woord vooraf organisatie Secretariaat Geen wijsheid zonder kennis, maar ook geen kennis zonder wijsheid. Emanuel Kant

Transcriptie

1

2 ORGANISATIE woord vooraf organisatie dr. Korrie van Helvert Directeur Shirley Welten Bureaumanager Renata van den Berg Bureaumedewerker Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3 en 17) Secretariaat Postadres: Bezoekadres: HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Universiteit van Tilburg, kamer P07 Postbus Warandelaan LE TILBURG 5037 AB TILBURG Telefoon: Fax: info@hovobrabant.nl Website: Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met donderdag van uur en vrijdag van uur. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen. In de zomervakantie is ons kantoor gesloten van 18 juli tot en met 5 augustus. Van 24 oktober tot en met 28 oktober is ons kantoor gesloten in verband met de herfstvakantie. Geen wijsheid zonder kennis, maar ook geen kennis zonder wijsheid. Emanuel Kant Een leven lang leren wordt vaak geassocieerd met leren op latere leeftijd, maar eigenlijk verwijst het vooral naar een levenshouding, die men vaak al jong heeft ontwikkeld en blijft koesteren tot op hoge leeftijd. Het geluk dat je voelt wanneer je iets leert, iets beter begrijpt, verbanden ziet en letterlijk wijzer wordt. Wanneer leren je een goed gevoel geeft, wil je er mee doorgaan en kun je er geen genoeg van krijgen. Jong geleerd is oud gedaan is ook van toepassing op de behoefte iets te willen leren en begrijpen. Dit voorjaar is mevr. Sloet van Cranenburgh op 92 jarige leeftijd plotseling overleden gedurende haar cursus Evolutionaire psychologie in Eindhoven. Zij zat vooraan en maakte met haar bijdragen indruk op de docent en haar mede-studenten. Zij is voor ons een inspiratie en voorbeeld dat er geen (leeftijd) grenzen zijn aan het willen en kunnen leren. In 2011 zetten we ons extra in om alle 50-plussers in Brabant te informeren over ons onderwijsaanbod. Te vaak hoor ik nog: Oh wat leuk. Daar heb ik nog nooit van gehoord! We doen dat met persberichten, advertenties en artikelen, maar de beste manier is om over ons te horen via tevreden cursusdeelnemers. Gunt u ook andere senioren het plezier van een leven lang leren? U kunt onze persoonlijke ambassadeur zijn! Tot slot hoop ik dat u uit deze brochure een keuze kunt maken voor een interessante cursus. Graag wens ik u dan ook een leerzaam najaar toe. Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie 2 3

3 Inhoudsopgave & cursusoverzicht EINDHOVEN Blz. Blz. Leeswijzer 1 Organisatie 2 Woord vooraf 3 Inhoudsopgave 4 Algemene informatie 6 Colofon 9 Sed Vitae / Studiefonds 10 Leergangen 11 TILBURG 01 Kennismaking met de Koran Prof. dr. Karel Steenbrink Het beste is, het raadsel te vergroten Drs. Thera Boon-Corthals Tijdsein Prof.dr. Wim Couwenberg e.a Bestaat de vrije wil? En zo niet, hoe erg is dat? Dr. Miriam van Reijen Moderniteit en secularisering Dr. Paul Juffermans Leergang Architectuur deel IX Drs. Joris van Sleeuwen Twee bewogen eeuwen: Duitsland heden Dr. Jan van Oudheusden Horatius, een Romeinse gentleman Dr. Stef Bugter Mozart en zijn opera s Drs. Leo den Oudsten Oud Egyptische literatuur Huis van Horus Inleiding Boeddhisme Drs. Antoon Kamp Kijken naar Kunst en Cultuur Jana Waarts Albert Einstein: zijn leven, zijn werk en de mens Drs. Heinz Wanders Nederlandse Geschiedenis Drs. Feico Houweling Ontmoetingen tussen beeld en woord Drs. Cora Westerink Hoe ouder hoe unieker Prof. Piet Houben, Riet de Boer Religie en politiek Diverse docenten Franse schrijvers onder de loep Dr. Laetitia van den Heuvel Capita selecta privaatrecht voor niet-juristen Em. prof. mr. drs. Henri Ophof Taalpsychologie: hoe wij spreken en begrijpen Prof.dr. Leo Noordman De Westerse Wereld II Ko van Dun (kerndocent) e.a Wijsgerige antropologie van de 20ste eeuw Dr. Jan Briels De wereld van de Bachcantates Dr. Arjan van Baest 37 s-hertogenbosch eindhoven 29 Geschiedenis van de Informatica Dr.ir. Kees Hemerik Italiaanse fresco s Drs. Ernest Kurpershoek Gustav Mahler II Anton van Kalmthout Muziekgeschiedenis Blok C Anton van Kalmthout Wat is filosofie? Drs. Harry Willemsen Klassieke Afrikaanse kunst: schoonheid en symboliek Harrie Leyten, M.Litt Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden I Drs. Jenneke Lambert Thora, Evangelie en Koran Prof. dr. Anton Wessels Europa na de economische crisis. Een testament. Drs. Harrie Geboers Corruptie? Ja, ook in Nederland Dr. Michel van Hulten Slavoj Zizek: een fan van Robespierre? Drs. Nelleke Canters Tetsugaku-no-michi: het Filosofenpad Drs. Angeline van Doveren-Kersten MA 54 s-hertogenbosch 41 Spiritualiteit en het dagelijks leven Dr. Suzette van IJssel Oscar Wilde: de persoon en zijn werk Maike van Gorp MA De schoonheid van kunst Drs. Lisette le Blanc Vergeten Europese oorlogen in politiek-militair perspectief Dr. Jan Schulten 58 Opening Academisch Jaar 59 Praktische informatie bij inschrijving 60 Zomeracademie 62 Aanvraagformulieren 63 Inschrijfformulieren 65 BREDA breda 24 De ziel als fossiel: evolutionaire psychologie en het ontstaan van de mens Dr. Pouwel Slurink Vulkanisme Marcel van Schoor Over Europa en zijn Christenen Prof. dr. Jacques Claes Kijken naar Kunst en Cultuur Jana Waarts Wijsgerig denken en het beschouwen van kunst Drs. Tonny Lansdaal

4 algemene informatie WIE ZIJN WIJ? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant: Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Tilburg University, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om een leven lang leren op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, s-hertogenbosch en Breda. Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit: mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, Lid College van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); mw. drs. W. de Koning, Lid College van Bestuur Fontys Hogescholen (penningmeester); F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van HOVO Brabant Seniorenacademie); prof. dr. ir. C.J. van Duijn, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven; prof. dr. P. Eijlander, Rector Magnificus Tilburg University. Tijdens de bestuursvergaderingen vervangt Mr.drs. B.C.Donders de rector van de TU/e. HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen ruim 1900 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ongeveer 250 een intensieve zomer- of wintercursus volgden. VOOR WIE IS HOVO BESTEMD? HOVO richt zich vooral op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. De meeste deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond. Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld. WAT BIEDEN WIJ? De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen. De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten. KWALITEITSZORG Via twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt. Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur). Deze Programmaraad bestaat uit: Prof. dr. G.L. van Heck, Tilburg University (voorzitter); Prof. dr. P.M.E. de Bra, Technische Universiteit Eindhoven; C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen; Dr. O.J.A.M. Severijnen, Fontys Hogescholen; Ir. I.P. Verduin, Avans Hogeschool; Prof. dr. H. Lintsen, Technische Universiteit Eindhoven; Prof. dr. W.J.C. Weren, Tilburg University en J.C.M. van Wijk, Avans Hogeschool. Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten. De Resultaten over 2010: Voorjaar Zomer Najaar Responsepercentage 70% 83% 56% Voldeed de cursus aan de verwachtingen? 8,1 8,4 7,9 Deskundigheid van de docent? 9,1 8,8 8,5 Collegepresentatie door de docent? 8,3 8,4 8,0 Waardering cursusruimte/leslocatie? 7,2 8,1 7,5 Totaalwaardering van de cursus? 7,8 7,9 7,9 Antwoorden op een schaal van 1-10 TYPE CURSUSSEN Een cursus omvat ten minste 4 en maximaal 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen en uur. Voor mensen die liever kort maar krachtig in enkele dagen veel willen leren, bieden wij in de zomer en winter intensieve meerdaagse cursussen aan. De zomercursussen, met of zonder excursie, vinden plaats in de maanden juni, juli en augustus. Zomercursussen worden speciaal ontwikkeld en passen wat betreft opzet en thematiek bij de belangstelling van HOVO-deelnemers. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers over meerdere dagen intensief en actief samen met een onderwerp bezig zijn. De wintercursussen, dit zijn meerdaagse intensieve cursussen in de 2e en 3e week van januari met eenzelfde opzet als de zomercursussen. LESPLAATSEN EN LOKALEN HOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: UvT, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. Alle leslocaties bieden parkeergelegenheid (zij het soms via betaald parkeren) en zijn goed per openbaar vervoer bereikbaar. 6 7

5 De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Hebt u problemen met horen of een beperkte mobiliteit, dan adviseren wij u dringend vooraf even contact met ons op te nemen ( ). Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u na inschrijving nadere informatie, uiterlijk één week voor aanvang van de cursus. Op de lesplaatsen zijn wij verantwoordelijk voor een goede organisatie van de cursussen (lokalen en audiovisuele middelen). Wij kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor de nabijheid en kwaliteit van algemene voorzieningen zoals een kopieerapparaat, koffie of thee. In de regel zijn deze voorzieningen (zeer) goed voorzien, maar helaas niet altijd en overal. WILT U CONTACTPERSOON ZIJN? Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij ondersteunt de docent in praktische zin, stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie. HOVO NEDERLAND HOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland. HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland. Contact HOVO Nederland Voor algemene vragen kunt u contact opnemen met dhr. Hilbrand Noordhof, secretaris van HOVO Nederland. Hij is bereikbaar op maandag, woensdag en donderdag tussen 9.30 en uur. Telefoon: Bezoekadres: Rapenburg GJ Leiden Postadres: Postbus BB Leiden Mail: info@hovonederland.nl Website: AANSCHAF LITERATUUR Bij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor de reader of syllabus zijn niet inbegrepen bij de cursusprijs en worden apart aan u doorberekend. COLOFON EXCURSIES EN STUDIEREIZEN Enkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven. Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent of aan een erkende reisorganisatie. Dit neemt niet weg dat dergelijke activiteiten een heel boeiende en zinvolle aanvulling kunnen zijn op de aangeboden cursus, wat de reden is dat wij deze activiteiten wel in de brochure vermelden. Uw inschrijving voor een cursus staat echter geheel los van het al dan niet deelnemen aan een dergelijke studiereis of excursie. Uitgave HOVO Brabant Seniorenacademie Ontwerp Attak, Druk Drukkerij Damen, Werkendam Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online). copyright 2011 HOVO Brabant Seniorenacademie 8 9

