Patroontaal in duurzame regionale netwerken 1

Transcriptie

1 Patroontaal in duurzame regionale netwerken 1 Regionale netwerken voor duurzaamheid groeien wanneer jij werkt aan jouw droom en jouw ambities En daarvoor nieuwe verbindingen maakt met anderen Die dat zelfde doen. Jouw dromen en ambities zijn volstrekt uniek ze ontstaan in een proces dat jou onderscheidt van ieder ander en tegelijk zijn ze geheel identiek aan de manier waarop vele anderen hun idealen ontvouwen. Wanneer je ziet dat jouw proces tegelijk volstrekt uniek en volstrekt identiek is dan kunnen patronen helpen om jouw essenties samen met anderen tot zichtbaar handelen te brengen. De afgelopen maanden hebben enkele tientallen mensen samengewerkt en iets moois gemaakt in de zoektocht naar dat wat duurzame projecten succesvol maakt en groepen mensen helpt te leren. De co-creatie heeft een eerste halfproduct opgeleverd dat geen van de betrokkenen alléén had kunnen maken dat niet áf is en dat ook niet hoeft te zijn dat een cadeau is voor hen die het verder willen ontwikkelen. De patronen beschrijven de essentie van een oplossing of een succes op zo n manier dat het honderden keren herhaald kan worden zonder er twee keer precies hetzelfde uit te zien. Ze zijn gemaakt in één of twee gesprekken met het projectteam. 1 Onderzoek tussen september 2012 en januari 2013 uitgevoerd door Origame (Cees Anton de Vries en Susan Stuebing) en Ecoawareness (Michiel Doorn) in opdracht van het Programma Duurzaam Door. Dit document bundelt de opbrengst van het onderzoek in de vorm van concept patronen. 1

2 De patronen De lijst met ontwikkelde patronen ziet er als volgt uit: (EI-Eindhoven, AP=Apeldoorn, MH=Midden Holland, AM=Amersfoort, TW=Twente, UT=Utrecht, DR=Drechtsteden, EM=Moerdijk) Eindhoven 1. Natuur als leermeester (EI-1) 2. Vertrouw op je eigen pad (EI-2) 3. Blij met andermans trots (EI-3) 4. Sluit aan op concrete behoeften (EI-4) Apeldoorn 5. Aantrekkelijk door jouw perspectief zelf in te nemen (AP-1) 6. Bouw een droom samen met je netwerk (AP-2) 7. Vorm een kerngroep (AP-3) 8. Risico s nemen en samen verkleinen (AP-4) Midden Holland 9. Maak het klein om groot te kunnen worden (MH-1)) 10. Ruimte voor communicatie maakt ruimte voor nieuwe beweging (MH-2) 11. Parallel proces (MH-3) Amersfoort 12. Werk vraaggericht (AM-1) 13. Van wat naar hoe (AM-2) 14. Doelen stel je samen (AM-3) Twente 15. Conflicterende agenda s productief maken (TW-1) 16. Eenvoud in de communicatie (TW-2) Utrecht 17. Verbind je met de plek (UT-1) 18. Vergankelijke organisaties (UT-2) Drechtsteden 19. Ondersteuning als basis (DR-1) 20. Betrokken bestuurders (DR-2) (Energiek) Moerdijk 21. Maak anderen belangrijk (EM-1) 22. Netwerk van moestuintjes (EM-2) 23. Publieke startsessie (EM-3) 24. Gebiedsonderneming (EM-4) 25. Nieuwe polders (EM-5) 26. Excellent ondersteunen leren (EM-6) 2

