar "leuk", tijdelijk elders gebruiken (bv. speelzand, daarna definitieve bestemming) - Sediment als alternatieve bron Ideeën voor (nieuwe) projecten / living labs: 1. Sediment gebruiken om ondiep subtidaal habitat aan te leggen a. Ondiepe delen iets verondiepen (wel onder water). Vullen diepe geul OS (=?), zand # slib) b. Niet gebruikte dokken als slibvang of verondiepen met specie tgv intergetijdengebieden 2. Sediment gebruiken om intergetijdengebied aan te leggen a. Perkpolder met snelle ophoging tot foerageermogelijkheid bereikt is i. Randvoorwaarde: stabiliteit ii. Vraag: sedimentsamenstelling b. Nevengeul verondiepen, zelfs intergetijdengebied (bij Hoge platen) (binnen

3 macrocel) c. Zand gebruiken om strand in stand te houden, uit te breiden of nieuw strand aan te leggen (bv. bij Antwerpen of Terneuzen) i. Meerwaarde voor recreatie d. Nieuwe platen aanleggen: zandmotor stroomopwaarts e. Schor verlagen, materiaal bewerken tbv dijkwerken, jong schor vangt slib weer in f. Ophogen van een plaat tot supratidaal gebied dat geschikt is als broedvogellocatie (bv. Bol II of Platen van Valkenisse), al dan niet tijdelijk. Alternatief: inlaagpolder met vogeleiland. 3. Sediment gebruiken ter versteviging van de vaargeul of van de oever a. Vooroeververdediging met specie ipv staalslakken i. Wel steil -> aandacht voor veiligheid b. Zand + gravel: intergetijdengebied bestand tegen golven 4. Tijdelijk ontpolderen/wisselpolders. a. Slib bergen (via natuurlijk of antropogeen proces), aandacht voor overstromingen i. Voordelen: polders hogen op met vruchtbare grond ii. Dubbele dijk, meervoudig landschap 5. Sediment gebruiken als alternatieve bron a. Slib uit systeem -> kleibakkerij i. Randvoorwaarde: hoeveelheid ii. Doel: slib als alternatieve bron voor klei gebruiken b. Klei-rijperij met slib: mogelijk nodig voor openen Braakman i. Dijk, kwelscherm c. Baggerspecie comprimeren -> bouwmateriaal d. Zandbank : letterlijk een zitbank maken uit zand (verhard, gecompacteerd) Locatie(s) voor (nieuwe) projecten / living labs: A. Vaarwater langs de Hoofdplaat (geul mesocel 2): hoort bij idee 2b B. Omgeving Ellewoutsdijk, Zuidgors, hoort bij idee? C. Hoge Platen (1 keer HP West en 1 keer HP Oost) en op de Plaat van Walsoorden/Valkenisse, hoort bij idee 2f. D. Antwerpen (Linker oever), hoort bij idee 2c

4 Formulering onderzoeksvraag/experiment: 1. Hoe kan teruggeplaatst sediment langer worden vasthouden? Waar ligt specie stabiel? -> die plekken scoren op functies. 2. Kan de nood aan baggeren afnemen door sediment te fixeren? a. Tgv (ten gunste van) bodemleven en stabiliteit b. Kan dan dichter bij de vaargeul? 3. Plaatrandstortingen: wat levert het op? Wat is de bijdrage aan de doelstellingen (habitat)? Is het concept plaatrandstortingen eindig? (Plaatrandb. eindig?) Welke locaties zijn geschikt voor plaatrandstortingen (aan welke voorwaarden dient voldaan)? 4. Welke sedimentsamenstelling is geschikt voor welke toepassing? 5. Vergroten van het inzicht in sedimenttransport (richting) 6. Hoe kan de waterbeweging gestuurd worden om een de morfologie van de geulen (vloed/eb, groot/klein) in de gewenste richting te laten evolueren? Uitgangspunten/randvoorwaarden - In systeem, slib en zand moet in balans blijven in het systeem - Duurzaamheid - Plaat-schorherstel - Laagdynamisch - Aanlegschade beperken - Verhoging van de voedselfunctie - Bereikbaarheid -> vogelspotten (recreatie) - Getij-afhankelijk storten - Geen (achterliggend idee is dat randvoorwaarden beperkend kunnen zijn voor experimenten) Conclusie en voortuitblik De werksessie heeft de deelnemers gestimuleerd om actief na te denken over slimme toepassingen voor baggerspecie in de Scheldedelta, wat geresulteerd heeft in hele lijst aan ideeën.