6 LEERGANGEN De vereniging Sed Vitae vrienden seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen. De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto Wij leren niet voor de school, maar voor het leven inhoud. Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld. Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie. mw. M. Biezen Beeklaan 119 telefoon: AD Tilburg ledenadmin.sedvitae@hetnet.nl Stichting Studiefonds Sed Vitae Door de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder 1.250,00 per maand en in Noord Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds. Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt. De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk. Hoe aanvragen? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, adres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; en bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. copie aanslag IB) naar: Stichting Studiefonds Sed Vitae Mw. W. Breedveld Liefkenshoekstraat 11 telefoon: XC Tilburg wil.breedveld@wxs.nl Een leergang is een samenhangend geheel van cursussen die over verschillende semesters heen gegeven worden. Zo n leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Een uitgebreidere omschrijving van de inhoud en opbouw van iedere leergang kunt u vinden op LET OP! Tijdelijke voorrang bij inschrijving Door de grote belangstelling komt het voor dat een cursus snel vol raakt en we de inschrijving moeten stoppen. Deelnemers die in het voorafgaande seizoen aan een cursus uit de leergang hebben meegedaan krijgen tot 25 juni voorrang op nieuwe deelnemers, zodat ze hun leergang zeker kunnen voortzetten. Voorkom teleurstelling en schrijf u tijdig in. Nieuwe deelnemers aan een leergang krijgen na 25 juni zo snel mogelijk bericht over hun plaatsing in de leergang. Overzicht van leergangen en cursussen in najaar 2011: Leven en werk van G. Mahler De leergang betreft naast de 10 symfonieën van Mahler, ook al zijn andere werk (met name de liederencycli) én geeft uitvoerige informatie over het leven van de componist en zijn plaats in de geschiedenis (Fin de siècle). Docent: Cursus: Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming De Nieuwe Veste in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. 31. Gustav Mahler II Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden NIEUW! In deze leergang staat de kunstenaar centraal. Per cursus worden steeds een of enkele kunstenaars uitgelicht en besproken. Uiteraard kunnen deze kunstenaars niet losgezien worden van hun tijd en culturele context. Vandaar dat deze leergang per cursus steeds ook een bepaalde periode uit de kunstgeschiedenis centraal staat. Docent: Cursus Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum. 35. Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden I 10 11

7 Boeddhisme In deze leergang wordt het Boeddhisme zowel in de breedte als in de diepte verkend en bestudeerd. Het ontstaan, de verspreiding en ontwikkeling onder invloed van culturen, tijdsperioden en de actuele ontwikkeling in het westen. De filosofische, psychologische en ethische aspecten worden in aparte cursussen verder uitgediept. Een bijzondere vorm, het Tantra Boeddhisme, wordt als een afzonderlijke cursus aangeboden, alsmede een cursus die het boeddhistisch perspectief over sterven en de dood uitwerkt. Docent: Cursus: Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. Hij geeft regelmatig cursussen voor verschillende HOVO s. 11. Inleiding Boeddhisme Levenskunst beoefenen NIEUW! In de huidige moderniseringsfase zijn mensen de eerst aangewezenen om adequaat om te gaan met levensvragen. Elk levensverhaal bevat een unieke set levensthema s en die uniciteit neemt toe naarmate mensen ouder worden. Leren van het leven en het ontwikkelen van inspirerende levensthema s stimuleren het genieten van de eigen levenskunst. Daarover in dialoog gaan bevordert de kwaliteit van samen leven vooral als onomkeerbare verliezen op je pad komen. Docenten: Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond de wetenschappelijke achtergronden (de vensters ) en mw. Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het gereedschap ). Cursus: 16. Hoe ouder hoe unieker Muziekgeschiedenis De docent wandelt met u al sprekend en luisterend door de geschiedenis van de muziek in 7 perioden: A.Middeleeuwen en eerste meerstemmigheid; B.Verdere ontwikkeling van de polyfonie en de renaissance; C. Barok; D. Klassieken; E. Romantiek; F. Moderne tijd I, en G. Moderne tijd II. Docent: Cursus: Psychologie In deze leergang komen zeer uiteenlopende onderwerpen binnen het brede wetenschapsgebied van de Psychologie aan bod. Soms inleidend, soms meer verdiepend maar altijd actueel en van hoog niveau. Docent: Cursus: Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming De Nieuwe Veste in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. 32. Muziekgeschiedenis Blok C Wisselend 20. Taalpsychologie: hoe wij spreken en begrijpen 24. De ziel als fossiel. Internationale politiek Periodiek wordt een cursus aangeboden over recente ontwikkelingen in de internationale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het Midden-Oosten, waarbij bij toerbeurt ook aandacht wordt besteed aan een werelddeel of regio. Voorts worden cursussen gegeven over actuele kwesties in de internationale politiek en de internationale betrekkingen. Cursusbegeleider: Jan Hijna heeft tot 1995 als officier bij de Koninklijke Marechaussee gewerkt enstudeerde in het kader van zijn carrière internationaal recht, staatsrecht en strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is sinds 1996 aan HOVO Brabant verbonden en ontwerpt en begeleidt cursussen voor de leergang internationale politiek en voor de vakgebieden geschiedenis en rechten. Cursus: 17. Religie en politiek Filosofie Doel is mensen in te leiden in diverse belangrijke onderdelen van de filosofie aan de hand van de bespreking van (teksten van) grote filosofen en hun positie onder de vraag wat deze ons nog te zeggen hebben. Kortom leren nadenken vanuit zowel een historisch als systematisch perspectief. Met betrekking tot diverse actuele thema s worden filosofen, stromingen en richtingen verkend en worden oorspronkelijke teksten gelezen. Al met al krijgt de deelnemer een groeiend inzicht in de boeiende wereld die filosofie heet Docent: Cursus: Drs. Harry Willemsen studeerde filsofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, Voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre- Erasme, een centrum voor o.a. filosofie cursussen in Zuid Frankrijk. 33. Wat is filosofie? Cultuurgeschiedenis De multidisciplinaire leergang De westerse wereld heeft als doel de belangrijkste ontwikkelingen, gebeurtenissen en namen van de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300 tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende disciplines. Docenten: Ko van Dun, drs. Constance van der Putten, drs, Wim Fiévez, dr. Peter van Nunen en Jan Ezendam. Cursus: 21. De Westerse Wereld II Kijken naar Kunst en Cultuur Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat. In deze leergang weet de docent op een natuurlijke en samenhangende wijze de beeldende kunst, muziek en literatuur in de tijdgeest te plaatsen, waarbij de kunstenaars ook als personen tot leven komen. Docent: Cursus: Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. 12. Kijken naar Kunst en Cultuur (Tilburg) 27. Kijken naar Kunst en Cultuur (Breda) 12 13

8 Ontmoetingen tussen beeld en woord In de cursussen in deze leergang zullen steeds twee verschillende culturele uitingen tegenover elkaar worden geplaatst zoals bijvoorbeeld: Schilderkunst en Poëzie, Literatuur en Film, Schilderkunst en Literatuur. De werken worden in de historische context besproken alsook hun onderlinge relatie en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Door stil te staan bij de betekenis van een kunstwerk en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwerken en hun relatie met de wereld en dus met onszelf. 01 Religiewetenschappen Kennismaking met de Koran Prof. dr. Karel Steenbrink Docent: Cursus: Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en in 2002 voltooide ze de studie Taal en Cultuurwetenschappen (cum laude) aan de Universiteit van Tilburg. Sindsdien werkt zij naast haar kunstenaarschap als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende HBO-instellingen. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. ( 15. Ontmoetingen tussen beeld en woord Architectuur In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Naast culturele invloeden vanuit de overige kunsten in een bepaalde periode spelen in de architectuur ook (her)ontdekte technieken en nieuwe materialen een rol. Dit maakt een reis door de architectuurgeschiedenis tot een boeiende aangelegenheid. Docent: Cursus: Nederlandse Geschiedenis De ontwikkeling van de Lage Landen wordt in deze leergang belicht, met vooral aandacht voor de grote lijnen en de verbanden. Begonnen wordt met de stammen en rijken en de bindende rol van de kerk in het eerste millennium. Daarna wordt de opkomst van middeleeuwse graafschappen en steden belicht, met name de economie en cultuur. De Opstand en de vorming van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt in Europese context onderzocht. Tenslotte wordt gekeken hoe in de negentiende en twintigste eeuw de huidige Nederlandse samenleving vorm heeft gekregen. Docent: Cursus: Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. 06. Leergang Architectuur deel IX Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een ge combineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. ( 14. Nederlandse Geschiedenis De Koran is een veelbesproken tekst. Al 14 eeuwen is het de basistekst van de Islam, de religieuze beweging die na het christendom wereldwijd de meeste aanhangers heeft. Voor buitenstaanders is het niet meteen een toegankelijke tekst. De Koran volgt geen chronologische lijn. Er zit per se geen verhaal in. Het is eerder een collage van gebeden, vermaningen, overwegingen en preken. Wel in een sterk suggestieve en poëtische stijl. Daarom komen er ook veel herhalingen en versterkingen in voor. Er staan geen verklarende teksten voor een lezer. Eigenlijk is de Koran helemaal geen leestekst. Koran betekent: voorlezing, de tekst is dus een luistertekst, vaak ook wel een commentaar op actuele gebeurtenissen die je dan maar uit de tekst zelf moet opmaken, of een beschouwing naar aanleiding van een verhaal uit het joodschristelijke gedachtegoed. Niet voor niets heet het nieuwste boek van de toonaangevende Duitse Korangeleerde Angelika Neuwirth: Der Koran als Texte der Spätantike. De Koran dus als een voltooiende afsluiting van de antieke tijd, die begon met het Grieks-Romeins Hellenisme, maar steeds meer een christelijke tijd werd. In deze cursus is gekozen voor het langste van de 114 hoofdstukken of soera van de Koran. Deze tekst toont de veelzijdigheid van de Koran in al zijn rijkdom: verhalen over de vroegere profeten: Adam, over Abraham, Mozes, David, Jezus, maar ook gebeden, polemiek met joden, christenen en aanhangers van de oude Arabische religie, voorschriften voor het verrichten van het gebed, mooie ethische aansporingen en gebeden. Deze tekst wordt in de cursus van een commentaar voorzien zoals ook een Bijbelcommentaar gegeven wordt: met historische en taalkundige toelichting en een overzicht van verschillende interpretaties. Tevens worden bescheiden toepassingen gegeven van moderne moslims wereldwijd. Immers, deze oude tekst blijft in de moderne tijd ook de aandacht vragen. Literatuur Sterk aanbevolen: Gé Speelman en Karel Steenbrink, Een Kleine Koran. Hulp bij het zelfstandig lezen van de Koran aan de hand van de tweede Soera. (Gorinchem: Narratio, 2011) 17,50; Aanbevolen om te lezen: Karel Steenbrink, De Jezusverzen in de Koran (Zoetermeer: Meinema, 2006) Emeritus hoogleraar Karel Steenbrink studeerde christelijke en islamitische theologie aan de RU Nijmegen en het Darussalam College in Gontor (Indonesië). Van was hij docent op de Staatsacademie voor Islamwetenschappen te Jakarta en Yogyakarta. Vanaf 1989 was hij werkzaam bij de Theologische faculteit Universiteit Utrecht als directeur Centrum IIMO en hoogleraar Interculturele Theologie. Locatie: Tilburg Maandagochtend uur 26-09, 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, en ( ,- (8 colleges van 2 x

