Schenken en erven. Financiële Bescherming is ons beroep.

Transcriptie

1 Schenken en erven Financiële Bescherming is ons beroep.

2 Deze brochure werd voor het laatst bijgewerkt op 31 maart 2006 en houdt geen rekening met de eventuele wetswijzigingen na deze datum. AXA wijst elke aansprakelijkheid af ingeval deze brochure informatie bevat die onvolledig of onjuist zou zijn.

3 Vooraf Tijdens uw actieve loopbaan bent u erin geslaagd om financieel wat opzij te zetten. U hebt een financieel vermogen opgebouwd en u vraagt zich af wat daarmee zal gebeuren als u overlijdt. Financiële bescherming is ons vak: wij bieden u voor elke specifieke situatie en in iedere levensfase aangepaste financiële oplossingen aan. Uw erfopvolging regelen ligt ook in de lijn van onze wil om u een globale financiële oplossing aan te reiken. U voorbereiden op wat zal komen, is immers een manier om uw verwanten te beschermen en hen te behoeden voor de kopzorgen die hen bij een overlijden soms te wachten staan. Het biedt een antwoord op de vragen die bij uw erfgenamen zullen rijzen. Om uw nalatenschap goed te organiseren, moet u over de juiste informatie beschikken. Wie zijn uw wettelijke erfgenamen? Wat kunt u doen op het vlak van het erfrecht? Hoe doet u een schenking? Op al die vragen wilen we u duidelijke antwoorden geven aan de hand van deze praktische brochure over de erfopvolging en het successierecht. Hoe kunt u deze erfopvolging optimaal organiseren en ervoor zorgen dat ze correct verloopt: dat is het doel dat we voor ogen hebben gehouden. In deze brochure vindt u het antwoord op tal van vragen die u zich wellicht over deze materie stelt. Ze verschaft u een leidraad bij een snelle en juiste afwikkeling van uw erfopvolging. Om u te helpen, kunt u uiteraard ook terecht bij uw AXA-adviseur, die op uw specifieke vragen zal antwoorden. Aarzel zo nodig niet om uw notaris te raadplegen. En vergeet niet dat de juridische regels tegenwoordig vaak veranderen. Vooraf 1

4 1. Uw erfopvolging plannen GIDS VOOR EEN OPTIMALE VOORBEREIDING Het jargon van het erfrecht 5 Wie zijn de wettelijke erfgenamen? Algemene regels 8 De rangorde in de erfopvolging 9 De graad van verwantschap 11 De plaatsvervulling en de kloving 12 Het deel van de verschillende erfgenamen: praktische voorbeelden 13 Bijzonder geval 14 De erfrechten van de overlevende echtgenoot 14 Het vruchtgebruik, de naakte eigendom en de omzetting 16 De overlevende echtgenoot van een tweede huwelijk 17 Hoe zelf uw nalatenschap regelen? De wettelijk voorbehouden erfdelen 18 Het huwelijkscontract 19 De schenking 20 De levensverzekering 22 Het testament 26 Hoe de verdeling of de verkoop van de goederen voorkomen? 29

5 2. Een correcte regeling GIDS VOOR DE AFHANDELING VAN DE NALATENSCHAP Wat te doen in geval van overlijden? Neem contact op met de begrafenisondernemer 31 Doe aangifte van het overlijden bij de gemeente 31 Breng de werkgever, de vakbond en het kinderbijslagfonds op de hoogte 32 Breng de verzekeringsmaatschappijen en de financiële instellingen op de hoogte 32 Breng het ziekenfonds op de hoogte 33 Breng de verhuurder op de hoogte 33 Breng de pensioenkas op de hoogte 33 Breng de telefoonoperators, de post, de gas- en elektriciteitsmaatschappijen enz. op de hoogte 33 Neem contact op met de notaris en die van de 33 overledene Welke gevolgen heeft het overlijden bij de banken? Blokkeren van alle tegoeden en brandkasten 34 Vrijgave van de tegoeden 34 Vrijgave van de brandkasten 35 Bijzondere bepalingen in verband met het vrijgeven 35 De voogdij over de minderjarige kinderen 35 De nalatenschap aanvaarden of verwerpen? Het opstellen van de boedelbeschrijving 36 Zuivere aanvaarding 36 Verwerping van de nalatenschap 37 Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving 37 Fiscale aangifte van de nalatenschap Aangifte door de bank 38 Aangifte door deverzekeringsmaatschappij 38 Aangifte door de erfgenamen 39 Actief van de nalatenschap 40 Passief van de nalatenschap 40

6

7 1 UW ERFOPVOLGING GOED PLANNEN Gids voor een optimale voorbereiding Het jargon van het erfrecht Gelet op de specificiteit van het erfrecht-jargon, lijkt het ons nuttig u eerst de definitie te geven van een aantal sleutelwoorden die in deze brochure geregeld voorkomen. De erfenis of nalatenschap Dat is het geheel van goederen van de overledene; ze kan bestaan uit roerende goederen (geld, meubelen, effecten...) onroerende goederen (huis, grond...) en eventueel uit schulden die de overledene nalaat. Het wettelijk stelsel van gemeenschap van goederen Huwelijksvermogensstelsel van toepassing op echtgenoten die geen huwelijkscontract gesloten hebben. In dit type onderscheiden we: de eigen vermogens m.a.w. alle roerende en onroerende goederen die vóór het huwelijk aan één van de beide echtgenoten toebehoorden, alle goederen die tijdens het huwelijk werden verkregen door erfenis of schenking, goederen met persoonlijk karakter (bijvoorbeeld kleding, persoonlijke voorwerpen) en alle goederen die tijdens het huwelijk werden aangekocht met persoonlijk geld (waarvan kan worden aangetoond dat het verkregen werd door erfenis of schenking of dat men reeds voor het huwelijk bezat). Het eigen vermogen omvat ook de eigen schulden van elke echtgenoot. het gemeenschappelijk vermogen (= de gemeenschap) Dat wordt gevormd door de andere goederen die geen eigen goederen zijn: inkomsten uit de beroepsbezigheden van beide echtgenoten of de eventuele vervangingsinkomens (pensioen, werkloosheidsuitkering...). Daarbij dienen de goederen te worden gevoegd die met deze inkomsten werden aangekocht en de inkomsten uit eigen goederen. Verder behoort alles tot de gemeenschap waarvan niet kan worden bewezen dat het tot het eigen vermogen behoort. Het gemeenschappelijk vermogen omvat ook de gemeenschappelijke schulden. Het erfrecht Het erfrecht bepaalt niet alleen wie de erfgenamen zijn, maar legt ook hun deel in de erfenis vast. Het wordt bij overlijden automatisch toegepast, tenzij de overledene vooraf een andere regeling getroffen heeft, bijvoorbeeld door een testament, een schenking of een huwelijkscontract. We moeten een duidelijk onderscheid maken tussen het erfrecht en het successierecht, dat onder het fiscaal recht valt. De wettelijke erfgenamen De personen die volgens de wet recht hebben op een deel van de erfenis. Er zijn verschillende categorieën van erfgenamen, al naargelang van de orde van voorrang, de graad van verwantschap, de plaatsvervulling en de kloving. Het jargon van het erfrecht 5

