Deze brochure bevat weer een grote diversiteit aan cursussen, als een bont boeket met vele bloemsoorten.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Deze brochure bevat weer een grote diversiteit aan cursussen, als een bont boeket met vele bloemsoorten."

Transcriptie

1

2 ORGANISATIE & COLOFON WOORD VOORAF ORGANISATIE dr. Korrie van Helvert Directeur Shirley Welten Bureaumanager Tim van de Sande Bureaumedewerker Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3, 13 en 17) Wilfried Raus Cursusbegeleider (cursus 1) SECRETARIAAT Postadres: Bezoekadres: HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Universiteit van Tilburg, kamer P07 Postbus Warandelaan LE 5037 AB Telefoon: Fax: info@hovobrabant.nl Website: Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met donderdag van uur en vrijdag van uur. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen. In de kerstvakantie is ons kantoor gesloten van 26 tot en met 30 december. Van 20 tot en met 24 februari is ons kantoor gesloten in verband met de carnaval. COLOFON Wetenschap is georganiseerde kennis. Wijsheid is georganiseerd leven. Immanuel Kant Duits filosoof ( ) Deze brochure bevat weer een grote diversiteit aan cursussen, als een bont boeket met vele bloemsoorten. Ieder op zich uniek van vorm en kleur maar samen een oogstrelend geheel, elkaar aanvullend en goed in balans. Het HOVO Brabant-voorjaarsboeket 2012 bied ik u met deze brochure graag aan, om in te gaan grasduinen. Om die cursussen te ontdekken die u aanspreken omdat het onderwerp u al jaren boeit, of juist omdat u er nog zo weinig van weet. Omdat de docent u enorm aanpreekt, de kranten en media er steeds over berichten of omdat uw kinderen zich met dat onderwerp bezighouden en u er zo wat meer over te weten kunt komen. Wat uw motieven ook zijn bij uw cursuskeuze, ze komen altijd voort uit nieuws-gierigheid. In het verleden werd een nieuwsgierige aagje als iets negatiefs beschouwd: de drang iets te willen weten waar je nog te jong voor was, of wat was voorbehouden aan een bepaalde beroepsgroep of sociale klasse. Dergelijke beeldspraak zijn we inmiddels gelukkig ontgroeid en HOVO Brabant prikkelt graag uw nieuwsgierigheid met 45 uiteenlopende voorjaarscursussen en 5 wintercursussen. De cursussen en onze docenten zijn het allerbelangrijkst, maar ook de kwaliteit van onze dienstverlening aan u is op termijn bepalend of u zich bij ons thuis voelt en graag terugkomt. In het voorjaar van 2012 vindt weer ons vierjaarlijks behoefte- en tevredenheids onderzoek plaats. Daarvoor wordt een representatief aantal willekeurige cursisten van de afgelopen 2 jaar uitgenodigd. Als we bij uw mailbox aankloppen, doet u dan ook mee? We zullen dat enorm op prijs stellen. Graag wens ik u alvast een fijne decembermaand en wanneer u iemand wil verrassen of bedanken, kan een HOVO-cadeaubon een mooi presentje zijn. Tot volgend jaar! UITGAVE HOVO Brabant Seniorenacademie ONTWERP Attak, DRUK Drukkerij Damen, Werkendam Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online). copyright 2011 HOVO Brabant Seniorenacademie 2 3

3 INHOUDSOPGAVE & CURSUSOVERZICHT BLZ. LEESWIJZER 01 ORGANISATIE & COLOFON 02 WOORD VOORAF 03 INHOUDSOPGAVE 04 ALGEMENE INFORMATIE 06 WINTERACADEMIE 01 De aanbidding der wijzen Drs. Cora Westerink Romeinse helden en heldinnen Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer-van Gorp Wereldmachten in vogelvlucht Drs. Evert-Jan Ouweneel Drie Griekse orakels Drs. Arjiris Angelou Psychologie en gezondheid: twee handen op één buik Dr. Andreas Wismeijer 18 SED VITAE / STUDIEFONDS 20 LEERGANGEN 22 S-HERTOGENBOSCH EINDHOVEN BLZ. 22 De Westerse Wereld III Ko van Dun e.a Franse schrijvers onder de loep Dr. Laetitia van den Heuvel 48 S-HERTOGENBOSCH 24 Universele thema s in de literatuur Dr. Bram Noot Immanuel Kant Drs. Arthur d Ansembourg Inleiding Boeddhisme Drs. Antoon Kamp Tragiek in Thebe Dr. Stef Bugter 52 EINDHOVEN 28 Bestaan als ontroering Drs. Harrie Geboers Sporen van ons industrieel verleden Dr. Giel van Hooff Gustav Mahler III Anton van Kalmthout Muziekgeschiedenis Blok D Anton van Kalmthout De mens in de filosofie Drs. Harry Willemsen Kunstenaars in de 19e eeuw tot heden II Drs. Jenneke Lambert Hoe de Koran verstaan sinds 9/11? Prof. dr. Anton Wessels Toelichting bij concerten van het Brabants Orkest Anton van Kalmthout De filosofie van het kunstwerk Drs. Arthur d Ansembourg De Vlaamse Primitieven Drs. Swenne van Roosmalen Leven is wedden! Drs. Nelleke Canters Psychologie en gezondheid Dr. Andreas Wismeijer 64 BREDA 01 Mondiale rechtvaardigheid Diverse docenten Grieken en Romeinen Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer- van Gorp Tijdsein II Prof. Wim Couwenberg e.a God en natuur Ir. Wim Lintsen Spinoza Dr. Miriam van Reijen Leergang Architectuur Deel I Drs. Joris van Sleeuwen Spinoza s kroon op zijn werk Dr. Paul Juffermans Veertig soorten symmetrie Prof. dr. Jan van de Craats Het emotionele brein Prof. dr. Kees Brunia Giacomo Puccini en zijn opera s Drs. Leo van Oudsten Kijken naar kunst en cultuur Jana Waarts Onze blik op het heelal Drs. Heinz Wanders Actuele thema s in het recht Diverse docenten Nederlandse geschiedenis Drs. Feico Houweling Van Socrates tot Lodewijk XVI Mr. Ben Croon Psychologie van het beleggen Prof. dr. Fred van Raaij Staatshoofd en democratie Diverse docenten Inspirerende levensthema s Prof. dr. Piet Houben en 43 Riet de Boer 19 Toetanchamon: God-kind-koning Huis van Horus Persoonlijkheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer De wereld van de Bachcantates Dr. Arjan van Baest 46 BREDA 40 Isaak de Syriër Dr. Kees den Biesen Hoe hangen recht, economie en politiek samen? Mr. drs. Chris Crasborn Kijken naar kunst en cultuur (Breda) Jana Waarts Kunst in beeld en woord Drs. Cora Westerink De moraal ontmaskerd? Dr. Pouwel Slurink Film & levensbeschouwing (Cinecitta Tilburg) Drs. Cora Westerink 70 INSCHRIJFVOORWAARDEN WINTER EN VOORJAAR AANVRAAGFORMULIEREN (ZOMER)BROCHURE 73 INSCHRIJFFORMULIEREN

