Maaldrift II - Wassenaar

Transcriptie

1 W& @6X W-X @0Y W26X ALGEMENE INFO INTRO AAN DE SLAG MET MOGELIJKHEDEN LEERERVARINGEN pagina 1 BEDRIJVENTERREIN DUURZAAMHEID VOOR DUURZAME pagina 6 pagina 2 pagina 2 ONTWIKKELING pagina 4 Het project Duurzaam Economisch Ruimtegebruik (DECOR) van de provincie Zuid-Holland initieert, faciliteert en stimuleert de ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen. DECOR ondersteunt regionale initiatieven, draagt bij aan oplossingen voor regionale problemen en stelt kennis en ervaringen beschikbaar. In deze beschrijving van het project Maaldrift II in Wassenaar laten direct betrokkenen u in de keuken van hun project kijken. Aan bod komen hun leerervaringen, moeilijkheden, oplossingen en tips om tot een duurzame ontwikkeling van een bedrijventerrein te komen. Maaldrift II - Wassenaar Maaldrift II wordt ontwikkeld aan de noordkant van Wassenaar, langs de parallelweg van de Rijkstraatweg richting Leiden. De locatie is een voormalig defensieterrein aan de zuidzijde van het reeds bestaande bedrijventerrein Maaldrift. Op het terrein zullen zich 21 relatief kleine bedrijven vestigen. Naast het nieuwe bedrijventerrein bevinden zich sinds de jaren tachtig zeven bedrijven. De nieuwe en de bestaande ondernemingen hebben zich verenigd in de Ondernemersvereniging Maaldrift. Samen met de gemeente Wassenaar heeft deze vereniging de intentie om Maaldrift tot duurzaam bedrijventerrein te maken.

2 2 Maaldrift II - Wassenaar Valkenburg AAN DE SLAG MET DUURZAAMHEID In 1997 selecteert de gemeente Maaldrift II als voorbeeldproject in het kader van het Duurzaam Bouwen besluit. De gemeente wil met het voorbeeldproject Maaldrift II bekijken wat in de praktijk bereikt kan worden met duurzaam bouwen, duurzame ontwikkeling en duurzame processen. Met de Handreiking voor het management van bedrijven en overheid van het ministerie van EZ als leidraad gaat de gemeentelijk projectcoördinator aan de slag. De belangrijkste stap is een visie te ontwikkelen hoe van Maaldrift II een duurzaam bedrijventerrein gemaakt kan worden. Bovendien zoekt de projectcoördinator vanaf het begin samenwerking met de afdelingen EZ, Juridische Zaken, Bouw en RO. Overleg met ondernemers Vanaf de start is bekend welke bedrijven de gemeente wil verplaatsen naar Maaldrift II. De projectcoördinator bereikt met een persoonlijke benadering van de onder- Valkenburgse Meer Maaldrift Rijndijk Wassenaar Deijl Kenmerken 3,6 ha nieuw, 2,5 ha bestaand 2,3 ha uitgegeven terrein; 0,1 ha nog uit te geven terrein 21 bedrijven 250 (nieuw, 70 (al aanwezige)werknemers Vereniging van Eigenaren aanwezig Ontwikkeld vanaf 1990 Type bedrijven: midden- en kleinbedrijf Problematiek op bedrijventerrein:geen Fase duurzame ontwikkeling: uitgifte grond/start bouw Contactpersonen Gemeente Wassenaar: dhr. M.A.J.M. van Vliet, telefoon , mvliet@wassenaar.nl Bedrijven: dhr N.P.C. van Wijk, voorzitter Ondernemersvereniging Maaldrift, telefoon , info@notariskantoor.net - Provincie Zuid-Holland: dhr. L. de Klerk (hoofd projectteam DECOR), telefoon klerk-i@pzh.nl Documenten en haalbaarheidstudies (tot december 2002, op te vragen bij de gemeente Wassenaar) Gemeenschappelijke Visiedocumenten Duurzaam bouwen Handboek bedrijven Haalbaarheidsonderzoek Duurzame Energievoorziening Maaldrift Businessplan Duurzame Energievoorziening Schaduwberekeningen Duurzame Energievoorziening Concept milieu-audit Maaldrift II Diverse documenten t.b.v. de oriëntatie van maatregelen Documenten t.b.v. informatieavonden, presentaties, externe audits en publicaties nemers dat zij, ondanks de scepsis in het begin, akkoord gaan met verplaatsing. Tijdens zijn bezoek aan de ondernemers voert hij ook een