Dossier successieplanning en vermogensoverdracht

Transcriptie

1 Dossier successieplanning en vermogensoverdracht ARGENTA BANK- EN VERZEKERINGSGROEP NV, BELGIËLEI 49-53, 2018 ANTWERPEN

2 2/ Colofon Antwerpen, 9 december 2013 Verantwoordelijk uitgever: Anne Coppens, Belgiëlei 49-53, 2018 Antwerpen

3 3/35 Inhoud DOSSIER Successieplanning en vermogensoverdracht Het wettelijk erfrecht en het reservatair erfdeel Algemene regels van het wettelijk erfrecht De orde van erfgenamen De graad van erfgenamen Plaatsvervulling Kloving Het erfrecht bij adoptie Wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot Verdeling bij overlijden Omzetting van vruchtgebruik in volle eigendom Waarde van vruchtgebruik Bij omzetting van vruchtgebruik Bij erfenis Het wettelijk erfrecht van samenwonende partners Wettelijk erfrecht van wettelijk samenwonende partners Wettelijk erfrecht van feitelijk samenwonende partners De reservataire erfgenamen en hun wettelijke reserve De reserve De reservataire erfgenamen Reservatair erfdeel van de afstammelingen Reservatair erfdeel van de ascendenten Reservatair erfdeel van de LLE Huwelijksvermogensrecht Algemeen Wettelijk stelsel Wanneer is dit stelsel van toepassing? Verschillende vermogens Het stelsel van scheiding van goederen Wanneer is dit stelsel van toepassing? Verschillende vermogens Stelsel van algehele gemeenschap Wanneer is dit stelsel van toepassing? Verschillende vermogens...14

4 4/ Samenlevingsovereenkomsten Algemeen Feitelijk samenwonende partners Wettelijk samenwonende partners Levensverzekeringen Algemeen Verschillende partijen Voordelen van een levensverzekering Uitkering bij leven aan de begunstigde bij leven Uitkering bij overlijden aan de begunstigde bij overlijden De levensverzekering als instrument voor successieplanning Schenkingen een theoretisch kader De vormvereisten van een schenking Verschillende vormen van schenkingen Rechtstreekse schenking Onrechtstreekse schenking Schriftelijk bewijs van de schenking Schenking via een notariële akte Handgift en onrechtstreekse schenking Registratie van de schenking Schenking via een notariële akte Onrechtstreekse schenking en handgift Wat te doen bij een erfenis? Hoe geeft u de nalatenschap aan? Welke termijn is van toepassing? Wat moet u opnemen in de aangifte? Waar moet ik de aangifte indienen? Kan een erfenis ook schulden bevatten? Aanvaarden van de nalatenschap Verwerpen van de nalatenschap Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving Wat kost het om te erven? Tarieven Vlaams Gewest Tarieven Waals Gewest...26

5 5/ Tarieven Brussels Hoofdstedelijk Gewest Wat doe ik bij conflicten? Wat moet ik regelen bij een uitvaart? De wettelijke erfopvolging Het erfeniswoordenboek...30

6 6/ DOSSIER Successieplanning en vermogensoverdracht Successieplanning/vermogensoverdracht is een hot item. Er zijn tal van redenen waarom u aan successieplanning zou kunnen doen: u wil beschermen wie u lief heeft; u wil ervoor zorgen dat uw erfgenamen bij uw overlijden niet te veel successierechten moeten betalen; u wil uw vermogen beschermen; u wil geen ruzie tussen uw erfgenamen als u er niet meer bent; Mensen zijn vaak, al dan niet onbewust, bezig met successieplanning. Denk maar aan het afsluiten van een huwelijks- of samenlevingscontract, het afsluiten van een levensverzekering, U maakt op dat moment al keuzes. Maar vaak wijzigt uw situatie nadien: uw wensen veranderen, uw vermogen wijzigt, uw relatie verandert, u krijgt kinderen, Successieplanning is echter niet voor iedereen nodig of nuttig. Soms zijn de stappen die u (onbewust) zette (het afsluiten van een huwelijks- of samenlevingscontract, de geboorte van een kind, ) voldoende om uw erfgenamen te beschermen.