4 ALGEMENE INFORMATIE WIE ZIJN WIJ? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om een leven lang leren op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, s-hertogenbosch en Breda. Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit: mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, Lid College van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); mw. drs. W. de Koning, Lid College van Bestuur Fontys Hogescholen (penningmeester); F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van HOVO Brabant Seniorenacademie). prof. dr. ir. C.J. van Duijn, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven prof. dr. P. Eijlander, Rector Magnificus Universiteit van Tilburg; Tijdens de bestuursvergaderingen vervangt Mr.drs. B.C.Donders de rector van de TU/e. HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen bijna 2300 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ongeveer 400 een intensieve zomer- of wintercursus volgden. VOOR WIE IS HOVO BESTEMD? HOVO richt zich primair op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. De meeste deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond. Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld. WAT BIEDEN WIJ? De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen. De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten. KWALITEITSZORG Via twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt. Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur). Deze Programmaraad bestaat uit: Prof. dr. G.L. van Heck, Universiteit van Tilburg (voorzitter); Prof. dr. P.M.E. de Bra, Technische Universiteit Eindhoven; C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen; Dr. O.J.A.M. Severijnen, Fontys Hogescholen; Ir. I.P. Verduin, Avans Hogeschool; Prof. dr. H. Lintsen, Technische Universiteit Eindhoven; Prof. dr. W.J.C. Weren, Universiteit van Tilburg en J.C.M. van Wijk, Avans Hogeschool. Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten. De Resultaten over 2010: Voorjaar Zomer Najaar Responsepercentage 70% 83% 56% Voldeed de cursus aan de verwachtingen? 8,1 8,4 7,9 Deskundigheid van de docent? 9,1 8,8 8,5 Collegepresentatie door de docent? 8,3 8,4 8,0 Waardering cursusruimte/leslocatie? 7,2 8,1 7,5 Totaalwaardering van de cursus? 7,8 7,9 7,9 Antwoorden op een schaal van 1-10 TYPE CURSUSSEN Een cursus omvat tussen 4 en 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen en uur. Voor mensen die liever kort maar krachtig in enkele dagen veel willen leren, bieden wij in de zomer en winter intensieve één- of meerdaagse cursussen aan. De zomercursussen, met of zonder excursie, vinden plaats in de maanden juni, juli en augustus. Zomercursussen worden speciaal ontwikkeld en passen wat betreft opzet en thematiek bij de belangstelling van HOVO-deelnemers. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers over meerdere dagen intensief en actief samen met een onderwerp bezig zijn. De wintercursussen, dit zijn één- of meerdaagse intensieve cursussen in de 2e en 3e week van januari met eenzelfde opzet als de zomercursussen. LESPLAATSEN EN LOKALEN HOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: UvT, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. Alle leslocaties bieden parkeergelegenheid (zij het soms via betaald parkeren) en zijn goed per openbaar vervoer bereikbaar. De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Niet in alle 6 7

5 leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Hebt u problemen met horen of een beperkte mobiliteit, dan adviseren wij u dringend vooraf even contact met ons op te nemen ( ). Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u na inschrijving nadere informatie, uiterlijk één week voor aanvang van de cursus. Op de lesplaatsen zijn wij verantwoordelijk voor een goede organisatie van de cursussen (lokalen en audiovisuele middelen). Wij kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor de nabijheid en kwaliteit van algemene voorzieningen zoals een kopieerapparaat, koffie of thee. In de regel zijn deze voorzieningen (zeer) goed voorzien, maar helaas niet altijd en overal. WILT U CONTACTPERSOON ZIJN? Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie. AANSCHAF LITERATUUR Bij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor de reader of syllabus zijn niet inbegrepen bij de cursusprijs. EXCURSIES EN STUDIEREIZEN Enkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven. Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent. HOVO NEDERLAND HOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland. HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland. Contact HOVO Nederland Voor algemene vragen kunt u contact opnemen met de heer Hilbrand Noordhof, secretaris van HOVO Nederland. Hij is bereikbaar op maandag, woensdag en donderdag tussen 9.30 en uur. Telefoon: Bezoekadres: Rapenburg GJ Leiden Postadres: Postbus BB Leiden Mail: info@hovonederland.nl Website : 8

6 W01 W01 Inhoud DE AANBIDDING DER WIJZEN SCHILDERKUNSTIGE VERBEELDING VANAF DE MIDDELEEUWEN TOT NU Drs. Cora Westerink Op deze studiedag maakt u kennis met een bijzondere collectie schilderijen waarin De Aanbidding der Wijzen wordt verbeeld. Vanuit verschillende invalshoeken, verdeeld over zes colleges, analyseren we het thema om inzicht te krijgen in de schilderkunstige ontwikkeling hiervan vanaf de middeleeuwen tot nu. Gevormd door het culturele klimaat van de tijd waarin ze leefden, onderzochten Europese kunstenaars het onderwerp, ieder op zijn unieke wijze. U zult ontdekken hoe weergaloos en met bravoure schilders werkten, soms door middel van drukke scènes met paarden en kamelen, maar ook in hun weergave van gevarieerde texturen. We onderzoeken zowel de karakteristieke eigenschappen van schilderijen van uiteenlopende meesters uit de renaissance in Italië, als de manier waarop één specifieke kunstenaar in de persoon van Jheronimus Bosch meerdere navolgers kreeg van zijn interpretatie. U zult versteld staan van de diversiteit aan invalshoeken die tot uitdrukking worden gebracht. Over het aan de Bijbel ontleende schilderkunstige thema valt ook veel te ontdekken. Het kerstverhaal zoals wij dat kennen bevat doorgaans een stal, een kindje in een kribje, een os, een ezel, enkele adorerende toeschouwers, Josef en Maria en soms ook herders en de drie koningen uit het oosten. Toch blijkt onze kunstgeschiedenis vol van geboortevoorstellingen waarop deze gebeurtenissen op een andere manier worden belicht. In een Hollandse huiskamer, bijvoorbeeld, of met soldaten in plaats van herders. In het evangelie van Mattheüs wordt beschreven hoe er wijzen uit het oosten kwamen om de pasgeboren Christus te eren. In de beeldende kunst veranderden de drie wijzen al in de vroege middeleeuwen in drie koningen. Later werden deze als vaste typen afgebeeld: een neger, een jongeling en een grijsaard. Zij werden beschouwd als vertegenwoordigers van de toen bekende werelddelen: Afrika, Azië en Europa. Vanaf de 15de eeuw worden zij vaak gevolgd door een bont uitgedoste ruiterstoet met exotische dieren. Denk bijvoorbeeld aan het beroemde altaarstuk van Gentille da Fabriano uit 1423, maar ook de werken van Pieter Brueghel de Oude en Caravaggio zijn bijzonder. En wat te denken van de manier waarop kunstenaars als Peter Paul Rubens en Velasquez er mee aan de slag gingen. Na het volgen van deze studiedag heeft u een vernieuwd en samenhangend beeld van de manier waarop het thema van De Aanbidding der Wijzen in de kunstgeschiedenis is verweven. De studiedag maakt duidelijk hoe dit van oorsprong Bijbelse thema zich schilderkunstig een plaats heeft verworven in het bredere kader van de westerse kunst- en cultuurgeschiedenis. Zelfs in onze tijd heeft de kunstzinnige en spirituele boodschap van De Aanbidding der Wijzen nog niets van haar indringendheid verloren. Programma Docent Prijs Locatie VRIJDAG 6 JANUARI uur Ontvangst met koffie/thee uur Inleiding thema Aanbidding der Wijzen uur Koffie/thee-pauze uur Verbeelding en betekenis van de Aanbidding der Wijzen, in schilderijen in de late Middeleeuwen en de overgang naar het Quattrocento. Denk bijvoorbeeld aan het werk van Giotto uur Korte pauze uur De Renaissance in het 15e eeuwse Italie en de verbeelding van de Aanbidding der Wijzen in het werk van Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci en anderen uur Lunchpauze uur De Aanbidding der Wijzen in het werk van Jheronimus Bosch, zijn navolgers en enkele andere schilders uit de Nederlandse en Vlaamse cultuur van de 16e eeuw uur Korte pauze uur Bespreking serie schilderijen Aanbidding der Wijzen, haar motief en voortzetting van deze traditie in het werk van 17e en vroeg 18e eeuwse Spaanse Barokschilders, zoals Velasquez. Wat zijn de verschillen en hoe komt het overeen met schilders uit de vorige stijlperiodes? uur Koffie/thee-pauze uur Invloed van de schilderkunstige verbeelding van de Aanbidding der Wijzen, vanaf het modernisme in de 19e eeuw tot nu. In hoeverre is er sprake van een voortzetting van het thema? uur Afsluitende borrel Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het hbo. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. 90,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje. Universiteit van Tilburg Literatuur De colleges omvatten powerpoint-presentaties, deze worden beschikbaar gesteld via