3 1 Natuur als leermeester EI-1. Eindhoven. Inzicht in basis werkingen in de natuur, leidt later steeds opnieuw tot onverwachte en ongeplande slimme toepassingen Context Wanneer je met een team een duurzaam leerproces begint Wanneer je de succesfactoren van je project bepaalt Wanneer je aan het eind van je project de effecten evalueert Wanneer je je afvraagt of je project wel effect heeft. Krachtenveld: Wanneer mensen het idee hebben dat ze geen deel uit maken van de natuur, lijken veel gebeurtenissen en veranderingen toeval of willekeur. Met een beter begrip voor de werking van de omgeving kun je daar ook beter op inspelen. Inzicht in de logische afhankelijkheden en de duidelijke wetmatigheden in de natuur inspireert tot het ontdekken van afhankelijkheden en wetmatigheden in cultuur, economie, etc. De inhoudelijke resultaten van een project gaan vergezeld van andere opbrengsten, bijvoorbeeld sociaal, ecologisch of economisch. Daarom: Maak een nieuw inzicht in de structuren en patronen in de natuur en de omgeving net zo n belangrijk resultaat als het inhoudelijke succes van het project. Speel in op de aanstekelijke kennis over de natuur die als een olievlek steeds weer nieuwe en onverwachte spin-offs creëert. Onderscheidt steeds de inhoudelijke onderwerpen én de procesaspecten ervan. Besteedt aan beide aandacht. Verbindt voorbeelden in het ene domein aan voorbeelden uit het andere domein. En breng regelmatig concrete casuïstiek van de dagelijkse praktijk in. Waardeer leerlingen, teamleden en deelnemers die uit zichzelf met nieuwe in- en doorzichten komen. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. 3

4 2 Vertrouw op je eigen pad EI-2. Eindhoven De weg die je kiest is jouw weg, ook als eerst niemand met je mee gaat en later wanneer je het los moet laten omdat veel mensen ervoor kiezen. Context Wanneer je steun zoekt voor je initiatief. Wanneer het project in een nieuwe fase komt en veel mensen het zich toe-eigenen. Krachtenveld: De initiatiefnemer van een project of arrangement, die in het begin verbaast is dat zo weinig mensen steun geven en later merkt dat zoveel mensen het succes claimen, werkt tegen de natuurlijke stroom in. Als initiatiefnemer ben je alleen. Dat hoort bij de rol. Maar je kunt best steun vrágen voor jouw zelf zonder dat mensen direct geïnvolveerd hoeven worden als mede-initiatiefnemer. Succes heeft vele vaderen. Wanneer jouw initiatief doorgroeit tot een mooi project, waar velen voor warm lopen, dan is het ook logisch dat die mensen zich ermee vereenzelvigen. Dat past bij een succesvol project. Het bewijst het succes van jouw initiatief. Initiëren, pionieren, in de benen brengen, continuïteit organiseren, beheren en zelfs afbouwen, zijn allemaal fasen van een activiteit of project met een eigen dynamiek, die steeds ook andere vaardigheden vergen van de trekkers. Daarom: Volg je passie en visie en houdt die niet voor jezelf. Organiseer in het begin actief steun voor wat je doet en weet dat er een moment komt van succes wanneer anderen jouw pad gaan delen en meelopen. Laat los en geniet ook daar van. Heb de moed hulp te vragen en formeer een klankbord. Vraag jezelf regelmatig af in welke fase van ontwikkeling van je initiatief je bezig bent. Bereid je tijdig voor op het moment dat anderen zich betrokken gaan voelen en zelfs misschien wel als mede proceseigenaar. Wees eerlijk vertrouw erop dat processen zich ontwikkelen. Achteraf zie je misschien dat de eenzame fase het mooist was. 4

5 3 Blij met andermans trots EI-3. Eindhoven Het succes van de ander dat jou blij maakt, is verbindend en creërend. Context Wanneer een mijlpaal bereikt is. Wanneer een project wordt afgesloten. Wanneer er over resultaten wordt gecommuniceerd. Krachtenveld: Succesbeleving is individueel en cultureel bepaald: verschillende mensen geven het anders vorm en hechten er een andere betekenis aan. Positief verbinden doe je als je de ander waardeert en steunt in zijn of haar trots. Daarom: Oogst het feit dat mensen aan anderen hun resultaat willen laten zien. Dat zij trots zijn is een reclame voor het project en een belangrijke succes indicator. Neem in de uitvoering van de projecten momenten op om het succes samen te vieren Oefen in het waarderen van anderen. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. 5