preventieve doorlichting uit, waarmee hij inzicht krijgt in de bedrijfsprocessen en mogelijkheden voor het optimaliseren van de bedrijfsvoering. De ondernemers kunnen tijdens dit gesprek hun verwachtingen uitspreken ten aanzien van zijn rol als projectbegeleider. In een bijeenkomst met alle ondernemers wordt een Vereniging van Eigenaren opgericht, licht de gemeente de eisen toe die zij stelt aan duurzaam bouwen, worden afspraken gemaakt en krijgt iedere ondernemer een eigen informatiemap. In de map is alles te vinden over dubo-eisen, wetgeving, e.d. Deze map is een belangrijk instrument voor de communicatie tussen ondernemers en architecten. Vervolgens spreekt de gemeente (juristen en projectcoördinator) met alle ondernemers over de verkoopbeperkende

3 Maaldrift II - Wassenaar 3 voorwaarden. Ook bespreken zij samen de ideeën van de ondernemers over hun nieuwe bedrijf, duurzaam bouwen en overlastbeperkende bedrijfsvoering. De projectcoördinator stelt voor de eerste zestien ondernemers een visiedocument op en maakt een tekening met een ontwerp van het toekomstig bedrijf. Dit dient als instructie voor de architect en als middel om de schetsplannen te kunnen toetsen. Ook neemt hij de mobiliteit onder de loep, wat resulteert in een voorstel voor het verplaatsen van het vrachtwagenpark. Interne en externe lobby De projectcoördinator investeert gedurende het hele proces in de interne en externe lobby. Naast intensief overleg met Economische Zaken probeert hij continu wethouders en medewerkers Bouw, Ruimtelijke Ordening, Groen en Civiele werken te betrekken. Hij bezoekt vergaderingen van de Welstandscommissie om te voorkomen dat duurzaamheidsaspecten uit het ontwerp worden gehaald en houdt alle betrokkenen voortdurend op de hoogte. Samen met een architect maakt hij van de ideeën van de ondernemers een maquette waarmee hij uiteindelijk de plannen krijgt goedgekeurd, inclusief het verplaatsen van het wagenpark. Extern presenteert hij de plannen in de regio, bij de provincie, bij Novem, en tijdens de nationale DuBo-dag. Dat levert steun en ideeën op. Hij vindt zo mogelijke financieringsbronnen voor collectieve maatregelen en haalbaarheidsonderzoeken. Na intensief overleg tussen gemeente, Novem en de provincie besluit Novem milieu-audits en de provincie en Stadsgewest Haaglanden een energieonderzoek te financieren. In november 2001 slaat de wethouder mw. E. van Dijk de eerste paal en worden de afgesproken maatregelen toegepast onder het wakend oog van bouw- en woningtoezicht. Zij gebruiken hiervoor een maatregelenlijst, die opgevat kan worden als een convenant tussen gemeente, bouwer, architect en ondernemer. Door de plannen op Maaldrift II zijn de bedrijven op Maaldrift I ook enthousiast geworden. Zij willen bijvoorbeeld ook aangesloten worden op het koude-warmtenet dat op Maaldrift II wordt aangelegd. Zoals één van de ondernemers op Maaldrift II, de heer Lagerberg het verwoordt: succes is aanstekelijk. Dat dit succes ook mensen buiten Wassenaar aansteekt, blijkt als in 2002 Maaldrift II wordt genomineerd voor de Energy Award, een prijs voor de meest ambitieuze klimaatprojecten in gemeenten en provincie. De nominatie wordt uiteindelijk verzilverd met het winnen van de Energy Award publieksprijs. Kosten Per fase staat in onderstaande tabel de tijdsinvestering uitgedrukt in fte besteed aan de individuele plannen en de collectieve maatregelen. Onder de tijdsbesteding aan de collectieve maatregelen vallen tevens het interne en externe overleg, de aanvragen van subsidieverlening, het schrijven van projectplannen, het organiseren van informatiebijeenkomsten en het vormgeven van de verschillende overlegvormen. Overzicht fasen en kosten Initiëring Individueel fte/bijdr. 