7 7/35 1. Het wettelijk erfrecht en het reservatair erfdeel Als een erflater overlijdt en hij geen testament heeft opgemaakt, is het wettelijk erfrecht van toepassing. De wet bepaalt dan aan wie de nalatenschap toekomt en in welke volgorde. 1.1 Algemene regels van het wettelijk erfrecht De orde van erfgenamen De orde bepaalt de groep bloedverwanten die tot de nalatenschap komt. Orde Wie? Voorbeeld Eerste orde Afstammelingen van de erflater, d.i. alle bloedverwanten in neerdalende lijn Tweede orde Derde orde Vierde orde Bevoorrechte zijverwanten en ascendenten Ascendenten, d.i. alle bloedverwanten in opgaande lijn Overige zijverwanten, d.i. alle bloedverwanten in zijlijn tot de 4 e graad (andere dan broers en zussen) Kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, (Half)broers en (half)zussen en hun afstammelingen Ouders als er nog broers en zussen zijn Ouders (als broers en zussen niet tot de nalatenschap komen) Grootouders en overgrootouders ooms en tantes grootooms en tantes gewone zijverwanten en afstammelingen tot de 4 e graad Principes Een lagere orde sluit een hogere orde uit. Als bijvoorbeeld de eerste orde tot de nalatenschap komt, worden de tweede, derde, orde uitgesloten. De langstlevende echtgenoot of samenwonende partner is geen bloedverwant. Hij wordt niet opgenomen bij de orden van erfgenamen. De langstlevende echtgenoot is wel een wettige en volwaardig beschermde erfgenaam.(de wettelijk samenwonende partner is een beperkt beschermde erfgenaam. a) Eerste orde Alle afstammelingen in neerdalende lijn ontvangen de volledige nalatenschap in gelijke delen. Als er kinderen en kleinkinderen tot de nalatenschap komen (d.i. eerste orde), zal de nalatenschap verdeeld worden onder de kinderen als ze in leven zijn. De kleinkinderen behoren immers tot een hogere graad en komen in dit opzicht niet automatisch tot de nalatenschap. b) Tweede orde Als er geen ouders tot de nalatenschap komen, wordt de nalatenschap gelijk verdeeld onder de aanwezige partijen van de tweede orde, d.i. (half)broers, (half)zussen of hun afstammelingen. Als er wel ouders tot de nalatenschap komen in de tweede graad, ontvangen zij elk 1/4 van de nalatenschap. Het overige deel wordt verdeeld onder (half)broers, (half)zussen of hun afstammelingen, in gelijke delen.

8 8/ Als zowel broers en zussen als halfbroers en halfzussen samen tot de nalatenschap komen, wordt kloving toegepast. c) De derde orde Vanaf de verdeling van de nalatenschap in de derde orde is er sprake van kloving. d) De vierde orde Ook hier is er sprake van kloving De graad van erfgenamen Niet alle leden van dezelfde orde zullen ook effectief erven. Enkel de personen die in graad het dichtst tot de erflater staan, zullen erven. De graad is de afstand tussen bloedverwanten, d.i. de afstand die bestaat tussen de erflater en de erfgenaam. Principes De graad wordt bepaald door de optelling van generaties. o In rechte lijn zijn er evenveel graden als generaties. Tussen ouders en kinderen is er één generatie, d.i. eerste graad. Tussen grootouders en kinderen zijn er twee generaties, d.i. tweede graad. o In zijlijn keert men terug tot de gemeenschappelijke stamouder om de graad te bepalen. Men telt de generaties tussen de erfgenaam en de gemeenschappelijke stamouder en vervolgens de generaties in dalende lijn tot de erflater. Tussen een neef en zijn tante zijn er drie generaties, d.i. derde graad. Een persoon die dichter staat in graad sluit de persoon die verder staat in graad uit. Een erfgenaam die verder staat dan de vierde graad kan niet rechtstreeks erven, maar enkel via plaatsvervulling Plaatsvervulling Als een van de erfgenamen overleden is, is het mogelijk dat de afstammelingen van deze vooroverledene de plaats van deze vooroverledene innemen, ook al staan ze verder af van de erflater dan de vooroverledene. Hieronder vindt u de belangrijkste principes met betrekking tot de plaatsvervulling: Plaatsvervulling kan alleen ten voordele van afstammelingen van een vooroverleden erfgenaam die behoort tot een van de volgende categorieën: o kind, o broer of zus, o oom of tante. Plaatsvervulling gebeurt bij staken. Dit betekent dat de plaatsvervullende erfgenamen het deel van de vooroverledene onder elkaar zullen verdelen. Plaatsvervulling is mogelijk: o in de 1 e orde (in rechte neerdalende lijn): alle afstammelingen; o in de 2 e orde (in de zijlijn): alle afstammelingen van broers en zussen; o in de 4 e orde (in de zijlijn): alle afstammelingen van ooms en tantes. Plaatsvervulling is onmogelijk: o in de 3 e orde (in opgaande lijn). Zo zullen grootouders of overgrootouders nooit door plaatsvervulling tot de nalatenschap komen als hun kind vooroverleden is.