8 Splitsing van het eigendomsrecht in het kader van een erfenis De erfgenaam kan goederen in volle eigendom of in naakte eigendom erven. Hij kan ook het vruchtgebruik van deze goederen verkrijgen: Het vruchtgebruik: de rechten van de erfgenaam blijven beperkt tot het gebruik van de goederen en de eigendom van de inkomsten voortkomende uit die goederen. Hij kan dus een huis bewonen of verhuren, maar niet verkopen. Wanneer het vruchtgebruik verband houdt met geld, heeft de erfgenaam recht op de intresten, maar niet op het kapitaal; De naakte eigendom: dit is de volle eigendom, maar zonder het vruchtgebruik: de erfgenaam wordt eigenaar van de goederen, maar heeft niet het recht ze te gebruiken of er de inkomsten van te genieten. Naast de naakte eigenaar van een goed, is er dus iemand anders die over het vruchtgebruik beschikt. Bij het overlijden van de vruchtgebruiker verwerft de erfgenaam die de naakte eigendom heeft de volle eigendom; De volle eigendom: de erfgenaam verwerft tegelijk het vruchtgebruik en de naakte eigendom van de roerende en / of onroerende goederen. Het wettelijk voorbehouden erfdeel (het reservataire gedeelte) Het gedeelte van de erfenis dat absoluut dient toe te komen aan bepaalde erfgenamen die de wet wil beschermen: de langstlevende echtgenoot, de kinderen, de kleinkinderen of, als er geen kinderen zijn, aan de ouders en de grootouders. Wat overblijft, is het beschikbare erfdeel, waarover vrij kan worden beschikt ten gunste van derden of de erfgenamen (wettelijke erfgenamen en/of erfgenamen met voorbehouden erfdeel). Het zou makkelijk zijn om die regel te omzeilen door kort vóór het overlijden schenkingen te doen. Daarom moeten de schenkingen fictief weer worden ingebracht in de nalatenschap, om de beschikbare quotiteit te bepalen. Indien nodig zal er een inkorting van de schenkingen worden doorgevoerd. Het huwelijk De echtverbintenis van twee personen voor een ambtenaar van de burgerlijke stand. De wettelijke samenwoning In de burgerlijke betekenis wordt hieronder verstaan het samenleven van twee personen die een verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd. Verwantschap is daarbij niet uitgesloten: zo kunnen twee broers of een tante en een nicht een dergelijke verklaring ondertekenen. Meer dan één wettelijke samenwoning (cumulatie) is niet mogelijk. Ook het huwelijk sluit elke samenwoning (in de wettelijke zin) uit. Op fiscaal vlak hebben het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, elk onder bepaalde voorwaarden, de toestand van de langstlevende wettelijk samenwonende partner gelijkgesteld met die van de langstlevende echtgenoot, voor wat betreft het toe te passen tarief van de successierechten (percentage, verminderingen en vrijstellingen). Uw adviseur van AXA geeft u graag een gedetailleerde documentatie van de tarieven voor schenkingen en successie per gewest. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht van deze kwestie onze tariefbrochures per gewest. 6 Het jargon van het erfrecht

9 De verwantschap Hier moet u een onderscheid maken tussen bloedverwantschap en adoptieve verwantschap: De bloedverwantschap is de band tussen personen die van elkaar afstammen (verwant in rechte lijn) of die een gemeenschappelijke stamvader hebben (verwant in de zijlijn). De adoptieve verwantschap is de wettelijke band tussen de geadopteerde en de adoptant (in geval van gewone adoptie), of tussen de geadopteerde en de adoptant en zijn bloedverwanten (in geval van volle adoptie). De erfrechten van de geadopteerde verschillen aanzienlijk al naargelang van het type van adoptie: in geval van volle adoptie treedt het kind uit zijn oorspronkelijke familie en wordt het volledig gelijkgesteld met een "bloedeigen kind" van de adoptant; in geval van gewone adoptie wordt het kind opgenomen in een nieuw gezin, maar treedt het niet uit zijn oorspronkelijke familie. Zo zal de geadopteerde in zijn oorspronkelijke familie erven volgens de regels die de nalatenschap van de bloedverwanten beheersen. In zijn adoptiefamilie zal de geadopteerde echter enkel van de adoptant (of de adoptanten) erven, maar hij zal niet kunnen erven van de verwanten (in ruime zin) van de adoptant(en). Een vooruitmakingsbeding Als echtgenoten getrouwd zijn in het stelsel van gemeenschap, hebben ze bij de ontbinding van hun huwelijksvermogenstelsel elk recht op de helft van de gemeenschappelijke goederen. Het vooruitmakingsbeding is een clausule in het huwelijkscontract waardoor een van de huwelijkspartners een welbepaald goed kan nemen vóór de gemeenschap wordt verdeeld. Plaatsbepaling in verband met de successierechten De successierechten komen toe aan het Vlaams Gewest, het Waals Gewest of aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, afhankelijk van de plaats waar de overledene, op het ogenblik van zijn overlijden, zijn fiscale woonplaats had. Als de fiscale woonplaats van de overledene tijdens de periode van vijf jaar voor zijn overlijden op meer dan één plaats in België gelegen was, worden de successierechten betaald op de plaats in België waar zijn fiscale woonplaats tijdens de voormelde periode het langst gevestigd was. Onder fiscale woonplaats verstaat men de plaats waar de overledene zijn werkelijke, reële, permanente woonplaats, zijn familie, zijn activiteitencentrum en de zetel van zijn zaken of bezigheden had. De fiscale woonplaats stemt niet altijd overeen met de wettelijke woonplaats. Opgelet: de berekening en de tarieven van de successierechten variëren naargelang het regionale recht dat van toepassing is op de nalatenschap. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht van deze kwestie onze tariefbrochures per gewest. Het jargon van het erfrecht 7