6 4 Sluit aan op concrete behoeften EI-4. Eindhoven Contact met de mensen in de buurt ontstaat als je je verdiept in hún directe noden en daar vanuit werkt. Context Wanneer je naar buiten treedt met het project Wanneer je andere mensen wilt betrekken bij het project Krachtenveld: Mensen hebben geen behoefte aan een geveltuintje, laat staan aan biodiversiteit, of léren over biodiversiteit. Jouw aanbod is van jou en niet van hen. Het idee dat iedereen a priori geïnteresseerd is in duurzaamheid is even ongegrond als het idee dat iedereen geïnteresseerd is in gezondheid. Mensen zijn bereid hun gedrag te veranderen op basis van gemak, genot en/of gewin. Een mooi voorbeeld van gewin vormen de ecosysteemdiensten, zoals koeling door beplanting. Elk aanbod heeft veel meer potentie dan de eerste inhoudelijke focus. Daarom: Wanneer je op een bepaalde plaats een initiatief van de grond wilt krijgen, dan luister je eerst goed naar de mensen dáár: wat hebben ze nodig, waar vragen ze om. Vervolgens speel je daar oprecht op in en verbindt dat met je eigen thema. Doe goed je huiswerk en bereid mogelijke koppelingen met jouw thema voor. Dat begint bij een goed begrip van jouw eigen verbinding met bijvoorbeeld biodiversiteit of hernieuwbare energie. Werk met het zwaan kleef aan principe In de kantlijn: Het project biodiversiteit werd in Eindhoven niet direct enthousiast ontvangen. Het stond te ver weg van de mensen. Er was wel veel behoefte aan contact in de wijk, met name tussen jong en oud. Al snel bleek dat het project geveltuintjes leidde tot allerlei nieuwe contacten tussen mensen in de straat. Geveltuintjes maken en onderhouden doe je samen en samen kom je aan de praat over andere onderwerpen. Zo werd de lijn: sociaal contact > geveltuintjes > biodiversiteit. In Eindhoven bleek dat het aanbieden van mooie lesmodules over biodiversiteit niet zomaar enthousiast door de scholen werd ontvangen. De school heeft een strak jaarprogramma en elke docent zijn/haar eigen voorkeuren. Als je daar goed op inspeelt dan is de kans op mooie samenwerking veel groter. 6

7 5 Aantrekkelijk door jouw perspectief zelf in te nemen AP-1. Apeldoorn Het energieke netwerk begint bij je eigen perspectief, de voorwaarden worden later ingevuld. Context Wanneer het arrangement nog niet bestaat Wanneer de subsidie plotseling stopt Wanneer er brede sympathie is voor samenwerking, maar de uitvoering stokt. Krachtenveld: De school heeft een bekostiging, de ondernemer heeft een opdracht en contract, de ouder heeft een hulpvraag van de school, etc. Het is de gewoonte geworden om zelf pas in beweging te komen op de vraag van een ander. En het is de gewoonte geworden pas een commitment aan te gaan, als de voorwaarden vervuld zijn. Maar precies op dat punt verandert de wereld in hoog tempo. We kunnen geen nieuwe werkwijze beginnen, door die in de oude werkwijze helemaal vast te timmeren. Wanneer je ambieert te werken over domeingrenzen heen, dan is het bijna onmogelijk om voor je begint met de uitvoering alle middelen beschikbaar te hebben Daarom: De eerste stap is: zelf goed formuleren wat ik echt wil en dat ook aan anderen vragen. Ik stop dus met het maken van een plan dat voorwaardelijk is. Ik zeg niet meer: Het netwerk duurzaam leven en werken Apeldoorn komt er als het financieel haalbaar is. Maar ik zeg: Ik start het netwerk duurzaam leven en werken Apeldoorn, omdat ik het belangrijk vind en ik maak het met anderen ook financieel aantrekkelijk. Voorheen was het NME-centrum eigenaar van hun activiteiten en lesprogramma s. In het nieuwe netwerk functioneren verschillende partijen, omdat ze het zelf belangrijk vinden. Samenwerken brengt vele aspecten, die vooraf niet te plannen of te beheersen zijn. De mensen in het netwerk maken het mogelijk en ze zorgen zelf dat er evenwicht blijft tussen brengen en halen. Ouders, ondernemers, leerkrachten, mensen van de gemeente, het waterschap en het energiebedrijf, maar ook van de afvalverwerking en het bejaardentehuis en de pabo stagiaire en de zzp-er; ze bepalen samen wat er geleerd wordt, hoe er geleerd wordt en waar er geleerd wordt. Voorwaarde is dat ze samen zorgen voor de middelen om dit mogelijk te maken. 7