9 9/35 o in de zijlijn: anders dan in de genoemde gevallen. Er is dus geen plaatsvervulling ten voordele van afstammelingen van zijverwanten in de 4 e graad (dus niet voor afstammelingen van neven en nichten) Kloving Kloving wordt in principe toegepast bij de verdeling vanaf de derde orde. Wanneer de erflater noch afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, ) noch broers en zussen (en hun afstammelingen) nalaat, wordt er geërfd vanaf de derde orde en wordt de nalatenschap in twee gelijke delen gekloofd, een deel langs de bloedverwanten van de vaderlijke lijn en een deel langs de bloedverwanten van de moederlijke lijn Het erfrecht bij adoptie Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen volle adoptie en gewone adoptie. Volle adoptie o Enkel mogelijk voor minderjarigen. o Erfrecht van de geadopteerde: het geadopteerde kind krijgt dezelfde erfaanspraken als de andere afstammelingen, zowel ten opzichte van de adoptant als ten opzichte van de familie van de adoptant. o Overlijden van de geadopteerde: het geadopteerde kind behoort niet meer tot de oorspronkelijke familie en maakt volledig deel uit van de familie van de adoptant. De oorspronkelijke familie heeft bijgevolg geen aanspraak meer op de nalatenschap van de geadopteerde. o Volle adoptie kan niet herroepen worden. Gewone adoptie o Mogelijk voor minderjarigen en voor meerderjarigen. o Erfrecht van de geadopteerde: o De geadopteerde blijft tot zijn oorspronkelijke familie behoren. Hij behoudt de erfaanspraken in zijn familie. o De geadopteerde wordt erfgenaam van de adoptant, maar niet van de familie van de adoptant. o Overlijden van de geadopteerde: o Als het geadopteerde kind overlijdt zonder afstammelingen (en er is geen testament): dan volgt er een gelijke verdeling van de nalatenschap tussen de adoptant en de oorspronkelijke familie. o Het reservatair erfdeel van de ascendenten vervalt. o Gewone adoptie kan herroepen worden. 1.2 Wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot De langstlevende echtgenoot (LLE) is geen bloedverwant van de erflater, maar zal toch van hem erven. De langstlevende echtgenoot sluit de andere bloedverwanten niet uit, maar wordt onder hen opgenomen. Er zijn twee belangrijke criteria van toepassing bij het bepalen van het wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot: Eerst kijkt men naar de mede-erfgenamen van de langstlevende echtgenoot. Daarna moet men nagaan tot wel vermogen de goederen uit de nalatenschap behoren.

10 10/ Verdeling bij overlijden Het erfrecht van de langstlevende echtgenoot wordt in grote mate beïnvloed door de aan- of afwezigheid van bloedverwanten van de erflater. Daarbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen afstammelingen of andere bloedverwanten. Er zijn 3 situatie mogelijk: Wat krijgt de LLE? Wat krijgen de erfgenamen? Er zijn afstammelingen Vruchtgebruik op de helft van het gemeenschappelijk vermogen (de andere helft behoorde hem al toe in volle eigendom) * Vruchtgebruik op de eigen goederen van de erflater Blote eigendom van de helft van het gemeenschappelijk vermogen * Blote eigendom van de eigen goederen van de erflater Er zijn andere erfgenamen dan afstammelingen Volle eigendom van de helft van het gemeenschappelijk vermogen * (de andere helft behoorde hem al toe in volle eigendom). Vruchtgebruik op de eigen goederen van de erflater Blote eigendom van de eigen goederen van de overledene Er zijn geen andere erfgenamen Volle eigendom van de volledige nalatenschap * Enkel in geval van een huwelijk volgens het wettelijk stelsel of een huwelijkscontract waarbij een gemeenschap werd bepaald Omzetting van vruchtgebruik in volle eigendom De vruchtgebruiker (in dit geval de langstlevende echtgenoot) kan vragen aan de blote eigenaars (de kinderen) dat het vruchtgebruik omgezet wordt in een bedrag (in volle eigendom) of een rente. Als de blote eigenaar niet akkoord gaat, kan de omzetting gevraagd worden via gerechtelijke procedure. Blote eigenaars kunnen enkel de omzetting van vruchtgebruik eisen over goederen uit een nalatenschap, met uitzondering van de gezinswoning en de huisraad. / Waarde van vruchtgebruik Vruchtgebruik heeft een 'venale' waarde (of verkoopwaarde). De vruchtgebruiker kan immers gedurende een bepaalde tijd opbrengsten genieten. Er bestaan twee berekeningswijzen van vruchtgebruik: een voor de berekening bij omzetting van het vruchtgebruik en een voor de berekening van de successierechten Bij omzetting van vruchtgebruik Bij omzetting van vruchtgebruik, bijvoorbeeld bij de verkoop van een huis waarop vruchtgebruik rust, wordt de waarde van het vruchtgebruik berekend op basis van de levensverwachting en het geslacht van de vruchtgebruiker en van de opbrengst van het eigendom. Deze waarde wordt berekend en regelmatig bijgewerkt in sterftetabellen, opgemaakt door actuarissen.