9 02 Taal en letteren Drs. Thera Boon-Corthals 03 Mens en maatschappij Prof.dr. Wim Couwenberg e.a. Het beste is, het raadsel te vergroten Tijdsein Maandagochtend uur 26-09, 10-10, 31-10, en (12-12 reservedatum inhaalcollege) 132,- (5 colleges van 2 x 45 Hoor- en werkcollege Tijdens het eerste college wordt de novelle Een minuut stilte van S.Lenz besproken. De deelnemers lezen deze roman dus vóórdat de cursus begint. De eigenzinnigheid van de hedendaagse roman Het beste is, het raadsel te vergroten is een uitspraak van Mulisch in zijn boek Voer voor psychologen (1961). Volgens Mulisch verheldert het kunstwerk (= roman) het menselijk bestaan, niet doordat het verhaal dit verklaart, maar doordat het t onnoembare mysterie in verhevigde vorm voelbaar maakt. Een groot aantal hedendaagse schrijvers van romans lijkt de visie van Mulisch te onderschrijven: in een roman levensproblemen, verschijnselen niet verklaren, maar tonen. Van alle literaire genres wordt de roman het meest gelezen; het is een steeds veranderend en zichzelf vernieuwend genre. In 2008 verscheen het eerste deel van een reeks Over de roman, geschreven door A.F.Th. van der Heijden. Aan een aantal spraakmakende schrijvers is gevraagd of zij hun visie willen geven over de nieuwe plaatsbepaling van de roman (vanaf 2000). De huidige roman heeft namelijk te maken met verleidelijke concurrenten: een spektakelmaatschappij en een fantastische beeldcultuur. De schrijvers, vertellers zijn vertegenwoordigers van hun tijd. Het begin van de 21ste eeuw wordt gekenmerkt door globalisering, economische problemen (de crisis) en veranderingen, angst voor terrorisme, angst voor de Islam (fundamentalisme), de invloed van de media, toename moderne elektronische communicatiemiddelen. Hoe beïnvloedt dit de schrijvers in hun verhalen, in hun verbeelding? We lezen vijf romans: S. Lenz Een minuut stilte (novelle onmogelijke liefde, Noord-Duitsland kust) M. de Moor De schilder en het meisje (psychologische historische roman, Amsterdam) D. Mitchell De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet (Japan en de V.O.C) K. v. Beijnum Een soort familie (familieroman, Noord-Holland) D. de Vigan Ondergrondse uren(problematiek van de grote stad, Parijs) Bij het lezen zijn allereerst de persoonlijke ervaring, beleving en leesplezier van belang. We schenken hier aandacht aan, maar we beschouwen de roman tevens als kunstvorm. De introductie van de schrijver en de informatie over zijn werk gebeurt met behulp van audiovisuele middelen. Mag ik u uitnodigen, samen met mij op ontdekkingsreis te gaan in de Wereld van de verbeelding? De volgende boeken worden behandeld: S.Lenz Een minuut stilte M.de Moor De schilder en het meisje D. Mitchell De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet K. van Beijnum Een soort familie D. de Vigan Ondergrondse uren Daarnaast stelt de docent per college materiaal beschikbaar via Als gevolg van de digitalisering van economische, politieke en culturele (in het bijzonder wetenschappelijke) ontwikkelingsprocessen voltrekt zich in deze tijd de periode na de Koude Oorlog - een nieuwe aanzienlijke versnelling van de geschiedenis van de moderniteit met nieuwe grote veranderingsprocessen in internationaal en nationaal verband. Het doel van deze cursus is dat alles heel globaal en in onderlinge samenhang in kaart te brengen evenals de meest relevante ontwikkelingsproblematiek van deze tijd. De cursus wordt ingeleid door een korte terugblik op de historische achtergrond van deze tijd, de tweede helft van de 20e eeuw ( ) en de belangrijkste veranderingsprocessen die daarin plaatsvinden. De inleiding wordt afgesloten met een genuanceerde terugblik op de 20e eeuw en de globalisering van moderniteit in liberale zin als westers-liberale opdracht. Vervolgens komt de identiteit van deze tijd aan de orde met een nadere uitwerking van de belangrijkste veranderingsprocessen in de internationale betrekkingen, in nationaal verband en op het grensgebied van nationale en internationale betrekkingen. Dat de moderniteit in liberale zin, althans in de westerse wereld, de ideologische machtsstrijd gewonnen lijkt te hebben, is een opvallende uitkomst in het licht van alle daaraan voorafgaande doemscenario s over haar toekomst. Niet alleen de triomf van het westers-liberale beschavingstype en de versterkte ambitie dit concept wereldwijd te verbreiden als het nieuwe algemeen menselijke patroon van beschaving is kenmerkend voor deze tijd, maar niet minder een aantal cruciale problemen die deze universele pretenties ondergraven en maken dat dit beschavingstype zeker geen rustig bezit is. In deze cursus wordt dat nader uitgewerkt. Ook krijgt het westers-liberale beschavingstype in deze tijd op mondiaal niveau te maken met hernieuwde vormen van modern autoritarisme op godsdienstige en seculiere grondslag als antiliberale tegenkracht. De colleges worden gegeven door prof. Wim Couwenberg (emeritus hoogleraar staats- en bedstuursrecht EUR), drs. Leon Wecke (polemoloog en senior-docent CICAM) en mr.drs. Kees Homan (adviseur conflict en veilgheid Clingendael). S.W. Couwenberg, Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd, Civis Mundi Jaarboek 2011, Uitgever: Klement, Zoetermeer, prijs Euro 22,95. Wordt collectief aangeschaft en aan de cursisten bij het eerste college uitgereikt. Voor informatie over de docenten wordt verwezen naar de cursusomschrijving. Cursusbegeleider: dhr. Jan Hijna. Maandagmiddag uur 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, en (5-12 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 D. de Vigan Drs. Thera Boon-Corthals heeft Nederlandse taal- en letterkunde gestudeerd aan de RUNijmegen. Haar afstudeerrichting is historische letterkunde, in het bijzonder de achttiende-eeuwse literatuur. Zij heeft letterkunde en communicatie gedoceerd aan de Fontys hogeschool. Ze heeft voor Breda de literaire wandeling geschreven en literaire cahiers over diverse onderwerpen, uitgegeven. Daarnaast begeleidt ze leesclubs, en was betrokken bij de oprichting van de stichting Letteren en Café Livre in Breda

10 04 Filosofie Dr. Miriam van Reijen 05 Filosofie Dr. Paul Juffermans Bestaat de vrije wil? En zo niet, hoe erg is dat? Moderniteit en secularisering Maandagmiddag uur 26-09, 3-10, 10-10, 17-10, 21-11, 28-11, 5-12 en (19-12 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 Al tweeduizend jaar is de filosofie als moeder van alle wetenschappen terrein kwijtgeraakt aan diezelfde wetenschap. Dat gebeurde telkens wanneer nieuwe technieken het speculeren konden vervangen door waarnemen, meten en weten. Door de eeuwen heen zijn er allerlei filosofische opvattingen over ziel, geest, wil en bewustzijn en over hun werking verkondigd. Spinoza schreef echter 350 jaar geleden al dat niemand tot dusver heeft uitgemaakt wat het lichaam wel vermag en dat diegenen, die beweren dat deze of gene handeling van het lichaam voortspruit uit de geest, die heerschappij over het lichaam zou hebben, niet weten wat zij zeggen en niets anders doen dan met schoonschijnende woorden toegeven dat zij de ware oorzaak van die handeling niet kennen (Ethica, III, st. 2) Worden die ware oorzaken nu door de (neuro) wetenschappen blootgelegd? En welke consequenties heeft dat voor het denken over onszelf? Getuige een aantal recente publicaties lijkt het belangrijkste obstakel voor het accepteren van neurowetenschappelijke onderzoeksresultaten door niet-wetenschappers het geloof in de vrije wil te zijn. Of trekken de neurowetenschappers soms te snel conclusies? In deze cursus wordt vooral gekeken naar de ingrijpende alledaagse en praktische consequenties van de aanname van een vrije wil versus van het verwerpen van een vrije wil. Ook de recente serie in het dagblad Trouw over de veronderstelde dood van de vrije wil wordt hierbij gebruikt. Als de vrije wil niet bestaat, wat zijn dan de gevolgen voor ons dagelijkse leven, voor de psychiatrie, voor de rechtspraak, voor religie, voor de samenleving, voor de ethiek en voor de filosofie zelf? Een belangrijk onderdeel van deze cursus is het lezen en bespreken van korte, maar zeer sprekende teksten van filosofen zelf: Aristoteles, Epictetus, Augustinus, Erasmus, Descartes, Spinoza, Hume, Diderot, Schopenhauer en Sartre. Zijn hebben allen expliciet het bestaan van een vrije wil verdedigd of ontkend. Want omdat elkeen zich beelden vormt naar gelang de toestand van zijn eigen lichaam is het ook niet te verwonderen dat er onder de wijsgeren zoveel verschillen van mening zijn gerezen.. (Spinoza, Ethica, II, st. 40). Met het begrip moderniteit wordt een aantal ontwikkelingen in de Europese cultuur aangeduid die zich globaal vanaf het begin van de zeventiende eeuw hebben voltrokken en die zijn uitgemond in onze hedendaagse moderne cultuur. Voorafgaand aan de moderniteit (de premoderniteit) vertoonde de Europese cultuur, met name de Middeleeuwen en de klassieke Oudheid, een in veel opzichten wezenlijk andere gestalte. Een van de opvallendste karakteristieken van de moderniteit is het proces van secularisering. Onze moderne tijd is een seculiere tijd in die zin dat het religieus perspectief niet meer als overkoepelend perspectief in onze cultuur wordt beschouwd en ervaren. Veeleer is het religieus perspectief één van de mogelijke perspectieven naast bijvoorbeeld dat van het humanisme, atheïsme, de wetenschap enzovoort. Bovendien is het proces van secularisering een heel complex gebeuren dat raakpunten heeft met tal van andere ontwikkelingen in de Europese cultuur, zoals bijvoorbeeld de opkomst van de moderne natuurwetenschap, de Verlichting, de industrialisering en verstedelijking, enzovoort. Dit hele proces van secularisering en modernisering is op een rijke en fascinerende wijze uiteengezet in het boek van één van de belangrijkste hedendaagse filosofen, de Canadese filosoof Charles Taylor, A Secular Age (in het Nederlands vertaald onder de titel Een seculiere tijd). Dit boek zal ons als handleiding dienen om in deze cursus enkele belangrijke verschijnselen van de moderniteit en de secularisering te verkennen. We zullen dan merken hoe wij mensen in onze gefragmenteerde tijd bloot staan aan tal van uiteenlopende en soms tegenstrijdige invloeden en hoe wij niettemin onder deze omstandigheden onze eigen weg kunnen zoeken om ons leven zin en betekenis te geven. Charles Taylor, Een seculiere tijd, Lemniscaat, 2010, ISBN Dinsdagochtend uur 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, en 6-12 ( ,- (10 colleges van 2 x 45 Hoorcollege Daarna komen Nederlandse spraakmakende wetenschappers en neurofilosofen over de vrije wil aan het woord: Dries van Dantzig, Peter Hagoort, Victor Lamme, Dick Swaab. En steeds staat het debat zoals dat in Trouw is gevoerd centraal, zodat de cursisten na kennis te hebben genomen van de verschillende opvattingen en de consequenties voor hun eigen dagelijkse leven daarvan, een eigen standpunt kunnen innemen. Een tekstbundel met korte teksten van de genoemde filosofen en wetenschappers. Het dagblad Trouw dossier over het al of niet bestaan van de vrije wil. Dr. Miriam van Reijen is filosoof en socioloog. Zij was jarenlang wetenschappelijk medewerker filosofie aan de Universiteit Nijmegen en tot voor kort docent filosofie en ethiek aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool, Breda. Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder. Erasmus Charles Taylor 18 19

