Onderzoek onderwijshuisvesting K5-gemeenten

Transcriptie

1 Onderzoek onderwijshuisvesting K5-gemeenten

2

3 Onderzoek Onderwijshuisvesting K5-gemeenten Rekenkamer K5-gemeenten Datum 10 juli

4 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Doelstelling Leeswijzer 5 2 Conclusie & Aanbevelingen Anticipeer op krimp in leerlingenaantallen Geef de K5-organisatie een beleidstaak Ontwikkel een Integraal Huisvestingsplan (IHP) Zorg voor een beleidsmatige onderbouwing van keuzes Zoek een oplossing voor de Krullevaar in Schoonhoven Schenk bij de fusie aandacht aan de opheffingsnorm Denk na over de mismatch van moderne onderwijsvormen met gangscholen 9 3 Organisatie onderwijshuisvesting De wettelijke taak van gemeenten bij onderwijshuisvesting Invulling wettelijke taak onderwijshuisvesting K5-gemeenten Aanvullend beleid 12 4 Scholen in de K5-gemeenten Schoolbesturen in de K5-gemeenten Financiële situatie schoolbesturen Leerlingstromen 16 5 Gebouwenvoorraad Bergambacht Schoonhoven Nederlek Ouderkerk Vlist 21 6 Trends en ontwikkelingen Maatschappelijke opvatting over de school Maatschappelijke opvatting over onderwijs Passend Onderwijs Frisse scholen Decentralisatie Groot Onderhoud 24 2

5 7 Analyse 1: Capaciteit, boekwaarde & leeftijd Vergrijzing in de K5-gemeenten Leerlingprognoses Ontwikkeling van de ruimtebehoefte Gymnastiekvoorzieningen Beoordeling Leegstand Beoordeling boekwaarden Beoordeling leeftijd Conclusie 31 8 Analyse 2: Toekomstbestendigheid bij krimp Bedrijfsvoering Onderwijskwaliteit Risico s Bedrijfsvoering & Onderwijs kwaliteit in de K5-gemeenten Diversiteit Risico s Diversiteit in K5-gemeenten Leefbaarheid Risico s Leefbaarheid in K5-gemeenten Conclusie 38 9 Analyse 3: Functionaliteit Methodologie beoordeling functionaliteit Beoordeling functionaliteit Conclusie Verdiepingsslag uit interviews Visie gemeenten Visie schoolbesturen Beleid MFA s Integratie drie analyses Terugblik op analyses Bergambacht Schoonhoven Nederlek Ouderkerk Vlist Hoor en Wederhoor College s 48 BIJLAGEN 57 Bijlage Ia Overzicht voorzieningen Primair Onderwijs 58 Bijlage Ib Ruimtebehoefte analyse 62 Bijlage II Functionaliteitsbeoordeling 72 3

6 4

7 1 INLEIDING Sinds 2001 werken de gemeenten Nederlek, Bergambacht, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist uit de Krimpenerwaard samen onder de naam K5-gemeenten. De samenwerking is in de loop der jaren steeds hechter geworden: er is een gezamenlijke strategische visie, besluiten over bovenlokaal beleid worden door de raad genomen en er is een gezamenlijke rekenkamer. Vraagstelling Omdat onderwijshuisvesting voor het Primair Onderwijs (hierna: PO) en Voortgezet Onderwijs (hierna: VO) al 12 jaar door de K5-organisatie wordt ingevuld en sinds 18 jaar een taak van gemeenten vormt, lijkt het zinvol om het huisvestingsbeleid te onderzoeken. Daarbij willen we vooral kijken naar de toekomst. De directe aanleiding hiervoor vormt de vergrijzing van de bevolking. Door de vergrijzing loopt het aantal leerlingen van de K5-gemeenten terug. Om deze terugloop van leerlingen goed op te vangen is adequaat onderwijshuisvestingsbeleid nodig. Dit roept de vraag op hoe doelmatig en doeltreffend het huidige onderwijshuisvestingsbeleid is. Houdt dit beleid rekening met toekomstige ontwikkelingen en worden hierbij efficiënte maatregelen genomen? Wat we ook willen onderzoeken is de functionaliteit van de schoolgebouwen. Dat dit een actueel thema betreft blijkt uit het feit dat de Algemene Rekenkamer een onderzoek heeft ingesteld naar de functionaliteit van de onderwijshuisvesting in het Primair en Voortgezet Onderwijs. De definitieve rapportage wordt in het vierde kwartaal van 2014 verwacht. Hoewel men kan betogen dat door de doordecentralisatie van het onderhoud (en aanpassing) naar de schoolbesturen functionaliteit grotendeels een schoolbestuurlijke opgave is lijkt ons het toch zinvol om hier naar te kijken. Ten eerste omdat bij nieuwbouwtrajecten een gemeente invloed kan uitoefenen op functionaliteit. Ten tweede om inzicht te krijgen in de mogelijke opgave op dit gebied. Bovendien is met het oog op de voorgenomen fusie van de K5-gemeenten een volledig beeld wenselijk. 1.1 Doelstelling Doelstelling van dit rekenkameronderzoek: 1. Toetsen van de capaciteit van onderwijsgebouwen voor de huidige situatie en als rekening gehouden wordt met toekomstige demografische ontwikkelingen 2. Toetsen van de toekomstbestendigheid van het onderwijs en de onderwijshuisvesting bij afname van het aantal leerlingen. 3. Toetsen van de geschiktheid van de onderwijsgebouwen voor huidige en toekomstige lesmethoden Aan de hand van dit onderzoek komen wij tot een oordeel over de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het onderwijshuisvestingsbeleid. Daarbij horen ook aanbevelingen voor eventuele verbetering. Door middel van interviews met de gemeenten en de schoolbesturen ontstaat naast de analyse ook een visiegericht traject. Het onderzoek richt zich op de onderwijshuisvesting voor het Basisonderwijs. Speciaal (Basis)Onderwijs is in de K-5 gemeenten niet aanwezig. 1.2 Leeswijzer Deze notitie is als volgt opgebouwd. Het eerste hoofdstuk bespreekt de conclusies en de aanbevelingen. De volgende drie hoofdstukken bespreken achtereenvolgens de gemeentelijke organisatie (H3), de schoolbesturen (H4) en de gebouwenvoorraad (H5). Het zesde hoofdstuk bespreekt trends en ontwikkeling op het gebied van onderwijshuisvesting. In hoofdstuk zeven wordt de capaciteitsbeoordeling besproken. Hoofdstuk acht beoordeelt de toekomstbestendigheid van de onderwijshuisvesting bij te verwachte krimp (afname leerlingaantallen). Hoofdstuk negen beoordeelt de functionaliteit van de schoolgebouwen. Hoofdstuk tien bespreekt de interviews met de afdeling onderwijs, de projectleiders van de nieuwbouwprojecten, de portefeuillehouders en de schoolbesturen. In hoofdstuk elf wordt de driedelige analyse geïntegreerd en gekoppeld aan de informatie uit de interviews. 5

