INFORMATIEBROCHURE : ERFRECHT EN VERMOGENSPLANNING

Transcriptie

1 Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde INFORMATIEBROCHURE : ERFRECHT EN VERMOGENSPLANNING CAMPUS Turhout Manou Schoenmakers 3 de jaar Financie- en verzekeringswezen Eindwerk Campus Blairon Turnhout Tel Fax hwbkt@khk.be

2 2

3 1 Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde INFORMATIEBROCHURE : ERFRECHT EN VERMOGENSPLANNING CAMPUS Turhout Manou Schoenmakers 3 de jaar Financie- en verzekeringswezen Eindwerk Campus Blairon Turnhout Tel Fax E- mail: hwbkt@khk.be

4 2 Voorwoord De opzet van dit eindwerk, is de klant bewust maken van de gevolgen van het wettelijk erfrecht en ze daarnaast in te lichten over hun opties en alternatieven. De hoge sommen successierechten zijn namelijk voor niemand een geschenk. Deze brochure tracht de klanten wakker te schudden, niet bij de pakken te blijven zitten en aanzet te geven om reeds nu actie te ondernemen voor later, te kiezen voor een beter alternatief. Het spreekt voor zich dat dit onderwerp nauw samenhangt met de huidige wet en regelgeving. Daarom moet steeds in acht genomen worden dat deze regelgeving kan veranderen alsook de opties omschreven in deze brochure. Daarnaast is het afronden van een eindwerk, steeds een moment van reflectie over de afgelopen periode. Hierbij verdienen dan ook tal van mensen een woordje van dank voor hun inbreng. Allereerst wil ik de zaakvoerder van mijn stageplaats Raf Van Dijck hartelijk bedanken. Hij heeft mij gedurende drie maanden stage op alle vlakken bijgestaan met zijn kennis en ervaring. Ik mocht alles van dichtbij volgen, zodat mijn leerproces maximaal was. Ook bij het invullen van mijn onderwerp kon ik altijd op hem rekenen. Nogmaals hartelijk dank aan Raf Van Dijck voor alle steun en begeleiding gedurende mijn stageperiode. Daarnaast wil ik mijn collega Greet Leyten danken voor alle hulp gedurende mijn stage. Zij heeft me veel kennis bijgebracht in een zeer fijne en aangename werksfeer. Mijn stagebegeleidster Ann Deferme verdient ook een woordje van dank. Ze gaf me ook wekelijks goede moed en feedback via mail. Verder wil ik de specialisten levensverzekering van Argenta: Rit Lepoutre en Tom Bries bedanken voor hun tweedaagse coaching i.v.m. vermogensplanning. Dit was een zeer leerrijke coaching waarbij veel van mijn vragen beantwoord werden. Ook wil ik mijn ouders bedanken, die me de kans hebben gegeven om te studeren en die me steeds met raad en daad hebben bijgestaan gedurende mijn volledige studiecarrière. Tot slot wil ik mijn zussen Anouk en Catho bedanken alsook mijn familie en vrienden voor alle steun. Manou Schoenmakers juni 2012

5 3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Afkortingen... 5 Verklarende woordenlijst... 6 Inleiding Situering Verzekeringen Vermogensoverdracht Wettelijk erfrecht Basisprincipes van het wettelijk erfrecht Wettelijke regeling om te kunnen erven Orde & graad Toelichting bij de stamboom De ordes in beeld gebracht Het wettelijk erfrecht van de partner Wettelijk stelsel Scheiding van goederen Algehele gemeenschap Wettelijk samenwonende Feitelijk samenwonende Berekening successierechten Algemeen Vlaams gewest Rechte lijn Broers en zussen Samenwonende Andere personen Levensverzekering Kenmerken Partijen Verzekeringnemer Verzekerde Begunstigde Plaatsvervulling Verzekeringsprestatie Nalatenschap Testament Successierechten en levensverzekering... 38