8 Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. In de kantlijn: Veldwerk Nederland werd gevraagd om de educatieve activiteiten van het traditionele NMEcentrum zoveel mogelijk te behouden. Rene Munsters: De neiging op zo n vraag is om dan vanuit het oude patroon te denken. Creëer een vaste plek, ronsel medewerkers en strooi de educatieve activiteiten uit over de scholen. We hebben deze neiging losgelaten. Geen centrum, geen nieuwe medewerkers en we gaan niet strooien. We gaan opzoek naar partners die net als wij zien dat je elkaar moet helpen om te komen tot een duurzaam leven en werken. Het samen bouwen aan een netwerk waarin dit kan gebeuren. De verandering die hier vorm gegeven wordt is structureel: minder geld via instituties, regelingen en gesubsidieerde projecten, meer verbinding tussen mensen, die zich inzetten voor wat ze zelf belangrijk vinden. Dat is een probleem en een kans. De school wordt ondernemender, de onderneming wordt maatschappelijk actief, de ouders zetten zich in voor het lesprogramma en de buurt. Het NME-centrum verandert van een staande organisatie, naar een netwerk van mensen en organisaties. De betrokkenen zijn eigenaar van hun hun eigen positie en proces en ze ontwikkelen samen een nieuwe manier van werken. We noemen dit de energieke samenleving. In het project Biodiversiteit Eindhoven heeft het biodiversiteitsteam voor de rol van een ondersteunende organisatie met een ondernemende strategie gekozen. In plaats van vragen voor hulp en ondersteuning, hebben ze een concreet programma aanbod gemaakt voor de gemeente. Met creativiteit en initiatief nodigt het team de overheid uit om deel te nemen en toegevoegde waarde te creëren. 8

9 6 Bouw een droom samen met je netwerk AP-2. Apeldoorn Je eigen droom niet loslaten en niet opdringen, maar aanbieden en vragen naar verrijking met de dromen van de anderen. Context Wanneer je met andere partijen begint te werken aan het netwerk Wanneer je in een nieuwe context gaat werken Wanneer je geen tweede of derde kans komt. Krachtenveld: Een energiek netwerk ontstaat niet door mensen te vragen jouw droom waar te maken en ook niet door zelf geen droom te hebben. Zelf je droom scherp krijgen vergt flinke inspanning. De dromen van anderen helpen scherp krijgen vergt ook een grote inspanning, maar een heel andere. Een doorstart brengt eerst een fase met een mengeling van care en courage. Care: compassie met de mensen die zich al jaren vol overgave hadden ingespannen. Courage: lef om nieuwe kansrijke paden te verkennen en te betreden en nieuwe gesprekken aan te gaan met nieuwe partijen. Daarom: Gebruik de kracht van het netwerk voor je eigen droom door beurtelings vast te pakken en los te laten. Accepteer dat niet alles precies gaat zoals jij het wilt. Het proces heeft ups en downs. Oefen jezelf in het beurtelings écht vastpakken en vervolgens écht loslaten van je eigen droom. Geef vorm aan de verschillende fasen, zoals het bundelen van mensen, het maken van de droom en het verankeren ervan. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. In de kantlijn: In Apeldoorn werd duidelijk dat de overgang van de ene fase in de andere tijd en aandacht nodig heeft. Rene Munsters: Onze droom, de ambitie om duurzaam te leven en werken, botste met de overlevingsdrang van het oude NME centrum dat zou gaan verdwijnen. Belangen liepen door elkaar heen en daarmee ook de verwachtingen. Mede dromers raken in verwarring. We zijn er dus nog niet meteen aan toegekomen om samen de eigen droom te versterken. 9