8 2 CONCLUSIE & AANBEVELINGEN Op basis van de inventarisatie, analyses en de interviews met de betrokkenen trekt dit hoofdstuk conclusies. Deze conclusies worden gekoppeld aan aanbevelingen. De Rekenkamer heeft een onderzoek naar de huidige samenstelling van de basisscholenportefeuille van de K5 uitgevoerd. Het onderwijsaanbod in de K5-gemeenten is nu nog goed gespreid en divers iedere kern heeft een school en er zijn meerdere keuzemogelijkheden voor ouders. Toch zijn er uitdagingen: Het huidige goed gespreide, diverse scholenbestand is kwetsbaar er zijn veel kleine scholen en er is veel leegstand. De huidige schoolgrootten en de leegstand vormen risico s voor de bedrijfsvoering en de onderwijskwaliteit van scholen. Op termijn kan ook de spreiding en diversiteit van de scholen en de leefbaarheid van de kernen onder druk komen te staan. Het is goed mogelijk dat scholen op termijn zullen sluiten. De voorziene krimp maakt deze risico s groter. Gebouwen moeten functioneel zijn. Doelmatig en doeltreffend onderwijshuisvestingsbeleid vraagt om toekomstbestendige scholen. Hierbij moet naast de huidige trends en ontwikkelingen ook worden gekeken naar toekomstige verschuivingen. Op basis van het onderzoek hebben wij de volgende aanbevelingen voor de K5-gemeenten: 2.1 Anticipeer op krimp in leerlingenaantallen Aanbeveling: Anticipeer op krimp in leerlingenaantallen: analyseer de omvang van de leerlingen afname, breng de gevolgen hiervan in beeld en maak hier beleid op. Door de vergrijzing zullen de leerlingenaantallen van de scholen gaan dalen met 1-2 % per jaar. In dit reken kameronderzoek blijkt dat onvoldoende wordt geanticipeerd op deze ontwikkeling. Het huidige onderwijs huis vestingsbeleid is hierdoor niet gericht op het doelmatig en doeltreffend omgaan met de gevolgen van krimp: Er is geen accuraat beeld van de omvang van de leerling-afname. Er zijn geen geactualiseerde prognoses. De beschikbare prognoses met uitzondering van die van Vlist zijn niet bruikbaar en onjuist. Ze schetsen een sterk contrast met de voorspelde krimp. Een vergelijking tussen de geprognosticeerde en de daadwerkelijke leerlingenaantallen (teldatum okt 2013) laten nu al afwijkingen van 8-10% zien. Het beleid is vooral reactief en richt zich op de solitaire locaties. Momenteel wordt slechts geanticipeerd op de krimp door leegstand te verminderen. In de gemeenten wordt de leegstand beperkt door het realiseren van passende huisvesting, met name in de vorm van MFA s. De vrijkomende huisvesting wordt gesloopt of herbestemd. Krimp heeft naast leegstand echter ook gevolgen op andere niveaus (zie H7): bedrijfsvoering, onderwijskwaliteit, leefbaarheid en diversiteit. Dat deze vraagstukken urgent zijn blijkt uit het feit dat in de huidige situatie 11 van de 27 scholen in de K5-gemeenten minder dan 140 leerlingen hebben en aanspraak maken op de kleine scholen toeslag. Er zijn zelfs twee scholen met ongeveer 40 leerlingen. De scholen ontvangen deze extra rijksvergoeding om de onderwijskwaliteit op peil te houden. Een kleine school heeft namelijk relatief hoge kosten. 6

9 2.2 Geef de K5-organisatie een beleidstaak Aanbeveling: Centraliseer de beleidsmatige taken voor onderwijshuisvesting bij de K5-organisatie. Geef de K5-organisatie de opdracht onderwijs-huisvesting integraal en op K5-niveau te benaderen (gemeente-overstijgend). Richt het OOGO anders in. Creëer één OOGO voor de K5, in plaats van een eigen OOGO voor iedere afzonderlijke gemeente. Het oprichten van de K5-organisatie heeft (nemen wij aan) als doel om specialisme op te kunnen bouwen, efficiency te verhogen en slagkracht van de gemeenten te vergroten. Er zijn een aantal tekortkomingen in het huidige takenpakket en de wijze van organiseren: Ondanks de opname van de afdeling onderwijs in de K5-organisatie ligt het mandaat voor het onderwijshuisvestingsbeleid bij de individuele gemeenten. De K5-organisatie beperkt zich ten aanzien van de onderwijshuisvesting grotendeels op het vaststellen en controleren van de m 2 s en het budget bij aanvragen. De gemeenten maken hier vervolgens hun eigen afwegingen op. Op deze manier heeft het centraal beleggen van de onderwijshuisvesting bij de K5-organisatie geen meerwaarde. Het takenpakket is te operationeel. Dat is een gemiste kans, zeker omdat de huisvestingopgave van de K5-gemeenten vraagt om een integrale beleidsmatige aanpak. De organisatie van afzonderlijke OOGO s per gemeente is inefficiënt voor de schoolbesturen en de K5-organisatie. Er wordt nu 5x keer OOGO gevoerd met 5 verschillende wethouders, terwijl de schoolbesturen waarmee overlegd wordt grotendeels dezelfde zijn. Men kan deze afzonderlijke OOGO s ook samenvoegen tot één OOGO. Door de beleidsvrijheid van de individuele gemeenten ontstaan er aanzienlijke verschillen in de staat van de onderwijshuisvesting op K5-niveau. Zo zijn in de gemeente Ouderkerk de schoolgebouwen gemiddeld 13 jaar oud terwijl de gemiddelde leeftijd van de schoolgebouwen in de gemeente Bergambacht 46 jaar bedraagt. 2.3 Ontwikkel een Integraal Huisvestingsplan (IHP) Aanbeveling: Ontwikkel een integraal huisvestingsplan voor onderwijs voor de K5-gemeenten gezamenlijk. Met het oog op de fusie is een centraal en uniform beleid op K5-niveau gewenst. Integraal huisvestingsplan voor onderwijs (IHP) Een IHP formuleert het meerjarige beleidskader van gemeenten op het gebied van onderwijshuisvesting: zowel ruimtelijk, kwalitatief als financieel (investeringen). Gebaseerd op visie vertaalt een IHP bestaande trends en toekomstige ontwikkelingen naar een gewenste voorzieningenstructuur. Vanuit een visie wordt nagedacht over de toekomst. Trends en beleidsontwikkelingen worden geanalyseerd. De huidige capaciteit en toekomstige ruimtebehoefte worden in kaart gebracht. Dit alles wordt vertaald in een gewenste voorzieningenstructuur en een raming van de benodigde investeringen. Het goed analyseren van de toekomstige huisvestingsbehoefte leidt tot een beter aanbod en betere spreiding en bereikbaarheid van onderwijsvoorzieningen. Er ontbreekt in de K5-organisatie een gericht meerjarenbeleid, waarbij strategische keuzes worden gemaakt en besluiten integraal worden afgewogen. Het vastgestelde onderwijshuisvestingsbeleid bij de gemeenten van de K5 beperkt zich voornamelijk tot het wettelijke kader zoals geformuleerd in de gezamenlijk vastgestelde verordening (zie H2). De gemeenten Nederlek en Vlist hebben daarnaast op eigen initiatief een beleidskader voor de realisatie van brede scholen ontwikkeld. De verordening is voornamelijk gericht op het achteraf toekennen van huisvestingsvoorzieningen en heeft dus een reactief karakter. Dat is een gemiste kans omdat de combinatie van vraagstukken leegstand, oude gebouwen, kleine scholen en functionaliteit alleen efficiënt kunnen wordt beantwoord door een integrale, regionale benadering. 7