0,1/- Collectief fte/ bijdr. 0,1/- Oriëntatie Individueel fte/bijdr. 0,1/- 0,2/- Collectief fte/ bijdr. 0,1/- 0,2/- Besluitvorming Individueel fte/bijdr. 0,2/- 0,1/ ,1/- Collectief fte/bijdr. 0,2/- 0,5/ ,2/ Vormgeving Individueel fte/bijdr. 0,1/- 0,1/- Collectief fte/bijdr. 0,2/- 0,6/ Uitvoering Individueel fte/bijdr. 0,1/- Collectief fte/ bijdr. 0,2/- 1 Milieuaudit gefinancierd door Novem 2 Haalbaarheidsonderzoek duurzame energie gefinancierd door provincie Zuid-Holland 3 Businessplan energievoorziening gefinancierd door provincie en stadsgewest haaglanden 4 Bijdragen uitvoering warmteproject door Novem, provincie en gemeente wassenaar

4 4 Maaldrift II - Wassenaar De kosten die de gemeente heeft gemaakt bestaan voor een belangrijk deel uit de kosten aan arbeid die in ,8 fte bedroeg. In dat jaar werd initiëring van de duurzame maatregelen in het project en de gemeenschappelijke duurzame visie op hoofdlijnen vastgesteld. Daarnaast werden in dat jaar organisaties en publieke instellingen zoals Novem, Stadsgewest Haaglanden en project DECOR van de provincie Zuid-Holland gevraagd een bijdrage te leveren voor een haalbaarheidsonderzoek naar een duurzame energievoorziening en voor de begeleiding en certificering van de individuele milieuprestaties. In 2001 leverden deze verzoeken een bijdrage op van Euro van de provincie Zuid-Holland (DECOR) en een bijdrage van Euro van Novem voor het uitvoeren van een milieuaudit. In 2002 werd door de projectcoördinator 0,8 fte in het project gestoken. In dat jaar werd de eerste paal geslagen voor een 10-tal bedrijven. Begin 2002 werden direct na het uitbrengen van het haalbaarheidsonderzoek afspraken gemaakt over de kostenverdeling van de onrendabele top van een duurzaam energieconcept voor de verwarming en koeling van de gebouwen. Novem, DECOR, het Energieteam en de gemeente vervulden daarbij een cruciale rol. Op basis van een businessplan gefinancierd door de provincie en het stadsgewest Haaglanden ter grootte van Euro, een transmissieberekening en schaduwberekening die door een energiedeskundige bij de gemeente zijn gemaakt, gingen Novem, provincie en gemeente akkoord met een totale bijdrage van Euro en gingen vervolgens ook de ondernemers akkoord met hun bijdrage in het duurzame energieconcept. In 2002 werd door de projectcoördinator 0,8 fte besteed aan het project waarvan een aantal weken aan de kennisoverdracht van de opgedane ervaringen aan derden. In 2002 werd ook een aanvang gemaakt met de onderzoeken naar de veiligheid van het nieuwe bedrijventerrein. Naast de kennisuitwisseling leverde dat een kosteloze ondersteuning van het regionale platform criminaliteitspreventie op, een toezegging in de kosten voor de projectbegeleiding ter grootte van Euro en een volledige bijdrage in de kosten van de certificering voor het verkrijgen van het Keurmerk Veilig Ondernemen ter grootte van Euro. In 2003 wordt verwacht dat tot april, mei 80% van de tijd aan het project wordt besteed en naar het einde van het jaar 20-25%. In die periode zal de aandacht zich met name richten op het opzetten van de organisatiestructuur van het parkmanagement, de revitalisering van een aantal bedrijfsgebouwen en de monitoring van de duurzame energievoorziening. In dit jaar wordt de bijdrage van het Ministerie van Justitie verwacht ter grootte van Euro. Projectorganisatie In de organisatie van de duurzame ontwikkeling van Maaldrift II vervult de gemeentelijk projectcoördinator een centrale rol. Hij is degene die met de bedrijven, de afdelingen binnen de gemeente, de provincie en Novem contacten onderhoudt. Er zijn twee projectgroepen gevormd voor de onderwerpen veiligheid en energie. De