10 Wie zijn de wettelijke erfgenamen? Bij een overlijden moet men eerst bepalen wie de erfgenamen van de overledene zijn en welke goederen de erfgenamen zullen krijgen. Het geheel van regels dat hier wordt toegepast, noemt men de "erfopvolging". Deze erfopvolging kan twee vormen aannemen: de "wettelijke" erfopvolging, als de overledene geen testament nalaat, en de "testamentaire" erfopvolging in het andere geval. We bekijken hier de wettelijke erfopvolging. De testamentaire erfopvolging zal later worden besproken, in het deel "Hoe zelf uw nalatenschap regelen?" op pagina 18. Als er geen testament is, bepaalt de wet zelf wie de erfgenamen zijn en welke goederen hun toekomen. De wettelijke regels zijn complex. Om daar een duidelijk zicht op te krijgen, zullen we ze in eerste instantie bekijken in de veronderstelling dat de overledene geen langstlevende echtgenoot nalaat, en vervolgens in de omgekeerde hypothese waarbij er wel een langstlevende echtgenoot is. De wettelijke erfopvolging Algemene regels De wettelijke erfopvolging verloopt volgens de regels van de orde en van de graad van verwantschap: De regel van de orde: de wet rangschikt de erfgenamen in 4 categorieën en deze rangschikking wordt trapsgewijs toegepast. Zo komen de erfgenamen van de tweede orde slechts in aanmerking indien er geen erfgenamen van de eerste orde zijn; De regel van de graad van verwantschap: in elke categorie wordt de graad van verwantschap vastgesteld. De personen die door hun graad het nauwst aan de overledene verwant zijn, sluiten andere eventuele erfgenamen uit die door hun graad minder nauw verwant zijn. De wet stelt eveneens een graad vast boven welke niemand meer erft. 8 Wie zijn de wettelijke erfgenamen?

11 Er bestaan bovendien specifieke regels in verband met plaatsvervulling en kloving: Plaatsvervulling: de plaatsvervuling vormt in het erfrecht een uitzondering op de regel van de afstand in graad. Daardoor worden de afstammelingen van bepaalde reeds eerder gestorven bloedverwanten van de overledene beschouwd als persoonlijk de graad innemend van deze overleden verwant. Hierdoor komen zij in aanmerking voor successie, hoewel zij op basis van hun eigen graad uitgesloten zouden zijn door een bloedverwant met een lagere graad Kloving: volgens het principe van de kloving wordt iedere erfenis die aan bloedverwanten in opgaande lijn of aan bloedverwanten in de zijlijn (dit houdt de verondersteling in dat de overledene geen afstammelingen nalaat) te beurt valt, verdeeld in 2 gelijke delen: het ene voor de bloedverwanten van de vaderlijke lijn, het andere voor de bloedverwanten van de moederlijke lijn. De rangorde in de erfopvolging Er bestaan vier categorieën van erfgenamen die elkaar achtereenvolgens uitsluiten, in orde van belangrijkheid. Een persoon van de tweede orde zal dus bijvoorbeeld niet erven als er erfgenamen van de eerste orde zijn enzovoort. Eerste orde: kinderen en bloedverwanten in nederdalende lijn (ook afstammelingen genoemd) de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen, ongeacht de wijze waarop hun afstamming is vastgesteld). Tweede orde: bevoorrechte bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn de vader en moeder van de overledene de broers en zusters van de overledene. Derde orde: de gewone bloedverwanten in opgaande lijn, dat zijn de andere bloedverwanten dan vader en moeder in opgaande lijn. Vierde orde: de gewone bloedverwanten in de zijlijn andere bloedverwanten in de zijlijn dan broers en zusters; zij erven slechts tot en met de vierde graad (ooms, tantes, neven en nichten en volle neven). Wie zijn de wettelijke erfgenamen? 9

12 De wet van 14 mei 1981 heeft deze orde enigszins verstoord, want de langstlevende echtgenoot, die niet tot enige orde behoort (hoewel hij bij elke orde betrokken is, aangezien hij in elk geval een vruchtgebruik verkrijgt), krijgt soms de voorkeur op de gewone bloedverwanten in opgaande lijn en de bloedverwanten in de zijlijn (zie verder). Om de zaken niet door elkaar te halen, zullen we eerst bekijken wie de erfgenamen zijn als de overledene is overleden zonder een langstlevende echtgenoot achter te laten; daarna pas zullen we de kwestie bekijken in de veronderstelling dat er een langstlevende echtgenoot is. We herinneren eraan dat we de hypothese bespreken waarbij de overledene geen langstlevende echtgenoot nalaat. Verdeling van de nalatenschap op basis van de orde in de erfopvolging: Eerste orde: kinderen en bloedverwanten in nederdalende lijn (ook afstammelingen genoemd) De kinderen en afstammelingen krijgen alle goederen van de erfenis in volle eigendom Tweede orde: bevoorrechte bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Als er geen broers of zusters zijn, wordt de hele nalatenschap verdeeld tussen de vader en moeder in volle eigendom. Als er geen vader en moeder meer zijn, verdelen de broers en zusters de hele erfenis in volle eigendom. Als er zowel vader en moeder als broers en zusters zijn: vader en moeder ontvangen elk een vierde in volle eigendom, en de rest twee of drie vierden, wordt verdeeld tussen de broers en zusters. Derde en vierde orde: de gewone bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Hier worden de regels van de kloving en de plaatsvervulling toegepast: regels van de kloving: de erfenis wordt in twee gelijke delen verdeeld, een voor de lijn aan moederszijde en een voor de lijn aan vaderszijde, en elke helft wordt verdeeld tussen de erfgenamen van eenzelfde lijn. De regels van plaatsvervulling: als bijvoorbeeld een oom reeds overleden is en zijn twee kinderen nog leven (neven van de overledene dus), erven zijn kinderen het deel dat die oom diende toe te komen. Opgelet: indien er geen wettelijke erfgenaam is, erft de staat. 10 Wie zijn de wettelijke erfgenamen?

13 De graad van verwantschap Opmerking: er is geen graad van verwantschap tussen de twee echtgenoten. Om te weten wie er gaat erven, dient men rekening te houden met de volgende elementen: Eerst met de orde van verwantschap: erfgenamen van de eerste orde sluiten die van de tweede orde uit enzovoort. Daarna met de graad van verwantschap in elke orde: de bloedverwant die het nauwst aan de overledene verwant is, sluit alle anderen met een verdere graad uit. Dit betekent dat, als er bloedverwanten van dezelfde orde zijn, de eerste graad voorrang krijgt op de tweede graad enzovoort. Dit geldt niet voor de tweede orde, omdat die bestaat uit erfgenamen van de eerste en de tweede graad en zij elkaar niet uitsluiten. Als er twee of meer bloedverwanten van dezelfde graad zijn, wordt de nalatenschap in gelijke delen verdeeld. Hoe wordt de graad bepaald? In rechte lijn telt men het aantal generaties In de zijlijn telt men het aantal generaties via de gemene stamvader. RECHTSTREEKSE ERFGENAMEN BLOEDVERWANTEN IN DE ZIJLIJN De grootouders van Piet 2e graad 2 3 De ouders van Piet 1e graad 1 2 De ooms en tantes van Piet 3e graad 4 Piet De broers en zusters van Piet 2e graad De neven en nichten van Piet 4e graad 1 3 De kinderen van Piet 1e graad De neven en nichten van Piet 3e graad 2 De kleinkinderen van Piet 2e graad Uitgezonderd in geval van plaatsvervulling, kan men slechts erven tot de vierde graad van verwantschap. Wie zijn de wettelijke erfgenamen? 11