10 2.4 Zorg voor een beleidsmatige onderbouwing van keuzes Aanbeveling: Zorg voor een beleidsmatige onderbouwing van keuzes bij instand-houding van kleine scholen. Gemaakte keuzes moeten worden onderbouwd. Het ontbreken van een beleidsmatige onderbouwing in de huidige situatie maakt het handelen van de gemeenten en de schoolbesturen op het gebied van onderwijshuisvesting weinig transparant (voor de gemeenteraden). Aansluitend moet er worden gereflecteerd op de wenselijkheid van keuzes wanneer wordt gekeken naar (de kwaliteit van het) onderwijs en de onderwijshuisvesting op gemeentelijk, en op K5-niveau. Indien een beleidsmatige onderbouwing leidt tot het handhaven van een school of schoolgebouw, moet de ontwikkeling hiervan worden gemonitord. De gemeenten en de schoolbesturen maken gezamenlijk keuzes om scholen of schoolgebouwen in stand te houden. Het schoolbestuur besluit scholen niet op te heffen. De gemeente kent voorzieningen toe (onderhoud, renovatie, nieuwbouw). Een voorbeeld van een dergelijke keuze is het uitgangspunt van het grootste schoolbestuur Stichting Onderwijs Primair om openbaar onderwijs aan te bieden in elke kern. De gemeente draagt hieraan bij bijvoorbeeld door nieuwbouw van een kleine school. Hoewel dit uitgangspunt lovenswaardig is, is het de vraag of dit in het belang is van de K5-gemeenten op de lange termijn. Zo zijn er bijvoorbeeld twee scholen (De Polsstok en de Prins Bernhardschool) met slechts 40 leerlingen. Deze scholen zullen voor de schoolbesturen een verliespost vormen. Er is een beleidsmatige onderbouwing nodig van de houdbaarheid van dit beleid op de lange termijn. Wat zijn de argumenten om deze kleine scholen in stand te houden? En waarom is dit beleid op de lange termijn ook houdbaar? In de kern Stolwijk krijgt de Hazelmuis nieuwbouw. De Oranje Nassauschool is niet bij deze ontwikkeling betrokken. De gemeente zou dit eigenlijk niet moeten accepteren. Dit resulteert in het inefficiënt inzetten van gemeenschapsgeld zowel direct bij nieuwbouw maar ook in de toekomst bij het onderhoud en de exploitatie. Clusteren is een noodzakelijke voorwaarde voor een efficiënt en doelmatig onderwijshuisvestingsbeleid. Dit beleid zou dus consequent moeten worden toegepast. Dit biedt voor schoolbesturen ook een duidelijk kader. 2.5 Zoek een oplossing voor de Krullevaar in Schoonhoven Aanbeveling: De situatie in Schoonhoven van de school De Krullevaar van de Groeiling heeft een negatief effect op de onderwijshuisvesting in de gemeente. Op de korte termijn is een oplossing noodzakelijk. De Krullevaar in de gemeente Schoonhoven is verspreid over twee oude gebouwen en heeft te maken met veel leegstand. De school wil zich concentreren op de dislocatie in het centrum en de hoofdlocatie in noord afstoten. De school krijgt hier echter geen toestemming voor van het ministerie. De Krullevaar laat nu geen leerlingen meer toe op de hoofdlocatie waardoor deze vrijwel geheel leeg staat. Het gevolg is dat de andere scholen in het noorden van Schoonhoven te maken krijgen met een onvoorziene groei van het aantal leerlingen. Deze situatie heeft zodoende een negatief effect op de onderwijshuisvesting en de kwaliteit van het onderwijs op de Krullevaar. Ook staat de relatie van schoolbestuur de Groeiling met de gemeente en de andere schoolbesturen onder druk. Het is urgent dat op korte termijn aan een gezamenlijke oplossing wordt gewerkt. In onze optiek moet dit gebeuren voordat er na de fusie kan worden gewerkt aan een IHP. 8

11 2.6 Schenk bij de fusie aandacht aan de opheffingsnorm Aanbeveling: Schenk bij de fusie aandacht aan de opheffingsnorm. De opheffingsnorm wordt berekend aan de hand van leerlingdichtheid en een gemeente kan besluiten om het grondgebied te splitsen. Een gemeente kan besluiten om voor de berekening van de opheffingsnorm het grondgebied te splitsen (WPO art. 156). Het splitsen van het grondgebied leidt tot verschillen in leerlingdichtheid en daarmee een verschil in opheffingsnorm. Vanwege de hoge bevolkingsdichtheid van Schoonhoven kunnen de K5-gemeenten overwegen om het grondgebied van Schoonhoven te af te splitsen van de rest van de K5-gemeenten. In dat geval valt de opheffingsnorm in de andere delen van de gemeenten lager uit. De opheffingsnorm wordt per gemeente berekend aan de hand van de volgende formule: Opheffingsnorm = 0,6 x (leerlingdichtheid: (0,15 + 0,0027 x leerlingdichtheid) 2.7 Denk na over de mismatch van moderne onderwijsvormen met gangscholen Aanbeveling: Denk na hoe moet worden omgegaan met de minder functionele gangscholen. Bij nieuwbouwtrajecten kan een gemeente invloed kan uitoefenen op functionaliteit. Ontwikkel daarom een beleid om te komen tot functionele en toekomstbestendige scholen bij nieuwbouwtrajecten. Onderzoek of en in welke mate de gangscholen het onderwijs belemmeren. Onderzoek welke aanpassingen nodig zijn om een gangschool functioneel te maken. Neem dit oordeel mee bij het maken van strategische keuzes in het IHP. Een niet-functioneel schoolgebouw kan een extra reden zijn om tot nieuwbouw over te gaan. Door de doordecentralisatie in 2015 van het onderhoud (en aanpassing) naar de schoolbesturen is functionaliteit grotendeels een schoolbestuurlijke opgave. Uit onze globale analyse blijkt dat de oudere schoolgebouwen minder zijn functioneel zijn voor de onderwijskundige eisen van deze tijd. Modern onderwijs vraagt om differentiatie in werkvormen. Een 10-tal scholen in de K-5-gemeenten (de zgn. gangscholen) zijn hiervoor minder geschikt. Wanneer er sprake is van leegstand in weinig functionele gebouwen moet tevens worden beoordeeld of de extra ruimte niet noodzakelijk is voor onderwijsondersteundende voorzieningen. Zo kan in veel gevallen leegstand ingezet voor bijvoorbeeld personeelsruimte. 9