7 W02 W02 ROMEINSE HELDEN EN HELDINNEN Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer-van Gorp Programma MAANDAG 9 JANUARI uur Ontvangst met koffie/thee uur Blok 1: Inleidend hoorcollege over de Romeinse canon en de geschiedschrijver Livius uur Koffie/thee-pauze uur Blok 2: Aantal (individuele/groeps)opdrachten om de stof van blok 1 toe te passen. Na elke opdracht gezamenlijke bespreking uur Lunchpauze Inhoud De oudste geschiedenis van Rome verhaalt het ontstaan van de republiek. De stad ontworstelt zich aan de Etruskische overheersing en de koningen worden verjaagd. Rome koestert zijn nieuwe bestuur en de mannen en vrouwen die hiervoor als voorbeeld, ten goede of ten kwade, dienen. We bekijken middels korte opdrachten een aantal opmerkelijke gebeurtenissen zoals het gevecht van de Horatii met de Curiatii en de Sabijnse maagdenroof, en besteden aandacht aan de subjectieve kijk van de schrijver Livius uur Blok 3: Heldinnen en heksen in de Romeinse mannenmaatschappij uur Korte pauze uur Blok 4: Lieux de memoire: herinneringsplaatsen in Rome uur Koffie/thee-pauze uur Blok 5: Afsluitend hoorcollege over de doorwerking van de Romeinse republiek in Frankrijk en Amerika De positie van de vrouw krijgt aandacht met de figuur Lucretia. Haar dood levert stof voor vele discussies. Maar Lucretia is niet de enige vrouw in de Romeinse canon: Verginia en Cloelia worden als heldinnen gepresenteerd, Tanaquil en Tullia als heksen. Voor schilderijen uit de vroeg-moderne tijd was Lucretia een dankbaar onderwerp.de krachtige symboliek in deze verhalen was voor de inwoner van Rome - en voor de moderne toerist! - tastbaar. De stad Rome had veel (materiële) lieux de mémoire, veel herinneringsplaatsen. Met name op het Forum Romanum waren veel monumentale overblijfselen van de vroegste geschiedenis van Rome en zelfs van vóór de stichting van de stad. Gezamenlijk vullen we de plattegrond van het Forum Romanum met deze herinneringsplaatsen. De dag eindigt met de Romeinse republiek als inspiratiebron voor de Franse Revolutie en voor de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Welke parallellen zijn er te trekken, welke instellingen zijn er nagevolgd, welke uiterlijke kenmerken zijn er overgenomen? De oudheid als inspiratiebron én ijkpunt voor de nieuwe tijd. Docenten uur Afsluitende borrel Drs. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nijmegen met als hoofdvak Provinciaal- Romeinse Archeologie. Hij heeft bijna 20 jaar gewerkt als docent Latijn, Klassieke Culturele Vorming en Grieks op verschillende middelbare scholen. Daarnaast organiseerde hij excursies en Rome-reizen. Ook publiceert hij vertalingen van zeventiende-eeuwse Latijnse teksten Drs. Lucette Meijer-van Gorp (1966) heeft Klassieke Talen in Leiden gestudeerd met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Zij heeft Grieks, Latijn en Klassieke Culturele Vorming (KCV) gedoceerd in het voortgezet onderwijs, maar ontwikkelde en gaf ook cursussen over de Griekse taal, literatuur en cultuur aan volwassenen. In 1999 was zij mede-oprichter van de afdeling Tilburg van het Nederlands Klassiek Verbond. Kennis van het Latijn is niet nodig. We raden de deelnemers aan de tekstfragmenten in de syllabus vooraf goed door te lezen. Locatie Universiteit van Tilburg Literatuur Syllabus, aangevuld met hand-outs tijdens het college. Prijs 90,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje)

8 W03 W03 WERELDMACHTEN IN VOGELVLUCHT Drs. Evert-Jan Ouweneel Programma WOENSDAG 11 JANUARI uur Ontvangst met koffie/thee uur Blok 1: Macht en Europa uur Koffie/thee-pauze uur Blok 2: Amerika en Azië Inhoud De wereld maakt momenteel een economische machtsverschuiving door die zijn weerga niet kent in de geschiedenis. In 1935 waren het, naast de VS, vooral de Europese landen die hun stempel drukten op zowel de wereldpolitiek als de wereldeconomie. In 2035 zal er onder de leidende economieën geen enkel Europees land meer zijn. Alleen als Unie zal Europa dan een rol van betekenis kunnen spelen, naast wereldspelers als de Verenigde Staten, Brazilië, India, Rusland en China. Deze cursus wil u in één dag bijpraten over de machtsverschuiving die momenteel gaande is. Welke factoren liggen ten grondslag aan de oude overmacht van Europa en later Amerika? Waarom verliep de economische ontwikkeling van Zuid-Amerika na de Tweede Wereldoorlog zo stroef en maakten diverse Aziatische economieën een bliksemcarrière door? Wat zijn momenteel de sterkten en zwakten van China? En wat is er gaande in Brazilië, Rusland en India? uur Lunchpauze uur Blok 3: Brazilie, Rusland en India uur Korte pauze uur Blok 4: China uur Koffie/thee-pauze uur Blok 5: Democratie uur Afsluitende borrel In deze cursus worden de verschillende machten zowel politiek als economisch onder de loep genomen, met daarbij natuurlijk de relevante culturele factoren. Aan het einde van de dag kijken wij in de politieke spiegel en nemen wij het verschijnsel democratie onder de loep. Een waardevolle cursus voor wie met interesse de politieke en economische ontwikkelingen in de wereld volgt en door de bomen weer even het bos wil zien. Locatie Prijs Universiteit van Tilburg 130,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje). Literatuur Reader. Docent Drs. Evert Jan Ouweneel studeerde cum laude af in de filosofie. Hij verzorgt lezingen en seminars over grote maatschappelijke ontwikkelingen in heden, verleden en toekomst (www. websophia.com). Daarnaast is hij Corporate Identity Advisor voor de Europese kantoren van hulp- en ontwikkelingsorganisatie World Vision International