projectgroep Veiligheid omvat de gemeentelijk projectcoördinator en vertegenwoordigers van de politie, brandweer en het bestuur van de ondernemersvereniging. In de projectgroep Energie nemen de gemeentelijke projectcoördinator en het bestuur van de ondernemersvereniging zitting. Daarnaast woont de gemeentelijk projectcoördinator de bestuursvergaderingen van de ondernemersvereniging en vergaderingen van de Welstandscommissie bij. MOGELIJKHEDEN VOOR DUURZAME ONTWIKKELING De ontwikkeling van Maaldrift II is afgestemd op andere bedrijventerreinen in de gemeente. In het bestemmingsplan voor Maaldrift II is namelijk opgenomen dat uitsluitend lokale hinderlijke bedrijven zich op het bedrijventerrein mogen vestigen. De inrichting van het terrein en de bebouwing bieden kansen voor duurzaamheid. Voor Maaldrift II is voor de uitwerking van duurzaamheid gekeken naar intensief ruimtegebruik, energie, water, duurzaam bouwen en veiligheid. Maatregelen op deze gebieden zijn voor een deel vastgelegd in de bouwvergunningen en voor een deel in de officieuze Duurzame Visies die voor elk bedrijf zijn opgesteld. Verder is volgens de gemeentelijk projectcoördinator duurzaamheid verankerd doordat dit vanaf de initiëringfase is meegenomen in het overleg met de individuele ondernemers en in de algemene ledenvergadering en bestuursvergaderingen van de ondernemersvereniging. De uitwerking van duurzaamheid is tijdens het proces voortdurend getoetst. Doordat Maaldrift II door de gerichte communicatieinspanningen bij vele partijen bekend is, blijkt er ook veel ondersteuning mogelijk te zijn. Vooral voor de volgende

5 Maaldrift II - Wassenaar 5 collectieve voorzieningen: Parkmanagement. Een van de ondernemers is voorlopig parkmanager. Veiligheid. Het Platform Criminaliteitsbeheersing Veilig Ondernemen doet bedrijven aanbevelingen en geeft een veiligheidscertificaat. Daarnaast krijgt Maaldrift II een stimuleringsbijdrage van euro van het Ministerie van Justitie om collectieve beveiliging door te voeren. Regenwaterafvoer, energieonderzoek en milieu-audits. Gezamenlijke afvalinzameling. De Vereniging van Eigenaren onderzoekt of dit een optie is. Verlichting, bestrating en bewegwijzering. De Vereniging van Eigenaren pakt dit waarschijnlijk collectief op, als onderdeel van parkmanagement. Energie De bedrijven die zich op Maaldrift gaan vestigen, zijn allemaal bekend. Dit maakt het makkelijker om na te denken over een collectieve energie-infrastructuur. De gemeente stelt de bedrijven voor uit te gaan van een gezamenlijke warmtepomp die in de winter warmte onttrekt aan het grondwater en in de zomer koel water oppomp. Hierdoor kan de energiebesparing meteen concreet worden gemaakt. Uiteindelijk wordt in overleg met de bedrijven gekozen voor een gezamenlijke koude/warmte opslag in combinatie met een individuele warmtepomp per bedrijf. Dit geeft het bedrijf flexibiliteit in de keuze van de pomp. De Vereniging van Eigenaren wordt aandeelhouder van de energievoorziening en neemt de exploitatie voor eigen rekening. De bedrijven sluiten met elkaar raamcontracten af die de huidige en de toekomstige eigenaren van de bedrijven tot afname van het warmtenet en tot onderhoud ervan verplichten. Voor de kosten van het koude/warmtenet zijn subsidies toegekend door provincie Zuid-Holland en Novem ( respectievelijk Euro). De gemeente Wassenaar en de bedrijven investeren elk respectievelijk Euro. In alle bouwplannen van de bedrijven zijn energiebesparende maatregelen getroffen zoals isolatie van gesloten bedrijfsruimten en kantoren (wanden en vloeren Rc- waarde 3,5 en de daken hoger dan 4; glasvlakken van dubbelwandig HR++ glas) en projectie van kantoren aan de koele zijde. Uiteindelijk hebben de bedrijven meer energiebesparende maatregelen gerealiseerd dan in de bouwplannen was afgesproken. Alle maatregelen tezamen zorgen voor een extra besparing van 70% bovenop bouwen conform het bouwbesluit en een kostenbesparing voor verwarming van ca euro per jaar. Er zijn plannen voor openbare verlichting met zonnecellen, enkele gebouwen hebben ze al. De totale CO2 reductie bedraagt 40-50%, 300 ton per jaar.