10 7 Vorm een kerngroep AP-3. Apeldoorn Een kleine groep mensen toont de kracht van het netwerk in wat ze doen en hoe ze het doen. Dat is aantrekkelijk voor nieuwe deelnemers. Context Wanneer de pioniersfase van het arrangement vorm begint te krijgen. Wanneer de eerste partijen zich aan het netwerk committeren. Wanneer je beoogt het netwerk te laten groeien. Krachtenveld: Een netwerk ontstaat niet vanzelf. Wanneer een coördinator of ondersteuner steeds moet duwen en trekken dan gaat het niet lopen. Het netwerk is waarde-gedreven. De deelnemers zelf en onderling bepalen wat ze doen en wanneer het goed en voldoende is. De bijdrage van elke deelnemer aan de droom van het netwerk wordt onderweg zichtbaar, Daarom: Om een vitaal netwerk te maken, dat zich steeds zelf vernieuwt en groeit, moet je zorgen voor een kerngroep van enkele mensen die in hun daden laten zien wat hun passie of droom is. Ze hebben eenvoudige manieren om afspraken te maken. Ze houden de wederkerigheid in balans en tonen trots hun resultaten. Zo n groepje nodigt uit tot meedoen en laat het netwerk groeien. Vertaal de gemeenschappelijke waarde van de deelnemers in een aansprekend motto, zodanig dat alle deelnemers zich geïnspireerd voelen eraan bij te dragen. Maak een eenvoudig herkenbare manier van werken. Het gaat om de manier waarop je afspraken maakt, de manier waarop je wederkerigheid vorm geeft en de manier waarop je anderen vertelt wat je doet. Maak een makkelijke manier van communiceren, misschien in de vorm van een prikbord, een eenvoudige website of een telefoonketting. Het gaat erom dat het laagdrempelig en plezierig werkt en niet leidt tot misverstanden. Zorg voor continuïteit in de kerngroep. Wanneer nieuwe mensen zien wat er tussen de mensen van het nieuwe netwerk gebeurt, dan is dat aantrekkelijk en overtuigend. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. 10

11 In de kantlijn: Apeldoorn, René Munsters: Hart verwarmend was dat een aantal relatieve buitenstaanders aangaven mee te willen denken en te bouwen aan een duurzame samenleving. Zonder drang ontstonden vier themagroepen en een kerngroep die wil adviseren en ondersteunen. Opvallend was later wel dat alleen bij de themagroep energie de partners zelf initiatieven namen. De overige groepen komen pas in beweging op een vraag. Referentie: Scholen, maatschappelijke organisaties en ondernemers die een passie delen, bijvoorbeeld voor duurzame energie en innovatie, creëren samen een project dat voor alle betrokkenen aantrekkelijk is. Er is geen sprake van een traditionele klant-leverancier relatie, maar een gezamenlijk optrekken in een netwerk, op basis van gelijkwaardigheid en resultaat gericht. Maar hoe verbind je de verschillende partners aan dit netwerk? Dat is de centrale vraag in Apeldoorn. De solar challenge die jaarlijks in Australië wordt gehouden is daarvoor een mooi referentiepunt. Referentie: Toen het bouwteam van Ford Rouge (USA) eenmaal had afgesproken dat hun nieuwe bedrijfsterrein zo gerealiseerd zou worden dat een vader zijn 10 jaar oude dochter met plezier alleen zou laten spelen, toen gingen de betrokken ontwerpers, managers, bouwers, ambtenaren, etc. functioneren als een waarde netwerk en elk vanuit de eigen context bijdragen aan het mogelijk maken van dit motto. 11