9 W04 W04 DRIE GRIEKSE ORAKELS Programma DINSDAG 17 JANUARI uur Ontvangst met koffie/thee uur Blok 1: Algemene presentatie uur Koffie/thee-pauze uur Blok 2: Delfi Inhoud Drs. Arjiris Angelou Naast heel veel ander moois is Griekenland ook het land van de orakels. Ze behoren tot de meest mystieke herinneringen aan de oudheid en spreken meer dan twee millennia na dato wereldwijd nog steeds tot de verbeelding. Ieder van ons associeert het woord orakel onmiddellijk met Delfi, waar een pythia boven stinkende zwavelige dampen in trance raakte en soms tot de meest spitsvondige uitspraken kwam uur Lunchpauze uur Blok 3: Dodona uur Korte pauze uur Blok 4: Acheron uur Koffie/thee-pauze uur Blok 5: Geologische presentatie / vragen stellen / afsluiting uur Afsluitende borrel Minder bekend, maar bij het gewone volk erg populair was het orakel van de heilige eik van Dodona. Je kon je vraag laten inkerven in een loden plaatje dat vervolgens door een van de priesters aan de pythia werd overhandigd. Het museum in Ionannina ligt er vol mee. Wanneer zal ik uitvaren naar Syracusa? en Zal ik een andere vrouw nemen?. Het meest mystieke orakel was dat van de Acheron, de rivier die je met de sloep van Charon moest oversteken op weg naar het dodenrijk.voor de overtocht gaf je een obooltje aan Charon. Waar lag die rivier trouwens? Of moest je over de Styx naar het dodenrijk? Bij opgravingen in de jaren zestig is het onderaards gewelf van het Nekromanteion gevonden: de heilige zaal waar dit orakel huisde. In deze eendaagse cursus komen deze drie orakels aan de orde. Daarbij wordt ook plaats ingeruimd voor de geologie. Griekenland is een land met kalksteen en heel veel breuken: zonder karstverschijnselen en opwelvende dampen geen pythia s! Ook komt de door de Romeinen veroorzaakte verwarring tussen de Acheron en de Styx aan de orde. Locatie Prijs Bijzonderheden Universiteit van Tilburg 90,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje). Bij voldoende belangstelling wordt een zesdaagse studiereis georganiseerd naar de drie orakels die onderwerp zijn van deze cursus. Daarbij bezoeken we ook de nieuwe musea van Delfi en Ionannina en zoomen we in op de geologische bijzonderheden van de betreffende plaatsen. Deze korte reis wordt begeleid door de docent en georganiseerd door de Stichting Phileas ( Literatuur Syllabus. Tijdens de colleges wordt gebruikt gemaakt van powerpoint- presentaties, die achteraf aan de deelnemers beschikbaar worden gesteld. Aanvullende literatuur: Salomon Kronenberg, Waarom de hel naar zwavel stinkt, Uitgeverij Atlas 2011, isbn Docent Drs. Arijeris Angelou is geboren en getogen in Athene. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en spreekt voortreffelijk Nederlands. Na terugkeer in Griekenland volgde hij de academische gidsenopleiding aan de Universiteit van Athene. Hij begeleidt culturele reizen door zijn geboorteland

10 W05 W05 PSYCHOLOGIE EN GEZONDHEID: TWEE HANDEN OP ÉÉN BUIK Programma WOENSDAG 18 JANUARI uur Ontvangst met koffie/thee uur Blok 1: Welkom, opzet cursus, biopsychosociaal model en stress uur Koffie/thee-pauze uur Blok 2: Biospychosociaal model en stress (vervolg) Inhoud Dr. Andreas Wismeijer Het bio-psycho-sociaal model stelt dat er een duidelijke interactie is tussen de psyche van de mens, zijn sociale omgeving en het functioneren van het lichaam. Voorts is het inmiddels ook duidelijke geworden dat lichaamsprocessen op hun beurt weer een invloed kunnen hebben op de psychische gesteldheid van de mens. Zo blijkt bijvoorbeeld een derde van de stergevallen aan kanker aan gedragsfactoren te kunnen worden toegeschreven, leidt stress tot een verhoogde kans op infecties en vatbaarheid voor virussen en resulteren psychologische interventies in sommige gevallen in een aantoonbare verbetering van lichamelijke functies. Anderzijds blijken mensen met lichamelijke ziektes vaker depressief te zijn, is dat oorzaak of gevolg? Hoe zit deze wisselwerking in elkaar? Het veld van de gezondheidspsychologie richt zich op de bestudering van dit snijvlak van lichaam en geest met behulp van een open geest en wetenschappelijke methoden uur Lunchpauze uur Blok 3: Filmfragmenten Hypnose en operatie, Virtuele realiteit en pijnbestrijding bij soldaten, Virtuele realiteit CAVE, pijn uur Korte pauze uur Blok 4: Pijn (vervolg), pijnbestrijding uur Koffie/thee-pauze uur Blok 5: Pijnbestrijding (vervolg) DONDERDAG 19 JANUARI uur Ontvangst met koffie/thee uur Blok 1: Kanker en benefitfinding uur Koffie/thee-pauze uur Blok 2: Kanker en benefitfinding (vervolg) Literatuur In deze twee cursusdagen wordt de relatie tussen lichaam en geest besproken. Na een korte inleiding in de psyche van de mens worden verschillende lichamelijke processen besproken, en dan met name de rol van de psyche hierin. Tijdens de cursus zal in het bijzonder worden gekeken naar hart- en vaatziekten, stress, kanker en pijn. Tevens zal in een college aandacht worden besteed aan onderzoeksmethoden die men in dit veld toepast. Reader uur Lunchpauze uur Blok 3: Emoties en gezondheid uur Korte pauze uur Blok 4: Emoties en gezondheid (vervolg) uur Koffie/thee-pauze uur Blok 5: Psychologie in het ziekenhuis uur Afsluitende borrel Docent Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn. Locatie Prijs Universiteit van Tilburg 160,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunches en afsluitend drankje)

11 De vereniging Sed Vitae vrienden seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen. De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto Wij leren niet voor de school, maar voor het leven inhoud. Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld. Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie. Mw. M. Biezen Beeklaan 119 telefoon: AD Tilburg ledenadmin.sedvitae@hetnet.nl STICHTING STUDIEFONDS SED VITAE Door de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder 1.250,00 per maand en in Noord Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds. Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt. De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk. HOE AANVRAGEN? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, adres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; en bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. copie aanslag IB) naar: STICHTING STUDIEFONDS SED VITAE Mw. W. Breedveld Liefkenshoekstraat 11 telefoon: XC Tilburg wil.breedveld@wxs.nl 20

12 LEERGANGEN Een leergang is een samenhangend geheel van cursussen die over verschillende semesters heen gegeven worden. Zo n leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Een uitgebreidere omschrijving van de inhoud en opbouw van iedere leergang kunt u vinden op LET OP! TIJDELIJKE VOORRANG BIJ INSCHRIJVING Door de soms grote belangstelling komt het voor dat een cursus snel vol raakt en we de inschrijving moeten stoppen. Deelnemers die in het voorafgaande seizoen aan een cursus uit de leergang hebben meegedaan krijgen tot 20 november voorrang op nieuwe deelnemers, zodat ze hun leergang zeker kunnen voortzetten. Voorkom teleurstelling en schrijf u tijdig in. Nieuwe deelnemers aan een leergang, krijgen na 20 november zo snel mogelijk bericht over hun plaatsing in de leergang. Overzicht van leergangen en cursussen in voorjaar 2012: KLASSIEKE OUDHEID NIEUW! Een reis door de wereld van de Grieken en Romeinen is ook een reis door onze eigen cultuur. De klassieke oudheid is een feest van herkenning, soms een bron van vermaak of zelfs onbegrip, maar altijd fascinerend. We nemen uitgebreid een aantal bekende en onbekende onderwerpen van de antieke cultuur onder de loep. Docenten: Drs. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nijmegen met als hoofdvak Provinciaal-Romeinse Archeologie. Drs. Lucette Meijer (1966) studeerde Klassieke Talen in Leiden met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Cursus 2 LEVEN EN WERK VAN G. MAHLER De leergang betreft naast de 10 symfonieën van Mahler, ook al zijn andere werk (met name de liederencycli) én geeft uitvoerige informatie over het leven van de componist en zijn plaats in de geschiedenis (Fin de siècle). Docent: Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming De Nieuwe Veste in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. Cursus: 30 KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat. In deze leergang weet de docent op een natuurlijke en samenhangende wijze de beeldende kunst, muziek en literatuur in de tijdgeest te plaatsen, waarbij de kunstenaars ook als personen tot leven komen. Docent: Cursus: Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. 11 (Tilburg) en 42 (Breda) NEDERLANDSE GESCHIEDENIS De ontwikkeling van het hele gebied dat we kennen als de Lage Landen wordt in deze leergang belicht, waarbij vooral aandacht wordt geschonken aan de grote lijnen en de verbanden. Begonnen wordt met de stammen en rijken en de bindende rol van de kerk in het eerste millennium. Daarna wordt de opkomst van middeleeuwse graafschappen en steden belicht, met name de economie en cultuur. De Opstand en de vorming van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt in hun Europese context onderzocht. Tenslotte wordt gekeken hoe in de negentiende en twintigste eeuw de huidige Nederlandse samenleving vorm heeft gekregen. Docent: Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. ( Cursus: 14 ARCHITECTUUR In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Naast culturele invloeden vanuit de overige kunsten in een bepaalde periode spelen in de architectuur ook (her)ontdekte technieken en nieuwe materialen een rol. Dit maakt een reis door de architectuurgeschiedenis een rijke en boeiende aangelegenheid. Docent: Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. Cursus:

13 LEVENSKUNST BEOEFENEN In de huidige moderniseringsfase zijn mensen de eerst aangewezenen om adequaat om te gaan met levensvragen. Elk levensverhaal bevat een uniek zich ontwikkelend geheel van levensthema s. Die uniciteit wordt sterker naarmate mensen ouder worden. Leren van het leven en het ontwikkelen van inspirerende levensthema s stimuleren het genieten van de eigen levenskunst. Daar over in dialoog gaan bevordert de kwaliteit van samen leven vooral als onomkeerbare verliezen op je pad komen. Docenten: Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond de wetenschappelijke achtergronden (de vensters ) Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het gereedschap ). Cursus: 18 INTERNATIONALE POLITIEK Periodiek wordt een cursus aangeboden over recente ontwikkelingen in de internationale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het Midden- Oosten, waarbij bij toerbeurt ook aandacht wordt besteed aan een werelddeel of regio. Voorts worden cursussen gegeven over actuele kwesties in de internationale politiek en de internationale betrekkingen. Cursusbegeleider: Jan Hijna heeft tot 1995 als officier bij de Koninklijke Marechaussee gewerkt en studeerde in het kader van zijn carrière internationaal recht, staatsrecht en strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is sinds 1996 aan HOVO Brabant verbonden en ontwerpt en begeleidt cursussen voor de leergang internationale politiek en voor de vakgebieden geschiedenis en rechten. Cursus: 17 CULTUURGESCHIEDENIS De multidisciplinaire leergang De westerse wereld heeft als doel de belangrijkste ontwikkelingen, gebeurtenissen en namen van de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300 tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende disciplines. Docenten: Ko van Dun, drs. Constance van der Putten, drs. Wim Fiévez, dr. Peter van Nunen en Jan Ezendam. Cursus: 22 MUZIEKGESCHIEDENIS De docent wandelt met u al sprekend en luisterend door de geschiedenis van de muziek in 7 perioden: A.Middeleeuwen en eerste meerstemmigheid; B.Verdere ontwikkeling van de polyfonie en de renaissance; C. Barok; D. Klassieken; E. Romantiek; F. Moderne tijd I, en G. Moderne tijd II. Docent: Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming De Nieuwe Veste in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. Cursus: 31 FILOSOFIE Doel is mensen in te leiden in diverse belangrijke onderdelen van de filosofie aan de hand van de bespreking van (teksten van) grote filosofen en hun positie onder de vraag wat deze ons nog te zeggen hebben. Kortom leren nadenken vanuit zowel een historisch als systematisch perspectief. Met betrekking tot diverse actuele thema s worden filosofen, stromingen en richtingen verkend en worden oorspronkelijke teksten gelezen. Al met al krijgt de deelnemer een groeiend inzicht in de boeiende wereld die filosofie heet Docent: Drs. Harry Willemsen studeerde filsofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, Voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre-Erasme, een centrum voor o.a. filosofie cursussen in Zuid Frankrijk. Cursus: 32 KUNSTENAARS VANAF DE 19DE EEUW TOT HEDEN In deze leergang staat de kunstenaar centraal. Per cursus worden steeds een of enkele kunstenaars uitgelicht en besproken. Uiteraard kunnen deze kunstenaars niet losgezien worden van hun tijd en culturele context. Vandaar dat deze leergang per cursus steeds ook een bepaalde periode uit de kunstgeschiedenis centraal staat. Docent Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum. Cursus 33 PSYCHOLOGIE In deze leergang komen zeer uiteenlopende onderwerpen binnen het brede wetenschapsgebied van de Psychologie aan bod. Soms inleidend, soms meer verdiepend maar altijd actueel en van hoog niveau. Docent: Wisselend Cursus: 9, 16, 20 en

14 01 Multidisciplinair Diverse docenten 02 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer - van Gorp MONDIALE RECHTVAARDIGHEID GRIEKEN EN ROMEINEN Tussen Kosmopolitisme en Nationalisme Cursusbegeleider: Wilfried Raus Maandagochtend uur 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3, 26-3 en 2-4 (16-4 reservedatum inhaalcollege) 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Nationale grenzen vervagen onder invloed van internationale politieke, economische en culturele netwerken en organisaties. Voor velen betekent dit een verbetering van de levensomstandigheden terwijl anderen lijden onder armoede en miskenning. Burgers van rijke landen zijn goed op de hoogte van wat zich elders ter wereld afspeelt en onderkennen een verplichting te hebben ten aanzien van gemarginaliseerde groepen. Hiervan getuigt de toename van het aantal hulporganisaties het aantal goede doelen. De internationale gemeenschap wordt wel in staat geacht het lot van de achtergestelde bevolkingsgroepen te verbeteren maar een effectieve gecoördineerde aanpak blijft uit. Bovendien zijn de traditionele paradigma s in het ontwikkelingswerk achterhaald. Wereldproblemen zoals migratie, verplaatsing van werkgelegenheid, klimaatverandering, energie, voedsel en water zijn nu prioritair. Tot de jaren zeventig van de vorige eeuw werd de problematiek van rechtvaardigheid vooral bestudeerd in de context van de soevereine staat met een exclusieve verantwoordelijkheid voor eigen territorium en burgers. Onder invloed van moderne communicatiemiddelen en het groeiend besef van de kloof tussen arm en rijk in de verhouding Noord-Zuid met name ook binnen ontwikkelingslanden zelf, stellen sociale wetenschappers, economen, politiek filosofen, juristen en theologen de vraag naar kwesties van een overkoepelende rechtvaardigheid wereldwijd. In deze cursus wordt deze problematiek bestudeerd vanuit vier benaderingen. In het eerste deel (college 1, 2 en 3) worden belangrijke politiek filosofische perspectieven op nationale en internationale distributieve rechtvaardigheid en op wederzijdse erkenning in de internationale verhoudingen behandeld. Docenten: dr. Herman van Erp (doceerde sociale filosofie en ethiek) en drs. Mandy Bosma (docent filosofie) beide aan Tilburg University (TiU) Het tweede deel (college 4, 5 en 6) gaat de aandacht uit naar de juridische context van politieke, sociale en economische mensenrechten. Aan bod komen achtereenvolgens de soevereiniteit van staten als hard uitgangspunt van het internationale recht, het thema van het internationale bedrijfsleven en de impact van hun activiteiten op de mensenrechten en tenslotte de problematiek van landrechten van inheemse bevolkingsgroepen. Elk college wordt toegelicht met een voorbeeld uit de praktijk. Docenten: Prof. Willem van Genugten (hoogleraar internationaal recht TiU), dr. Nicola Jägers (onderzoeker naar effectiviteit van transnationale private regulering TiU) en dr. Anna Meijknecht (universitair docent Europees en internationaal Recht TiU). In deze cursus maakt u kennis met diverse aspecten van de Griekse en Romeinse cultuur: veel verhalen, maar ook aandacht voor de bouwkunst, sport, beeldende kunst, literatuur, filosofie en archeologie. Ook in latere tijden zien we al deze facetten van de klassieke wereld terug. Constantijn de Grote en Medea, Troje en Seneca zijn in onze tijd geen onbekende namen. We volgen het spoor terug naar de Grieks-Romeinse wereld. In deze cursus bekijken we een aantal hoogtepunten uit de antieke cultuur. We plaatsen hen in de eigen tijd en geschiedenis maar zien ook dat ze geschiedenis hebben geschreven in latere tijden. De onderwerpen zijn heel divers: van bouwkunst tot poëzie en van toneel tot politiek. Maar steeds houden we de mens als maat in gedachten. College 1: De belangrijkste Griekse goden, hun onderlinge verhoudingen en functies College 2: De stad Rome: antieke, christelijke en vroeg-moderne bouwwerken College 3: De Trojaanse oorlog in literatuur en beeldende kunst College 4: Troje en andere beroemde opgravingen College 5: Beeldhouwkunst. Doorwerking van de klassieke oudheid College 6: De boog van Constantijn als legitimatie van de macht College 7: De filosoof Seneca en de invloed van zijn ideeën College 8: De Medea van Euripides, een Griekse tragedie College 9: De oorsprong van sport en de Olympische Spelen College 10: Enkele verhalen uit Ovidius Metamorphosen Tijdens de cursus wordt gebruik gemaakt van een syllabus en wijzen de docenten u op interessante boeken en websites. Maandagochtend uur 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3, 26-3 en 2-4 (16-4 reservedatum inhaalcollege) Hoor- en werkcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Klassieke Oudheid en vormt het eerste blok daarvan. In een derde deel (college 7 en 8) gaat het om de relatie tussen ontwikkeling en veiligheid. Aandacht gaat hierbij uit naar de historische doorbraak bij de VN van de Responsibility to Protect als moreel baken in de internationale verhoudingen en naar de Millenium Doelstellingen. Docent: drs. Ralf Bodelier (vrij gevestigd journalist, debatleider, schrijver en onderzoeker). Drs. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nijmegen met als hoofdvak Provinciaal-Romeinse Archeologie. Hij heeft bijna 20 jaar gewerkt als docent Latijn, Klassieke Culturele Vorming en Grieks op verschillende middelbare scholen. Daarnaast organiseerde hij excursies en Rome-reizen. Ook publiceert hij vertalingen van zeventiende-eeuwse Latijnse teksten In een afsluitend vierde deel (college 9 en 10) worden opvattingen over een nieuwe transnationale orde en de gevolgen voor het economisch en politiek beleid nader onderzocht. De uitwerking daarvan op de zwakste partijen en paradigmawisselingen in de internationale samenwerking staan hierbij centraal. Docent: dr. Lou Keune (onderzoeker Ongelijke Ontwikkeling TiU). Drs. Lucette Meijer-van Gorp (1966) heeft Klassieke Talen in Leiden gestudeerd met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Zij heeft Grieks, Latijn en Klassieke Culturele Vorming (KCV) gedoceerd in het voortgezet onderwijs, maar ontwikkelde en gaf ook cursussen over de Griekse taal, literatuur en cultuur aan volwassenen. In 1999 was zij mede-oprichter van de afdeling Tilburg van het Nederlands Klassiek Verbond