11 06 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Drs. Joris van Sleeuwen 07 Geschiedenis Dr. Jan van Oudheusden Leergang Architectuur deel IX Twee bewogen eeuwen: Duitsland heden Hedendaagse architectuur Dinsdagochtend uur 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, en 6-12 ( ,- (10 colleges van 2 x 45 Deze cursus maakt deel uit van de leergang Architectuur, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Het afgelopen decennium mag de architectuur zich verheugen in een grote belangstelling. Het ene na het andere spectaculaire project wordt besproken in kranten, tijdschriften en vakbladen en gepresenteerd met fraaie foto s. Het is opvallend dat de namen van bepaalde architecten veel opduiken in de analyses en bij de nominaties voor prestigieuze architectuurprijzen. Deze zogenaamde star architecten zijn het onderwerp van deze cursus. Samen vertegenwoordigen zij uiteenlopende visies op de architectuur van tegenwoordig en van de nabije toekomst. Richard Meier (V.S.) ontwikkelt het idioom van het modernisme verder. Zijn aandacht gaat vooral uit naar licht en transparantie (Stadhuis in Den Haag) Rem Koolhaas (NL) interesseert zich voor de grote stad, de cultuur van de metropool en de invloed daarvan op de architectuur (Nederlandse ambassade in Berlijn). Tadao Ando (Japan) reageert op de kunstmatigheid van de consumptiemaatschappij door de nadruk op de relatie architectuur-natuur in besloten enclaves in de stad of door subtiele ingrepen in het landschap (Kerk van het Licht). Frank O. Gehry (Canada) incorporeert juist de drukte en de chaos van de metropool in zijn assemblageachtige gebouwen met gefragmenteerde vormen (Guggenheimmuseum Bilbao). Renzo Piano (Italië) combineert oud (monumentaliteit) en nieuw (techniek) tot een poëtisch geheel (Menil Collection Houston). Karakteristiek voor het werk van Daniël Libeskind (Polen) zijn de hellende vlakken en de kantelende volumes (deconstructivisme), die een gevoel van instabiliteit oproepen (Joods museum Berlijn). Norman Foster (GB) vertaalt de nieuwste technologische ontwikkelingen naar een toepassing in de architectuur. Zijn gebouwen ogen daardoor technisch en futuristisch (bankgebouw in Hong Kong). Santiago Calatrava (Spanje) is vooral bekend door zijn biomorfe constructies (bruggen en stations) en een nadruk op de dynamiek van de constructie (TGVstation bij Lyon). Voor Mario Botta (Zwitserland) is het karakter van de locatie (regionalisme) een belangrijke factor. Hij gebruikt robuuste muren van beton en baksteen naast delicate en heldere vormen van glas en staal (kathedraal van Evry). In zijn theorie van het neorationalisme vraagt Aldo Rossi (Italië) aandacht voor de basis van de vormentaal en voor de geschiedenis van de stad (Bonnefantenmuseum Maastricht). Reader. De cursus geeft een overzicht van de belangrijkste historische ontwikkelingen van de afgelopen twee eeuwen in Duitsland. Welke politieke, economische en culturele factoren hebben het moderne Duitsland gevormd? De landkaart van midden-europa liet tot 1871 nog een bont mozaïek van Duitse staten en staatjes zien. De uitroeping van het tweede Duitse keizerrijk in dat jaar zorgde voor een ommekeer in de Europese machtsverhoudingen en ontketende dynamiek en nieuwe spanningen. Na twee wereldoorlogen met onnoemelijk menselijk leed verrezen twee rivaliserende Duitse staten uit de as. Na 1990 creëerde de Duitse eenwording nieuwe problemen en uitdagingen. Een rode draad door de colleges heen wordt gevormd door de worsteling van de Duitsers met de democratie. De these van de Sonderweg (Duitsland zou een ontwikkeling hebben doorgemaakt die fundamenteel afwijkt van vergelijkbare Europese landen) wordt bij herhaling kritisch aan te orde gesteld. De voordracht geschiedt met behulp van een powerpointpresentatie. Chronologische schema s ondersteunen het betoog. In de colleges worden momenten van reflectie ingebouwd, aan de hand van een aantal zorgvuldig geselecteerde tekstbronnen. De indeling van de acht colleges is globaal als volgt: : ontluikend liberaal nationalisme onder Duitsers : mislukt liberaal eenheidsexperiment; conservatief Pruisen neemt de leiding en forceert de eenwording : Het Duitse keizerrijk: groei, triomfalisme, ineenstorting : Weimar-periode: Republiek zonder republikeinen : het Derde Rijk en de Vergangenheitsbewältigung nadien : De Duitse kwestie als springstof in de Koude Oorlog : BRD (de Duitse Feniks ) naast DDR; de tweede Duitse eenwording van heden: het nieuwe Duitsland, een reus op kousenvoeten? Frits Boterman, Moderne geschiedenis van Duitsland 1800 heden (De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen 2005 (2e druk), isbn , 734 blz., prijs 25,-. Per college deelt de docent een hand-out uit met chronologische schema s en verdiepingsteksten. Dinsdagmiddag uur 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, en (29-11 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. Dr. Jan van Oudheusden (1949) werd na zijn geschiedenisstudie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen docent aan het dr.mollercollege te Waalwijk. In 1990 promoveerde hij op Brabantia Nostra. Hij was lange tijd hoofdredacteur van het geschiedenisvakblad Kleio. Tussen 2000 en 2008 publiceerde hij in de reeks Notendop-boeken (van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker) een vijftal historische overzichtswerken: over de wereldgeschiedenis; de geschiedenis van de VS; die van het Midden-Oosten; de Eerste Wereldoorlog; en de geschiedenis van China

12 08 Taal en letteren Dr. Stef Bugter 09 Muziek(geschiedenis) Drs. Leo den Oudsten Horatius, een Romeinse gentleman Mozart en zijn opera s Dinsdagmiddag uur 27-9, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12 en ( ,- (10 colleges van 2 x 45 Never a dull moment. Quintus Horatius Flaccus (65-8 v. Chr.) was al bij leven een beroemdheid en dat bleef hij als een van de meest gelezen, vertaalde en geciteerde dichters uit de oudheid. In zijn sterk autobiografische poëzie blijkt Horatius een verfijnd, erudiet en wijs mens, een gentleman die iedereen wel als vriend zou willen hebben. We gaan op zoek naar deze vriend en lezen het werk van een lyrisch dichter, satiricus en moralist, een leermeester in de poëzie en literair theoreticus: een fascinerend avontuur dat uitnodigt tot steeds meer verdieping. Al lezend zien we hem door de ogen van zijn tijdgenoten en volgen we het spoor van zijn lezers door de eeuwen heen. Zo ontstaat het portret van een eenvoudige jongen uit Apulië, het zuiden van Italië, die in Rome een beroemdheid werd en persoonlijk vriend van Keizer Augustus en veel grote tijdgenoten. En een klassiek voorbeeld voor schrijvers en dichters in 2000 jaar Europese literatuur. Zijn onderwerpen? Horatius schrijft over het goede leven, over standvastigheid in een wisselvallig bestaan en over de gulden middenweg. Scherp, nooit kwetsend, hekelt hij de tijdgeest en het gedrag van zijn tijdgenoten. Liefdevol tekent hij vrienden en geliefden in charmante, soms erotische verzen. Trots op eigen kunnen voorspelt hij zijn eigen onsterfelijkheid. In versvorm schrijft hij een verhandeling over de poëzie die eeuwenlang leidraad was voor beoefenaars van de letterkunde. Zijn taal is perfect van vorm en stijl; zijn formuleringen lijken moeiteloos tot stand gekomen. Rake typeringen getuigen van een scherp waarnemingsvermogen. Door zijn werk zijn we al eeuwen vertrouwd met Horatiaanse uitdrukkingen en gevleugelde woorden als Carpe diem: pluk de dag of Het nuttige met het aangename verenigen. In tien bijeenkomsten lezen we (vertaalde) verzen van deze literaire gentleman. Zijn poëzie bespreken betekent: Horatius plaatsen in het oordeel van de eeuwen en zoeken naar zijn invloed op de Europese literatuur en kunst. Maar vóór alles: genieten van mooie taal en rijke inhoud. Om deze cursus goed te kunnen volgen is kennis van het Latijn niet nodig. Opera is mijn metier scheef Mozart eens in een van zijn vele brieven. Mozart voelde zich in de eerste plaats operacomponist. Zijn mooiste muziek en zijn beste invallen bewaarde hij voor zijn opera s. Hij was een echte theatervakman, muziekdramaturg en operahervormer. Zijn muziek bevat alle aspecten van de muzikale traditie en die van de toekomstige muziek. Bij hem zijn de muziekregels uit de barok periode nog van kracht en tegelijkertijd kondigt in zijn muziek het tijdperk van de Romantiek zich aan; het loslaten van de regels. Als bij Beethoven de gevoelsmuziek uiteindelijk zal losbarsten, zijn deze al onderhuids bij Mozart aanwezig. Vooral in zijn later opera s (o.a. de Da Ponte-opera s) zijn de voorboden van de Romantiek al te merken. Mozart is geen componist van de zogenoemde bekentenismuziek. Het was nooit zijn bedoeling om de onderliggende emoties in klank om te zetten. Toch speelt de menselijke factor in zijn muziek een belangrijke rol. Het lijkt of hij zijn muziek achteloos uit zijn mouw schudde, maar hij was zich terdege bewust van het dramatische effect ervan. Mozart schreef drieëntwintig opera s. Niet al deze vocale werken noemde hij opera, maar bijvoorbeeld: intermedium, singspiel, festa teatrale, dramma per musica, opera seria en opera buffa. Voor Mozarts tijd was er een strikte scheiding tussen de opera seria en de opera buffa. Mozart heeft deze twee genres weer bij elkaar gebracht. Hij zag kans om het komische en het dramatische element in één opera op te nemen. In een juiste verhouding versterkt het ene element het andere. In deze cursus zijn de schijnwerpers vooral gericht op de vernieuwingen en hervormingen in Mozarts opera s. Er wordt een beeld geschetst van Mozart als vernieuwend operacomponist, maar ook het persoon daarachter zal worden belicht. Dit met behulp van veel geluid- en beeldfragmenten. Bij aanvang van de cursus zal een levensbeschrijving van Mozart beschikbaar worden gesteld. Aanbevolen literatuur: Hildesheimer Mozart ; William Mann The Operas of Mozart ; Charles Osborne The Complete Operas of Mozart ; Mary Hunter Mozart s Operas. Dinsdagmiddag uur 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12 en ( ,- (6 colleges van 2 x 45 Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 17 oktober. Horatius Horatius, Verzamelde Gedichten, Historische Uitgeverij, Uitgegeven en vertaald door Piet Schrijvers, em. hgl. Latijn RU Leiden. Syllabus. Dr. Stef Bugter (1939) is classicus en doceerde in het gymnasiaal onderwijs. Studeerde in Nijmegen en promoveerde (1980) in Leiden met een dissertatie over 17e eeuwse klassieke filologie. Fellow van het NIAS in Wassenaar Sinds 1968 reist hij enkele keren per jaar naar Rome en andere steden in Italië, eerst als begeleider van leerlingen, nu als gids voor volwassenen. Hij gaf cursussen Italiaans en lezingen over Rome en cultuurhistorische onderwerpen. Bereisde Rome met alle vervoermiddelen, inclusief fiets en pedes apostolorum. Drs. Leo den Oudsten is als musicoloog gespecialiseerd in opera. Hij houdt regelmatig lezingen en hij begeleidt muziekreizen. Mozart 22 23