6 5.1 Algemeen Begunstigde Begunstigde ten kosteloze of ten bezwarende titel Onbepaalde of bepaalde begunstigde Berekening successierechten Gehuwden Verzekeringnemer niet gelijk aan verzekerde Vermogensoverdracht via de levensverzekering Voordelen Uitgestelde vermogensoverdracht via de levensverzekering Generation skipping Feitelijk samenwonende Verzekeringsgift Directe vermogensoverdracht via de levensverzekering Bankgift of handgift met conventionele terugkeer Bankgift of handgift met beding van last Schenkingsverzekering Praktijkvoorbeeld Case Bij overlijden van Maria zonder successieplanning De successieplanning Case De familie van Boer Jef Extra: nieuwsflash Besluit Literatuurlijst Bijlagen

7 5 Afkortingen B.A.: Burgerlijke Aansprakelijkheid B.W.: Burgerlijk Wetboek Comm. V.: Commanditaire Vennootschap E.V.: Eigen Vermogen FOD: Federale Overheids Dienst G.V.: Gemeenschappelijk Vermogen O.G.: Onroerend Goed R.G.: Roerend Goed WLVO: Wet op de Landverzekeringsovereenkomst W.S.: Wetboek Successierechten

8 6 Verklarende woordenlijst 1 Begiftigde: De persoon die een roerend of onroerend goed gratis ontvangt van de schenker. Erfgenaam/ erfgerechtigde: De persoon die d.m.v. de toepassing van het wettelijk erfrecht, recht heeft op een deel van de nalatenschap. Erflater: De overledene. Erven: Een goed of goederen en/of schulden gratis verkrijgen van een overleden persoon. Huwelijkscontract: Een contract, opgemaakt bij de notaris, waarin opgenomen wordt hoe de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen gaat gebeuren bij overlijden van één van de twee huwelijkspartners. Huwelijksvermogenstelsel: De verdeling van het eigendomsrecht van de verschillende goederen in één van de drie vermogens. 2 Legataris: De persoon die d.m.v. een testament, in aanmerking komt voor een deel van de nalatenschap. Nalatenschap: Zowel de goederen als de schulden worden geërfd van de overledene. Al deze goederen en schulden samen is de nalatenschap die geërfd wordt door de erfgenamen van de overledene. Reservataire erfgenamen: Bloedverwanten die genieten van een beschermd erfdeel van de nalatenschap en zo dus niet onterfd kunnen worden. Reserve: Het beschermd erfdeel van de reservataire erfgenamen. Schenker: De persoon die een roerend of onroerend goed weggeeft aan een andere persoon. 1 Van Belleghem, L. (2011). Praktische belastingsservice: erf- en successierecht. Sint Niklaas: Training & Consulting Deferme, A. (2010). Verzekeringen: Wetgeving en conventies. Gent: Academie Press. 2 Chiau, B. (2012). Gids samenlevingsvormen: samenwonen of toch niet. Antwerpen: De Boeck

9 7 Schenkingsrecht: De belasting die de begiftigde zal betalen op een verkregen schenking van roerende of onroerende goederen gedurende het leven. Successieplanning: Technieken die gebruikt worden om de grote sommen successierechten te verminderen. Successierecht: De regels die duidelijk maken hoeveel belastingen de erfgenamen betalen aan de fiscus. Testament: Hierbij neemt een persoon zelf de verdeling van de nalatenschap in handen. Een persoon buiten het wettelijk erfrecht kan bevoordeeld worden of iemand binnen het wettelijk erfrecht kan meer bevoordeeld worden dan voorzien in het wettelijk erfrecht. Vermogensoverdracht: Het overdragen van een deel van het vermogen aan wettelijke erfgenamen of personen buiten het wettelijk erfrecht. Verzekerde: Diegene in wiens persoon het risico van het zich voordoen van het verzekerde voorval gelegen is. (Art. 1 B b WLVO) Verzekeringsovereenkomst: Een overeenkomst, waarbij een partij, de verzekeraar, zich er tegen betaling van een vaste of veranderlijke premie tegenover een andere partij, de verzekeringnemer, toe verbindt een in de overeenkomst bepaalde prestatie te leveren in het geval zich een onzekere gebeurtenis voordoet waarbij, naargelang van het geval, de verzekerde of de begunstigde belang heeft dat die zich niet voordoet. (Art. 1 A WLVO) Verzekeringsprestatie: Het door de verzekeraar uit te betalen bedrag of de door hem te verstrekken dienst ter uitvoering van de verzekeringsovereenkomst. (Art. 1 F WLVO) Wettelijke Erfgerechtigde/Erfgenamen: Personen die volgens het wettelijk erfrecht, in aanmerking komen voor een deel van de nalatenschap. Wettelijk Erfrecht: De regels die bepalen welke personen de nalatenschap erft indien er geen testament bestaat. Indien de overledene wel een testament opgesteld had, krijgt dit testament voorrang op de wettelijke regeling.