12 8 Risico s nemen en samen verkleinen AP-4. Apeldoorn Het netwerk maakt zaken mogelijk die alleen niet lukken. Het netwerk helpt de risico s te verkleinen en de kans op succes te vergroten. Context Wanneer projecten voorbereid worden Wanneer afspraken over doelen worden gemaakt Wanneer zaken worden geïnitieerd die voor iedereen nieuw zijn Krachtenveld: Het beperken en ontwijken van risico s is een normale reflex in organisaties. Maar daarmee worden veel kansen op nieuwe ontwikkeling ook genegeerd. Wanneer je een initiatief neemt en daar anderen bij wilt betrekken, dan hebben de meeste mensen de neiging dat goed voor te bereiden. Ze willen geen teleurstelling organiseren, dus ze managen de verwachtingen en ze bereiden de paden voor waarlangs gelopen zal worden. Dit om de risico s zo klein mogelijk te houden. Maar wat gebeurt er als je niet weet van te voren welke dingen zullen mislukken en welke wel lukken? Ga je dan stil zitten op je handen? Daarom: Wanneer je een netwerk wilt maken dat succesvol is, neem dan gezonde risico s en ondersteun de deelnemers samen aan de slag te gaan en steeds meer positieve ervaringen te verzamelen. Wat nodig is, is dat alle deelnemers in het netwerk er actief aan werken om meer plussen te verzamelen dan minnen. Dat doen ze door elkaar te helpen de kans op succes zo groot mogelijk te maken en echt te leren van zaken die mislukken. Zo ontstaat een lerend netwerk. Het netwerk bestaat uit allerlei verschillende mensen: oud jong, man, vrouw, zakenman, leraar, ambachtsman, student, bestuurder, etc. Ze nemen deel in het netwerk omdat ze het belangrijk vinden. Ze weten ook dat niet elke activiteit gegarandeerd succesvol is. Ze nemen dat risico graag voor lief. Veel zaken leveren wel succes op. En zaken die minder goed gaan leveren een leerervaring en een relatie op. In het netwerk ga je samen op reis, omdat het de moeite waard is en omdat je erop vertrouwt dat je de tegenvallers op de één of andere manier samen zult overwinnen. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. 12

13 In de kantlijn: Apeldoorn, René Munsters: Momenteel werken we aan een aantal projectvoorstellen. Behalve bij energie lijkt het toch op de oude werkwijze. Veldwerk Nederland schrijft de plannen, zoekt de financiering en de partners leunen achterover. De vraag is waaraan dit ligt? Mogelijk komen oude reflexen toch weer bovendrijven op het moment dat de droom wordt omgezet in daden. 13

14 9 Maak het klein om groot te kunnen worden MH-1. Midden Holland Kleine concrete verhalen hebben een doorwerking die uiteindelijk veel effect sorteren. Context Wanneer er terughoudendheid of cynisme is om met duurzaamheid aan de slag te gaan. Wanneer duurzaamheid van de duurzaamheid coördinator lijkt te blijven. Wanneer eerdere duurzaamheidsinitiatieven gestrand zijn. Krachtenveld: Het idee dat duurzaamheid gaat over de hele wereld en over lange perioden, is nauw verbonden met de gedachte dat duurzaamheid in de eigen organisatie een luxe onderwerp is dat louter zorgt voor praten, kosten maken en vertragen. Elke reis begint met de eerste stap. Veel handelingen van mensen en beleid van organisaties zijn al gericht op duurzaamheid, zonder dat dat als zodanig herkend wordt. Veel mensen willen heel graag samenwerken aan nobele doelen, maar ze weten niet hoe Het is niet verwonderlijk maar wel een aandachtspunt dat de mensen in een grotere organisatie elkaar nauwelijks kennen. Daarom: Beleg een bijeenkomst van twee uur en neem de mensen aan de hand om qua duurzaamheid niet meer in belemmeringen maar in kansen te denken. Integraal werken lijkt soms ingewikkeld, maar is het niet als mensen zien dat het begint bij de dingen concreet en persoonlijk maken. Een klein voorbeeld van een duurzaam initiatief uit een vergelijkbaar project, inspireert anderen direct op zoek te gaan naar soortgelijke voorbeelden in de eigen situatie. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. 14

15 In de kantlijn: De Milieu Dienst Midden Holland (MDhD 2 ) werkt voor 10 kleine en middelgrote gemeenten. Zij verzorgt de (milieu) vergunningverlening en handhaving van bedrijven in de klantgemeenten. Zij adviseert de gemeenten t.a.v. de verschillende onderwerpen uit de wet milieubeheer, de natuurwetgeving, op klimaat-/energiegebied en duurzaam bouwen, en bij ruimtelijke ordening. Daarnaast verzorgt zij voor de aangesloten gemeenten de natuur- en milieueducatie op scholen en aan andere doelgroepen. In de pilot Duurzaamheid als Motor wordt binnen de MDHD onderzocht of de dienstverlening aan de klantgemeenten in relatie tot duurzaamheid verbreed zou kunnen worden en hoe. Ook is onderzocht wat eventueel de achterliggende mechanismen en systeembarrières zijn die de implementatie van het brede duurzaamheidsconcept tegenhouden. 2 De MDMH maakt onderdeel uit van het Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Midden-Holland (ISMH). Meer dan driekwart van de menskracht en het werk van dit samenwerkingsverband wordt geleverd vanuit de Milieudienst. 15