5 Doelen van sedimentbeheer zijn bijvoorbeeld: meegroeien met de zeespiegelstijging, aanleggen van ecologisch relevant laagdynamisch gebied (bijdragen aan Natura 2000-doelen), het afvlakken van getijdenenergie. Er zijn vele mogelijkheden zoals: Sediment gebruiken om ondiep subtidaal habitat aan te leggen, d.w.z. ondiepe delen iets verondiepen en diepe geulen opvullen. Ongebruikte dokken kunnen benut worden als slibvang; Sediment gebruiken om intergetijdengebied aan te leggen, zoals: bij Perkpolder met snelle ophoging tot gebieden met ideale foerageermogelijkheid; nevengeul verondiepen tot intergetijdengebied, bijvoorbeeld bij Vaarwater langs de Hoofdplaat; zand gebruiken om strand in stand te houden, uit te breiden of nieuw strand aan te leggen, bijvoorbeeld bij Antwerpen of Terneuzen; nieuwe platen stroomopwaarts aanleggen; schor verlagen en het materiaal bewerken t.b.v. dijkwerken, terwijl het jong schor weer slib invangt; ophogen van een plaat tot supratidaal gebied dat geschikt is als (tijdelijke) broedvogellocatie, bijvoorbeeld op de. Hoge Platen of Plaat van Walsoorden/Valkenisse; Zand gebruiken ter versteviging van de geulrand of de oever i.p.v. staalslakken; De natuurlijke aanslibbing weer toe te laten en vruchtbare hogere grond te krijgen via het instellen van wisselpolders, bijvoorbeeld met het concept van dubbele dijk; Sediment gebruiken als alternatieve bron: kleibakkerij, kleirijperij (Braakman of Perkpolder), baggerspecie comprimeren tot bouwmateriaal, en verhard zand om letterlijk een zandbank te maken uit zand. In het project Smartsediment worden de verzamelde ideeën verder afgewogen op een aantal criteria (bv. haalbaarheid) en uitgewerkt tot een scenario in de nog te ontwikkelen Smartsediment Ecosysteemdienst-tool (ESD-tool). De verzamelde ideeën worden op deze manier meegenomen bij de ontwikkeling van de bouwstenen voor toekomstige integrale stortstrategieën. Bijlage: Slides Introductie Smartsediment en inleiding tot de workshop

6 Smartsediment Met innovatief sedimentbeheer bijdragen aan het duurzaam beheer van de Scheldedelta Probleemstelling In de Vlaams-Nederlandse Scheldedelta (Oosterschelde, Westerschelde en Boven- & Beneden Zeeschelde) staan de biodiversiteit en ecosysteemdiensten onder druk, door hoogwaterbescherming en intensieve economische benutting. Smartsediment draagt bij aan een oplossing voor 2 ecologische problemen in het gebied die de biodiversiteit bedreigen: 1. Erosie van getijdenplaten 2. Verdwijnen van rustige ondiepwatergebieden Werkconferentie Veerkrachtige Scheldedelta, Vlissingen 1 2 Doelstelling Behouden van biodiversiteit en beschermen van ecosysteemdiensten in de grensoverschrijdende Scheldedelta door: Uitvoeren van innovatief sedimentbeheer Kennisontwikkeling over innovatief sedimentbeheer Werkpakketten Werkpakket 1: Projectmanagement Werkpakket 2: Communicatie-activiteiten Werkpakket 3: Smartsediment uitvoeringsprojecten en monitoring Werkpakket 4: Sedimentbeheer en ecosysteemdiensten 3 4 Smartsediment uitvoeringsprojecten en monitoring (WP3) Uitvoering van innovatief sedimentbeheer in de Scheldedelta voor behoud biodiversiteit en bescherming ecosysteemdiensten. 1. Behouden van 2000ha leefgebied voor 26 bedreigde VR soorten en 7 habitats 2. Monitoring van de 9 pilots rond sedimentbeheer 3. Analyseren van de effecten van sedimentstrategieën op ecosysteemdiensten in de Scheldedelta; 4. Creëren draagvlak voor innovatieve sediment strategieën

7 Oosterschelde (Nl) Westerschelde (Nl) Ophoging van 200 ha van de Roggenplaat voor behoud van 2000 ha waardevol intergetijdengebied voor de komende 25 jaar. Monitoring van 2 proefprojecten onderhoud vaargeul 1. Suikerplaat 2. Plaat van Ossenisse-oost Ecologische validatie plaatrandstortingen 7 8 Boven-Zeeschelde (B) Sedimentbeheer en ecosysteemdiensten (WP4) Aanleg ondiep water bij Baasrode door zandsuppletie, zodat laag slikgebied en ondiep water ontstaat en de weggebaggerde drempel niet opnieuw aanzandt. Sedimentbeheer Habitats Soorten Met slim sedimentbeheer bijdragen aan natuurontwikkeling Monitoring t.b.v. analyse duurzaam sedimentbeheer? Ecosysteemdiensten Ecosysteemdiensten gebruiken bij uitwerken toekomstig sedimentbeheer 9 10 Definition and classification of ESS ESS cascade structure Proces op hoofdlijnen Ecosystems Human well-being 1. Conceptueel model voor de levering van de geselecteerde ecosysteemdiensten: Identificatie, kwalitatieve beschrijving en kwantitatieve uitwerking van relevante estuariene ecosysteemdiensten 2. Ruimtelijk expliciete tool voor de levering van de geselecteerde ecosysteemdiensten ifv sedimentbeheer 3. Scenario s huidig en toekomstig sedimentbeheer The ESS cascade structure (PotschinandHaines-Young, 2011)

8 Inleiding workshop Vaargeul Schelde-estuarium Slimme toepassingen van baggerspecie Werkconferentie Veerkrachtige Scheldedelta, Vlissingen Onderhoud vaargeul - Plaatrandstortingen Verkenning nieuwe proefstortlocaties Verkenning nieuwe proefstortlocaties Interactieve sessie Nieuwe ideeën voor nuttige toepassingen? Welke doelen? Wat zijn de randvoorwaarden? Geschikte locaties? Welke kennis ontbreekt nog? Aan de slag met post-its!