12 3 ORGANISATIE ONDERWIJSHUISVESTING Gemeenten hebben een wettelijke taak om te voorzien in onderwijshuisvesting. Dit hoofdstuk legt uit wat deze taak precies inhoudt en hoe de K5-gemeenten deze taak hebben ingevuld en georganiseerd. Ten slotte wordt ook ingegaan op aanvullend beleid van de K5-gemeenten op het gebied van onderwijshuisvesting. 3.1 De wettelijke taak van gemeenten bij onderwijshuisvesting Gemeenten dragen de zorg voor de voorzieningen in de huisvesting van het Primair Onderwijs, het Speciaal Onderwijs en het Voortgezet onderwijs welke zich op het grondgebied van de gemeente bevinden. Dit wordt de zorgplicht genoemd en staat beschreven in de Wet op het Primair Onderwijs (WPO, art 91 en verder). De WPO vormt samen met de Wet op het Voortgezet Onderwijs (WVO) en de Wet op de Expertisecentra (WEC) de basis voor onderwijshuisvestingsbeleid op gemeentelijk niveau. Naast de zorgplicht zijn de belangrijkste elementen uit de wetgeving de volgende: 1. De voorzieningen in de huisvesting waarvoor de gemeente verantwoordelijk is zijn benoemd in de wetgeving (art. 92, WPO). Daarbij gaat het o.a. om (vervangende) nieuwbouw, uitbreiding en onderhoud. In de WVO is in 2005 een wetswijziging opgenomen waarbij het onderhoud bij het Voortgezet Onderwijs is doorgedecentraliseerd naar de schoolbesturen. Voor de WPO en WEC ligt een soortgelijke wetswijziging ter behandeling bij de Eerste Kamer (zie paragraaf 6.5). 2. De plicht van een gemeente (Raad) om een verordening vast te stellen. Deze verordening dient in op overeenstemming gericht overleg met schoolbesturen tot stand te komen (WPO, art. 102). Binnen de gestelde kaders van deze WPO, WEC en de WVO kunnen gemeenten een eigen verordening opstellen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft ter ondersteuning een modelverordening opgesteld waarin de Rijksregelgeving is vastgelegd. In de praktijk wordt deze verordening door gemeenten gebruikt en op onderdelen aangepast. De volgende paragraaf bespreekt de verordening van de K5-gemeenten. 3. De gemeente (het College) dient jaarlijks een budget vast te stellen zodanig dat redelijkerwijs kan worden voorzien in de huisvesting van de scholen op het grondgebied van de gemeenten. 4. De gemeente (het College) dient een programma huisvestingsvoorzieningen vast te stellen. Dit programma bevat alle aangevraagde voorzieningen die het jaar daarop volgend voor bekostiging door de gemeente in aanmerking komen. Verzoeken die worden afgewezen moeten in een overzicht staan. 5. De weigeringgronden op basis waarvan aanvragen geweigerd kunnen worden. 6. De uitzondering dat gemeenten met schoolbesturen kunnen overeenkomen dat het schoolbestuur zelf verantwoordelijk is voor de huisvestingsvoorzieningen en daarvoor van de gemeente jaarlijks een bedrag ontvangt. Hierbij gaat het om de zogenaamde doordecentralisatie. Dit kan gaan om alle huisvestingsvoorzieningen, maar ook om een gedeelte daarvan. Hoewel er sprake is van een doordecentralisatie van taken behoudt de gemeente de zorgplicht. 3.2 Invulling wettelijke taak onderwijshuisvesting K5-gemeenten De wettelijke taken op het gebied van onderwijshuisvesting worden bij de meeste gemeenten ingevuld door de afdeling onderwijs. In de K5-gemeenten is deze afdeling op K5-niveau georganiseerd. De gemeentelijke werkzaamheden op het gebied van lokaal onderwijsbeleid worden sinds september 2002 in K5-verband uitgevoerd. Naast onderwijshuisvesting zijn deze taken o.a. onderwijsachterstandenbeleid, bewegings- onderwijs, maatschappelijke vorming, leerplichtadministratie, volwasseneneducatie, en leerlingenvervoer. De beleidsmedewerker onderwijshuisvesting van de K5-organisatie is belast met de werkzaamheden die de wettelijke taken en de verordening met zich meebrengen. Hierbij moet worden vermeld dat politiek gezien de beslissingen over onderwijshuisvesting op gemeentelijk niveau worden genomen. Als er in de onderstaande tekst wordt gesproken over de gemeente, de Raad of het College dan wordt het bestuur van een van de individuele gemeenten bedoeld. 10

13 In 2009 hebben de K5-gemeenten gezamenlijk de Verordening Voorzieningen Huisvesting K-5 gemeenten vastgesteld. In de meeste opzichten volgt de verordening van de K5-gemeenten de lijn van de modelverordening van de VNG. Op grond van de verordening stelt de gemeente (het College) jaarlijks het programma huisvestingsvoorzieningen vast waarin wordt aangegeven welke aangevraagde voorzieningen voor vergoeding in aanmerking komen. De volgende voorzieningen worden o.a. onderscheiden (verordening, art 2): (vervangende) nieuwbouw, uitbreiding en onderhoud. Een belangrijk keuze bij de K5-gemeenten is dat niet wordt gewerkt met een bekostigingsplafond of een onderhoudsfonds. Omdat een raad formeel het budgetrecht heeft, wordt bij het ontbreken van een bekostigingsplafond - het programma ook nog voorgelegd aan de raad. Stapsgewijs wordt ingegaan op de formele procedure voor de realisatie van een voorziening in de huisvesting. Ten eerste moet een schoolbestuur een aanvraag indienen. Deze aanvraag procedure is in de verordening opgenomen. Een aanvraag voor opname van een voorziening op het programma huisvestingsvoorzieningen moet volgens de verordening voor 1 februari van het jaar van de vaststelling van het programma huisvestingsvoorzieningen ingediend zijn bij de gemeente. De ambtenaar onderwijshuisvesting gaat ieder jaar voorafgaand aan de datum van 1 februari langs de schoolbesturen om eventuele aanvragen te overleggen. Er wordt door de K5-gemeenten geen vast budget beschikbaar gesteld voor aanvragen. Het definitieve programma huisvestingsvoorzieningen dient te worden vastgesteld op uiterlijk 31 december van het betreffende jaar door het College. In de K5-gemeenten worden de aanvragen door de beleidsmedewerker onderwijshuisvesting in overleg met de afdeling financiën en de wethouder van de gemeente beoordeeld. Daarbij past de gemeente (het College) de regels toe met betrekking tot criteria welke zijn gespecificeerd in de verordening: De beoordelingscriteria (verordening, bijlage 1) De prognosecriteria (verordening, bijlage 2) De oppervlakte en indeling van schoolgebouwen (verordening, bijlage 1) Voorzieningen die niet voor vergoeding in aanmerking komen worden opgenomen in een huisvestingsoverzicht waarbij de afwijzingsgrond wordt vermeld (WPO, art. 100). Binnen vier weken na vaststelling van het programma huisvestingsvoorzieningen treedt de gemeente in overleg met de aanvrager over de wijze van uitvoering van de op het programma huisvestingsvoorzieningen geplaatste voorziening. Er worden afspraken gemaakt over (verordening, art. 15): 1. Het bouwheerschap. 2. Het tijdstip van indiening van het bouwplan en begroting. 3. Een andere wijze van uitvoering van het besluit met inachtneming van het beschikbaar te stellen bedrag. 4. De wijze waarop het College invulling geeft aan de toetsing van het bouwplan, begroting, wettelijke voorschriften en nieuwe feiten en omstandigheden laat meewegen. 5. De controle op en het afleggen van verantwoording over de besteding van de beschikbaar te stellen middelen. De ambtelijke organisatie kan hier zelf de mate van controle op de uitvoering bepalen (punt 4). Nadat de afspraken zijn vastgelegd dient de aanvrager de bouwplannen, de begroting en het tijdstip waarop de bekostiging een aanvang neemt ter instemming in bij de desbetreffende gemeente (het College). De K5-organisatie heeft hier als volgt invulling aan gegeven: 1. Bij onderhoud en uitbreidingen is het schoolbestuur bouwheer. Er worden met schoolbesturen afspraken gemaakt over en controles uitgevoerd op basis van het budget en de vierkante meters. Concreet betekent dit dat de onderwijshuisvestingsambtenaar de offertes en de facturen van de schoolbesturen toetst. 2. Bij nieuwbouw is het schoolbestuur in principe bouwheer maar het komt ook voor dat de afdeling Ruimtelijke Ordening van een K5-gemeente deze taak op zich neemt. Dit laatste is met name het geval bij nieuwbouwprojecten waarbij meerdere partijen betrokken zijn. Indien het schoolbestuur bouwheer is heeft het schoolbestuur veel vrijheid. Er zijn afspraken over budgetten en er is sprake van een financiële verantwoording achteraf. Wanneer de gemeente het bouwheerschap op zich neemt is er sprake van een intensieve betrokkenheid bij alle fasen van het traject. 11