15 03 Mens en maatschappij Prof. dr. Wim Couwenberg e.a 04 Filosofie Ir. Wim Lintsen TIJDSEIN II GOD EN NATUUR Balanceren tussen wetenschap en religie Cursusbegeleider: Jan Hijna Maandagmiddag uur 27-2, 5-3, 12-3, 19-3 en 26-3 (2-4 reservedatum inhaalcollege) 132,- (5 colleges van 2 x 45 Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari Dat de moderniteit in liberale zin, althans in de westerse wereld, de ideologische machtsstrijd gewonnen lijkt te hebben, is een opvallende uitkomst in het licht van alle daaraan voorafgaande doemscenario s over haar toekomst. Niet alleen de triomf van het westers-liberale beschavingstype en de versterkte ambitie dit concept wereldwijd te verbreiden als het nieuwe algemeen menselijke patroon van beschaving is kenmerkend voor deze tijd, maar niet minder een aantal cruciale problemen die die universele pretenties ondergraven en maken dat dit beschavingstype zeker geen rustig bezit is. In deze cyclus wordt dat nader uitgewerkt. Ook krijgt het westers-liberale beschavingstype in deze tijd op mondiaal niveau te maken met hernieuwde vormen van modern autoritarisme op godsdienstige en seculiere grondslag als antiliberale tegenkracht. Het eerste manifesteert zich in het moslimfundamentalisme en -terrorisme sinds 9/11; het tweede in eerste instantie in nieuwe postkoloniale staten in Azië en Afrika, maar in deze tijd vooral in voormalige communistische landen als Rusland en China. De meeste aandacht gaat nog altijd uit naar het eerste. Maar het moderne autoritarisme op seculiere grondslag met China als belangrijkste eigentijdse exponent ervan wordt als ideologische en economische rivaal van het westers-liberale beschavingstype steeds relevanter, temeer omdat die rivaliteit hand in hand gaat met economische en politieke machtsverschuivingen ten koste van de westers-liberale wereld. Na bespreking van deze antiliberale tegenkrachten komt een aantal actuele aspecten en problemen van de moderniteit in liberale zin aan de orde zoals o.a. de politieke kwaliteit van de liberale democratie als tegenhanger van modern autoritarisme, een kritische evaluatie van neoliberalisme, de botsing van mensbeelden in het moderne denken en vragen rond de zogenaamde heerschappij van het recht. Het meeste succes van dit beschavingstype naar buiten toe ligt op het terrein van wetenschap en technologie. De cyclus besluit met de vraag wat het wetenschappelijke vooruitgangspotentieel op dit terrein in deze tijd is en welke problemen daaraan verbonden zijn. De colleges worden gegeven door Prof. Wim Couwenberg (emeritus hoogleraar staats- en bestuursrecht EUR). Gastdocent dr. mr. Cock Hazeu (Bureau voor Institutioneel-Economisch onderzoeken Advies; IEOA) is algemeen en institutioneel econoom (EUR) en master staats- en bestuursrecht (UL). God en Natuur zijn begrippen die voor eeuwenoud gedachtegoed staan dat nog lang niet is uitgewerkt. Maar wat kunnen we er vandaag de dag mee? Moeten we niet kiezen tussen God en Natuur? Of kunnen we ze beide behouden? Maar hoe? In deze cursus zullen we de begrippen God en Natuur in een hanteerbaar kader plaatsen. Dat gebeurt aan de hand van een specifieke balans tussen twee machten in onze cultuur: religie en wetenschap. Geconstateerd wordt dat we te maken hebben met twee aparte werelden die ieder een eigen verhaal aan ons aanbieden. De wetenschap vertelt ons een verhaal dat met recht beschouwd kan worden als het beste, feitelijke verhaal over de Natuur. De religie vertelt een heel ander verhaal, een verhaal dat gaat over betekenis, zingeving, ethiek en moraliteit in ons leven. Hier is niet meer de Natuur maar God een centraal gegeven. Hoewel het raakvlak tussen wetenschap en religie uiterst smal is, kan er toch een interessante dialoog tot stand komen. Een dialoog die verloopt via een persoonlijke en avontuurlijke uitwisseling tussen feiten en emoties. Na de beknopte theoretische inleiding zullen we uitgebreid kennis maken met de ideeën van een select gezelschap denkers en wetenschappers. We ontmoeten in eerste instantie Spinoza, Newton, Kant en Einstein, die ons laten zien hoe er in de afgelopen vier eeuwen nieuwe verhalen ontstonden over God en de Natuur als gevolg van de opkomst van de wetenschap. Vervolgens gaan we naar onze tijd en maken kennis met de theologen Bonting en Drees en de biologen Collins en Goodenough, die ieder een heel eigen, persoonlijke balans vinden tussen religie en wetenschap op basis van het verhaal van de Evolutie en een moderne invulling van het godsbegrip. Tenslotte maken we kennis met de theoloog Clayton, de astrofysicus Davies en de kosmoloog Harrison, die ons confronteren met de resultaten van de moderne natuurwetenschap. Het blijkt dat wij te maken hebben met een exotische Natuur waarin we God kunnen ervaren op basis van een rationele mystiek. Wim Lintsen God & Natuur, Avontuurlijke dialogen op het grensvlak van wetenschap en religie, uitgegeven in eigen beheer en het boek wordt tijdens het eerste college door de docent uitgedeeld (kosten ±20 euro). Maandagmiddag uur 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3 en19-3 (26-3 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 S.W. Couwenberg, Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd, Civis Mundi Jaarboek 2011, Uitgever: Aspect, Soesterberg. Dit boek wordt collectief aangeschaft voor de deelnemers die niet in najaar 2011 de cursus Tijdsein ook hebben gevolgd en met het cursusgeld in rekening gebracht. Ir. Wim Lintsen is ingenieur en filosoof. Hij verzorgt cursussen aan diverse HOVO s. Zijn interesse geldt het raakvlak tussen wetenschap en filosofie