6 6 Maaldrift II - Wassenaar Water Er zijn verschillende maatregelen getroffen met betrekking tot het water op het terrein: Het watergebruik in de bedrijven wordt beperkt door bijvoorbeeld waterbesparende toiletten en kranen, het inrichten van een gemeenschappelijke autowasplaats en brandstofverkooppunt op het terrein en het opvangen van regenwater voor het reinigen van bedrijfsmiddelen. Bestaande waterpartijen op het terrein zijn meegenomen in het ontwerp van de bouwplannen; Hemelwater is afgekoppeld van het riool; Regenwater infiltreert in de bodem via geperforeerde regenpijpen onder de groenstroken (tijdens bouwrijp maken aangebracht); Milieuvriendelijke oevers voor de waterpartijen op het terrein zorgen voor een mooie overgang van plas- naar drasgebied en geven de biotoop de ruimte op het land en in het water. Duurzaam bouwen In de bouwplannen van de bedrijven zijn veel energiebesparende maatregelen opgenomen. Deze zijn beschreven in het kader Energie. Verdere maatregelen: De asfaltbitumen bouwweg wordt aangelegd onder voorwaarde dat de aannemer de weg na de bouw verwijdert en recyclet tot opnieuw te gebruiken wegmateriaal; Alle daken zijn voorzien van een kunststof EPDM-dakbedekking die recyclebaar is; Tijdens de bouw zijn materialen toegepast met een lage milieubelasting en een lange levensduur. Intensief ruimtegebruik en beeldkwaliteit Maaldrift II is tot aan de nok toe vol vertelt gemeentelijk projectcoördinator de heer Van Vliet % van de beschikbare bouwruimte op Maaldrift II wordt benut door bedrijven. Voor de beeldkwaliteit is daarbij door een negental ontwerpers en architecten samengewerkt. De ontwerpen voor de bedrijfsgebouwen hebben daardoor een onderlinge samenhang gekregen. Dit geeft een fraaie ruimtelijke uitstraling. De Welstandscommissie heeft hieraan een belangrijke bijdrage geleverd. Veiligheid Zie collectieve voorzieningen. Milieu-audits Alle ondernemers krijgen een milieu-audit aangeboden. Ieder bouwplan wordt beoordeeld aan de hand van een meetbare variantenmethode en na de bouw wordt gekeken of de voorgenomen maatregelen daadwerkelijk zijn doorgevoerd. De beoordeling wordt in een milieucertificaat vastgelegd. Intussen is het merendeel van de bedrijven beoordeeld. In de beoordeling zijn ook extra kansen benoemd die ondernemers kunnen benutten. LEERERVARINGEN Duurzame ontwikkeling van een bedrijventerrein is een proces, een weg die door de gemeente en bedrijven gezamenlijk moet worden afgelegd. Een weg die soms goed geplaveid is, maar ook hobbels en scherpe bochten kan bevatten. Betrokkenen bij het project Maaldrift II geven de volgende succesfactoren aan: Communicatie tussen de gemeente, bedrijven, bedrijven onderling en overheden onderling. De basis voor een goede communicatie tussen de gemeente en de bedrijven is de ondernemersvereniging. Voor de ontwikkeling van Maaldrift is in een beperkt aantal plannen de duurzaamheid vastgelegd. Door het open planproces, het frequente contact tussen de gemeente en de bedrijven en het enthousiasme van de ondernemers is het draagvlak voor de duurzame ontwikkeling heel stevig. Erkenning voor de inspanningen en de bereikte resultaten door de nominatie van het project voor de Energy Award en het winnen van de publieksprijs van de Energy Award.