11 11/ Bij erfenis Bij erfenis wordt de waarde van het vruchtgebruik berekend volgens artikel 21 van het Wetboek van Successierechten, afhankelijk van de leeftijd van de vruchtgebruiker. Wanneer een huis bijvoorbeeld in volle eigendom een waarde heeft van euro en de vruchtgebruiker 63 jaar oud is op het ogenblik van het overlijden, is de waarde van het vruchtgebruik 38 % van de volle eigendom of euro. Op dit bedrag zal de vruchtgebruiker dan successierechten betalen. 1.3 Het wettelijk erfrecht van samenwonende partners Wettelijk erfrecht van wettelijk samenwonende partners De langstlevende wettelijk samenwonende partner verkrijgt het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. De blote eigendom van deze goederen komen toe aan de wettelijke erfgenamen. Ook de andere goederen komen toe aan de wettelijke erfgenamen, tenzij er een testament werd opgemaakt ten gunste van de partner Wettelijk erfrecht van feitelijk samenwonende partners Ongehuwd samenwonenden die louter feitelijk samenwonen, erven niet automatisch van elkaar. Andere beschermingsmaatregelen zullen nodig zijn. 1.4 De reservataire erfgenamen en hun wettelijke reserve De reserve Bij de verdeling van de nalatenschap moet er rekening worden gehouden met het reservatair erfdeel van de reservataire erfgenamen. Dit is het deel waarop de erfgenamen in ieder geval recht hebben en dat hen niet kan worden ontzegd. Het deel dat overblijft (het beschikbare deel) is het deel waarover de erflater vrij mag beschikken. De 'reserve' wordt niet gewoon op de nalatenschap berekend maar wel op de zogenaamde 'fictieve massa'. Dat is de nalatenschap, na betaling van de schulden, vermeerderd met bepaalde schenkingen die de overledene bij leven heeft gedaan De reservataire erfgenamen De reservataire erfgenamen zijn: In de eerste plaats de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, ) als zij tot de nalatenschap komen. De ascendenten als zij tot de nalatenschap komen. Als zij niet tot de nalatenschap komen, hebben de ascendenten geen reserve. De langstlevende echtgenoot. De langstlevende, feitelijk of wettelijk samenwonende partner heeft geen reservataire bescherming Reservatair erfdeel van de afstammelingen De reserve van de afstammelingen wordt bepaald door het aantal kinderen.

12 12/ Als kleinkinderen tot de nalatenschap komen dankzij de plaatsvervulling, dan nemen zij de plaats in van hun vooroverleden ouder. Het deel van de overleden ouder wordt dan verdeeld onder al diens kinderen. Deze reserve kan de afstammelingen nooit ontnomen worden. Aantal kinderen Reservatair deel voor de kinderen samen Beschikbaar deel 1 kind 1/2 1/2 2 kinderen 2/3 1/3 3 kinderen 3/4 1/ Reservatair erfdeel van de ascendenten Ascendenten zijn slechts reservataire erfgenamen als er geen afstammelingen, geen echtgenote of geen wettelijk samenwonende partner zijn. In deze gevallen kan men de ascendenten hun reserve niet ontnemen. Is er een samenloop tussen ascendenten en een langstlevende echtgenoot of echtgenote of wettelijk samenwonende partner, dan mag de volledige nalatenschap toegewezen worden aan deze laatste, zodat de reserve van de ascendenten volledig teniet wordt gedaan. De ouders kunnen echter bij behoeftigheid een vordering tot onderhoud instellen tegen de langstlevende ten belope van de gemiste reserve. Aantal ascendenten Reservatair deel Beschikbaar deel 1 ascendent 1/4 3/4 2 ascendenten 1/2 1/ Reservatair erfdeel van de LLE Het reservatair erfdeel van de LLE bestaat uit: o het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap (d.i. de abstracte reserve), o het vruchtgebruik op de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad (d.i. de concrete reserve), ook als de waarde hiervan de waarde van de helft van de nalatenschap overtreft. In tegenstelling tot de reserves van de afstammelingen en de ascendenten kan de reserve van de langstlevende echtgenoot wel worden beperkt of ontnomen als er voldaan is aan een aantal voorwaarden. o Als een van de twee partners kinderen heeft van voor het huwelijk of uit een vorige relatie, kan de LLE in het huwelijkscontract afstand doen van het wettelijk erfrecht en van de reserve. o In geval van een feitelijke scheiding als: De LLE onterfd werd via een testament, EN de echtgenoten op de dag van het overlijden sinds meer dan zes maand feitelijk gescheiden leefden, EN als de erflater, voor zijn overlijden, bij een gerechtelijke akte als eiser of verweerder een afzonderlijk verblijf had gevorderd, EN voor zover de echtgenoten na die akte niet opnieuw zijn gaan samenwonen. Als de LLE samen met de kinderen tot de nalatenschap komt en het erfdeel van de LLE beperkt wordt tot de reserve, bedraagt het reservatair erfdeel als volgt:

13 13/35 2 Huwelijksvermogensrecht 2.1 Algemeen Op het ogenblik dat twee mensen met elkaar trouwen, beloven zij met elkaar lief en leed te zullen delen. Maar naast lief en leed zullen ze ook bezittingen verkrijgen, schulden aangaan, goederen kopen en erven, een inkomen verwerven... Het zal allemaal op een bepaalde manier tussen hen verdeeld worden. Er zijn regels die bepalen welk goed van wie is: of het van beide echtgenoten gemeenschappelijk of onverdeeld is, of van een echtgenoot alleen. Dat wordt bepaald door het huwelijksvermogensstelsel. Door te kiezen voor een bepaald stelsel doet men al aan successieplanning. 2.2 Wettelijk stelsel Wanneer is dit stelsel van toepassing? Bij gebrek aan een huwelijkscontract is het wettelijk stelsel (scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten) automatisch van toepassing. Echtgenoten kunnen via een huwelijkscontract ook expliciet kiezen voor dit stelsel en ten aanzien van dit stelsel ook bijzondere contractuele afspraken vastleggen Verschillende vermogens De goederen van de echtgenoten worden ingedeeld in drie vermogens. Vermogen echtgenoot 1 Vermogen echtgenoot 2 Eigen vermogen echtgenoot 1 Gemeenschappelijk vermogen Eigen vermogen echtgenoot 2 a) Het gemeenschappelijk vermogen Beroepsinkomsten (lonen, wedden, werkloosheidsuitkeringen, ). Vruchten, inkomsten en interesten uit eigen goederen (huurgelden van een eigen woning, interesten van beleggingen die een van de echtgenoten al bezat voor het huwelijk, ). Goederen geschonken aan beide echtgenoten samen. Alle goederen waarvan niet bewezen kan worden dat zij eigen zijn. b) Het eigen vermogen van echtgenoot 1 Goederen die aan echtgenoot 1 toebehoren voor het huwelijk. Goederen die echtgenoot 1 tijdens het huwelijk verkrijgt door schenking, erfenis of testament. c) Het eigen vermogen van echtgenoot 2 Goederen die aan echtgenoot 2 toebehoren voor het huwelijk.

14 14/ Goederen die echtgenoot 2 tijdens het huwelijk verkrijgt door schenking, erfenis of testament. 2.3 Het stelsel van scheiding van goederen Wanneer is dit stelsel van toepassing? Via een voor de notaris verleden huwelijkscontract kunnen de echtgenoten beslissen om de wettelijke regels niet te volgen en bijvoorbeeld een huwelijkscontract Scheiding van goederen af te sluiten Verschillende vermogens Vermogen echtgenoot 1 Vermogen echtgenoot 2 Eigen vermogen echtgenoot 1 Eigen vermogen echtgenoot 2 Hier bestaat in principe geen gemeenschappelijk vermogen. Dit wil niet zeggen dat echtgenoten die met scheiding van goederen getrouwd zijn, niets samen kunnen bezitten. De goederen die ze samen hebben, zijn echter niet gemeenschappelijk, ze zijn wel onverdeeld. Wanneer de echtgenoten bijvoorbeeld samen een goed kopen, is de eigendom ervan verdeeld, in principe in een 50/50-verhouding (tenzij er in de koopakte een andere verdeling is bepaald). Alle goederen waarvan niet bewezen is dat ze het bezit zijn van een van de echtgenoten, behoren in onverdeeldheid toe aan beide echtgenoten. Ook als er gekozen wordt voor een scheiding van goederen (en dus scheiding van aanwinsten) kan er toch bepaald worden dat bepaalde goederen gemeenschappelijk zijn. Men creëert dan een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen waar dan bijvoorbeeld een auto, een onroerend goed, een gemeenschappelijke spaarrekening of effectenportefeuille wordt ingebracht. Voor die beperkte gemeenschap gelden dezelfde regels en mogelijkheden als voor het gemeenschappelijk vermogen in een stelsel met gemeenschap. 2.4 Stelsel van algehele gemeenschap Wanneer is dit stelsel van toepassing? Via een voor de notaris verleden huwelijkscontract kunnen de echtgenoten beslissen om de wettelijke regels niet te volgen en bijvoorbeeld een huwelijkscontract Algehele gemeenschap af te sluiten Verschillende vermogens Gemeenschappelijk vermogen

15 15/35 Alle goederen zijn gemeenschappelijk (ongeacht de manier waarop de goederen werden verkregen). Bij ontbinding van het stelsel (echtscheiding of overlijden) zal alles verdeeld worden.