14 Voorbeeld: erfopvolging al naargelang van de orde en de graad van verwantschap Grootouders Antoon Christiaens en wijlen Jeanne Pauwels Ouders Geraard Christiaens is gehuwd Frans Christiaens is gehuwd met Marjan Thijs met Trees Deridder Kinderen Jan en Katrien Christiaens Thomas Christiaens Jan en Geraard zijn bloedverwanten in de 1e graad Jan en Antoon zijn bloedverwanten in de 2e graad Jan en Katrien zijn bloedverwanten in de 2e graad Jan en Frans zijn bloedverwanten in de 3e graad Jan en Thomas zijn bloedverwanten in de 4e graad Bij overlijden van Antoon Christiaens, behoren Geraard, Frans, Jan, Katrien en Thomas tot de eerste orde, omdat ze allen afstammelingen zijn. zijn Geraard en Frans bloedverwanten van de eerste graad en Jan, Katrien en Thomas van de tweede graad. zijn Geraard en Frans dus de erfgenamen. De plaatsvervulling en de kloving Het erfrecht voorziet in twee bijzondere gevallen: de plaatsvervulling en de kloving. Plaatsvervulling De plaatsvervulling is een mechanisme dat een uitzondering maakt op de regel van de graden: wanneer één van de erfgenamen reeds overleden is, treden zijn kinderen in zijn plaats en erven zij het deel dat aan hun vader of moeder diende toe te komen. In rechte nederdalende lijn heeft de plaatsvervulling tot in het oneindige plaats. In rechte opgaande lijn is de plaatsvervulling niet toegelaten. In de zijlijn is de plaatsvervulling slechts toegelaten ten voordele van de kinderen en de afstammelingen van hetzij de broers en zusters, hetzij de ooms en tantes van de overledene. Opgelet: Paul verwerpt de erfenis van Roger, zijn vader. Komt Michel, de zoon van Paul, op bij plaatsvervulling? Neen: plaatsvervulling is onmogelijk als de rechthebbende erfgenaam de erfenis heeft verworpen. Bij het overlijden van Paul heeft Michel, zijn zoon, de erfenis van Paul verworpen. Later overlijdt Roger, de vader van Paul en grootvader van Michel. Komt Michel bij plaatsvervulling op voor Paul, zijn vader? Ja: men kan bij plaatsvervulling opkomen voor de persoon wiens erfenis men heeft verworpen. 12 Wie zijn de wettelijke erfgenamen?

15 Kloving Dit is een mechanisme dat een evenwicht beoogt tussen de vaderlijke en de moederlijke lijn. Volgens het principe van de kloving wordt iedere erfenis die aan bloedverwanten in opgaande lijn of aan bloedverwanten in de zijlijn (dit houdt de verondersteling in dat de overledene geen afstammelingen nalaat) te beurt valt, verdeeld in 2 gelijke delen: het ene voor de bloedverwanten van de vaderlijke lijn, het andere voor de bloedverwanten van de moederlijke lijn. De nalatenschap komt altijd toe aan de bloedverwanten die het naast in rang en in graad zijn. Indien er in één van de lijnen geen bloedverwanten zijn, erven de bloedverwanten van de andere lijn de volledige nalatenschap. Het deel van de verschillende erfgenamen: praktische voorbeelden Grootouders Antoon Christiaens en Jeanne Pauwels (overleden) Ouders Geraard Christiaens is gehuwd Frans Christiaens is gehuwd met Marjan Thijs mettrees Deridder Kinderen Jan Christiaens Thomas Christiaens is gehuwd met Katrien Christiaens Voorbeeld 1: Overlijden van Antoon Christiaens. Hij laat bloedverwanten van de eerste orde na (zijn twee kinderen Geraard en Frans), die allebei van de eerste graad zijn: beide zonen krijgen de helft van de nalatenschap. Voorbeeld 2: Antoon Christiaens overlijdt vijf jaar na het overlijden van zijn zoon Frans. Hij laat bloedverwanten van de eerste orde na (zijn zoon Geraard en zijn kleinzoon Thomas), maar de ene, Geraard, is van de eerste graad, de andere, Thomas, van de tweede. Maar gezien het eerdere overlijden van Frans, komt Thomas op bij plaatsvervulling en wordt hij zo bloedverwant van de eerste graad, zoals zijn oom Geraard. Dus krijgen Geraard en Frans elk de helft van de nalatenschap. Voorbeeld 3: Zelfde voorbeeld als 2, behalve dat Thomas een zus heeft, Nicole. Nicole en Thomas komen samen op bij plaatsvervulling voor hun vader Frans; ze ontvangen in die hoedanigheid de helft van de nalatenschap, die ze tussen hen verdelen: Geraard ontvangt 1/2, Thomas en Nicole elk 1/4. Voorbeeld 4: Frans sterft vijf jaar na het overlijden van zijn vrouw Trees en twee jaar na het overlijden van zijn vader Antoon. Hij laat een zoon, Thomas en een broer, Geraard, na. Regel van de orde: de afstammeling Thomas komt vóór de bloedverwant in de zijlijn Geraard, en ontvangt de volledige nalatenschap. Voorbeeld 5: Overlijden van Thomas, die broers noch zusters heeft. Regel van de kloving: Frans, de vader, en Trees, de moeder, ontvangen elk de helft. Voorbeeld 6: Overlijden van Thomas, vijf jaar na het overlijden van zijn vader Frans. Regel van de kloving : de helft voor zijn moeder Trees, de helft voor de vaderlijke lijn; in deze tak is grootvader Antoon bloedverwant van de derde orde (andere voorouder dan vader en moeder), terwijl Geraard een gewone bloedverwant in de zijlijn is (oom), bloedverwant van de vierde orde; Antoon ontvangt de tweede helft van de nalatenschap. Voorbeeld 7: Overlijden van Thomas, en zelfde situatie als in voorbeeld 6, maar waarbij grootvader Antoon en zijn oom Geraard al overleden zijn. Regel van de kloving: Trees, de moeder, ontvangt de helft; de andere helft gaat naar de vaderlijke lijn; Jan komt op bij plaatsvervulling voor Geraard en ontvangt de andere helft. Wie zijn de wettelijke erfgenamen? 13