10 8 Inleiding Na de examens van januari stond er mij nog een laatste taak op het programma, namelijk een eindwerk schrijven. Dit gecombineerd met een drie maand durende stage, die ik heb gevolgd bij het Zakenkantoor Raf Van Dijck Comm. V., Argenta Kasterlee. Daar leerde ik iedere dag bij, van loketbediening tot allerhande verzekerings- en beleggingsgesprekken. Wat mij vooral opviel tijdens mijn stageperiode was dat de meeste klanten op zoek zijn naar veilige beleggingen. Een opvallende trend is het gebruik van beleggings- en/of verzekeringsproducten als middel om te sparen voor de kinderen en/of kleinkinderen. Deze zaken gaven me een aanleiding tot dieper nadenken en staan aan de basis van dit eindwerk. De grote sommen successierechten bij een overlijden laten niemand koud. Net daarom is vermogensplanning een hot- item de dag van vandaag. Personen betalen levenslang belastingen en zijn daardoor geneigd om die allerlaatste belasting te vermijden of allezins proberen te verminderen. Net daarom zijn meer en meer mensen vanaf het pensioen bezig met de vraag: Hoe kan U de dag van vandaag uw vermogen overdragen op een veilige en goedkope manier zonder de volledige controle erover te verliezen? Vanuit dat standpunt, heb ik geprobeerd om van mijn eindwerk een informatiebrochure i.v.m. successieplanning te maken. De brochure zal de kantoorhouder helpen om samen met zijn klanten successieplanning te bespreken. Tevens probeer ik hiermee de klant inzicht te geven in de verschillende technieken, alsook een nuttige voorbereiding naar een eventueel overlijden toe. Om de theorie ook in de praktijk af te toetsen, geef ik zoveel mogelijk praktijkoefeningen. Hierbij maak ik steeds gebruik van een fictieve gezinssituatie die de verschillende technieken gaat toepassen.

11 9 1 Situering 1.1 Verzekeringen Vermogensplanning en vermogensoverdracht gebeurt in de verzekeringswereld d.m.v. een levensverzekering, al dan niet voorafgaand door een schenking. Om vanaf begin mee te zijn met het hele plaatje, is het belangrijk om de hoofdbegrippen te begrijpen en deze te kunnen situeren in de context. Vermogensplanning via de levensverzekering is uiteraard onlosmakelijk verbonden met levensverzekeringen. Net daarom is het belangrijk om vooraleer dieper in te gaan op deze vermogensplanning, eerst de verschillende aspecten van verzekeringen te bespreken. In het algemeen en heel kort gezegd, dekt een verzekering een risico. Dit risico wordt gedekt tegen betaling van een premie. De twee grote verzekeringsluiken zijn de schadeverzekeringen en de persoonsverzekeringen. De schadeverzekering is een verzekering waarbij de verzekeringsprestatie afhankelijk is van een onzeker voorval dat schade veroorzaakt aan iemands vermogen. 3 Binnen de schadeverzekeringen bevindt zich de opsplitsing tussen zaakschadeverzekeringen, aansprakelijkheidsverzekeringen en rechtsbijstandverzekeringen. Respectievelijk de brandverzekering en de B.A. motorrijtuigenverzekering. Indien er bij een schadegeval rechterlijke hulp aan te pas komt, treedt de rechtsbijstandsverzekering op. De persoonsverzekering is een verzekering waarbij de verzekeringsprestatie of de premie afhankelijk is van een onzeker voorval dat iemands leven, fysische integriteit of gezinstoestand aantast. 4 Hierin bevindt zich het onderscheid tussen de persoonsverzekeringen die geen levensverzekering zijn (bv. ongevallenverzekering) en de levensverzekeringen. Deze laatse categorie is waarbij de successieplanning en vermogensoverdracht via de levensverzekering toebehoort. 3 Art 1. G WLVO 4 Art 1. H WLVO