16 16/ Samenlevingsovereenkomsten 3.1 Algemeen Als samenwonende partners een veilige regeling wensen m.b.t. de verdeling van hun vermogen bij de beëindiging van de samenwoning of het overlijden, doen ze er goed aan om vooraf een samenlevingscontract op te stellen. Dit is een overeenkomst waarin samenwonende of toekomstig samenwonende partners afspraken maken over de manier waarop ze hun samenwoning regelen en over wat er gebeurt als deze samenwoning ten einde komt. 3.2 Feitelijk samenwonende partners Wil men graag dat de overblijvende partner erft, dan moet men een testament opstellen waarbij rekening moet worden gehouden met de wettelijke reserve die kinderen of ouders (enkel als er geen kinderen zijn) hebben in de nalatenschap van hun ouder, respectievelijk kind. De notaris zal adviseren hoe deze reservataire aanspraken kunnen worden verzoend met de bescherming van de langstlevende partner, en dit bijvoorbeeld via een beding van aanwas in volle eigendom of vruchtgebruik. Een beding van aanwas is een techniek die kan worden gebruikt voor zowel roerende als onroerende goederen die in onverdeeldheid zijn. Het beding houdt in dat het aandeel van de eerststervende in een onverdeeld goed aanwast bij het deel van de langstlevende, onder de opschortende voorwaarde van overlijden. Samenwonenden kunnen ermee bepalen dat de roerende goederen die hen in onverdeeldheid toebehoren of de onroerende goederen die ze samen aankopen, bij overlijden van een van hen toekomen aan de langstlevende. Het beding van aanwas heeft tot gevolg dat de reservataire erfgenamen niet onmiddellijk aanspraak kunnen maken op hun reservataire deel bij overlijden van de eerste partner. Zij zullen hun aanspraken slechts kunnen laten gelden bij overlijden van de langstlevende partner. 3.3 Wettelijk samenwonende partners Wettelijk samenwonenden (d.i. samenwonenden die een verklaring hebben afgelegd voor de ambtenaar van de burgerlijke stand) daarentegen erven wel automatisch van elkaar, zonder dat er een testament nodig is. Zij hebben echter slechts een beperkt erfrecht. Het erfrecht is namelijk beperkt tot het vruchtgebruik (niet de volle eigendom) van de woning die het koppel bewoonde (gezinswoning) en van de huisraad die zich erin bevond. Als het niet de bedoeling is om het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad tussen elkaar te laten vererven, volstaat het een testament op te maken. Zo kan de vooroverleden wettelijk samenwonende zijn langstlevende partner onterven ten voordele van zijn erfgenamen, ook zonder dat zijn partner dat weet. Als de wettelijk samenwonenden willen dat zij meer erven dan dit vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad, moeten zij hoe dan ook een testament of een beding van aanwas opmaken, zelfs als de wettelijk samenwonende de enige erfgenaam is. Voor meer informatie over deze mogelijkheden raden wij aan dat u een notaris raadpleegt.

17 17/35 4 Levensverzekeringen Een schenking wordt vaak (te snel) naar voor geschoven als het tovermiddel voor vermogensoverdracht. Stel u echter altijd de vraag of een schenking wel de geschikte oplossing is voor uw situatie! Door een schenking doet u immers definitief afstand van (een deel van) uw vermogen. Dat houdt soms risico s in. Het is namelijk mogelijk dat u vandaag een schenking doet aan uw zoon en nadien vaststelt dat de geschonken geldsom op een andere manier werd aangewend danu zich had voorgesteld. Dit kan gedeeltelijk opgevangen worden door de juiste voorwaarden te koppelen aan de schenking maar u moet zich ook de vraag stellen of uw zoon het geld al onmiddellijk nodig heeft. En misschien leent uw vermogen zich momenteel nog niet tot een gedeeltelijke overdracht naar uw zoon. Als er geen dringende redenen zijn om nu al definitief afstand te doen van (een deel van) het opgebouwde kapitaal, kan een uitgestelde overdracht via begunstiging van een levensverzekering een interessant alternatief zijn. 4.1 Algemeen Verschillende partijen Een levensverzekering is in eerste instantie bedoeld om het leven en/of het overlijden van iemand te verzekeren, maar komt altijd meer voor onder de vorm van een beleggingsverzekering. Een levensverzekering is een contract waarbij verschillende partijen betrokken zijn. Verzekeraar Dit is de instelling waar de verzekeringnemer de levensverzekering onderschrijft en die de levensverzekering op de einddatum of bij het overlijden van de verzekerde uitbetaalt. Verzekeringnemer Dit is de persoon die de levensverzekering afsluit en op naam van wie het contract wordt opgemaakt. Verzekerde Dit is de persoon op wie het risico van de verzekering rust. Als hij op de einddatum nog in leven is of voor de einddatum overlijdt, wordt de verzekering uitgekeerd. Begunstigde bij leven Dit is de persoon aan wie de verzekering wordt uitgekeerd als de verzekerde op de einddatum nog in leven is. Begunstigde bij overlijden Dit is de persoon aan wie de verzekering wordt uitgekeerd als de verzekerde voor de einddatum overlijdt. De uitkering van een levensverzekering is dus afhankelijk van de levensduur van de verzekerde Voordelen van een levensverzekering Via een levensverzekering kan de verzekeringnemer een of meerdere begunstigden bevoordelen, maar behoudt hij toch de nodige controle op zijn eigen gelden. Hij kan zijn polis afkopen, een andere begunstigde aanwijzen, De levensverzekering laat toe om de overdracht van zijn vermogen bij overlijden en de daaraan verbonden successierechten te