14 3.3 Aanvullend beleid De verordening omschrijft het minimale beleid op het gebied van onderwijshuisvesting. Naast de verordening kunnen gemeenten aanvullend beleid ontwikkeling op het gebied van onderwijshuisvesting. Daarbij kan gedacht worden aan afspraken over maatschappelijke voorzieningen bij schoolgebouwen, de omgang met leegstand, spreiding, binnenklimaat, toegankelijkheid, openstelling van speelpleinen of aan meerjarige investeringsplannen (zogenaamde Integrale Huisvestingsplannen). Gebaseerd op een onderwijsvisie vertaalt een Integraal Huisvestingsplan bestaande trends en toekomstige ontwikkelingen naar een gewenste voorzieningenstructuur. Naast de verordening is er op K5-niveau geen aanvullend beleid voor onderwijshuisvesting. De gemeenten Nederlek en Vlist hebben daarnaast op eigen initiatief een beleidskader voor de realisatie van brede scholen ontwikkeld. Wel is de afdeling onderwijs van de K5-organisatie bezig met een conceptnotitie leegstand. Conceptnotitie leegstand In 2012 is tijdens de OOGO s (Op Overeenstemming Gericht Overleg) tussen schoolbesturen en gemeenten in de K5 gesproken over een (mogelijke) toekomstige daling van het aantal leerlingen en de impact die dit kan hebben op scholen, schoolbesturen en schoolgebouwen. Er is afgesproken om een notitie op te stellen, die binnen K5 een hulpmiddel kan zijn bij toekomstige gesprekken over bijvoorbeeld leegstand en verhuur van schoolgebouwen. Het doel van de notitie is: 1. Informatie clusteren die relevant is voor alles wat met leegstand van schoolgebouwen te maken heeft. 2. Verduidelijking van veel voorkomende begrippen. 3. Algemene afspraken maken over verhuur en tariefstelling. 4. Met cijfers de orde van grootte van toekomstige leegstand inzichtelijk maken. 5. Bewustzijn te creëren van de (financiële) risico s van leegstand bij alle betrokken partijen. 6. Wederzijdse verwachtingen bij eventueel teruglopend leerlingenaantal op elkaar af te stemmen. 12

15 4 SCHOLEN IN DE K5-GEMEENTEN Dit hoofdstuk geeft een omschrijving van de schoolbesturen en scholen in de K5-gemeenten. 4.1 Schoolbesturen in de K5-gemeenten De K5-gemeenten hebben een breed en gevarieerd aanbod van onderwijsvoorzieningen. In elke individuele gemeenten bevinden zich meerdere scholen. In de K5-gemeenten zijn 27 scholen voor basisonderwijs. De 27 scholen zijn verdeeld over 6 schoolbesturen: 1. Stichting Onderwijs Primair: openbaar onderwijs. 2. PCPO Krimpenerwaard: protestants-christelijk onderwijs. 3. De Groeiling: katholiek en interconfessioneel onderwijs. 4. PCPO de Vier Windstreken: protestants-christelijk onderwijs. 5. De Wegwijzer: reformatorisch onderwijs. 6. Oranje Nassauschool: reformatorisch onderwijs. Gemeente Openbaar Protestants Christelijk Katholiek Reformatorisch Totaal Bergambacht Schoonhoven Nederlek Ouderkerk Vlist Totaal Tabel 1: Overzicht van het aantal scholen per denominatie en de verdeling over de K5-gemeenten. De meeste scholen in de K5-gemeenten zijn openbaar. Daarnaast zijn er veelal protestants-christelijke scholen. 13

16 1. Stichting Onderwijs Primair Stichting Onderwijs Primair biedt openbaar primair onderwijs aan in elk van de K5-gemeenten. Daarnaast heeft Stichting Onderwijs Primair scholen in Oudewater en Montfoort. Van de 18 scholen die onder het schoolbestuur vallen zijn 14 scholen in de K5-gemeenten gevestigd. Daarmee is Stichting Onderwijs Primair het grootste schoolbestuur in de K5-gemeenten. In totaal gaan er ongeveer leerlingen naar de scholen van Stichting Onderwijs Primair. Het schoolbestuur heeft ongeveer 250 personeelsleden. Naast traditioneel onderwijs (leerstofjaarklassensysteem) biedt Stichting Onderwijs Primair ook Wanita onderwijs, coöperatief leren, thematisch onderwijs, ervaringsgericht onderwijs en daltononderwijs aan. Gemeente School Aantal leerlingen Bergambacht Kiezel en Kei 315 Bergambacht De Kromme Draai 120 Bergambacht de Polsstok 41 Schoonhoven Koningin Emmaschool 296 Schoonhoven De Vlieger 288 Nederlek Prinses Irene 226 Nederlek Koningin Wilhelmina 223 Nederlek Het Schateiland 198 Nederlek Floraschool 69 Nederlek Prins Bernhard 36 Ouderkerk De Schakel 184 Ouderkerk De Kranepoort 98 Vlist De Hazelmuis 266 Vlist Vlisterstroom 87 Totaal 2447 Gemiddelde schoolgrootte 175 Tabel 2: Scholen van Stichting Onderwijs Primair in de K5-gemeenten inclusief leerlingaantal. 2. PCPO Krimpenerwaard PCPO Krimpenerwaard biedt protestants-christelijk onderwijs aan. Tot het schoolbestuur behoren acht scholen welke zijn verspreid over vier van de vijf K5-gemeenten. Met uitzondering van Vlist heeft het schoolbestuur in elke gemeente minimaal één school. In totaliteit biedt PCPO Krimpenerwaard onderwijs aan ongeveer leerlingen. Het schoolbestuur heeft circa 150 personeelsleden. Naast traditioneel onderwijs (leerstofjaarklassensysteem) biedt PCPO Krimpenerwaard het faseonderwijs aan op de Rank. Gemeente School Aantal leerlingen Bergambacht De Ark 268 Schoonhoven De Rank 321 Schoonhoven Ichthusschool 136 Nederlek De Wegwijzer 166 Nederlek Eben Haëzer 154 Ouderkerk Koningin Wilhelminaschool 223 Ouderkerk De Bron 130 Ouderkerk Koningin Julianaschool 90 Totaal 1488 Gemiddelde schoolgrootte 186 Tabel 3: Scholen van PCPO-Krimpenerwaard in de K5-gemeenten inclusief leerlingaantal. 14