12 10 Ter verduidelijking van de verzekeringswereld: Landsverzekeringen Schadeverzekering Persoonsverzekering Zaakschade Aansprakelijkheid Rechtsbijstand Niet - leven Leven Vermogensoverdracht Figuur 1: Indeling verzekeringenswereld Ingezoemd op de levensverzekering: Levensverzekering Uitkering vast bedrag forfaitaire verzekering Niet wezelijk verplicht wenselijk figuur 2: Levensverzekeringen

13 Vermogensoverdracht Naast het algemeen begrip verzekeringen is het ook belangrijk dat het begrip vermogensoverdracht duidelijk wordt, vooraleer dieper in detail te gaan. Als alles goed gaat, ondervindt een familie doorheen de jaren een vermogensopbouw. Te beginnen bij het sparen van verjaardagen- en feestdagengeld om dan verder te gaan met het loon, het pensioensparen en de appel voor de dorst. Allereerst is het de bedoeling om gedurende deze vermogensopbouw het vermogen te behouden. Naast het behouden, is ook de groei ervan belangrijk. Dit d.m.v. spaar- en beleggingsproducten bij verschillende financiële instellingen. Iedereen heeft graag veel rendement! Eenmaal aan het pensioen, is het tijd om te genieten. Maar het is ook de start om eens stil te staan en te bekijken waar dit vermogen uiteindelijk dient terecht te komen. Vanaf die fase begint de vermogensplanning. Eénmaal dat vastligt, kan de vermogensplanning overgaan naar de feitelijke vermogensoverdracht. Er komt jammer genoeg voor iedere persoon een moment van sterfte. Elk sterfgeval is emotioneel zwaar maar ook financieel kan dit een grote domper zijn. Daarom is tijdig aan vermogensplanning beginnen cruciaal om net deze lasten te verminderen. Wat niet alleen in het eigen voordeel is, maar ook in dat van de familie of dierbare personen. Ik help U daarom graag verder om het vermogen op een zo goedkope manier over te dragen zonder de volledige controle erover te verliezen.

14 12 2 Wettelijk erfrecht Heel het verhaal draait over de successieplanning en vermogensoverdracht via een levensverzekering. Dit enerzijds uitgevoerd door een schenking, samengaand met een levensverzekering zodat de overdracht nu plaatsvindt of anderzijds door het afsluiten van een levensverzekering zodat de overdracht plaatsvindt bij het overlijden van de verzekerde. Om te bewijzen dat deze overdracht via de levensverzekering wel degelijk nut heeft, wordt hieronder het wettelijk erfrecht besproken. Indien een gezin gedurende het leven niet aan vermogensplanning doet, wordt bij een overlijden alles geregeld volgens het wettelijk erfrecht. Dit wettelijk erfrecht is gebasseerd op het beschermen van de naasten. Vermogensplanning is een techniek om af te wijken van het wettelijk erfrecht. Hieronder worden de basisbegrippen van het wettelijk erfrecht besproken en de verdeling van de nalatenschap in verschillende situaties. Indien dit niet overeenkomt met de wens van het gezin en/of de successierechten zeer hoog oplopen, is vermogensplanning de oplossing! 2.1 Basisprincipes van het wettelijk erfrecht Bij de verdeling volgens het wettelijk erfrecht, wordt er rekening gehouden met bepaalde principes. Allereerst komen de wettelijke erfgerechtigde naar voor. Dit zijn alle personen die in aanmerking komen voor een gedeelte van de nalatenschap. Volgens het wettelijk erfrecht behoren zowel de langstlevende partner als de bloedverwanten in rechte- of zijlijn (zie ) tot de wettelijke erfgenamen. De langstlevende huwelijks- of wettelijk samenwonende partner heeft een eigen specifieke regelgeving dat hierna besproken wordt Wettelijke regeling om te kunnen erven Om in aanmerking te komen om te erven, bestaan er bepaalde principes. Deze principes zijn opgenomen in het Burgerlijk Wetboek (B.W.) om zo familieruzies te vermijden. Al is dit laatste zeer moeilijk, zeker nu onze tijd gekenmerkt wordt door zeer complexe gezinssituaties. Denk maar aan nieuw samengestelde gezinnen en de verschillende soorten adopties. Volgende voorwaarden moeten voldaan zijn om te kunnen erven: Enkel de echtgenoot en bloedverwanten van de overleden persoon komen in aanmerking om te erven. De aanverwanten (bv. schoondochter) komen niet in aanmerking. Erven kan als een persoon op het moment van overlijden verwekt wordt en pas later levensvatbaar is. Indien de erfgerechtigde, de persoon in kwestie heeft vermoord of geprobeerd te doden, kan deze onmogelijk in aanmerking komen om te erven. Hierbij wordt de erfgerechtigde als onwaardig verklaard. Opmerking: Sinds 18 mei 2007 kan de wettelijk samenwonende partner ook wettelijk erfrecht bekomen.