7 Maaldrift II - Wassenaar 7 MOEILIJKHEDEN EN OPLOSSINGEN Moeilijkheden Gekozen of mogelijke oplossingen Proces en organisatie Vertraging in uitvoering door procedures van de overheid. Dit komt deels door onbekendheid met ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen door de gemeente en de bedrijven. Anticiperen op procedures in planning. Versoepeling procedures door overheid. Druk vanuit gemeente op de provincie om procedure te versnellen. Complexiteit van de verschillende belangen bij veel onderwerpen. Transparant overleg voeren met de verschillende partijen en waar nodig compromissen sluiten. Draagvlak, betrokkenheid en communicatie Overheden De belangrijkste weerstand om te overwinnen is je eigen weerstand. Als je overtuigd bent van de kansen en mogelijkheden van duurzame bedrijventerreinen dan is er reden om met de bedrijven in overleg te gaan. Vertrouwen winnen als gemeente van ondernemers. Het instemmen van de ondernemers met een gemeenschappelijke visie over duurzaamheid en de bereidheid om met overheid samen te werken is de basis voor een duurzaam bedrijventerrein. Planvorming is open plan proces. Ondernemers worden betrokken en geen dingen opgelegd. Zorg ervoor dat de boodschap (duurzaamheid is interessant) vanuit meerdere kanten (economisch en ecologisch oogpunt) wordt toegelicht. Algemeen: niet te snel bij de pakken neer gaan zitten. Vertrouwen winnen als gemeenteambtenaar bij gemeentelijke diensten, provincie, architecten, adviseurs, Novem. Algemeen: niet te snel bij de pakken neer gaan zitten. Bedrijven Als ondernemersvereniging de ondernemers overtuigen van nut van duurzaam bouwen. Communicatie! Veel praten en argumenten gebruiken als: duurzaamheid is op langere termijn economisch interessant; maatschappelijke verantwoordelijkheid ondernemers; synergie tussen economie en ecologie. Inhoud Opstellen beeldkwaliteitsplan voor maaldrift II. Gemeentelijk projectcoördinator wil input leveren hiervoor samenwerken met stedebouwkundige, maar dit is niet gebruikelijk. Duurzaamheid op agenda zetten bij de Welstandscommissie zodat het een plek krijgt in de beeldkwaliteit. De gemeentelijk projectcoördinator woonde daartoe vergaderingen van de welstandscommissie bij. Divers Lange aanloop voor ontwikkeling terrein. Bodemsanering stond ontwikkeling terrein lange tijd in de weg. Sneller duidelijk maken wie verantwoordelijk is voor de bodemsanering. Bron: TNO-MEP R 2003/107

8 8 Maaldrift II - Wassenaar TIPS Proces en organisatie Zorg dat de planning van ondernemers, gemeente en externe bureaus goed op elkaar zijn afgestemd. En plan tijd in voor procedures van de overheid. Anders leveren ze voor bedrijven onverwacht vertraging op. Als de plannen zijn goedgekeurd en de ondernemers nog (lang) moeten wachten op vergunningen of op de afronding van aanvullende haalbaarheidsonderzoeken voor collectieve maatregelen, kan dit het draagvlak verminderen. Het komt niet goed over als na een jaar intensief goed samenwerken tussen gemeente en ondernemers de interne gemeentelijke afstemming zorgt voor onnodige vertraging. Draagvlak, betrokkenheid en communicatie Wie als gemeenteambtenaar open en goed communiceert over duurzaamheid, maakt duurzame maatregelen vanzelfsprekend. Je