17 3. De Groeiling De Groeiling biedt katholiek en interconfessioneel onderwijs aan. Het schoolbestuur heeft in totaal 23 scholen verspreid over de gemeenten Bodegraven-Reeuwijk, Boskoop, Gouda, Zuidplas, Waddinxveen, Oudewater, Rijnwoude, Schoonhoven en Vlist. Onder de verantwoordelijkheid van het schoolbestuur vallen in totaal ongeveer leerlingen en 540 personeelsleden. Gemeente School Aantal leerlingen Schoonhoven De Krullevaar 131 Vlist St Catharina 145 Totaal 276 Gemiddelde schoolgrootte 138 Tabel 4: Scholen van de Groeiling in de K5-gemeenten inclusief leerlingaantal. 4. PCPO de Vier Windstreken PCPO de Vier Windstreken biedt protestants christelijk onderwijs aan. De 16 scholen die tot het schoolbestuur behoren zijn verspreid over de gemeenten Bodegraven-Reeuwijk, Gouda, Vlist, Zuidplas en Oudewater. Gemeente School Aantal leerlingen Vlist De Morgenster 89 Tabel 5: School van PCPO de Vier Windstreken in Vlist inclusief leerlingaantal. 5. De Wegwijzer De Wegwijzer in Berkenwoude is een zelfstandige school en biedt gereformeerd christelijk onderwijs aan. De school biedt onderwijs aan 163 leerlingen. Aan de school zijn 15 personeelsleden verbonden. Gemeente School Aantal leerlingen Bergambacht De Wegwijzer 163 Tabel 6: School van De Wegwijzer in Bergambacht inclusief leerlingaantal. 6. De Oranje Nassauschool De Oranje Nassauschool in Stolwijk is een zelfstandige school en biedt gereformeerd christelijk onderwijs aan. De school biedt onderwijs aan 207 leerlingen. Gemeente School Aantal leerlingen Vlist Oranje Nassauschool 207 Tabel 7: School van Oranje Nassauschool in Vlist inclusief leerlingaantal. 15

18 4.2 Financiële situatie schoolbesturen Het ministerie van OCW houdt toezicht op de financiële posities van schoolbesturen. Op de website van DUO publiceert OCW de financiële kengetallen per schoolbestuur. In feite verschaffen deze cijfers inzicht in de jaarrekening van het schoolbestuur. Twee van de meest belangrijke kengetallen zijn: Solvabiliteit: inzicht in de mate waarin besturen of instellingen op langere termijn kunnen voldoen aan hun verplichtingen (Eigen vermogen en voorzieningen totaal passiva) De inspectie hanteert een signaleringsgrens van 0,2. Liquiditeit: inzicht in de mate waarin besturen of instellingen op korte termijn (<1 jaar) kunnen voldoen aan hun verplichtingen (Kortlopende vorderingen en liquide middelen kortlopende schulden). De inspectie hanteert voor de liquiditeit een signaleringsgrens van 0,5. Voor de K5-schoolbesturen zijn de meest recente financiële kengetallen van 2012 bekeken. Ten aanzien van de solvabiliteit zitten alle scholen boven de signaleringsgrens, de cijfers variëren van 0,5 tot 0,9. Wat liquiditeit betreft zitten alle scholen ook boven de signaleringsgrens. Er is wel een verschil tussen de vier grote (Stichting Onderwijs Primair, PCPO Krimpenerwaard, De Groeiling, PCPO de Vier Windstreken) en de twee kleine (De Wegwijzer, De Oranje Nassauschool) schoolbesturen. De grote schoolbesturen hebben een liquiditeit tussen de 1,6 en 2,8. De Wegwijzer en De Oranje Nassauschool zitten daar met respectievelijk 6,6 en 11,5 ruim boven. De schoolorganisaties lijken dus financieel gezond. 4.3 Leerlingstromen Op de website van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) kunnen gegevens worden opgevraagd welke inzicht bieden in de herkomst van leerlingen. Per school wordt op basis van postcodes aangegeven waar de leerlingen vandaan komen. Het valt op dat van alle leerlingen van de scholen ongeveer 80-90% uit de eigen kern afkomstig is. Dit geldt zelfs voor de gereformeerde scholen De Wegwijzer en de Oranje Nassauschool. 16

19 5 GEBOUWENVOORRAAD Dit hoofdstuk beschrijft per gemeente de schoolgebouwen in de K5-gemeenten voor wat betreft spreiding, leeftijd, grootte en boekwaarde. Daarnaast bespreekt het hoofdstuk de huidige ontwikkelingen op het gebied van schoolgebouwen in de K5-gemeenten. 5.1 Bergambacht Bestuur School Kern Bouwjaar Bruto BVO Boekwaarde PCPO Krimpenerwaard De Ark Bergambacht Stichting Onderwijs Primair Kiezel en Kei Bergambacht Stichting Onderwijs Primair De Kromme Draai Ammerstol Stichting Onderwijs Primair De Polsstok Berkenwoude De Wegwijzer (Ref) De Wegwijzer Berkenwoude Totaal Tabel 8: De bouwjaren, BVO s en boekwaarden van de scholen in Bergambacht. In de gemeente Bergambacht zijn vijf schoolgebouwen verspreid over drie kernen. De Ark is het oudste schoolgebouw en bijna zestig jaar oud. De overige schoolgebouwen zijn ongeveer 40 jaar oud. De Ark en Kiezel en Kei zijn de grootste gebouwen. De Polsstok is een klein gebouw. De boekwaarden van de gebouwen zijn relatief laag, hetgeen erop kan duiden dat er weinig in de schoolgebouwen is geïnvesteerd. Een uitzondering hierop vorm de Kiezel en Kei. Dit gebouw heeft een hoge boekwaarde door uitbreiding van het schoolgebouw in 2003 en De Ark Kiezel en Kei De Kromme Draai De Polsstok De Wegwijzer 17

20 5.2 Schoonhoven Bestuur School Kern Bouwjaar Bruto BVO Boekwaarde PCPO Krimpenerwaard De Rank West Schoonhoven PCPO Krimpenerwaard Ichthusschool (MFA) Schoonhoven De Groeiling (RK-IC) De Krullevaar Schoonhoven De Groeiling (RK-IC) De Krullevaar (disl.) Schoonhoven Stichting Onderwijs Primair K. Emmaschool Schoonhoven Stichting Onderwijs Primair K. Emmaschool (MFA) Schoonhoven Stichting Onderwijs Primair De Vlieger Schoonhoven Totaal Tabel 9: De bouwjaren, BVO s en boekwaarden van de scholen in Schoonhoven. De boekwaarde van de nieuwe MFA is een inschatting van de projectleider. In de gemeente Schoonhoven zijn zes schoolgebouwen. De Ichthussschool en één locatie van de Koningin Emmaschool zullen volgend jaar verhuizen naar de nieuwe Multifunctionele Accommodatie (MFA) welke volgend jaar gerealiseerd wordt. Wat leeftijd betreft zijn de meeste scholen tussen de 30 en 40 jaar oud. De Vlieger en De Rank West zijn de grootste schoolgebouwen. Met uitzondering van de dislocatie van de Krullevaar zijn de overige scholen vergelijkbaar in omvang. De hoge boekwaarde van De Rank West en De Vlieger vallen op. Dit komt door uitbreidingen. De Vlieger is uitgebreid in 2004, 2008 en De Rank West is uitgebreid in Het hoofdgebouw van de Ichthusschool, de noodlocatie van de Koningin Emmaschool (De Waterviolier) en de dislocatie van de Rank (de Rank Oost) worden aan de onderwijshuisvesting onttrokken. Deze drie gebouwen vallen terug aan de gemeenten. Ze zijn daarom ook niet vermeld in de bovenstaande tabel. De Rank West De Krullevaar De Krullevaar (disl.) Koningin Emmaschool Ichthus- & Emmaschool De Vlieger 18