15 Orde & graad Het wettelijk erfrecht is allereerst gebaseerd op bloedverwanten. De eventuele partner/echtgenoot van de overledene komt hier nog niet ter sprake. Het erfrecht hangt af van de orden en de graden. Het onderstaand schema maakt duidelijk hoe deze regeling in zijn werking gaat. Grootoom & tante Neef & nicht Vierde orde Over- grootouders Oom & tante Grootouders Derde orde Neef & nicht Zus & broers Ouders Erflater Tweede orde Kinderen Kleinkinderen Eerste orde Achterklein- kinderen Figuur 3: Stamboom wettelijk erfrecht

16 Toelichting bij de stamboom Orden Er bestaan vier verschillende orden in het wettelijk erfrecht. Erven kan tot en met deze vierde orde. Het erfdeel wordt steeds evenredig verdeeld onder het aantal personen in de orde. Indien één van deze personen vooroverleden is en nakomelingen achterlaat, wordt zijn/haar deel evenredig verdeeld onder de nakomelingen. Indien deze geen nakomelingen achterlaat wordt zijn/haar deel mee verdeeld onder de andere erfgerechtigden in leven. Eerste orde: rechtstreekse afstammelingen (kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen) Tweede orde: broers en/of zussen (en eventuele nakomelingen) en ouders Derde orde: ouders (indien geen broers of zussen in leven), grootouders en overgrootouders Vierde orde: andere bloedverwanten (neven, nichten, ooms, tantes, grootooms en groottantes) Graden Naast de orden zijn ook de graden van groot belang. Binnen elke orde erft de persoon die het dichts in graad staat t.o.v. de overledene. Stel dat de erflater zowel kinderen als kleinkinderen achterlaat, zullen enkel de kinderen erven. Bij het vooroverlijden van een kind met nakomelingen, komen deze kleinkinderen in aanmerking. Er worden twee soorten lijnen onderscheiden: Rechtstreekse lijn: de graad komt overeen met het aantal generaties tussen de overledene en de betrokken verwant. Zijlijn: de graad komt overeen met het aantal generaties tussen de overledene en de gemeenschappelijke voorouder + het aantal generaties tussen de gemeenschappelijke voorouder en de verwant.

17 15 Ter illustratie: Oma Opa Oma Opa Mama Papa Tante Ik Zoon Figuur 4: Graden van verwantschap Graad tussen Kleur Graad van verwantschap Zoon t.o.v ik 1 ste graad Ik t.o.v opa 2 de graad Zoon t.o.v oma 3 de graad Zoon t.o.v tante 4 de graad Tabel 1: Graden van verwantschap De personen verwant in eerste graad, behoren niet automatisch tot de eerste orde. Ouders zijn verwant in eerste graad maar behoren tot de tweede orde Bij overlijden Als een persoon komt te overlijden, erft in de eerste plaats de eerste orde. De vier orden sluiten elkaar uit. Als de erflater geen afstammelingen nalaat in de eerste orde, erven de verwanten van de tweede orde en zo verder. De rechtstreekse afstammelingen ofwel personen uit de eerste orde komen allereerst in aanmerking voor de nalatenschap. Binnen elke orde erven de personen die het dichts in graad staan. Indien alle kinderen in leven zijn, zijn deze de enige erfgenamen. Indien één van de kinderen vooroverleden is en nakomelingen achterlaat, zullen deze kleinkinderen in aanmerking komen op het deel van het vooroverleden kind. In dergelijk geval treedt plaatsvervulling op. De afstammelingen van de erfgerechtigde komt in de plaats van de erfgerechtigde. Indien één van de kinderen vooroverleden is maar geen afstammelingen nalaat, wordt dit erfdeel mee verdeeld onder de kinderen in leven. Indien de erflater geen rechtstreekse bloedverwanten nalaat, is de eerste orde uitgeput. De nalatenschap gaat vervolgens naar de tweede orde. Deze regeling gaat verder tot en met de vierde orde.