13 10 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Huis van Horus 11 Religiewetenschappen Drs. Antoon Kamp Oud Egyptische literatuur Inleiding Boeddhisme Dinsdagmiddag uur 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, en (29-11 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 Er is een mogelijkheid voor een excursie naar het Rijks Museum van Oudheden in Leiden de week na de cursus, deze is facultatief en niet bij de cursusprijs inbegrepen We zullen in deze cursus gaan kijken naar alle facetten van de Oud-Egyptische literatuur. Niet alleen de literaire teksten komen aan de orde maar ook speciale genres zoals brieven aan overledenen, wijsheidsteksten en (auto-) biografieën zullen aandacht krijgen. Spannende verhalen over de strijd tussen de god Horus en zijn kwade oom Seth, veldslagen van Ramses maar ook prachtige verhalen van de schipbreukeling, de zinloze tocht van Wennamon of het verhaal van de welsprekende boer. Deze vertellingen geven ons een heel levendig en gevarieerd beeld van hoe de Egyptenaren leefden en dachten. Niet alleen dringen we hun denkwereld binnen via verhalen. Ook kunnen we elementen uit verhalen gebruiken om archeologische vondsten te verduidelijken. Hiermee manoeuvreren we ons tussen verschillende disciplines om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de Egyptische cultuur. Archeologie, taalkunde en kunst- en cultuurgeschiedenis komen zo allemaal aan bod in deze cursus. De eerste bijeenkomst is een introductie in de Egyptische literatuur. We nemen hierin het Egyptische schrijversambt onder de loep. De meeste mensen in Egypte waren natuurlijk ongeletterd maar hoe werkte de mensen die wel konden lezen en schrijven? Waar schreven ze op en waar schreven ze mee? We zullen gaan kijken naar de z.g. schrijverssatire, een lofdicht op het ambt van schrijver. De twee colleges daarna gaan over literaire teksten en vertellingen. Verhalen die de Egyptenaren voor hun plezier lazen gingen, net als bij ons, over verre reizen, intriges bij het hof, overspel en verraad, en moord. Vervolgens komen andere genres van literatuur aan bod zoals: speciale Egyptische brieven aan de doden; verslagen van veldslagen, religieuze literatuur en liefdes poëzie. Ook een speciaal genre in de Egyptologie zal de revue passeren: Wijsheidsteksten. De teksten zullen we lezen in Nederlandse vertalingen. Tijdens de bijeenkomsten worden uitstapjes gemaakt naar de originele teksten maar voorkennis van het hiëroglyfenschrift is niet nodig. Verder is het wel noodzakelijk om, afgezien van les 1, steeds de betreffende vertalingen van de tekst te lezen voor aanvang van de les. De literatuur (Nederlandse tekst) wordt door de docent steeds een college van tevoren ter beschikking gesteld en dient steeds vooraf gelezen te worden. Ieder college wordt een samenvatting van het vorige college uitgedeeld. Stichting Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Nico Staring MA en Janko Duinker BA treden in deze cursus op als docent. ( Het Boeddhisme mag zich in een toenemende belangstelling verheugen. Niet alleen omdat het Boeddhisme relatief de snelst groeiende religie in Nederland is, maar ook omdat steeds meer mensen er een levensfilosofie in vinden, die aansluit bij moderne wetenschappelijke, maatschappelijke en individuele invalshoeken. Ook de praktische aspecten van het Boeddhisme, zoals meditatie, worden meer en meer toegepast in verschillende werkvelden, zoals psychosociale hulpverlening, psychotherapie, stervensbegeleiding en stresspreventie. In het eerste college ontwikkelt u inzicht in het Indisch denken van vóór en tijdens het ontstaan van het Boeddhisme. In college twee leert u hoe de Boeddha een deel van zijn denken uit deze context haalt, maar ook een geheel nieuwe wending geeft aan het dan heersende gedachtegoed. In dat kader bespreken we de verschillende versies van het levensverhaal van de Boeddha. College drie en vier biedt u een overzicht van de belangrijkste kernbegrippen van de leer: de vier edele waarheden, het achtvoudig pad en de leer van karma, wedergeboorte en verlossing. Vervolgens maakt u kennis met het ontstaan en de ontwikkeling van kloostergemeenschappen in relatie tot de levenswijze van leken en yogi s. In een diapresentatie ziet u de belangrijkste devotionele activiteiten in relatie tot belangrijke historische en heilige boeddhistische pelgrimsplaatsen in India en Nepal. In de volgende drie colleges leert u de belangrijkste boeddhistische stromingen kennen die zijn ontstaan in Azië, samen met hun kenmerkende voorstellingen en praktijken: het Theravada Boeddhisme; Zen Boeddhisme, Zuivere Land Boeddhisme en Tibetaans (Tantra) Boeddhisme. Het laatste college biedt u inzicht in de aantrekkingskracht, de rol en de betekenis van het Boeddhisme in het westen, met name die van de meditatietraditie. Er is de mogelijkheid om vanaf college 6, onder leiding van de docent, in de middag, deel te nemen aan vijf meditatiebijeenkomsten van 1,5 uur (incl. pauze) in het Stiltecentrum vlakbij de collegezaal. U kunt daarbij kennismaken met de praktische kant (meditatiebeoefening) van het Boeddhisme. U kunt zich hier vooraf voor aanmelden, maar ook na het begin van de collegeserie (mits er nog plaatsen zijn). Deze meditatiebijeenkomsten gaan door bij minimaal 12 deelnemers. U wordt toegelaten op volgorde van aanmelding. Tijdens de colleges worden losse artikelen uitgedeeld en een overzicht van de Powerpointpresentaties. Aanbevolen literatuur: Peter Harvey, An Introduction to Buddhism, Teachings, history and practices, Cambridge University Press, 1990 (of latere druk). ISBN nr Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. Hij geeft regelmatig cursussen voor verschillende HOVO s. Woensdagochtend uur Meditatiebijeenkomst uur (vanaf 9-11) 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, en 7-12 (14-12 Cursus 11A: 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, zonder meditatie bijeenkomsten) Cursus 11B: 282,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief 5 meditatiebijeenkomsten) Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Boeddhisme, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden

14 12 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Jana Waarts 13 Multidisciplinair Drs. Heinz Wanders Kijken naar Kunst en Cultuur Albert Einstein: zijn leven, zijn werk en de mens Onvergetelijke hoogtepunten van de Middeleeuwen Woensdagochtend uur 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11, 7-12 en (21-12 Prijs 217,- (10 colleges van 2 x 45 Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Op het hoogtepunt van de Middeleeuwen ontstond de stijl van de gotiek. Het was een tijdperk van bloei en zelfvertrouwen, waarin het christendom begon aan een nieuwe en dominante fase in zijn geschiedenis. Het werd de eeuw van schitterende kathedralen, zoals die in de Noordfranse steden Chartres, Reims en Amiens, maar ook in Engeland en Duitsland kreeg dit zijn neerslag. In de schilderkunst werd de overgang naar een nieuwe stijl ongeveer een eeuw na de bouw van de eerste kathedralen merkbaar. De kunst werd hier vooral gekenmerkt door een groter realisme. Dit stijlkenmerk werd voor het eerst in het werk van de Italiaanse schilders uit de 13de en 14de eeuw zichtbaar en zal uiteindelijke de gehele Europese schilderkunst gaan overheersen. We ontmoeten hier de schilders van de Siënese school, onder andere Lorenzetti, maar vooral Giotto, als hoogtepunt, ook wel genoemd de Vader van de Westerse schilderkunst. We kijken zowel naar de Italiaanse beeldhouwkunst van onder andere de familie Pisano, als de aparte variant van de Bourgondische beeldhouwkunst die ontstond aan het einde van de 14de eeuw in Bourgondië en die werd gekenmerkt door zware vormen en een groter realisme. De belangrijkste beeldhouwer was hier Claus Sluter. Ook in de literatuur betekende deze tijd een hoogtepunt: we ontmoeten Geoffrey Chaucer en zijn Canterbury Tales, Dante en zijn meesterwerk de Divina Commedia, Petrarca, hét voorbeeld van een homo litteratus, maar ook Giovanni Boccaccio heeft zijn Decamerone in deze tijd geschreven. In de muziek ontstond de zogenaamde Ars Nova met als keerpunt de School van de Notre Dame. De muziek werd in het algemeen meer versierd, kunstiger en vrijer en het componeren van de madrigalen kwam tot steeds grotere ontplooiing. In deze cursus wordt extra gekeken naar de betekenis van het beeld. Dat wat we zien, is immers niet altijd dat, wat het voorstelt. Vaak verwijst een voorstelling naar toenmalige normen en waarden, die wij tegenwoordig nog maar nauwelijks begrijpen. Er wordt dan ook uitgebreid ingegaan op de beeldtaal van het Christendom, de manier van denken en de context waarin de kunstwerken in de betreffende perioden zijn ontstaan. Er worden per college samenvattingen uitgedeeld. Iedereen kent zijn naam, iedereen kent zijn beroemde formule E = MC². Maar wie was Einstein nu eigenlijk? Hij werd in 1879 geboren, enkele jaren na het einde van de Frans- Duitse oorlog en het begin van de Duitse eenheidsstaat, die in zijn geboortejaar nog lang niet af was. Zijn wieg stond in Ulm, in Baden-Württemberg. In Ulm wonen Schwaben, een Duitse bevolkingsgroep, die een geheel eigen Duits spreekt en een unieke volksaard bezit. Hij bezocht de middelbare school in München en in Zwitserland, waar hij ook studeerde. Hij kreeg een bescheiden baantje op het octrooibureau in Bern, maar in zijn vrije tijd werkte hij aan problemen van de theoretische natuurkunde. Het jaar 1905 is de geschiedenis ingegaan als het annus mirabilis, het wonderjaar van Albert Einstein. In dat jaar publiceert hij in het prestigieuze vakblad Annalen der Physik vijf artikelen die elk voor zich een Nobelprijs waard waren. Hij was op slag beroemd en met 26 jaar een toonaangevende wetenschapper. Na professoraten in Zürich en Praag volgde in 1913 een benoeming in Berlijn. Hij nam tijdens de Eerste Wereldoorlog openlijk stelling tegen die oorlog en riep op tot dienstweigering, waarbij zijn Zwitsers staatsburgerschap hem voor consequenties beschermde. In 1916 volgde de publicatie van zijn algemene relativiteitstheorie, die een geheel nieuwe opvatting over zwaartekracht formuleerde. In 1918 scheidde hij van zijn eerste vrouw. De manier waarop dat ging laat een kant van de mens Einstein zien, die geen bewondering verdient. In 1933 komt Hitler aan de macht en Einstein vertrekt met zijn tweede echtgenote naar de USA, waar hij een aanstelling krijgt bij het Institute for advanced studies in Princeton. Hier schrijft hij twee brieven naar President Roosevelt, waarin hij zijn zorg uit over een Duitse atoombom. Einstein werkt binnen het Manhattan project mee aan de bouw van een Amerikaans nucleair wapen. Zijn politieke invloed blijft ook na de oorlog groot. Hij werd zelfs uitgenodigd om de eerste president van de nieuwe staat Israël worden. Na 1916 staat zijn wetenschappelijke carrière in het teken van twee gevechten. Hij weigert de inzichten van de deeltjesfysica te accepteren en is in een continue strijd gewikkeld met de quantumfysici en vooral met Niels Bohr. Dat is merkwaardig omdat hij in 1921 de Nobelprijs ontvangt voor zijn verklaring van het foto-elektrisch effect: een quantumtheoretisch onderwerp. Het tweede gevecht levert hij met zichzelf. Tot aan zijn dood heeft Einstein zonder resultaat gewerkt aan een theorie van alles: het vinden van elementaire, fundamentele natuurwetten, waaruit de kosmos kan worden afgeleid door pure deductie. Kortom: Albert Einstein is een nadere kennismaking meer dan waard. Woensdagmiddag uur 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11 en ( ,- (7 colleges van 2 x 45 Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. Syllabus. Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en electronica aan de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnen- en buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de onderwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien. Einstein 26 27