16 Voorbeeld 8: Overlijden van Thomas: zelfde situatie als in voorbeeld 7, maar men verneemt dat Thomas een oom Arthur had zoon van Antoon, die was verdwenen, en die enkele jaren eerder overleden was; hij liet twee kinderen na, Johan en Jim. Aangezien hij schulden had, hebben zijn kinderen de nalatenschap verworpen. Regel van de kloving: de mama ontvangt nog steeds de helft, ofwel 50; de tweede helft (50) gaat naar de vaderlijke lijn; Jan komt op bij plaatsvervulling voor zijn vader Geraard, en is bloedverwant in de zijlijn van de 3e graad; Johan en Jim komen op bij plaatsvervulling voor hun vader Arthur (ongeacht het feit dat ze eerder de nalatenschap van Arthur hebben verworpen); ze worden dus bloedverwanten in de zijlijn van de 3e graad. Arthur en Geraard zouden, als ze nog leefden, elk de helft van 50 hebben gekregen, dus 25. Dus krijgt Jan, de enige zoon van Geraard, 25, terwijl Johan en Jim elk de helft van 25 zullen krijgen, zijnde 12,5. Dus (12,5 x 2) = 100. Bijzonder geval Halfbroers en -zusters erven van elkaar volgens de regel van de kloving. De nalatenschap wordt in twee gelijke delen verdeeld (het vaderlijke en het moederlijke). De erfrechten van de langstlevende echtgenoot De wet gaf de langstlevende echtgenoot vroeger geen enkel erfrecht. De tijden en zeden zijn veranderd: tegenwoordig is de langstlevende echtgenoot een volwaardige wettelijke erfgenaam. Beter nog: zijn rechten hebben in zekere zin voorrang op de rechten van de andere erfgenamen, en de langstlevende echtgenoot wordt als eerste bediend. In principe verdelen de andere erfgenamen onderling wat er overblijft, volgens de bovenstaande regels. De erfrechten van de langstlevende echtgenoot zijn als volgt: Als er kinderen of afstammelingen van deze kinderen zijn: dan krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. Het vermogen van de kinderen is beperkt tot de naakte eigendom. Zij erven de volle eigendom slechts na het overlijden van de langstlevende ouder. Als er geen kinderen of afstammelingen van deze kinderen zijn: de langstlevende echtgenoot krijgt het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. Als de echtgenoten waren gehuwd volgens het stelsel van de gemeenschap, krijgt de langstlevende het deel van de gemeenschap van de overledene niet in vruchtgebruik, maar in volle eigendom. Dus, de langstlevende echtgenoot: 1) behoudt al zijn eigen goederen; 2) behoudt in volle eigendom de helft van de gemeenschappelijke goederen, dat wil zeggen zijn deel in de gemeenschap; 3) de andere helft van de gemeenschappelijke goederen het deel van de overledene in de gemeenschap - krijgt hij terug in volle eigendom; 4) de eigen goederen van de overledene worden daarentegen in vruchtgebruik toegewezen aan de langstlevende echtgenoot. De erfgenamen (bloedverwanten in opgaande lijn en / of in de zijlijn) verkrijgen de naakte eigendom van de eigen goederen van de overledene en zij zullen de volle eigendom ervan erven na het overlijden van de langstlevende echtgenoot. Als er geen eigen goederen zijn, erven zij niets. Als er geen erfgerechtigde bloedverwanten zijn: de langstlevende echtgenoot krijgt de volle eigendom van de volledige nalatenschap. 14 Wie zijn de wettelijke erfgenamen?

17 Verdeling van de nalatenschap op basis van de orde in de erfopvolging als er een langstlevende echtgenoot is: Eerste orde: kinderen en bloedverwanten in nederdalende lijn (ook afstammelingen genoemd) Langstlevende echtgenoot Het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap, die bestaat uit eigen goederen van de overledene enerzijds en de helft van de goederen uit de gemeenschap anderzijds (waarbij de andere helft van de gemeenschap de volle eigendom blijft van de langstlevende echtgenoot krachtens de regels van ontbinding van het wettelijke stelsel van de gemeenschap van goederen). Kinderen en kleinkinderen De naakte eigendom van de volledige nalatenschap. Tweede orde: bevoorrechte bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Langstlevende echtgenoot De volle eigendom van de helft van de goederen van de gemeenschap (de andere helft van de gemeenschap blijft de volle eigendom van de langstlevende echtgenoot krachtens de regels van ontbinding van het wettelijke stelsel van de gemeenschap van goederen) en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene. Ouders Voor elke ouder 1/4 van de eigen goederen van de overledene in naakte eigendom. Broers en zusters De naakte eigendom van de rest van de eigen goederen: 4/4 als de ouders zijn overleden, 3/4 als een van de ouders in leven is, 1/2 als beide ouders in leven zijn Derde en vierde orde: de gewone bloedverwanten in opgaande lijn en in de zijlijn Langstlevende echtgenoot De volle eigendom van de helft van de goederen van de gemeenschap (de andere helft van de gemeenschap blijft de volle eigendom van de langstlevende echtgenoot krachtens de regels van ontbinding van het wettelijke stelsel van de gemeenschap van goederen) en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene. Ouders, grootouders, ooms, tantes, neven en nichten De naakte eigendom van de eigen goederen van de overledene, verdeeld volgens de regels van de kloving en de plaatsvervulling: de nalatenschap wordt in twee delen verdeeld en de familie aan vaderlijke en moederlijke lijn ontvangt elk de helft. Er bestaan niettemin bijzondere regels. Opmerking: als er geen wettelijke erfgenamen zijn buiten de langstlevende echtgenoot, erft die alles in volle eigendom. Wie zijn de wettelijke erfgenamen? 15