18 16 Let op: De eerste orde dient volledig uitgeput te zijn. Indien er nog één kleinkind of zelfs achterkleinkind in leven is, erft deze de volledige nalatenschap. Een aantal bijzonderheden: De verdeling in de tweede orde (geen rechtstreekse afstammelingen maar wel ouders en broers of zussen) heeft een vaste verdeling: o De ouders erven elk ¼ in volle eigendom (zie 2.2), zodat er nog ½ onder de broers en zussen wordt verdeeld. o Indien slechts één ouder in leven is, heeft deze recht op ¼ en staat ¾ ter beschikking voor de broers en zussen. o Indien beide ouders overleden zijn, erven de broers en zussen alles. Indien de overledene geen rechtstreekse afstammelingen nalaat alsook geen broers of zussen, gebeurt de verdeling via kloving: o ½ gaat naar de vaderlijke lijn o ½ gaat naar de moederlijke lijn Ouders komen in aanmerking om te erven via de tweede orde indien er nog broers en/of zussen in leven zijn en in de derde orde via kloving indien er geen broers en/of zussen in leven zijn. Dit is de enigste categorie die toebehoort tot twee orden. Alle anderen behoren toe tot één orde en kunnen enkel in hun orde erven.

19 17 Ter verduidelijking: het wettelijk erfrecht in schema: Kinderen of (achter)kleinkinderen in leven? Nee Ja Gelijk deel aan alle kinderen! bij vooroverlijden deel verdeeld onder zijn/haar kinderen = eerste orde Broers en/of zussen in leven? Ouders in leven? Elke ouder in leven ¼, Ja Ja overige deel evenredig verdeeld onder Nee broers/zussen Nee! bij vooroverlijden deel verdeeld onder nakomelingen = tweede orde Gelijk deel aan alle broers/zussen! bij vooroverlijden deel verdeeld onder nakomelingen = tweede orde Minstens één ouder? in leven? Ja ½ vaderlijke lijn ½ moederlijke lijn = derde orde (kloving) Nee (over)grootouders, oom/ tantes of hun nakomelingen in leven? (tot vierde graad) Nee Belgische Staat Ja gelijke verdeling ½ vaderlijke kant ½ moederlijke kant = vierde orde Figuur 5: Verdeling volgens wettelijk erfrecht

20 De ordes in beeld gebracht Om elke orde afzonderlijk te verduidelijken, worden hieronder een aantal fictieve familiesituaties uitgebeeld met de verdeling van de nalatenschap. De persoon die komt te overlijden staat steeds in de grijze kader. Indien er een persoon vooroverleden is, is dit gekenmerkt door het kruis naast de vooroverleden persoon. De kleuren van de erfgenamen zijn dezelfde als die van de stamboom om het wettelijk erfrecht te verduidelijken en staan voor de orden waarin de verdeling gebeurd (figuur 2) Erven in eerste orde Jef 1/3 1/3 1/3 Toon Maria Greet Louis Jos Figuur 6: Erven in eerste orde De nalatenschap wordt verdeeld in de eerste orde. Zowel Toon, Maria als Greet hebben recht op 1/3 van de nalatenschap. Elk kind is volgens het wettelijk erfrecht gelijk aan elkaar. Eenvoudige plaatsvervulling Jef 1/3 1/3 Toon Maria Greet 1/6 1/6 Louis Jos Figuur 7: Eenvoudige plaatsvervulling Door het vooroverlijden van Toon, komen zijn kinderen in aanmerking voor zijn erfdeel. Dit is de zogezegde plaatsvervulling. Maria en Greet hebben beiden recht op 1/3 van de nalatenschap. Het overige deel dat normaal voor Toon was, wordt nu evenredig verdeeld onder zijn kinderen. Zowel Louis als Jos erven 1/6 van de nalatenschap.