16 10 Ruimte voor communicatie maakt ruimte voor nieuwe beweging MH-2. Midden Holland. Mensen die van elkaar horen wat ze onder duurzaamheid verstaan, krijgen nieuwe kansen te zien. Context Wanneer mensen denken dat ze niets met duurzaamheid hebben. Wanneer het belangrijk is integraler te werken. Wanneer duurzaamheid ingezet wordt als innovatiekracht Krachtenveld: Veel mensen denken dat duurzaamheid iets voor anderen is. Zoals de manager met een reorganisatie opdracht, of de medewerker financiën die de managementinformatie levert. Zij missen de strategische kansen die duurzaamheid biedt. Werken aan duurzaamheid is iets anders dan duurzaam werken. Duurzaamheid wordt vaak ingekleurd als technisch, complex en kostenverhogend. Het is inspirerend om te praten over concrete voorbeelden in je eigen wereld. Er is vaak weinig gelegenheid om even stil te staan bij kleine concrete zaken die de collega s persoonlijk bezig houden. Daarom: Help mensen te zien dat ze al duurzaam handelen, door samen met ze te reflecteren en te waarderen. Begin met kleine en concrete dingen. Samen ontdek je dan dat het verhaal veel groter is dan iedereen dacht. Beleg een bijeenkomst voor iedereen in de organisatie, van hoog tot laag. Stel iedereen de vraag: Wat versta jij onder duurzaamheid? Laat mensen vertellen, zorg voor aandacht en uitwisseling. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. 16

17 In de kantlijn: In de dienstverlening van een Milieudienst speelt duurzaamheid uiteraard al een rol. Opvallend is echter, dat dit momenteel per apart (milieu)thema en weinig geïntegreerd gebeurt. Het blijkt geen onderliggend principe bij alle werkzaamheden en van een integrale aanpak is beslist nog geen sprake. Milieuproducten worden geleverd vanuit één specifieke discipline, of als een bundeling van afzonderlijke adviezen achteraf : een advies over aanpak bodemvervuiling, een toets op geluidshinder, een controle van propaantanklocaties, toetsing van milieuhinderaspecten in een ruimtelijk plan, etc. Alleen de lessen vanuit natuur- en milieueducatie mikken (deels) op integrale duurzaamheid. Werken aan duurzaamheid is een ding, duurzaam werken is een andere zaak. Dat betekent: kiezen voor een integrale benadering en oog hebben voor een duurzaam proces. Wat betreft dat eerste: werken aan duurzaamheid vraagt om een integrale benadering en dus om het bij elkaar brengen van ambtenaren vanuit verschillende beleidsterreinen. Dat kreeg vorm in zogenaamde brede bijeenkomsten en het duurzaamheidslab. Mensen samenbrengen, bleek zijn vruchten af te werpen: behalve efficiënte aanpak van vragen en problemen (winst op ecologisch en economisch vlak), leverde het ook op het sociale vlak (de people kant) winst op. De samenwerking stimuleerde een bredere betrokkenheid van de ambtenaren en ze voelden zich uitgenodigd om vanuit het eigen beleidsterrein bij te dragen aan andere beleidsterreinen. Mensen leerden elkaar kennen en wisselen ook na zo n bijeenkomst makkelijk informatie uit. 17