18 Het vruchtgebruik, de naakte eigendom en de omzetting De vruchtgebruikers hebben rechten en plichten. Zo vallen de onderhoudskosten (schilderen, kleine herstellingen) van een woning ten laste van hen. Grote herstellingen (dakwerk, centrale verwarming...) zijn ten laste van de naakte eigenaar. In de praktijk kan dat problemen opleveren: de naakte eigenaars "zonder inkomsten" zullen er niet happig op zijn om aanzienlijke kosten te dragen voor het herstellen van een huis dat hen geen inkomen oplevert. Of het huis is moeilijk te verhuren of te groot voor de vruchtgebruiker... Door de techniek van de omzetting kan het vruchtgebruik in een kapitaal of een rente worden omgezet: het komt erop neer dat de vruchtgebruiker zijn recht op vruchtgebruik verkoopt aan de naakte eigenaar, die hem als tegenprestatie ofwel een kapitaal ofwel een rente betaalt. Het vruchtgebruik loopt ten einde en de naakte eigenaar wordt volle eigenaar. Mogelijkheden en beperkingen van de omzetting: Als er geen afstammelingen zijn, kan de langstlevende echtgenoot de omzetting vragen. Als hij anderzijds zijn aanvraag indient binnen de 5 jaar na het openvallen van de nalatenschap, zal hij die omzetting kunnen eisen. Als er afstammelingen zijn, kunnen zowel de langstlevende echtgenoot als de afstammelingen (naakte eigenaars) de omzetting van het vruchtgebruik vragen. Als de partijen niet tot een akkoord komen, zal de rechtbank beslissen. Het vruchtgebruik van de gezinswoning (met de huisraad) kan echter slechts worden omgezet met instemming van de langstlevende echtgenoot. Zonder deze instemming kan zelfs de rechter de omzetting niet bevelen. Het recht op omzetting kan niet aan een derde worden overgedragen. De echtgenoot die het eerst overlijdt, kan bij testament zowel de langstlevende echtgenoot als de erfgenamen die de naakte eigendom zullen verwerven, het recht van omzetting ontnemen. Dat recht van omzetting van het vruchtgebruik kan niet worden ontnomen aan: de langstlevende echtgenoot, voor wat betreft het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad; de kinderen uit een vorig huwelijk van de overleden echtgenoot. De berekening van het bedrag gekoppeld aan deze omzetting houdt onder meer rekening met de leeftijd van de vruchtgebruiker. 16 Wie zijn de wettelijke erfgenamen?

19 De langstlevende echtgenoot van een tweede huwelijk We kennen nu de rechten van de langstlevende echtgenoot. Als de overledene twee keer is gehuwd, zijn de rechten van de tweede huwelijkspartner exact dezelfde als voor een eerste huwelijkspartner. Wettelijk gezien hebben de langstlevende echtgenoot van een eerste huwelijk en die van een later huwelijk dezelfde rechten. Er is echter een uitzondering voorzien door een wet van 2003, die niet alleen de nalatenschap beoogt van een persoon die twee keer is gehuwd, maar die van een persoon die met een andere persoon huwt op een ogenblik dat een van beide huwelijkspartners al kinderen heeft uit een vorige gemeenschap, al dan niet een huwelijk, permanent of niet. In dat geval kunnen de echtgenoten via een huwelijkscontract of een latere akte tot wijziging van het initiële huwelijkscontract, een volledig of gedeeltelijk akkoord afsluiten betreffende de rechten die elk van hen kan laten gelden op de nalatenschap van de andere. Dat akkoord doet geen afbreuk op het recht van de een om, bij testament of akte onder levenden, maatregelen te treffen ten bate van de andere en het kan de langstlevende echtgenoot in geen geval het recht van vruchtgebruik ontnemen op het gebouw dat op de dag van het openvallen van de nalatenschap wordt gebruikt als de gezinswoning en de huisraad van die gezinswoning. De kinderen uit een eerste huwelijk worden niettemin beschermd door een aantal bepalingen. Zoals hierboven gezegd, kan de eerst overlijdende echtgenoot zijn kinderen het recht ontzeggen om de omzetting van het vruchtgebruik te vragen. We wijzen hier echter op een bijzondere regel: de berekening van een omzetting moet rekening houden met een minimaal leeftijdsverschil tussen de huwelijkspartners. We nemen het voorbeeld van een man van 65 jaar die een vrouw huwt van 20 jaar; als, bij het overlijden van de vader, zijn kinderen uit zijn eerste huwelijk het vruchtgebruik van hun stiefmoeder willen afkopen, zal dat heel duur zijn, gezien haar leeftijd. Om buitensporige bedragen te vermijden, heeft de wet een veiligheidsvoorziening ingebouwd: indien het leeftijdsverschil tussen de tweede echtgenoot en het oudste kind uit een eerste huwelijk kleiner is dan 20 jaar, wordt de langstlevende echtgenoot geacht ten minste 20 jaar ouder te zijn dan de oudste afstammeling uit een vorig huwelijk. Voorbeeld: een weduwnaar van 50 jaar heeft als tweede echtgenote een dame van 30 jaar, terwijl hij uit zijn eerste huwelijk twee kinderen heeft van respectievelijk 24 en van 22 jaar. Vijf jaar later overlijdt hij. Het leeftijdsverschil tussen het oudste kind en de tweede echtgenote is 6 jaar. Om de omzetting te berekenen, zal men rekening houden met een fictieve leeftijd voor de tweede echtgenote van 29 jaar plus 20, dus 49 jaar. Wie zijn de wettelijke erfgenamen? 17

20 Hoe zelf uw nalatenschap regelen? Het bovenstaande zijn de wettelijke regels die de nalatenschap bepalen als de overledene geen enkele bijzondere maatregelen heeft genomen om de spelregels van de wet aan te passen. Dat zijn de regels van de "wettelijke erfopvolging". Maar de wet staat bepaalde eigen bepalingen toe om die regels te wijzigen. Daarmee zitten we in het domein van het huwelijkscontract, de schenking en het testament. Vóór we deze bepalingen bekijken, hebben we het over de regels van het "wettelijk voorbehouden erfdeel". Het kan gebeuren dat men buitensporig gul is voor een derde een vriend, een toegewijde verpleegster enz. met als gevolg dat men de naaste bloedverwanten "onterft". Om dergelijke excessen te voorkomen, kent de wet bepaalde erfgenamen een voorbehouden erfdeel toe, dat wil zeggen een deel van de nalatenschap waarover de overledene niet vrij kan beschikken: dat voorbehouden erfdeel gaat naar de erfgenamen, zelfs als de overledene dat niet wil. Van de regels van de wettelijke erfopvolging kan bijgevolg slechts worden afgeweken binnen de grenzen van het "beschikbare gedeelte". De wettelijk voorbehouden erfdelen De wet voorziet immers in een voorbehouden erfdeel dat absoluut dient toe te komen aan de langstlevende echtgenoot, de kinderen, de kleinkinderen, of, indien er geen kinderen zijn, de ouders en de grootouders. Het wettelijk voorbehouden erfdeel van de langstlevende echtgenoot Het reservataire gedeelte van de langstlevende echtgenoot komt overeen met het vruchtgebruik van de helft van de goederen van de nalatenschap en het moet minstens het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad omvatten, zelfs als dat meer is dan de helft van de nalatenschap. 18 Hoe zelf uw nalatenschap regelen?