21 19 Complexe plaatsvervulling Jef Toon Maria Greet 1/3 Louis Jos Shana Julie Els 1/6 1/6 1/9 1/9 1/9 Figuur 8: Complexe plaatsvervulling Door het vooroverlijden van Toon en Maria, komen hun kinderen in aanmerking voor hun erfdeel. Greet heeft nog steeds recht op 1/3 van de nalatenschap. Het overige deel dat normaal voor Toon en Maria was, wordt nu evenredig verdeeld onder hun kinderen. De plaatsvervulling gebeurt via de verdeling per staak en zodus niet elk kleinkind krijgt een even groot deel Erven in tweede orde Jef 1/4 Toon Maria Greet 3/8 3/16 3/16 Louis Jos Figuur 9: Erven in tweede orde In bovenstaande situatie wordt er geërfd in tweede orde. De overledene Maria heeft geen rechtstreekse afstammeling wat de eerste orde uitput. De ouder in leven heeft hierbij altijd recht op 1/4 van de nalatenschap. Het overige deel wordt gelijk verdeeld onder de broers en zussen. Dit wil zeggen dat zowel Toon als Greet recht hebben op 3/8 van de nalatenschap. Doordat Toon vooroverleden is, wordt zijn deel evenredig verdeeld onder zijn kinderen (plaatsvervulling). Dit komt neer op elk 3/16 van de nalatenschap.

22 Erven in derde orde 1/4 1/4 Oma Opa Oma Opa Vader 1/2 Moeder Toon Figuur 10: Kloving Toon laat geen rechtstreekse afstammelingen, noch broers of zussen in leven na. De verdeling gebeurt alsvolgt via kloving. Hierbij gaat 1/2 van de nalatenschap naar de vaderlijke lijn en 1/2 naar de moederlijke lijn. Doordat de moeder al overleden is, wordt haar deel gelijk verdeeld onder haar naaste verwanten. In dit geval tussen de grootouders van Toon langs moeders kant.

23 21 Het wettelijk erfrecht brengt complexe situaties met zich mee. De hamvraag is: stel dat ik kom te overlijden, naar wie zal mijn nalatenschap gaan en naar wie wil ik dat mijn nalatenschap gaat? De antwoorden zullen in vele gevallen niet gelijk zijn alsook wordt er graag een persoon bevoordeeld. Dit is niet mogelijk via het wettelijk erfrecht en vermogensplanning geeft hierbij ruime keuzes aan alternatieven. Volgende, heel tijdsgebonden situatie, toont aan dat zonder vermogensplanning er wel degelijk problemen kunnen ontstaan. Situatie: Jef heeft kort na zijn geboorte zijn moeder verloren. Na enkele jaren komt zijn vader een nieuwe liefde tegen waarmee hij een kindje krijgt, de halfzus van Jef. Jef kan absoluut niet door één deur met zijn halfzus. Rond de 15 de verjaardag van Jef, overlijdt zijn vader aan een chronische ziekte. Jef wordt sindsdien opgevangen door zijn grootmoeder. Bovendien verdwijnt alle contact met zijn halfzus. Zijn grootmoeder beheert mee het vermogen van Jef zodat er voldoende is om later te studeren. Jef studeert jaren later met glans af en vindt een goedbetaalde job. Op zijn 30 ste overlijdt hij jammer genoeg in een auto- ongeval. Stamboom: Grootmoeder r 1 e echtgenote Vader 2 e echtgenote Jef Halfzus Figuur 11: Erfrecht halfzus Doordat Jef geen kinderen en/of kleinkinderen nalaat, is de eerste orde volledig uitgeput. De nalatenschap zal verdeeld worden in de tweede orde, zijn halfzus. De halfzus is namelijk ook een bloedverwante van Jef. Ondanks dat de grootmoeder hem onderhield, heeft zij geen enkel recht op een deel van de nalatenschap volgens het wettelijk erfrecht. De volledige 100% zal gaan naar zijn halfzus. Om dit te vermijden had Jef beter aan vermogensplanning gedaan.