15 14 Geschiedenis Drs. Feico Houweling 15 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Drs. Cora Westerink Nederlandse Geschiedenis Ontmoetingen tussen beeld en woord Opkomst en ondergang van de Republiek ( ) Vindplaatsen van levensbeschouwing in poëzie en beeldende kunst Woensdagmiddag uur 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, en 7-12 ( ,- (10 colleges van 2 x 45 Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Nederlandse Geschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Wanneer eind 15e eeuw het Bourgondisch bewind wordt vervangen door dat van de Habsburgers, ontstaat er in de Lage Landen al iets van een saamhorigheidsgevoel, dat door Karel V verder wordt versterkt. In de Pragmatieke Sanctie van 1549 smeedt hij het gebied tot een eenheid. De verlating van Filips II is dan een unieke politieke daad in de westerse geschiedenis, die gezien kan worden in het licht van het calvinistische denken en die ook later nog doorwerkt in andere landen. Het humanisme en de reformatie hebben grote invloed op de Lage Landen, mede omdat er al een vruchtbare basis is gelegd door de Moderne Devotie en het Erasmiaanse denken. Vanuit Engeland en Emden verspreidt het calvinisme zich halverwege de zestiende eeuw aanvankelijk vooral in Vlaanderen, maar na de val van Antwerpen verschuift het zwaartepunt naar de noordelijke provincies. Hier komt het calvinisme in conflict met de vrijzinnige Erasmiaanse traditie, waardoor ten tijde van het Twaalfjarig Bestand een felle godsdienststrijd ontstaat. In korte tijd ontwikkelt de jonge Republiek zich tot een wereldmacht, maar die bloeiperiode gaat even snel weer voorbij als zij kwam. Bij gebrek aan een hechte politieke structuur kunnen kooplieden/regenten de macht naar zich toe trekken, waardoor stadhouders geen gelegenheid krijgen om een permanent centraal gezag te vestigen. Maar als dan halverwege de achttiende eeuw de denkbeelden van de Verlichting doorbreken, wankelt de Republiek op haar grondvesten en gaat uiteindelijk door toedoen van de Fransen ten onder. Mulder, L.; Doedens, A.; Kortlever, Y., Geschiedenis van Nederland van prehistorie tot heden, HBUitgevers, Baarn 2008, ISBN , (hoofdstukken 6 t/m 9). Aanbevolen literatuur: Jonathan, I. Israel, De Republiek , uitg. Van Wijnen, Franeker, 6e druk 2008 of nieuwer, ISBN: In deze nieuw opgezette cursus onderzoeken we het grensgebied tussen poëzie en beeldende kunst. Hij is opgebouwd volgens de methode van het comparatisme. Dit is een onderdeel van de literatuurstudie dat onderling in tijd, stroming en politieke context zeer uiteenlopende literaire teksten en andere kunsten en geestesuitingen met elkaar in verband brengt om ze beter te beschrijven en begrijpen. U leert dat als u een chronologische indeling loslaat, u nieuwe inzichten over beeldende kunst en literatuur verwerft. In deze reeks van acht bijeenkomsten verdiepen we ons in het werk van beeldend kunstenaars en dichters. De geschiedenis heeft een aantal dichters en beeldend kunstenaars voortgebracht wier werk in de hedendaagse samenleving een aanknopingspunt vormt in onze vraag naar wie we zelf geworden zijn. Wat verwachten we (nog) van het leven en hoe willen we omgaan met elkaar, in vreugde en in verdriet? In elke bijeenkomst verdiepen we ons in het werk van twee kunstenaars, respectievelijk een dichter(es) en een schilder(es). In deze nieuwe reeks komen onder andere aan bod Heinrich Heine, Théodore Gericault, Gerard Manley Hopkins, Dante Gabriel Rossetti, Paul van Ostaijen, Marcel Duchamp, Henrik Marsman, Carel Willink, Neeltje Maria Min, Cindy Sherman, Anneke Brassinga, Frida Kahlo en anderen. We bespreken de werken, hun onderlinge relatie en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Ze zijn geplaatst in een breed spectrum van oudere naar moderne expressievormen. We ontmoeten zowel generatiegenoten als collega kunstenaars die temporeel van elkaar verwijderd zijn. Door stil te staan bij de betekenis van een schilderij en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwerken en hun relatie met de wereld en met onszelf. Onze beschouwing van het leven wordt er mede door beïnvloed. Reader. Power-point-presentaties van de colleges worden via beschikbaar gesteld. Donderdagochtend uur 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Ontmoetingen tussen beeld en woord, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. ( Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het hbo. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. (

16 16 Mens en maatschappij Prof. dr. Piet Houben Riet de Boer 17 Mens en maatschappij Diverse docenten Hoe ouder hoe unieker Religie en politiek Donderdagmiddag uur LET OP! Afwijkende lestijden. 29-9, 13-10, 3-11, en 1-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) 250,- (5 colleges van 4 x 45 minuten met pauze) Werkcollege met interactie en samenwerking Deze cursus is een van de twee cursussen van de leergang Levenskunst beoefenen. In het voorjaar van 2012 gaat de tweede cursus Inspirerende levensthema s van start. Er zijn niveaus in het karakteriseren van mensen. Allereerst is er het niveau van het benoemen van iemands persoonlijkheidstrekken. Op het tweede niveau gaat het er om wat iemand inhoudelijk bezighoudt ofwel om zijn/haar levensthema s. Het derde niveau gaat over het levensverhaal. Het is een innerlijke biografie, waarin mensen proberen zin te geven aan alles wat ze beleefd hebben en nog steeds meemaken. Uit de nieuwste wetenschappelijke inzichten blijkt dat het zichzelf kunnen ontplooien tot op hoge leeftijd door kan gaan. In deze cursus reflecteren deelnemers op hun eigen levensverhaal en de daarin te onderkennen ontwikkelingsweg. Vragen die daarbij aan de orde komen zijn: Hoe sta ik in het leven? Heb ik een positieve of negatieve kijk? Is er voldoende vermogen me aan te passen aan onvermijdelijke verlies ervaringen? Ben ik in staat te kiezen voor duurzaam geluk? Studies hebben uitgewezen dat ouderen meer gelukkig, geestelijk gezond en sociaal vaardig zijn dan jongeren. Deze nieuwe inzichten geven een andere kijk op de opgedane ervaringen. Het is bij het vertellen van je levensweg tegelijkertijd een op verhaal komen en dat verhaal plaatsen in de maatschappelijke context van deze tijd. Het eigen uniek zijn is van essentieel belang om de positieve gevoelens te genereren die nodig zijn om met verschillen te kunnen omgaan en verliezen te kunnen dragen. De ondersteuning van een sociaal netwerk is daarbij onontbeerlijk. In deze cursus maken deelnemers kennis met vensters en gereedschappen. De vensters geven inzicht in relevante ontwikkelingsgerontologische en sociaal psychologische bevindingen en de gereedschappen zijn behulpzaam bij een praktische vertaling daarvan tijdens het workshopgedeelte. Beide onderdelen worden door een docent resp. een trainer begeleid. Uitwisseling in kleine groepjes stimuleert het ontwikkelingsproces en geeft vaak antwoorden op oude vragen. Het gevoel dat daarbij ontstaat geeft vreugde als vorm van ware zelfontdekking en dat onderstreept weer hoe uniek elk mens is. In deze cursus gaat de zelfreflectie gepaard met beeldende en verhalende creativiteit. Het is aan te bevelen tekenpapier op A 3 formaat en tekenpotloden/viltstiften e.d. mee te nemen als mede een logboek waarin o.a. stukken levensverhaal, ervaringen bij de oefeningen en inzichten van de besproken stof kunnen worden genoteerd. Van de deelnemers wordt een open en actieve inbreng verwacht in een vertrouwelijke sfeer. Handboek: Piet Houben, Interactief Levensloopbeleid, Amsterdam: SWP, 2009 Handouts o.a. van de powerpointpresentaties Aanbevolen literatuur: Joep Dohmen, Het leven als kunstwerk, Lemniscaat, 2008, Jan Auke Walburg, Jong van geest, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, De cursus begint met een beschouwing over de veranderende rol en functie van religie in de moderne samenleving, vergeleken met die in de pre-moderne culturen en een analyse van opkomend religieus geweld in de Derde Wereld. Vervolgens gaan we terug naar de Oudheid en wordt bezien wat Bijbel en Koran over Palestina zeggen en hoe joden, christenen en moslims dat verstaan. Hoe relevant is e.e.a. voor het huidige Midden-Oostenconflict? Dit wordt geïllustreerd aan de hand van de behandeling van de drie kruistochtperioden, de historische periode (12de en 13de eeuw), de tijd van het kolonialisme en de hedendaagse tijd. Kunnen de kruistochten licht werpen op de hedendaagse conflicten in die regio? Kan het westers optreden in Noord-Afrika verstaan worden als een vierde kruistochtperiode of gaat die vergelijking mank? Vervolgens wordt gekeken naar India en Pakistan, verschuivingen tussen hindoes en moslims in de macht. Pakistan een islamitische staat, India enigszins seculier. Welke rol speelt de religie in de machtspolitiek van beide landen? Aansluitend worden religie en politiek in het moderne Indonesië belicht. Geen moslimstaat, geen seculiere staat, maar een staat waar ieder geacht wordt Moslim, Hindoe, Boeddhist, Protestant of Katholiek te zijn, met alle spanningen van dien. Tenslotte de hedendaagse tijd. Beschouwingen over het islamitisch fundamentalisme bij de recente revoluties in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, waaronder een analyse van het discours van Al Qaeda. Speciale aandacht voor Marokko. Dit land kent zijn eigen stille veranderingen, maar de vraag is of het vrij blijft van het revolutionaire elan. Tijdens de colleges zal steeds worden nagegaan hoe groot de invloed van religies op de (internationale) politiek en politici is. In het laatste college komt de vraag aan de orde of de idealen van religies niet door verwereldlijking en bemoeienis met politiek en economie in het vergeetboekje raken. Moeten religies zich verre houden van politiek of moeten zij zich juist politiek engageren? Wat vinden de gelovigen daarvan, waar hebben zij het meeste baat bij? De colleges worden gegeven door prof.dr. Henk Tieleman (hoogleraar religiewetenschap, Universiteit Utrecht), prof.dr. Anton Wessels (em. hoogleraar godsdienstwetenschap, Vrije Universiteit), prof.dr. Karel Steenbrink (em. hoogleraar interculturele theologie, Universiteit Utrecht) en dr. Jan Jaap de Ruiter (Arabische taal en Islam, Tilburg University). Bij de colleges worden door de docenten teksten uitgereikt. Cursusbegeleider: dhr. Jan Hijna. Donderdagmiddag uur 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en ( ,- (10 colleges van 2 x 45 Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Internationale politiek, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond de wetenschappelijke achtergronden (de vensters ) en mw. Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het gereedschap ). Voor informatie over de docenten wordt verwezen naar de cursusomschrijving