wint het vertrouwen van ondernemers door er geen verborgen agenda s op na te houden, door geen zaken op te leggen. Maar juist door de bedrijven keuzes voor te leggen. Interne communicatie binnen de gemeente is vaak moeilijker dan externe communicatie. Andere gemeentelijke afdelingen hebben soms andere belangen en prioriteiten dan de afdeling Milieu. Een goede interne communicatie vanaf de start van het proces kan zorgen dat iedereen achter de doelstellingen staat en zich inzet voor goede afspraken en het nakomen daarvan. Dat geldt zeker voor een snelle afhandeling van vergunningen. Zonder opgelegde ambitie vanuit de overheid kun je meer bereiken. De gemeente kan wel een voorstel doen voor een ambitie en daarbij duidelijk maken wat de economische en ecologische voordelen zijn. De bedrijven hebben vervolgens de keuze hoever ze daarin meegaan. Zeg wat je doet als gemeenteambtenaar, doe wat je zegt. En maak zichtbaar wat je doet. Een succesgevoel is aanstekelijk. De ontwikkeling van Maaldrift II loopt goed en dit slaat over op de ondernemers van Maaldrift. Een ondernemersvereniging moet de leden aanspreken op hun verantwoordelijkheid om het bedrijventerrein ordelijk en netjes te houden. Het is belangrijk dat de vereniging daarom regelmatig contact met haar leden moet onderhoudt. Inhoud Middelgrote en kleine bedrijven moeten geholpen worden bij het maken van een duurzame visie voor hun bedrijf. De gemeente kan hen daarbij goed helpen. Adviesbureaus zijn vaak te behoudend. En de berekening van de economische haalbaarheid van duurzame energieopties door een adviesbureau baseert zich op bijdragen van de overheid. Op deze wijze wordt duurzame energie nooit rendabel. Ondernemers, architecten, aannemers en installateurs hebben vaak weinig kennis van duurzaam bouwen. Architecten zijn bijvoorbeeld meer gericht op creatieve ontwerpen. In offertes komt duurzaam bouwen daardoor niet automatisch terug en ondernemers weten niet waar ze op moeten letten. De gemeente kan de ondernemer ondersteunen en kan architecten bewust maken van de mogelijkheden voor duurzaamheid in de ontwerpen. Start vroeg met collectieve maatregelen. Leg een gemeenschappelijke infrastructuur aan voordat er gebouwd gaat worden op het terrein. Dit voorkomt vertraging later of onnodige investeringen in tijdelijke apparatuur. Bovendien kost het vinden van partners en het verkrijgen van subsidies veel tijd en inspanning. Wachten op resultaten van onderzoeken kan het duurzaamheidsproces onnodig vertragen. Contacten met provincie, Novem, Waterschappen, Kamer van Koophandel, Stadsgewest Haaglanden, kunnen niet vroeg genoeg gelegd worden. Bekijk voor de ontwikkeling van het terrein hoe de bereikbaarheid van het terrein is geregeld. Bron: TNO-MEP R 2003/107 Focus voor is het jaar van de realisatie van Maaldrift II en de start van het beheer van het terrein. Tevens zal gestart worden met de revitalisatie van het bestaande naastgelegen terrein, Maaldrift I. Juni 2003 Colofon Dit is een uitgave van de provincie Zuid-Holland, project DECOR Telefoon Fax ballari@pzh.nl Onderzoek en redactie TNO-MEP, Arjan Ekelenkamp, Elsbeth Roelofs Eindredactie Provincie Zuid-Holland Vormgeving Ontwerpbureau Smidswater Druk Quantes, Rijswijk