21 5.3 Nederlek Bestuur School Kern Bouwjaar Bruto BVO Boekwaarde PCPO Krimpenerwaard Eben-Haëzer Lekkerkerk Stichting Onderwijs Primair Prins Bernhard Lekkerkerk Stichting Onderwijs Primair Het Schateiland Lekkerkerk Stichting Onderwijs Primair Koningin Wilhelmina Lekkerkerk PCPO Krimpenerwaard De Wegwijzer (MFA) Krimpen a/d Lek Stichting Onderwijs Primair Pr. Ireneschool (MFA) Krimpen a/d Lek Stichting Onderwijs Primair Floraschool Krimpen a/d Lek Totaal Tabel 10: De bouwjaren, BVO s en boekwaarden van de scholen in Nederlek. De boekwaarde van de nieuwe MFA is een inschatting van de projectleider. Voor de Eben-Haëzer is geen boekwaarde op de balans. In de gemeente Nederlek zijn zes schoolgebouwen verdeeld over twee kernen. De Wegwijzer en de Prinses Ireneschool worden in 2015 samen gehuisvest in een nieuwe MFA op de huidige locatie van De Wegwijzer. De bouwjaren van de scholen laten zien dat de gemeente in het verleden enkele scholen nieuwbouw heeft toegekend. Slechts drie van de zeven gebouwen zijn meer dan 25 jaar oud. De boekwaarde van de drie oudere gebouwen is laag. Eben-Haëzer Prins Bernhard Het Schateiland Koningin Wilhelmina Wegwijzer & Pr. Irene Floraschool 19

22 5.4 Ouderkerk Bestuur School Kern Bouwjaar Bruto BVO Boekwaarde PCPO Krimpenerwaard De Bron (MFA) Gouderak Stichting Onderwijs Primair De Kranepoort (MFA) Gouderak PCPO Krimpenerwaard K. Julianaschool Ouderkerk PCPO Krimpenerwaard K. Wilhelminaschool Ouderkerk Stichting Onderwijs Primair De Schakel Ouderkerk Totaal Tabel 11: De bouwjaren, BVO s en boekwaarden van de scholen in Ouderkerk. De boekwaarde van de K. Wilhelminaschool is een inschatting van de projectleider. Voor de K. Julianaschool is geen boekwaarde op de balans. In de gemeente Ouderkerk zijn vier schoolgebouwen verspreid over twee kernen. Drie van de vier schoolgebouwen zijn nieuw. De Bron en de Kranepoort zijn samen gehuisvest in een MFA uit De Koningin Julianaschool is de enige oude school maar is in 2009 gerenoveerd. Het meest recente nieuwbouwtraject is de Koningin Wilhelminaschool waarvan het nieuwe gebouw dit jaar wordt opgeleverd. De boekwaarden van de schoolgebouwen zijn door nieuwbouw hoog. De Bron & De Kranepoort K. Julianaschool K. Wilhelminaschool De Schakel 20

23 5.5 Vlist Bestuur School Kern Bouwjaar Bruto BVO Boekwaarde PCPO De Vier Windstreken De Groeiling (RK-IC) De Morgenster (MFA) St. Catharina School (MFA) Haastrecht Haastrecht Stichting Onderwijs Primair Vlisterstroom (MFA) Haastrecht Stichting Onderwijs Primair De Hazelmuis Stolwijk Oranje Nassauschool (Ref) Oranje Nassauschool Stolwijk Totaal Tabel 12: De bouwjaren, BVO s en boekwaarden van de scholen in Vlist. De boekwaarde van het nieuwe gebouw van de Hazelmuis is nog niet bekend. In de gemeente Vlist zijn drie schoolgebouwen verspreid over twee kernen. In de kern Haastrecht zijn drie scholen in één MFA gehuisvest. Qua omvang beschikken de scholen over een vergelijkbaar deel van het gebouw. De MFA heeft in zijn geheel een boekwaarde van meer dan 3 miljoen euro. In Stolwijk krijgt de Hazelmuis op de korte termijn vervangende nieuwbouw. De Oranje Nassauschool is met een leeftijd van 39 jaar het oudste gebouw. MFA Haastrecht Oranje Nassauschool De Hazelmuis (huidig) 21

24 6 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Dit hoofdstuk bespreekt ontwikkelingen die van invloed zijn op de onderwijshuisvesting. Deze ontwikkelingen bepalen mede hoe een schoolgebouw (in de toekomst) wordt ervaren voor wat betreft ruimte, functionaliteit en technische kwaliteit. 6.1 Maatschappelijke opvatting over de school Steeds meer gemeenten, schoolbesturen, kinderopvangorganisaties, peuterspeelzalen en andere partners werken aan de ontwikkeling van integrale kindcentra (IKC s). Een IKC is een voorziening waarin o.a. organisaties als onderwijs, kinderopvang (KDV), buitenschoolse opvang (BSO), peuterspeelzaal (PSZ) en welzijnsactiviteiten voor kinderen samengevoegd zijn. Naast de fysieke locatie gaat het vooral om de nieuwe organisatievorm waarin samenwerken centraal staat: Eén loket voor ouders en kinderen. Eenduidig pedagogisch beleid en visie. Eén team van medewerkers vanuit verschillende disciplines. Aaneengesloten programma inclusief afwisseling tussen opvang, onderwijs, sport en ontspanning. Het gehele jaar open. Sinds de aanname van de Wet OKE in de Tweede Kamer in 2010 is de IKC ontwikkeling in Nederland gegroeid. De Wet OKE wijzigde drie wetten: Wet Kinderopvang: een kwaliteitskader voor peuterspeelzalen is toegevoegd evenals het toezicht van de gemeente daarop met bijbehorende mogelijkheden tot handhaving. Wet op het onderwijstoezicht: de Inspectie van het onderwijs houdt sinds de wetswijziging toezicht op de kwaliteit van voorschoolse educatie (VVE). Wet op het Primair Onderwijs: de regierol van de gemeenten ten aanzien van onderwijsachterstandbeleid is verstevigd en gemeenten hebben bovendien de verantwoordelijkheid gekregen voor aanbod en toegankelijkheid van voorschoolse educatie (VVE) (VVE Platform, 2010). De Wet Oke is door gemeenten aangegrepen om in korte tijd kwaliteitseisen en inhoudelijke doelstellingen van peuterspeelzaalwerk en kinderopvang meer op elkaar af te stemmen. Zodoende biedt de Wet Oké de mogelijkheid om de ontwikkeling van IKC s verder in te richten. Dit roept de vraag op hoe het IKC zich verhoudt tot de brede school. De brede school kwam in de jaren 90 tot stand. Het doel van de brede school is in eerste instantie om onderwijsachterstanden te bestrijden. Externe partners als kinderopvang, peuterspeelzaalwerk, maatschappelijk werk en sociaal cultureel worden geïntroduceerd als partners voor scholen (Grinten & Studulski, 2007). Sinds 2007 zijn door de motie Van Aartsen-Bos scholen bovendien verplicht om kinderopvang aan te bieden als ouders hier naar vragen. Daarmee krijgen (brede) scholen de taak om een zogeheten dagarrangement voor kinderen aan te bieden. Verder wordt de brede school ingezet als ontmoetingsplaats voor kinderen, volwassenen, ouderen en buurtverenigingen en ter bevordering van sociale cohesie in de wijk (Ritsema, 2013). Voorzieningen voor brede school partners, kinderopvang, peuterspeelzalen en andere sport- en buurtfaciliteiten worden vaak gerealiseerd in één gebouw: multifunctionele accommodaties (MFA s). In de praktijk blijkt dat er binnen deze MFA s weinig sprake is van inhoudelijke samenwerking op het gebied van het pedagogisch klimaat voor het kind. Zodoende hebben kinderen binnen de school te maken met veel verschillende leerkrachten en pedagogisch medewerkers (Doornebal, 2012). In organisatorisch opzicht biedt het IKC een oplossing. Het punt hier is dat een IKC een brede school is in een MFA waarbij de samenwerking is geborgd. Decentralisatie Jeugdzorg Het komt voor dat zorgvoorzieningen ook worden opgenomen in de IKC s. Bijvoorbeeld Centra voor Jeugd en Gezin (CJG). In de toekomst groeit de relevantie van deze partij bij schoolgebouwen voor gemeenten: per 1 januari 2015 worden namelijk op basis van de nieuwe Jeugdwet gemeenten verantwoordelijk voor de organisatie van de zorg voor jeugd. Landelijke jeugdzorgtaken die nu zijn opgenomen in de AWBZ en de zorgverzekeringswet worden gedecentraliseerd naar het gemeentelijk niveau. Dit betekent dat de gemeente naast de preventieve zorg ook verantwoordelijk wordt voor jeugdzorg, jeugd geestelijke gezondheidszorg en de licht verstandelijk gehandicapte jeugd. Waar onderwijs raakvlakken heeft met zorg, bijvoorbeeld bij de Jeugdzorg kan het gezien de ontwikkelingen in het onderwijs richting IKC s, het in de toekomst wenselijk zijn om deze voorziening in plek te geven in de school. 22