17 18 Taal en letteren Dr. Laetitia van den Heuvel 19 Recht Economie Em. prof. mr. drs. Henri Ophof Franse schrijvers onder de loep CAPITA SELECTA PRIVAATRECHT VOOR NIET-JURISTEN Kanalengravers en bruggenbouwers Donderdagmiddag uur 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en (22-12 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 U hoeft niet vloeiend Frans te kunnen spreken, wel wordt voorondersteld, dat u belangstelling heeft voor de hedendaagse literatuur en een goede leesvaardigheid Frans heeft. In overleg met de cursisten zal de docent Frans en/of Nederlands spreken. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 26 september. Dany Laferrière In een mensenleven doen zich allerlei soorten gebeurtenissen voor. Ze vormen een palet van alledaagse dingen, van indrukwekkende, aangrijpende en zelfs traumatische ervaringen. De manier, waarop individuen op de hele range aan ups en downs reageren, kent ontelbare nuanceringen. In grote lijnen kun je constateren, dat een enkeling, een kanalengraver, bij zichzelf het gevoel ontwikkelt en daarin berust, door het leven in diepe geulen te zijn gemanoeuvreerd, waaruit een weg omhoog onbereikbaar lijkt. Even zovele andere persoonlijkheden zijn er, die voldoende veerkracht hebben om de beproevingen die op hun pad komen te overstijgen. Zij zijn de bruggenbouwers, die met succes nieuwe horizonten exploreren. Belangrijke hedendaagse auteurs uit het Francofone taalgebied brengen in hun werk onder woorden, hoe het spanningsveld tussen berusting en veerkracht de balans van een leven kan bepalen. Zij laten dat zien, al naargelang de centrale figuren in hun werk als kanalengravers of als bruggenbouwers aan het woord komen. Hun romans bieden de lezer een grote diversiteit aan interessante genres en doorwrochte thema s. In de cursus wordt werk van de volgende auteurs besproken: Gwenaëlle Aubry, Personne (college 1-2); Jean Rouaud, La femme promise (college 3-4); Dany Laferrière, L énigme du retour (college 5-6); Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (college 7-8). De romans worden integraal bestudeerd vanuit de volgende vragen: Thematisch: hebben de hoofdfiguren hun leven op de rails gekregen, of zijn hun inspanningen op niets uitgelopen? Literair-historisch: wat is het belang van de behandelde genres? Literair-technisch: welk literair instrumentarium is in de geselecteerde romans toegepast en met welk effect op de lezer? U hoeft niet eerder aan een cursus over Franse schrijvers onder de loep te hebben deelgenomen om deze editie te kunnen volgen. De cursus staat los van eerdere cursussen. Syllabus. Gwenaëlle Aubry, Personne (Ed. Mercure de France). Jean Rouaud, La femme promise (Ed. Gallimard). Dany Laferrière, L énigme du retour (Ed. Grasset). Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (Ed. Gallimard). Pocketuitgaven zijn goed. De bedoeling is, dat de cursisten de romans voor het betreffende college gelezen hebben. Dr. Laetitia van den Heuvel studeerde Kunstgeschiedenis en Romaanse talen (KUN). Zij promoveerde als literatuursocioloog aan de Universiteit van Tilburg. Haar terrein is het grensgebied tussen beeldende kunst en literatuur. Zij doceert literatuur- en cultuurbeschouwing, waaronder de hedendaagse Franse en Nederlandse romankunst en daarnaast diverse thema s uit de beeldende kunst. Zonder ons dit te realiseren verrichten wij geregeld rechtshandelingen en soms ook onrechtmatige daden. Wie een brood koopt sluit een koopovereenkomst, wie met het openbaar vervoer gaat sluit een vervoersovereenkomst, wie een auto huurt sluit een huurovereenkomst enz. Wie met zijn auto door zijn schuld tegen een andere auto botst pleegt jegens die ander een onrechtmatige daad, waardoor hij schadeplichtig wordt. Het recht, in dit geval het burgerlijk recht ofwel privaatrecht dan wel civiel recht genaamd, speelt dus een rol in ons dagelijks leven, zonder dat wij daarbij stilstaan. Toch is het interessant daarover wat meer te weten. Behandeld zullen worden: rechtshandeling (overeenkomst, besluit), verbintenis; eigendom en wijzen van eigendomsverkrijging; bezit en houderschap en het verschil met eigendom; wijzen van bezitsoverdracht en bestuurdersaansprakelijkheid bij verenigingen en stichtingen. Aan de hand van een serie voorbeelden, zullen deze onderdelen van het privaatrecht de revue passeren: Van het huis van mijn buurman en het mijne waaien dakpannen af. De buurman bestelt voor zichzelf nieuwe dakpannen. Deze worden in zijn tuin afgeleverd. s Nachts plaats ik die dakpannen op mijn dak. Wie is nu de eigenaar van de dakpannen? Stel dat de leverancier van de dakpannen deze ook nog niet had betaald: van wie zijn ze dan? De buurman wil zijn dakpannen natuurlijk terug. Mag hij ze zelf van mijn dak halen? Inmiddels ben ik failliet; moet mijn curator de dakpannen teruggeven? Een bedrijf verhuurt machines, die in de hal van een ander bedrijf (de huurder) worden geplaatst. De huurder gaat failliet. Kan de verhuurder zijn machines terugvorderen? De fiscus legt bodem beslag. Mag de fiscus deze machines in beslag nemen? Kan en mag ik de Brienenoordbrug verkopen? Ik ben penningmeester van onze omvangrijke tennisclub, samen met nog vier bestuurders. De baanvegers worden contant uit de kas betaald. Er wordt geen loonbelasting afgedragen. De fiscus vordert alsnog met een navorderingsaanslag met boete een fors bedrag. Vervolgens blijkt de administrateur gefraudeerd te hebben. De club kan de navorderingsaanslag daardoor niet meer betalen. Kunnen de bestuurders persoonlijk hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld? Door wie en onder welke voorwaarden? Wat houdt hoofdelijke aansprakelijkheid in? De docent deelt per college samenvattingen uit. De colleges omvatten powerpoint-presentaties, deze worden via beschikbaar gesteld. Emeritus prof. mr. drs. Henri Ophof studeerde bedrijfseconomie en rechten aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, was advocaat/partner NautaDutilh en (deeltijd) hoogleraar burgerlijk recht en handelsrecht aan de economische faculteit EUR. Vrijdagochtend uur 7-10, 14-10, 21-10, 4-11 en (18-11 reservedatum inhaalcollege) 132,- (5 colleges van 2 x

18 20 Mens en maatschappij Prof.dr. Leo Noordman 21 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Ko van Dun (kerndocent) e.a. Taalpsychologie: hoe wij spreken en begrijpen De Westerse Wereld II Vrijdagochtend uur 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 Geïnteresseerden kunnen deelnemen aan een bezoek aan het laboratorium aan de Universiteit van Tilburg waar taalpsychologische experimenten gedaan worden en zelf deelnemen aan een experiment. De docent maakt nadere bijzonderheden daarover bekend tijdens de cursus. Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Taalpsychologie houdt zich bezig met het produceren en begrijpen van taal, taalontwikkeling en taalstoornissen. Deze cursus beoogt inzicht te geven in de complexe mentale processen die ten grondslag liggen aan menselijk taalgedrag en daarmee aan mondelinge en schriftelijke communicatie. Het accent ligt op het begrijpen van taal. De onderwerpen van de acht colleges zijn: 1. Inleiding en overzicht van taalgedrag. Spreken en begrijpen worden gezien als psychologische processen die bestaan uit complexe deelprocessen die zich afspelen in de tijd. Organisatie van die deelprocessen (top-down vs. bottom-up; modulair vs. interactief). Bij die deelprocessen spelen verschillende bronnen van informatie, zowel talige als niet-talige. 2. Processen bij mondelinge en schriftelijke woordherkenning. Modellen van woordherkenning. Woordherkenning als toegang tot het mentale lexicon. Structuur van het mentale lexicon. Dyslexie. 3. Zinsbegrip. Voorbeelden van zinnen waar de lezer/luisteraar aanvankelijk de mist in gaat. Eigenschappen van de zin en eigenschappen van het menselijke informatieverwerkingssysteem die daarvoor verantwoordelijk zijn. Theorieën over syntactische analyse (late closure, minimal attachment). 4. Begrijpen van tekst kunnen we zien als het construeren van verschillende soorten representatie: een representatie van de letterlijke tekst, van de betekenis van de tekst en van de wijdere context met wereldkennis. Deze representaties worden opgebouwd in het verloop van de tijd. 5. Bij het begrijpen van tekst wordt gebruik gemaakt onder meer van syntactische, semantische, pragmatische kennis en wereldkennis. Zijn deze processen autonoom of kunnen zij op elkaar inwerken? Geïllustreerd aan de hand van metingen van oogbewegingen en hersenpotentialen bij lezen. 6. Taal en kennis. Wij begrijpen meer dan wat er in de tekst staat: op basis van onze wereldkennis maken we inferenties bij het begrijpen van tekst. Bij het begrijpen spelen ook cognitieve categorieën een rol, met name oorzaak-gevolg relaties. 7. Taalproductie. Wat zeggen versprekingen over het spreekproces? Model van de spreker: plannen en formuleren als deelprocesssen. Interactie tussen spreker en luisteraar. Taalstoornissen: afasie. 8. Taalontwikkeling. Ontwikkeling van kindertaal: de belangrijkste feiten. Wat zijn de drijvende factoren bij taalontwikkeling: discussie over aangeboren tegenover aangeleerd. De colleges omvatten powerpoint-presentaties, deze worden via beschikbaar gesteld. De docent deelt per college literatuur uit. Prof. dr. Leo Noordman (1940) is taalpsycholoog. Hij studerde filosofie in Leuven en experimentele psychologie in Groningen. Hij heeft gewerkt aan de Universiteiten van Groningen, Nijmegen, Berkeley en Carnegie-Mellon (U.S.A.) en was van 1984 tot 2005 hoogleraar Tekstwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Hij is thans als gast verbonden aan het Donders Instituut voor Hersenen, Cognitie en Gedrag te Nijmegen. Zijn onderzoeksinteresse gaat uit naar cognitieve processen bij het begrijpen van taal. Van oudsher worden het humanisme en de renaissance gezien als de eerste fase van de westerse cultuurgeschiedenis. Tegen de achtergrond van een wereld die getekend wordt door radicale hervormingen en heftige strijd, treden we binnen in een geestesleven waarin de mens de maat der dingen is geworden. Wat in de 14e eeuw in Italië begon als een literaire stroming heeft zich rond 1500 ontwikkeld tot een brede Europese beweging die zich op alle terreinen van kunst en wetenschap manifesteert. Vanaf nu kennen we elke schrijver, kunstenaar, componist en wetenschapper bij naam en kunnen we hem in principe herkennen aan zijn eigen stijl en visie. Meer nog dan door de ontwikkelingen in de kunsten wordt de overgang naar de Nieuwe Tijd gemarkeerd door belangrijke doorbraken op technisch en wetenschappelijk vlak. De introductie van de boekdrukkunst in het midden van de 15e eeuw staat aan het begin van een kennisrevolutie die in de loop van de eeuwen die volgen telkens weer nieuwe mijlpalen zal voortbrengen. Nadat in de vroege 16e eeuw Erasmus, Macchiavelli en Luther de bakens verzetten, staat de publicatie in 1543 van De revolutionibus van Nicolaus Copernicus achteraf gezien voor niets minder dan de geboorte van de moderne wetenschap. In de kunsten blijft Italië nog lange tijd toonaangevend. Grootmeesters als Leonardo, Michelangelo, Rafaël en Titiaan definiëren een nieuwe canon en zullen eeuwenlang hun invloed laten gelden. Ook elders vindt de nieuwe stijl nu ingang. Dürer, Holbein en Breughel maken gebruik van de nieuwe beeldmiddelen maar staan tegelijkertijd voor de continuïteit van de noordelijke kunst. De geschiedenis van de muziek levert een vergelijkbaar beeld op: na de grote doorbraak rond 1500 heeft de nieuwe kunst in de tweede helft van de zestiende eeuw overal in Europa wortel geschoten. Naast de sacrale muziek doen nu ook de wereldlijke genres hun intrede. Reader, CD en overzichtskaart (kosten 25,-) Ko van Dun (kerndocent) studeerde aan de kunstacademie Tilburg en is docent beeldende vorming. Hij verzorgt cursussen kunstgeschiedenis voor o.a. HOVO Limburg en verder lezingen en kunstreizen. De overige docenten zijn: Drs. Constance van der Putten (algemene geschiedenis); Drs. Wim Fiévez (filosofie); Dr. Peter van Nunen (literatuur) en Jan Ezendam (muziek). Vrijdagmiddag uur 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12, 9-12 en ( ,- (11 colleges van 2 uur inclusief pauze) Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Cultuurgeschiedenis: de Westerse Wereld, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden

19 22 Filosofie Dr. Jan Briels 23 Muziek(geschiedenis) Dr. Arjan van Baest Wijsgerige antropologie van de 20ste eeuw De wereld van de Bachcantates Vrijdagmiddag uur 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12, 9-12 en ( ,- (11 colleges van 2 x 45 Hoorcollege In de loop van de 19e eeuw komt aan de dominantie van de klassieke metafysica - de discipline die zich bezighoudt met het denken over het zijn der dingen - definitief een einde. Zij kon de toets der ervaring niet langer meer doorstaan. Hierdoor kwam de concrete existentie van de mens in het centrum van de belangstelling te staan, wat het ontstaan van een nieuwe wijsgerige discipline betekende, de wijsgerige Antropologie, waarvan Max Scheler ( ) als de inaugurator wordt beschouwd. Aan deze filosoof en zijn directe navolgers, Helmut Plessner ( ) en Arnold Gehlen ( ) gaat allereerst onze aandacht uit. Daarna staan we stil bij de Existentiefilosofie. Deze stroming zou vanaf de jaren 30 gedurende enkele decennia het wijsgerig denken over de mens en zijn verhouding tot de wereld ingrijpend beïnvloeden. Het existentialisme is een humanisme, zo vatte Sartre zijn gedachten samen. De klassieke teksten, die deze filosofie haar specifieke karakter en uitzicht gaven, zijn Sein und Zeit (1927) van Heidegger, de driedelige Philosophie (1932) van Jaspers, l Etre et le Néant (1943) van Sartre en Phénoménologie de la perception (1945) van Merleau-Ponty. We zullen uitvoerig bij deze werken stilstaan. Daarnaast zal ook met een zekere regelmaat aan specifieke aspecten van het ideeëngoed van Kierkegaard, Nietzsche, Dilthey en Husserl worden gerefereerd, die bij de totstandkoming van het Existentialisme een essentiële rol speelden. Achtereenvolgens komen ter sprake het atheïstisch georiënteerd Existentialisme van Jean Paul Sartre ( ) en Maurice Merleau-Ponty ( ); het theïstisch Existentialisme van Martin Heidegger ( ) en Karl Jaspers ( ) en het christelijk Existentialisme van Emmanuel Mounier ( ) en Gabriël Marcel ( ). Daarna besteden we aandacht aan de filosofie van het Structuralisme, die hier wordt vertegenwoordigd door Michel Foucault ( ). Diens studies Les Mots et les choses (1966) en l Archéologie du savoir (1969) hebben het Structuralisme inhoudelijk min of meer bepaald. Hierin staat niet meer het subject centraal, maar de structuur waarbinnen het subject functioneert. We sluiten onze beschouwingen af met een globale bespreking van het Postmodernisme, welk tijdsbegrip in eerste instantie door de publicatie van La condition postmoderne (1979) van Jean-François Lyotard ( ) in de filosofie werd geïntroduceerd en van een specifieke inhoud voorzien. Deze cursus omvat een serie van 5 inleidingen op enkele kerkelijke cantates van Johann Sebastian Bach. Er wordt niet alleen gekeken naar de tekst en de muziek van deze cantates, maar ook naar de context waarin de cantates ontstonden en functioneerden. De cantates van Bach gunnen ons zo tevens een kijkje in de wereld van het 18e-eeuwse Duitsland. De cantates die tijdens de colleges worden besproken, worden de zondag erna uitgevoerd in de Heikese Kerk in Tilburg door Stichting Bachcantates Tilburg o.l.v. Arjan van Baest. Deze uitvoeringen zijn gratis toegankelijk en beginnen telkens om uur. Deze cursus biedt een optimale combinatie van analyse en achtergronden en het pure genieten van de muziek tijdens de uitvoeringen. Op het programma staan de volgende cantates: 30 september 2011 BWV 55 Ich armer mensch, ich Sündenknecht / BWV 96 Herr Christ, der einige Gottessohn (uitvoering: 2 oktober 2011) 25 november 2011 BWV 60 O Ewigkeit, du Donnerwort / BWV 139 Wohl dem, der sich auf seinen Gott (uitvoering: 27 november 2011) 3 februari 2012 BWV 81 Jesus schläft, was soll ich hoffen? / BWV 125 Mit Fried und Freud ich fahr dahin (uitvoering: 5 februari 2012) 30 maart 2012 BWV 182 Himmelskönig, sei willkommen / BWV 4 Christ lag in Todesbanden (uitvoering: 1 april 2012 (Palmzondag)) deze datum is nog onder voorbehoud 8 juni 2012 BWV 176 Es ist ein trotzig und verzagt Ding / BWV 75 Die Elenden sollen essen (uitvoering: 10 juni 2012) Dürr, Alfred. Johann Sebastian Bach. Die Kantaten. Kassel, Aanbevolen literatuur: Wolff, Christoph (red.). De wereld van de Bach-cantates.Abcoude, Vrijdagmiddag uur , , , , ,- (5 colleges van 2 x 45 Hoorcollege Deze serie inleidingen loopt door in het voorjaarssemester U kunt voor de gehele serie inschrijven. Max Scheler Syllabus, met excerpten uit de primaire bronnen. (Om deze dikwijls gecompliceerde teksten met vrucht te kunnen analyseren, is globale kennis van de Franse en Duitse taal gewenst) Aanbevolen literatuur: H.J. Störig, Geschiedenis van de filosofie (recente editie). J. Sperna Weiland, De mens in de filosofie van de twintigste eeuw, Amsterdam J. Bor, Op de grens van het denken, Amsterdam L. Heyde, Het gewicht van de eindigheid, Meppel M. Suhr, Sartre, Rotterdam R. Safranski, Heidegger en zijn tijd, Amsterdam M. Inwood, Heidegger, Rotterdam Dr. Jan Briels is werkzaam geweest aan de Faculteit der Letteren van de Universiteit Utrecht. Heeft onderwijs gegeven in de Cultuur- en Kunstgeschiedenis en de Cultuurfilosofie. Bereidt momenteel een studie voor over de ontwikkeling van de Geesteswetenschappen van Middeleeuwen tot einde 19 de eeuw. Dr. Arjan van Baest (1969) promoveerde aan de Universiteit van Tilburg op een proefschrift over muziek, tekst en betekenis. Aan het Fontys conservatorium studeerde hij compositie en koor- en orkestdirectie. Arjan is dirigent van verschillende koren en is als docent onderzoeksvaardigheden verbonden aan de conservatoria van Tilburg en Maastricht. Per september 2010 is hij benoemd tot artistiek leider van Stichting Bachcantates Tilburg

20 24 Mens en maatschappij Dr. Pouwel Slurink 25 Natuurwetenschappen Marcel van Schoor De ziel als fossiel Vulkanisme breda Locatie: Breda Maandagmiddag uur 26-9, 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, en 5-12 ( ,- (10 colleges van 2 x 45 Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Hoe komt het dat mannen dikwijls verliefd worden op jongere vrouwen, terwijl vrouwen eerder verliefd worden op rijpere mannen? Waarom streven sommige mensen naar excessief veel geld of macht? Waarom zijn er zoveel verschillende karakters? Hoe komt het dat mensen soms monnik of non worden, homoseksueel zijn of zelfmoord plegen? Hoe komt het eigenlijk dat mensen zich zo totaal anders gedragen dan de soorten met wie ze volgens biologen toch het meest verwant zijn? Dat zijn een aantal vragen die opkomen als je de mens in een evolutionair perspectief plaatst. Binnen de evolutionaire psychologie zijn de menselijke drijfveren en emoties geen vanzelfsprekendheden, maar producten van een lange voorgeschiedenis. Omdat onze drijfveren ouder zijn d an het type samenleving waarin we nu leven, verwijzen ze deels nog naar het moederland, de omgeving waarin we zijn geëvolueerd. Het begrijpen van onszelf wordt dan een begrijpen van onze geschiedenis. De evolutionaire psychologie werpt licht op o.a. verliefdheid, liefde, jaloezie, ambitie, xenofobie, hulpvaardigheid, agressie, depressie, moraal, religie, en vele andere zaken. Het is een benadering die eenheid schept in de verschillende benaderingen binnen de psychologie en zo bijdraagt aan de reflectie over haar fundamenten. Evolutionaire psychologie roept tegelijkertijd de vraag op hoe de menselijke evolutie nu echt is verlopen: wat was nu echt ons moederland en wat onze ontstaansgeschiedenis? Om vat te krijgen op deze complexe problematiek moeten we dus kijken naar de evolutietheorie, de ethologie - de studie van diergedrag -, de psychologie en de paleoantropologie, de studie van de menselijke evolutie. Achtereenvolgens behandelen we de volgende onderwerpen: 1. Waarom leven we? Waarom leven we samen? Sociobiologie. 2. Onze geest als gereedschapskist: evolutionaire psychologie. 3. Waarom beleven we? Het nut van leren, emoties en bewustzijn. 4. Totaal hormonaal: waarom seksen verschillen. 5. Onder cultuur zitten ambities en behoeften. 6. Waarom iedereen uniek is: karakterverschillen. 7. Op zoek naar de oerfamilie: innerlijke echo s uit de oertijd. 8. Hoe ontstond het beest met de meeste geest? 9. Hoe ontstonden taal, moraal, kunst en goden? 10.De zieke ziel en de samenleving als doolhof. Syllabus en powerpoint presentaties. Niet verplichte, aanbevolen literatuur: Steven J.C. Gaulin & Donald H. McBurney, Evolutionary psychology, second edition, Pearson Education, 2004, ISBN Bram Buunk, Oerdriften op de werkvloer. Bert Bakker, ISBN Dr. Pouwel Slurink is een filosoof die al uitgebreid schreef en doceerde over de implicaties van de evolutiebiologie voor de filosofie. Zijn proefschrift uit 2002 heette Why some apes became humans. Een uitbarsting van een vulkaan boezemt ontzag in en laat een diepe indruk achter. Alle zintuigen worden beproefd: bij het zien van klodders gloeiende lava of enorme hoeveelheden as die met grote snelheid de lucht in worden geslingerd en de dag in nacht veranderen, bij het horen van de dreunende explosies en het luide gesis van ontsnappende gassen, bij het voelen van de luchtdrukgolven, de sterke luchtstromen, het schudden van de grond en bij het ruiken van de onaangename geuren die bij een eruptie vrijkomen. Bij zulk natuurgeweld voelt de mens zich slechts toeschouwer, nietig en kwetsbaar. Vulkanen zijn in staat op grote schaal vernietiging aan te richten. Het is vooral hun onvoorspelbare aard die voor menselijke slachtoffers zorgt. De grootste rampen ontstonden door een onderschatting van het dreigende gevaar. Daar staat tegenover dat vulkanische landschappen tot de mooiste op aarde behoren. Veel vulkaangebieden zijn toeristische trekpleisters waar mensen kunnen genieten van het landschap en van vulkanische bijverschijnselen als heetwaterbronnen en warme modderbaden. Geothermaal water wordt op een aantal plaatsen gebruikt voor verwarming en energieopwekking. Daarnaast zijn belangrijke minerale grondstoffen verbonden aan vulkanische activiteit. In veel culturen werden goddelijke krachten aan vulkanen toegekend of werden ze als verblijfplaats van goede of kwade goden beschouwd, een overtuiging die op veel plaatsen nog niet is uitgestorven. De moderne vulkanologie laat zien dat vulkanen een sleutelrol spelen in de aardse dynamiek. De verwijdering van warmte uit de aarde is de drijvende kracht van het vulkanisme en de oorsprong van vulkanen ligt dan ook in de processen die zich afspelen in de aardkorst en, nog dieper, in de aardmantel. Zo vormt een vulkaan een venster naar het inwendige van de aarde. Aan de orde komen de volgende thema s: Geschiedenis van de vulkanologie. Plaattektoniek en het inwendige van de aarde. De hete brei: magma en magmatische gesteenten. Vulkanen, erupties en eruptieproducten. Wonen onder de vulkaan ; gevaren en profijt. Vulkanen en vulkaangebieden. Syllabus. Aanbevolen literatuur: Schmincke, H.U., Vulkanismus. Primus Verlag, 3. Auflage 2010, ISBN Marcel van Schoor studeerde vier jaar geologie aan de Universiteit van Amsterdam en heeft als reisleider voor de reisorganisatie SNP gewerkt en daarbij veel bestemmingen met vulkanen bezocht. Op dit moment is hij werkzaam als landmeter/maatvoerder bij een ingenieursbureau. Daarnaast geeft hij regelmatig cursussen en lezingen over geologische onderwerpen, heeft hij een bestuursfunctie bij een afdeling van de Nederlandse Geologische Vereniging en organiseert hij geologische excursies. Locatie: Breda Dinsdagochtend uur 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12 en ( ,- (6 colleges van 2 x 45 Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 17 oktober. breda 38 39