18 18/ optimaliseren én toch zelf nog over voldoende financiële reserve te beschikken. De verzekeringnemer behoudt de nodige controle over zijn eigen gelden zolang de verzekerde gebeurtenis zich niet voordoet. Er gebeurt dus geen onmiddellijke afstand van het vermogen, wat bij een schenking wel het geval is Uitkering bij leven aan de begunstigde bij leven Als de verzekerde op de einddatum van de levensverzekering nog in leven is, wordt de reserve op de einddatum uitgekeerd aan de begunstigde bij leven Uitkering bij overlijden aan de begunstigde bij overlijden Als de verzekerde voor de einddatum van de levensverzekering overlijdt, wordt de reserve op het moment van het overlijden uitgekeerd aan de begunstigde bij overlijden. Dankzij de levensverzekering is er dus sprake van een uitgestelde vermogensoverdracht De levensverzekering als instrument voor successieplanning Hoe meer begunstigden de verzekeringnemer aanduidt, hoe minder successierechten er per begunstigde verschuldigd zullen zijn. Een eenvoudige en goedkope manier van successieplanning bestaat erin de kinderen als begunstigde bij overlijden aan te duiden. Een mogelijk alternatief bestaat erin de echtgenoot samen met de kinderen als begunstigde aan te duiden. De successierechten zullen dan verminderen, omdat de uitkering verdeeld wordt over de echtgenoot en de kinderen (en elk deel afzonderlijk in een lagere schijf valt dan het totaalbedrag op basis van de progressieve tarieven van successierechten). Houd er wel rekening mee dat in een dergelijk geval het overlijdenskapitaal niet in de nalatenschap terechtkomt (waarbij de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik krijgt en de kinderen de naakte eigendom zoals bij het wettelijk erfrecht). In dit geval komt de helft van het overlijdenskapitaal in volle eigendom toe aan de langstlevende echtgenoot en de andere helft in volle eigendom aan de kinderen. Het speelt hierbij geen rol of er 1, 2, 3 of meer kinderen zijn. De kinderen krijgen de helft die dan in gelijke delen wordt verdeeld naargelang hun aantal. Haasje-over spelen en de kleinkinderen betrekken in de successieplanning doet ook fors besparen op successierechten (d.i. de zogenaamde generation skipping ). Houd er wel rekening mee dat de kinderen van de overledene een beschermd erfdeel hebben. Gebruik deze techniek alleen met het vrij beschikbare deel van het vermogen of bespreek uw plannen op voorhand met uw kinderen.