18 11 Parallel proces MH-3. Midden Holland De persoonlijke voorbeelden worden productief gemaakt in de organisatie doelen door het voor langere tijd verzorgen van gerichte ondersteuning. Context Wanneer top down niet werkt en bottom up niet voldoende is. Wanneer duurzaamheid verbonden kan worden aan verschillende strategische doelen Krachtenveld: Mensen zijn terughoudend met het nemen van eigen initiatief en het delen van eigen voorbeelden omdat ze in de organisatie nergens opgepakt of gewaardeerd worden. In taakgerichte organisaties doet je eigen mening of ervaring er niet echt toe. Minder dan 5% van de beslissingen die mensen nemen zijn gestoeld op rationele afweging. De vraag is nu hoe de overige 95% ingezet kan worden om slimmer te werken. Het vermijden van risico s is iets anders dan het stimuleren van vernieuwing. Dat laatste vergt aparte aandacht, wil het effect krijgen. Daarom: Maak naast het stimuleren van persoonlijke verhalen en initiatieven ook een parallel proces, dat deze verhalen verbindt met de strategische doelen van de organisatie. Maak gebruik van de volle bandbreedte: van zeer persoonlijke tot zeer generieke verhalen. Maak gebruik van reflectie én van operationeel advies ( hoe doe je dat ). Neem de tijd om de verbinding tussen klein en groot ook de kans te geven. Nog uitwerken: gerelateerde patronen: deze patronen helpen bij het begrijpen en toepassen van dit patroon. In de kantlijn: In het project Duurzaamheid als Motor hebben er in de regio Midden-Holland duurzaamheidspilots gedraaid bij de gemeenten Zuidplas, Vlist en Bodegraven-Reeuwijk. Daarin is ondersteuning geboden om te komen tot een breed duurzaamheidsbeleid en advisering over mogelijkheden voor implementatie ervan. Kern van de activiteiten: Het betrekken van bestuur en management bij de brede duurzaamheidsaanpak; het faciliteren van brede brainstormbijeenkomsten over duurzaamheid met vertegenwoordigers van alle disciplines (van milieu tot financiën, van ruimtelijke ordening en openbare werken tot personeelszaken en welzijn); 18

19 het uitwerken brainstormsuggesties tot kansenkaarten, die de basis vormen voor een integraal duurzaamheidsbeleid, of voor een uitvoeringsprogramma duurzaamheid; zorgen voor advies over de implementatie. 19

20 12 Werk vraaggericht AM-1. Amersfoort De ondernemende NME-coördinator wordt adviseur en proces manager en gebruikt nieuwe vaardigheden. Context Wanneer plotseling subsidies stoppen. Wanneer organisaties talmen, maar mensen warm lopen Wanneer het aanbod van gisteren, vandaag niet meer werkt. Krachtenveld: Elke organisatie heeft de natuurlijke neiging om een eigen aanbod te maken. Dat vergt veel energie, terwijl de potentiële afnemers zich er lang niet altijd in herkennen. Leidinggevenden sturen makkelijker op een concreet aanbod vooraf, dan op een ontwikkelperspectief. Het vergt moed om aan gebruikers, afnemers te vragen wat ze willen betalen of inleggen om mee te doen. Daarom: Laat je eigen aanbod los, maar vraag de mensen wat ze nodig hebben en betrek ze bij de uitvoering. Dan ontstaat een spiraal van nieuwe informatie, nieuwe ideeën en betrokken mensen. Neem als NME-coördinator meer de rol van adviseur en proces manager. Nieuwe vaardigheden nodig, een ondernemersmentaliteit, en ook het lef om te veranderen zijn nodig om het aanbod af te stemmen op de vraag - de behoefte van de afnemers. Leg dit proces uit aan je leidinggevende en verzeker je van zijn/haar ondersteuning. Het is belangrijk dat het management (de gemeente) hiervoor de ruimte biedt. Leer je zelf af om het NME verhaal te verkondigen, maar ga in plaats daarvan vragen stellen. Wat komt er allemaal bij kijken? Wat voor gezinnen heb je mee te maken? Waar zit de energie? In wat voor wijk staat de school? Speel in op wat er leeft bij de afnemer. De nieuwe NME r vraagt: Wat heeft jouw organisatie nodig? Durf ook de vraag te stellen: Voor hoeveel geld doen jullie dan mee? Wat brengen jullie in, financieel, materieel, menskracht? Wat heb je er voor over? Dergelijke insteek is ook belangrijk vanwege het creëren van commitment. Ga denken in termen van Wat is het belang van de ander om hier te zitten? Je moet je nieuwe rol ook verantwoorden. Maak je nieuwe rol, werk en resultaten zichtbaar. Stel een PR of communicatie plan hiervoor op. Laat bv. anderen vertellen over jouw prestaties. 20