21 Opmerkingen Feitelijk gescheiden echtgenoten kunnen elkaar bij testament het voorbehouden erfdeel ontnemen. Dit testament heeft slechts waarde indien op de dag van het overlijden aan twee voorwaarden voldaan is: man en vrouw moeten meer dan 6 maanden gescheiden leven en er moet bij gerechtelijke akte een afzonderlijk verblijf gevorderd zijn, zonder dat ze opnieuw zijn gaan samenwonen. De langstlevende echtgenoot die tijdens het huwelijk een kind heeft verwekt bij een ander persoon dan zijn echtgenoot, kan zijn voorbehouden erfdeel verliezen (met uitzondering van het vruchtgebruik van de gezinswoning). Het wettelijk voorbehouden erfdeel van de afstammelingen De helft van de goederen indien de overledene 1 kind had, twee derden voor 2 kinderen, drie vierden voor 3 of meer kinderen. Het wettelijk voorbehouden erfdeel van de bloedverwanten in opgaande lijn De helft van de goederen indien er erfgerechtigde bloedverwanten in de vaderlijke en in de moederlijke lijn zijn en één vierde van de goederen indien er slechts erfgerechtigde bloedverwanten in één van de beide lijnen zijn. Het huwelijkscontract Het is mogelijk om een echtgenoot via het huwelijkscontract te bevoordelen. De huwelijksvermogenstelsel met zuivere en eenvoudige scheiding van goederen Er zijn twee vermogens: 1. Het eigen vermogen van de man 2. Het eigen vermogen van de vrouw Bij overlijden worden de in onverdeeldheid verworven goederen in de aangifte van nalatenschap opgenomen voor het deel van de overledene. Gemeenschap van goederen: Men onderscheidt het wettelijke stelsel en het stelsel met huwelijkscontract: A. Wettelijk stelsel Er zijn drie vermogens: 1. Het eigen vermogen van de man 2. Het eigen vermogen van de vrouw 3. Het gemeenschappelijke vermogen Bij overlijden wordt het gemeenschappelijke vermogen in twee gelijke delen verdeeld. De eerste helft gaat tot het eigen vermogen van de langstlevende echtgenoot behoren, de andere helft maakt deel uit van de nalatenschap. Hoe zelf uw nalatenschap regelen? 19

22 B. Gemeenschap van goederen met huwelijkscontract Net als in het wettelijke stelsel zijn er drie vermogens en wordt het gemeenschappelijke vermogen bij het overlijden verdeeld tussen de huwelijkspartners. En hier komt het nut van een huwelijkscontract naar boven: hiermee kan, aan de hand van de juiste clausules, immers worden afgeweken van het principe van de gelijke verdeling en kan de langstlevende echtgenoot worden bevoordeeld. De langstlevende echtgenoot kan zo de totaliteit of een deel van de goederen uit de gemeenschap krijgen (bij de vereffening van het huwelijksstelsel, en niet bij de vereffening van de nalatenschap). Het betreft de "huwelijksvoordelen" (ook "bedingen voor ongelijke verdeling van de gemeenschap" genoemd). Via een vooruitmakingsbeding kan de langstlevende echtgenoot bepaalde goederen (het huis, familiestukken...) uit het gemeenschappelijke vermogen halen vóór het wordt verdeeld. Bepaalde goederen kunnen worden toegewezen aan de langstlevende echtgenoot, deze keer in het kader van de vereffening van de nalatenschap. Het betreft "contractuele aanwijzingen" (clausules van het huwelijkscontract waardoor een echtgenoot zijn huwelijkspartner als erfgenaam aanwijst); dat geldt voor elk huwelijksvermogenstelsel van de echtgenoten. Om voor de hand liggende redenen is het toegestaan de toekenning van dergelijke voordelen voor te behouden in geval van ontbinding van het huwelijk door overlijden. Deze zullen nietig zijn in geval van scheiding. De schenking Om vrij over zijn goederen te beschikken, biedt ons recht twee mogelijkheden. De eerste is het testament, een eenzijdige beschikking die op elk ogenblik door de beschikker (ook erflater genoemd) tot aan zijn dood kan worden gewijzigd of herroepen. De schenking is het andere type gift: ze komt tot stand door een contract (tweezijdige akte onder levenden) waarin de beschikker (schenker genoemd), zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken goederen ontdoet, ten voordele van de begunstigde, die men begiftigde noemt. De schenking heeft onmiddellijk effect, terwijl het testament pas effect krijgt bij het overlijden van de erflater. Als regel geldt dat elke schenking dient te worden opgetekend in een authentieke akte (d.w.z. een notariële akte). Voor schenkingen van onroerende goederen is steeds een notariële akte vereist. Bij wijze van uitzondering kunnen bepaalde roerende goederen (de lichamelijke roerende goederen) echter van hand tot hand worden geschonken: het gaat hier om de handgift. 20 Hoe zelf uw nalatenschap regelen?

23 Opgelet: een schenking bij notariële akte brengt aanzienlijke kosten met zich mee: we hebben het dan over de notariskosten en de registratierechten. Voor de registratierechten variëren de berekening en de tarieven naargelang het regionale recht van toepassing op de schenking. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht onze tariefbrochures voor schenkingen en successies per gewest. En dat is nog niet alles: om successierechten te vermijden, zou het makkelijk zijn om de schenkingen te doen als men zijn einde voelt naderen. De wet voorkomt dat door alle sommen, rentes en waarden die een persoon gratis heeft verkregen binnen drie jaar vóór het overlijden, te beschouwen als ontvangen als legaat en dus in aanmerking komend voor successierechten (art. 7 van de Wet op de successierechten). Deze onzekere periode van drie jaar kan echter worden vermeden als de schenking werd geregistreerd. In dat geval is er geen enkele successiebelasting verschuldigd, ook als de schenker overlijdt binnen de drie jaar na deze schenking. De toepassing van de verminderde tarieven voor de registratierechten van toepassing in het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op schenkingen van roerende goederen, vermindert de kosten van die registratie aanzienlijk. Raadpleeg voor een gedetailleerd overzicht onze tariefbrochures over schenkingen en successies per gewest. Naast deze procedés schenking en handgift die in essentie giften zijn, kent ons recht ook "onrechtstreekse" schenkingen, waarbij gebruik wordt gemaakt van procedés die in wezen geen giften zijn, maar die dat in bepaalde omstandigheden wel worden. Zo kan een gift van geld gebeuren door middel van een overschrijving van één bankrekening naar een andere (= onrechtstreekse schenking of bankgift). Deze overschrijving moet neutraal zijn: uit de akte (waarmee de opdracht tot betaling wordt gegeven, dus meer bepaald het eigenlijke overschrijvingsformulier) mag niet blijken dat de eigendom wordt overgedragen met de bedoeling een schenking te verrichten.