19 19/35 5 Schenkingen een theoretisch kader Als iemand een vermogenselement wil overdragen ten voordele van iemand anders, spreken we in de volksmond over schenkingen. De term schenkingen kan echter verwarring veroorzaken. In het Burgerlijk Wetboek staat immers dat een schenking aan bepaalde voorwaarden moet voldoen opdat men van een geldige schenking kan spreken. Niet alle handelingen waarbij men iets aan iemand geeft (bv via handgift of bankgift), voldoen echter automatisch aan deze voorwaarden. Voor de eenvoud gebruiken wij in de dossier de term schenking. 5.1 De vormvereisten van een schenking Om te kunnen spreken over een schenking zijn er een aantal belangrijke vereisten: Aanwezigheid van de wil om te geven Effectieve overdracht van de goederen Aanvaarding van de schenking door de begiftigde Aan een schenking kunnen vervolgens voorwaarden worden gekoppeld, zoals een beding van conventionele terugkeer of een beding van last. 5.2 Verschillende vormen van schenkingen Rechtstreekse schenking Er zijn 2 vormen van rechtstreekse schenking: een schenking via een notariële akte en een handgift. a) Schenking via een notariële akte Een schenking via een Belgische notariële schenkingsakte kan alleen door een Belgische notaris opgemaakt worden, waardoor er notariskosten en registratierechten moeten worden betaald; is een rechtstreekse schenking. Dit houdt in dat de schenking blijkt uit de rechtshandeling zelf, dus uit de notariële akte. In principe kan een schenking wettelijk gezien alleen via een notariële akte worden uitgevoerd maar in ons recht worden ook een aantal alternatieve schenkingstechnieken aanvaard, althans voor roerende goederen. In de praktijk wordt er voor roerende goederen vaak een beroep gedaan op de onrechtstreekse schenking of op een handgift, vooral met het oog op kostenbesparing. Onroerende goederen moeten altijd via een notariële akte worden geschonken. b) Handgift Een handgift is een schenking die geldig tot stand komt door de materiële overhandiging van het geschonken goed door de schenker aan de begiftigde (men spreekt ook wel van een gift van hand tot hand ); is enkel mogelijk voor lichamelijke roerende goederen, zoals geld, kasbons, obligaties en aandelen aan toonder maar ook meubelen, kunstvoorwerpen, juwelen, auto s, ; (Aandelen op naam zoals van een bvba komen niet in aanmerking voor een handgift.)

20 20/ een rechtstreekse schenking. Een rechtstreekse schenking houdt in dat de schenking blijkt uit de rechtshandeling zelf, de handgift dus, d.i. de materiële overhandiging van het geschonken goed Onrechtstreekse schenking De onrechtstreekse schenking vindt haar oorsprong in de overdracht van een goed dat uit een andere titel dan de schenkingsakte voortspruit. Uit de handeling zelf kan niet worden vastgesteld of er al dan niet sprake is van een bevoordeling (een schenking). Een bankgift is een voorbeeld van een onrechtstreekse schenking. Een bankgift gebeurt via een neutrale bankoverschrijving; uit de overschrijving zelf blijkt immers niet dat het om een schenking gaat. Men kan immers een overschrijving doen om verschillende redenen: de betaling van een aankoop, de afbetaling van een lening, Het neutrale karakter van de overschrijving is essentieel om te kunnen spreken van een onrechtstreekse schenking. De schenking zelf mag alleen onrechtstreeks blijken. Aan de hand van een document kan men wel het schenkingsinzicht (d.i. de wil om te schenken) aantonen. Het woord schenking bijvoorbeeld mag dus niet in de mededeling vermeld worden! Wordt dit toch gedaan, dan is de overschrijving niet meer neutraal en wordt de onrechtstreekse schenking beschouwd als een rechtstreekse schenking waarbij de vormvoorwaarden (notariële akte) miskend werden. Dit heeft dan tot gevolg dat de schenking nietig is. 5.3 Schriftelijk bewijs van de schenking Schenking via een notariële akte Bij een notariële schenking vormt de notariële schenkingsakte op zich het bewijs van de schenking Handgift en onrechtstreekse schenking Strikt gezien is de opmaak van een schriftelijk document niet noodzakelijk bij een handgift of bij een onrechtstreekse schenking. In de praktijk is een geschreven document echter wel aanbevolen. Waarom? Vaak wordt voor de rechtbank een jarenlange juridische strijd gevoerd omdat erfgenamen na de dood van de schenker menen dat de begunstigde van de gift de goederen niet geschonken heeft gekregen maar wel op een sluikse, onrechtmatige wijze afhandig heeft gemaakt van de overledene tijdens zijn leven. Om dit te vermijden, is het raadzaam om toch een geschreven document van de gift op te stellen. De opmaak van een geschrift is ook fiscaal van belang. Het kan toelaten te bewijzen dat de gift meer dan 3 jaar voor het overlijden plaatsvond, waardoor men geen successierechten moet betalen. Bovendien kunnen de documenten bijvoorbeeld bij een plotse ziekte van de schenker binnen 3 jaar na de gift gebruikt worden om de schenking in extremis nog te laten registreren (en zo de hogere successierechten te vermijden). Er zijn verschillende documenten mogelijk als geschreven bewijs van een schenking, zoals aangetekende brieven (intentie- en bedankingsbrief) of een pacte adjoint. De ondertekende intentiebrief wordt door de schenker aangetekend verstuurd voor de schenking wordt uitgevoerd. De pacte adjoint wordt opgemaakt en ondertekend nadat de schenking heeft plaatsgevonden.