24 Het wettelijk erfrecht van de partner Naast de bloedverwanten wordt er ook rekening gehouden met de wettelijke partner. Sinds 14 mei 1981 wordt de langstlevende echtgenoot beschouwd als een wettelijke erfgenaam. Deze partner valt onder een eigen specifieke wetgeving waarbij het huwelijksstelsel of het samenwoningsstelsel, bepaalt welk gedeelte van het vermogen in de nalatenschap valt en welk gedeelte van dit nalatenschap, toekomt aan de langstlevende partner. De wettelijke samenwonende partner behoorde niet tot deze categorie maar kan ook sinds 18 mei 2007 genieten van een beschermd deel. De erfenis komt niet steeds in volle eigendom toe. Er bestaan drie verschillende vormen: Volle eigendom: volledige eigenaar van de goederen zonder beperkingen Naakte eigendom: eigenaar maar met beperkingen Vruchtgebruik: recht geniet om van het goed gebruik te maken en er eventuele inkomsten uit te verwerven 5 Er bestaan in onze samenleving drie huwelijksvermogensstelsels. Elk van deze stelsels hebben een grote invloed op wat al dan niet in de nalatenschap valt Wettelijk stelsel Indien de gehuwden geen speciale regeling treffen bij hun huwelijk, zijn ze gehuwd volgens het wettelijk stelsel. Hierbij is er spraken van drie vermogens: E.V. vrouw (Eigen Vermogen) G.V. (Gemeenschappelijk Vermogen) E.V. man (Eigen Vermogen) Nalatenschap bij overlijden van de vrouw Figuur 12: Nalatenschap bij het wettelijk stelsel De twee kleine cirkels weerspiegelen het E.V. Deze omvatten de goederen in bezit van voor het huwelijk en eventuele schenkingen of erfenissen verkregen voor of tijdens het huwelijk 6. Het E.V. moet wel aangetoond kunnen worden. Het is daarom niet aangewezen om dit op een gezamenlijke rekening te plaatsen. Zo wordt het namelijk moeilijker om te bewijzen dat dit E.V. is of al dan niet toebehoort aan het G.V. De grote cirkel in het midden staat voor het G.V. Dit zijn alle goederen die aangewend worden Art B.W, Art B.W en Art B.W

25 23 gedurende het huwelijk. Alsook beroepsinkomsten en zelfs de groepsverzekering wordt hieronder verstaan 7. De nalatenschap bij het wettelijk stelsel bestaat uit het E.V. van de overledene, alsook de helft van het G.V Gehuwd met kinderen De langstlevende partner erft het vruchtgebruik van de nalatenschap en de afstammelingen erven de naakte eigendom. Bij onroerende goederen (O.G.) (bv. gezinswoning) betekent het vruchtgebruik, het recht om de woning te bewonen of verhuren. De eventuele verhuurinkomsten komen toe aan de vruchtgebruiker. Bij roerende goederen (R.G.) (bv. geld) betekent dit het recht op de intresten Gehuwd zonder kinderen De langstlevende partner erft het G.V. in volle eigendom. Het E.V. erft de langstlevende partner in vruchtgebruik indien er nog andere erfgenamen zijn. Indien deze ook ontbreken, in volle eigendom Scheiding van goederen Dit huwelijksstelsel bevat twee vermogens. Het koppel heeft geen G.V. al zijn er wel onverdeelde goederen, zoals rekeningen op naam van zowel de man als de vrouw. Hierbij is elke partij voor de helft eigenaar. E.V.: vrouw E.V.: man Nalatenschap bij overlijden van de vrouw Figuur 13: Nalatenschap bij scheiding van goederen De nalatenschap bestaat uit het E.V. van de overledene Gehuwd met kinderen Indien de overledene kinderen nalaat, erven zij de naakte eigendom van het E.V. van de overledene. De langstlevende partner erft het vruchtgebruik Gehuwd zonder kinderen De langstlevende partner erft de nalatenschap in volle eigendom indien er geen ander erfgerechtigde zijn en in vruchtgebruik mochten deze wel aanwezig zijn. 7 Art B.W