25 6.2 Maatschappelijke opvatting over onderwijs In onderwijskundig opzicht zijn er drie ontwikkelingen welke eisen stellen aan de onderwijshuisvesting: (1) ontwikkeling in lesvorm, (2) de ontwikkeling van ICT en (3) de professionalisering van de docent. Deze paragraaf bespreekt deze drie ontwikkelingen. Ten eerste wordt in het onderwijs de klassieke lesvorm van onderwijzen in een vast lokaal aan een vaste groep ter discussie gesteld. Er wordt daarom gesproken over de noodzaak tot ontschotting van de klas, zowel organisatorisch als ruimtelijk. Op organisatorisch gebied moet de onderwijsbehoefte van kinderen af worden gestemd op de type lesvorm. Bijvoorbeeld les op individueel - of groepsniveau. Daarbij is ook de mogelijkheid om te kunnen differentiëren in lesniveau relevant. Er kan beter worden aangesloten op de individuele onderwijsbehoefte van de leerling. Op ruimtelijk gebied moet de huisvesting geschikt zijn om deze lesvorm te faciliteren (Fuchs et al, 2012). Er moeten meerdere, multifunctionele ruimtes beschikbaar zijn binnen een gebouw. Het kunnen afsluiten van ruimten en gebouwdelen die (op dat moment) niet in gebruik zijn is daarbij ook van belang. Ten tweede gaat binnen het onderwijs steeds meer aandacht uit naar ICT. De computer maakt grote hoeveelheden informatie toegankelijk en faciliteert eigen leerroutes. Bij de besproken zelfstandige werkvormen worden digitale hulpmiddelen (smartboard, internet, ipads e.d.) meer ingezet. Dit heeft ook ruimtelijke consequenties. Schoolgebouwen moeten ruimtes voor deze functies bieden. Ten derde is er vanuit de PO-raad een wens voor een verdere professionalisering van leraren. Daarbij is de doelstelling dat alle leraren hoog opgeleid zijn: pabo, masters en de academische pabo. Ook pleit de PO-Raad voor een universitaire lerarenopleiding voor het Primair Onderwijs. Op deze manier wil de PO-Raad de academische wereld verbinden met de basisscholen en bovendien inzichten uit het wetenschappelijk onderzoek dichterbij de praktijk brengen. De verwachting is dat docenten hierbij een werkruimte (lees kantoor) nodig zullen hebben. Onderwijskundige vernieuwingen Deels is door het Rijk geanticipeerd op deze ontwikkelingen. Er worden door het Rijk sinds 2002 extra middelen aan het gemeentefonds toegevoegd om te voorzien in deze functies: de zogeheten onderwijskundige vernieuwing. Deze niet geoormerkte vergoeding richt zich op drie componenten waarvoor extra m 2 gerealiseerd kunnen worden: Ruimte voor individuele begeleiding Ruimte voor ICT Ruimte voor personeelsruimten Schoolbesturen hebben recht op deze voorziening wanneer aan de volgende vier eisen wordt voldaan: deze aanpassing is nog niet eerder toegekend bij de bouw van het gebouw is geen rekening gehouden met onderwijskundige vernieuwingen het betreft een permanent gebouw het gaat om een bouwkundige aanpassing van het gebouw 6.3 Passend Onderwijs Het doel van Passend Onderwijs is om voor leerlingen met een extra zorgbehoefte een passende plek te vinden binnen het onderwijs. Met de invoering van Passend Onderwijs per schooljaar 2014/2015 gaan basisscholen ook onderwijs bieden aan kinderen met lichamelijke problemen en gedragsproblemen. In die zin komt Passend Onderwijs tegemoet aan hetgeen in paragraaf 6.2 is omschreven: aansluiten op de individuele onderwijsbehoefte van de individuele leerling. Om deze opgave in te vullen gaan schoolbesturen in de regio een samenwerkingsverband opzetten. Daarin worden afspraken gemaakt over hoe scholen voor elke leerling passend onderwijs kunnen realiseren. Binnen het samenwerkingsverband wordt onder meer aangeven welk niveau van basisondersteuning zij bieden, hoe zij met elkaar een samenhangend geheel aan ondersteuningsvoorzieningen hebben gecreëerd, hoe de beschikbare middelen worden verdeeld, op welke wijze verwijzing naar het (Voortgezet) Speciaal Onderwijs plaatsvindt en hoe zij ouders informeren. Ze leggen deze afspraken vast in een ondersteuningsplan, waarin tevens het ondersteuningsprofiel per school is opgenomen. In de praktijk is straks de school waar een kind is aangemeld, verplicht om eerst te kijken of het kind extra ondersteuning in de klas kan krijgen. Het ondersteuningsprofiel van de school vormt hiervoor het uitgangspunt. Kan de school zelf geen passende onderwijsplek bieden, dan wordt gekeken naar een andere reguliere school binnen het samenwerkingsverband of wordt gezocht naar een plek in het speciaal onderwijs. Is het niet haalbaar om de leerling binnen het regulier onderwijs te plaatsen, dan kan een aanspraak op het (Voortgezet) Speciaal Onderwijs worden gedaan. 23