24 Als uit de overschrijving blijkt dat het om een schenking gaat, kan die geannuleerd worden op grond van de niet-naleving van de vormvoorwaarden die voor een schenking gelden. Er mag dus geen enkele mededeling op de overschrijving worden aangebracht. Wanneer de overschrijving niet met een standaardformulier verricht wordt, maar bijvoorbeeld door middel van een brief, fax, mail, Homebanking, SelfService of een ander systeem, mag nergens worden vermeld dat het om een schenking gaat (dus hier kan er best helemaal niets worden vermeld). Schenkingen kunnen ook tussen echtgenoten gebeuren. In dat geval zijn ze steeds herroepbaar, tenzij ze in het huwelijkscontract werden bedongen. Dan kunnen ze enkel worden herroepen door het contract te veranderen, waarvoor de toestemming van de beide echtgenoten nodig is. In het huwelijkscontract kan echter worden bepaald dat de schenking slechts uitwerking zal hebben na het overlijden en dat ze in geval van echtscheiding zal eindigen. De levensverzekering Door het levensverzekeringscontract verbindt de verzekeraar zich ertoe een kapitaal te storten bij overlijden van de verzekerde. In principe zal dat kapitaal deel uitmaken van de nalatenschap van de overledene, en zal het dus worden verdeeld tussen de erfgenamen. Maar via het mechanisme van het derdenbeding is het toegestaan om tot een totaal ander resultaat te komen. A. Het beding ten behoeve van een derde Het beding ten behoeve van een derde is een verrichting waarbij een persoon, de promittent, zich tegenover een andere, de bedinger, verbindt tot het leveren van een prestatie ten gunste van een derde, de begunstigde. Als we dat mechanisme toepassen op de levensverzekering: de verzekeringnemer (bedinger) kent het verzekerde kapitaal toe aan een derde (de begunstigde) door middel van een overeenkomst afgesloten met een verzekeringsmaatschappij (de promittent). Het voordeel van dit mechanisme is dat het verzekerde kapitaal geen deel uitmaakt van het vermogen van de overledene. Zijn erfgenamen en schuldeisers kunnen bijgevolg geen enkel recht op dit kapitaal doen gelden. Het zal rechtstreeks aan de aangewezen begunstigde uitbetaald worden. Kortom: aangezien het kapitaal dat de verzekeraar uitkeert, niet tot de nalatenschap behoort, maakt het beding ten behoeve van een derde het mogelijk te ontsnappen aan de regel van de gelijke verdeling! Het strekt echter tot aanbeveling het beding ten behoeve van een derde met de bedoeling (bepaalde van) zijn erfgenamen te "onterven", te vermijden: zij zouden immers kunnen vragen om het geheel of een deel van de winst van de levensverzekering te recupereren indien de door de verzekeringnemer gestorte premies op het contract buitensporig groot zouden zijn in verhouding tot zijn vermogen. 22 Hoe zelf uw nalatenschap regelen?

25 Dit kapitaal blijft echter, wat de begunstigde betreft, onderworpen aan de successierechten, omdat het volgens het Wetboek van de Successierechten gelijkgesteld wordt met een legaat. Het beding ten behoeve van een derde en de daarbij betrokken partijen Welke voorrechten heeft de verzekeringnemer? Hij heeft twee exclusieve voorrechten (d.w.z. die enkel kunnen worden uitgeoefend door de verzekeringnemer, met uitsluiting van zijn huwelijkspartner, zijn wettelijke vertegenwoordigers, zijn rechthebbenden en zijn schuldeisers): het recht zelf een begunstigde derde aan te wijzen, hetzij bij het afsluiten van het contract, hetzij later tijdens het contract; het recht de toekenning van het voordeel te herroepen zolang de begunstigde het in zijn voordeel gedane beding niet heeft aanvaard. Welke rechten heeft de begunstigde van het verzekerde kapitaal? Hij kan krachtens het voordeel van het beding ten behoeve van een derde tegen de verzekeraar een rechtstreeks, onmiddellijk en persoonlijk recht doen gelden. Dit heeft in de praktijk de volgende belangrijke gevolgen: In de verondersteling dat de begunstigde derde ook erfgenaam van de verzekeringnemer is, zal hij het kapitaal kunnen ontvangen zelfs als hij de nalatenschap verwerpt. De schuldeisers van de verzekeringnemer kunnen geen enkel recht op het kapitaal van de verzekering doen gelden, vermits het nooit deel heeft uitgemaakt van het vermogen van hun schuldenaar. Dat is bijzonder interessant voor handelaars: het verzekerde kapitaal zal niet worden beïnvloed door een eventueel faillissement. Dit recht kan echter door de verzekeringnemer worden herroepen zolang de begunstigde derde het niet uitdrukkelijk heeft aanvaard. Door zijn aanvaarding kan de begunstigde zijn recht onherroepelijk maken. Deze aanvaarding kan slechts gebeuren door middel van een bijvoegsel bij het contract, ondertekend door de begunstigde, de verzekeringnemer en de verzekeraar. Na het overlijden van de verzekeringnemer wordt de aanvaarding gewoonlijk afgeleid uit het opvragen van het kapitaal en het innen daarvan. Bijzonderheid: indien de begunstigde de echtgenoot van de verzekeringnemer is, maakt de door hem gedane aanvaarding het recht op de verzekeringsprestaties niet onherroepelijk, krachtens de regel die stelt dat de schenkingen tussen echtgenoten, als ze niet bij huwelijkscontract zijn gedaan, steeds herroepelijk zijn (de aanvaarding van de begunstiging van een levensverzekeringscontract wordt gelijkgesteld met een schenking). Hoe zelf uw nalatenschap regelen? 23

26 B. Analyse van enkele praktische gevallen - Gevolgen op het vlak van de successierechten Wat gebeurt er in geval van overlijden van de verzekerde? Levensverzekering afgesloten door een echtgenoot die gehuwd is onder een stelsel van gemeenschap van goederen. Verzekeringnemer echtgenoot Verzekerde echtgenoot Begunstigde echtgenote De echtgenote zal successierechten moeten betalen op de helft van het kapitaal dat zij ontvangen heeft, tenzij ze het bewijs levert dat zij de premies zelf heeft betaald met haar eigen vermogen. echtgenote echtgenoot echtgenote De echtgenote heeft ten behoeve van zichzelf bedongen, maar men neemt aan dat de verzekerde voor de helft heeft bijgedragen bij het samenstellen van het kapitaal, gezien het huwelijksvermogensstelsel; de echtgenote zal de successierechten moeten betalen op de helft van het ontvangen kapitaal, tenzij de echtgenote het bewijs kan leveren dat zij de premies met haar eigen vermogen heeft betaald. Levensverzekering afgesloten door een echtgenoot die gehuwd is onder een stelsel van zuivere en eenvoudige scheiding van goederen Verzekeringnemer echtgenoot Verzekerde echtgenoot Begunstigde echtgenote De echtgenote zal successierechten moeten betalen op het volledige kapitaal dat zij heeft ontvangen. echtgenote echtgenoot echtgenote De echtgenote heeft ten behoeve van zichzelf bedongen; het kapitaal zal niet aan successierechten onderworpen zijn. 24 Hoe zelf uw nalatenschap regelen?