16 05 Filosofie Dr. Miriam van Reijen 06 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Drs. Joris van Sleeuwen SPINOZA LEERGANG ARCHITECTUUR DEEL I Vier eeuwen inspiratiebron voor schrijvers en dichters Egypte en Mesopotamië Maandagmiddag uur 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3, 26-3 en 2-4 (16-4 reservedatum inhaalcollege) Gilles Deleuze heeft er in zijn Spinoza: Philosophie pratique op gewezen dat Spinoza s filosofie een grote aantrekkingskracht uitoefent op niet-filosofen, en nog breder, op niet-intellectuelen. Als voorbeeld, tegelijk van een schrijver en van een niet-geletterde, haalt hij een fragment aan uit de roman The Fixer van Bernard Malamud. De fixer (klusjesman) zegt daarin dat hij Spinoza s Ethica niet begreep, maar bij het lezen ervan een gevoel had alsof hij op een bezemsteel door de lucht suisde, en daarna niet meer dezelfde man was. In deze cursus komt een aantal schrijvers aan de orde die geïnspireerd zijn door Spinoza s gedachtegoed. Het gaat daarbij om zijn godsopvatting en zijn wereldbeeld, waarin de spanning tussen determinisme en vrijheid of vrije wil schrijvers inspireert. Wat zijn mensbeeld betreft, blijkt de relatie tussen rede en passies en zijn aandacht voor gemoedsrust en geluk een dankbaar thema voor toneelstukken, romans en gedichten. In de 17de eeuw geven Vondel en Hooft soms blijk van spinozistische opvattingen. Maar het zijn vooral een aantal vrienden van Spinoza zelf, die een rol speelden in het theaterleven in Amsterdam, waarbij duidelijk sprake is van hetzelfde (bijvoorbeeld neo-stoïcijnse) gedachtegoed, dat onder andere in de verschillende toneelversies van het klassieke Medea-thema tot uiting komt. In de 18de eeuw werden zowel in Nederland als in Frankrijk vrijdenkers al dan niet terecht op grond van hun literaire geschriften beschuldigd van spinozisme. Een klassiek voorbeeld daarvan is Diderot, met zijn roman Jacques le Fataliste. In Duitsland was Goethe onder de indruk van Spinoza en schreef Heinrich Heine over de schrijvers die in de tweede helft van de 19de eeuw in Spinoza een pantheïst zagen en hem daarom ofwel verheerlijkten ofwel verketterden. In een aantal gedichten van de Tachtigers is Spinoza expliciet aanwezig. J. H. Leopold vertaalde bovendien Spinoza s Verhandeling over de verbetering van het verstand en Herman Gorter zijn Ethica. In de 20ste eeuwse literatuur zijn talloze voorbeelden te vinden van expliciet en impliciet gebruik van de figuur en/of de filosofie van Spinoza. In deze cursus komen daarvan onder andere Carry van Bruggen, Theun de Vries en Leon de Winter aan de orde. De architectuur van Egypte en Mesopotamië is bijzonder omdat daar allerlei bouwprocessen in gang zijn gezet die niet alleen nieuw bleken ten opzichte van de prehistorische culturen, maar ook eeuwenlang bepalend bleven voor de bouwkunst. Het ontstaan van de eerste steden leidde tot de bouw van ondermeer heiligdommen, paleizen en grafmonumenten in steen. Deze veranderingen begonnen reeds in het 4e millennium voor Christus. Eerst in Mesopotamië maar kort daarna waren ze ook in Egypte waar te nemen. Het Tweestromenland (Mesopotamië), dwz. het gebied van het huidige Irak, Iran, Syrië en Oost Turkije, is vrijwel zeker het oudste centrum van beschaving. In de vruchtbare laagvlakte langs de rivieren de Eufraat en de Tigris ontstaan de eerste stadstaten van de Sumeriërs. In de belangrijkste centra, zoals Ur en Uruk, zijn monumentale tichelstenen tempels gebouwd op een kunstmatige terrasvormige heuvel van soms wel 25m. hoog (ziggurat) en voorzien van beeldhouwwerken. Vanaf ca v. Chr. krijgen de Semitische culturen de overhand in Mesopotamië, maar er is sprake van een zekere culturele continuïteit omdat de semitische volkeren van de Assyriërs en de Babyloniërs elementen uit de sumerische cultuur overnemen. De ziggurat komt bij de Babyloniërs tot een hoogtepunt in de toren van Babel. In Egypte wordt veel aandacht besteed aan het begraven van de doden, wat zou leiden tot de monumentale piramidecomplexen van ondermeer Sakkara en Gizeh uit het derde millennium v. Chr. Behalve het graf van de farao bevinden zich binnen de ommuurde terreinen verschillende tempels. De piramides zijn opgebouwd uit zorgvuldig gestapelde blokken zandsteen en bedekt met nauwkeurig gevoegde blokken graniet. Gedurende het tweede millennium v. Chr. verschuift de aandacht van de piramidenbouw naar de constructie van grote Amontempels bij Luxor en Thebe. Hier vlakbij worden in het Dal der Koningen tientallen faraograven in de rotsen uitgekapt (Toet-anch-Amon). De koninginnen en enkele prinsen worden in het aangrenzende dal begraven. De architectuur van Mesopotamië en Egypte vertoont op essentiële punten wezenlijke verschillen. Het is in feite juist karakteristiek dat deze twee centra naast elkaar blijven bestaan in een doorlopende ontwikkeling van ca v. Chr. tot aan het begin van onze jaartelling. De volgende deelperioden komen aan bod: Dinsdagochtend uur 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Deze cursus maakt deel uit van de leergang Architectuur, en vormt het eerste blok daarvan. Reader. 1) Mesopotamië: Summerië, Akkadische tijd, Neo- Summerië, Babylonië, Assyrië, Neo-Babylonische tijd 2) Egypte: Oude Rijk, Midden Rijk, Nieuwe Rijk, Late Tijd 3) Klein Azië en de Hettieten 4) Oud Perzië Dr. Miriam van Reijen is filosoof en socioloog. Zij was jarenlang wetenschappelijk medewerker filosofie aan de Universiteit Nijmegen en tot voor kort docent filosofie en ethiek aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool, Breda. Reader. Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen

17 07 Filosofie Dr. Paul Juffermans 08 Natuurwetenschappen Prof. dr. Jan van de Craats SPINOZA S KROON OP ZIJN WERK VEERTIG SOORTEN SYMMETRIE Dinsdagochtend uur 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Hoorcollege. Het hoofdwerk van Spinoza is zijn Ethica. Dit boek bestaat uit 5 delen: het eerste deel handelt over God, het tweede over de mens, het derde over de menselijke emoties, het vierde over de menselijke slavernij en het vijfde over de menselijke vrijheid. We zouden dus kunnen zeggen dat het boek zijn voltooiing vindt in het vijfde deel. Dit deel kan worden beschouwd als de kroon op het werk. Niettemin keren alle thema s uit de voorafgaande delen in dit vijfde deel terug, zoals de verhouding tussen God en mens, tussen eeuwigheid en tijd, tussen noodzakelijkheid en contingentie, tussen rede en passionaliteit, tussen handelen en lijden, tussen blijdschap en droefheid, tussen geluk en ongeluk enzovoort. Spinoza s Ethica beschrijft een weg naar geluk en vrijheid, en ook een weg naar inzicht en wijsheid. Oude thema s uit antieke wijsheidsleren (Plato, Aristoteles, de Stoa) worden hernomen, maar tegelijk in een moderne context opnieuw vorm gegeven. We hebben hier te maken met een filosofie die tegelijk terug verwijst naar de Oudheid alsook vooruitloop op onze moderne tijd en moderne wetenschap. In deze cursus zullen we het vijfde deel van de Ethica in detail bespreken en zo Spinoza s unieke positie afbakenen in het landschap van de filosofie. Spinoza, Ethica, vertaald en ingeleid door Henri Krop, Uitgeverij Prometheus/ Bert Bakker, 2002, ISBN Andere vertalingen van de Ethica kunnen ook worden gebruikt. Wat is symmetrie? Hoe kun je symmetrie herkennen en hoe kun je soorten symmetrie onderscheiden? Wat zijn de mogelijkheden? Dat zijn de hoofdthema s van deze cursus. Samen met de deelnemers gaat de docent op zoek naar voorbeelden van symmetrie in gebruiksvoorwerpen en ornamentale kunst. Bijvoorbeeld in roosvensters in kathedralen of in logo s van commerciële firma s. We bekijken ook de symmetrieën van gebruiksvoorwerpen, kegels, prisma s en regelmatige veelvlakken. En de symmetrieën van patronen op een boloppervlak, bijvoorbeeld een voetbal, een volleybal, een basketbal of een tennisbal. De islamitische cultuur is doordrenkt van schitterende ornamentale wandpatronen die tal van verschillende soorten symmetrie laten zien. Voor M.C.Escher was het Alhambra in Granada een onuitputtelijke inspiratiebron. Als je met de blik van een wiskundige naar symmetrie kijkt, zie je onderliggende structuren die je kunt classificeren. Dan blijken er bijvoorbeeld 2 soorten rozetpatronen, 14 soorten bolpatronen, 7 soorten strookpatronen en 17 soorten wandpatronen te zijn, in totaal 40 soorten. Elk symmetrisch patroon past in een van die 40 hokjes. Het is niet moeilijk, maar wel erg leuk om zelf patronen op die manier te rubriceren. In deze cursus laat de docent de schoonheid en de kracht van wiskundige methodes zien. Wiskundige voorkennis is echter niet vereist. Met de cursisten samen worden stap voor stap de geheimen van symmetrische structuren ontsluierd. Actieve deelname wordt gestimuleerd via kleine opdrachten die alleen of in groepsverband kunnen worden uitgevoerd. Aan het einde kunnen de deelnemers zelf symmetrische patronen classificeren. Dinsdagmiddag uur 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3 en 20-3 (27-3 reservedatum inhaalcollege) 186,- (8 colleges van 2 x 45 Syllabus en per college een samenvatting. De power-point-presentaties worden via beschikbaar gesteld.. Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder. Prof. dr. Jan van de Craats is emeritus hoogleraar wiskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Voor zijn activiteiten op het gebied van de popularisatie van de wiskunde ontving hij in 2006 de Eureka Oeuvreprijs van NWO. Hij heeft tal van artikelen en boeken over wiskunde voor een breed publiek op zijn naam. Samen met Rob Bosch schreef hij Basisboek Wiskunde om de aansluitingsproblemen tussen havo/ vwo en hbo/universiteit te verlichten en Basisboek Rekenen om de rekenvaardigheid van de Nederlandse jeugd bij te spijkeren

18 09 Mens en maatschappij Prof. dr. Kees Brunia 10 Muziek(geschiedenis) Drs. Leo den Oudsten HET EMOTIONELE BREIN GIACOMO PUCCINI EN ZIJN OPERA S Dinsdagmiddag uur 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3, 3-4 en 10-4 (17-4 reservedatum inhaalcollege) Deze cursus is een geactualiseerde versie van de cursus in najaar Deze cursus maakt deel uit van de leergang Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Wie ooit overvallen is door een intens verdriet, weet dat die ervaring mijlen verwijderd is van waar de wetenschap zich mee bezig houdt. De IK die verdrietig is, ontsnapt aan iedere wetenschappelijke analyse. Hij bevindt zich in het goede gezelschap van de Ik die beweegt, de Ik die kijkt en de IK die geniet van muziek of een mooi gedicht. Je krijgt hem niet in beeld, niet met de registratie van hersenactiviteit, niet met moderne beeldtechnieken, die het mogelijk maken artikelen over het menselijke gedrag te publiceren met de meest fraaie plaatjes van de hersenen in actie. Waar gaat de neurowetenschap dan over? Het is kennis in de derde persoon. We kunnen laten zien welke gebieden in de hersenen te maken hebben met aanvallen van woede of met onderworpen gedrag. Je kunt een kat hypersexueel maken door beschadigingen van de amandelkern, een onderdeel van het emotionele brein. Zeer waarschijnlijk spelen de overeenkomstige structuren in het menselijk brein eveneens een rol bij ons sexuele gedrag. Je kunt bepaalde hersendelen van een stier stimuleren, terwijl hij afstormt op de toreador en zien dat de aanval plotseling eindigt: het dier blijft stil staan en alle agressie lijkt verdwenen. Stimulatie van een ander gebied roept juist agressief gedrag op. Zo ontstaat het beeld van een balans tussen verschillende delen van het brein die ten grondslag ligt aan een evenwichtig emotioneel gedrag. Kortom, we beginnen inzicht te krijgen in de rol van hersendelen bij sommige dieren tijdens sommige emoties. We proberen dat inzicht te transponeren naar het menselijk emotionele gedrag en naar de invloed die hersendelen hebben op ons emotionele gedrag. Emoties hebben twee kanten. Je kunt ze voelen, een intern proces dat onmogelijk is zonder het brein. Je kunt ze ook zien, bijvoorbeeld op het gelaat van een ander, waar de uitdrukking ervan zichtbaar wordt in de mimiek. Maar ook het hele lichaam kan aan die expressie meedoen. De lichaamstaal wordt dan de uitdrukking van een eventueel onbewuste gemoedstoestand. Ook die expressie komt tot stand via het brein. Hij leent zich beter voor analyse in breinstructuren dan het voelen. Ons waarnemen van de wereld berust op informatiestromen uit de zintuigen die via een tussenstation (de thalamus) de hersenschors bereiken. Een ingebouwde kortsluiting zorgt ervoor dat de emotionele waarde van de stimulus al wordt opgepikt, vóór de stimulus de hersenschors bereikt, dus voor er van een bewuste analyse sprake is. Die vroege emotionele appreciatie van nieuwe situaties speelt een rol in de sturing van ons gedrag, het leidt in feite tot acties, die uiteenvallen in twee categorieën: toenadering of vermijding. In de eerste twee bijeenkomsten zal de docent de algemene basiskennis neurofysiologie aanreiken zodat u vervolgens de emotionele processen in het brein goed kunt begrijpen. Ik houd van piccola cosa, van kleine zaken en wil en kan alleen muziek maken over kleine zaken, als ze echt zijn, gepassioneerd en menselijk, en direct naar het hart gaan. Het zijn dan ook die kleine zaken waar Puccini groots in is. Giacomo Puccini stamt uit een oud geslacht van kerkmusici uit Lucca. Toen hij de opera Aida van Verdi hoorde, wist hij het zeker: hij wil kost wat het kost operacomponist worden. Hij gaat muziek studeren aan het conservatorium te Milaan waar hij onder andere les krijgt van Ponchielli en leidt een bohèmienachtig studentenleven. Zijn eerste opera, Le villi, heeft een redelijk succes. Daardoor komt hij in contact met de uitgever Giulio Ricordi die zijn geestelijk vader wordt en zijn werk uitgeeft. Met de opera Manon Lescaut breekt hij definitief door. Daarna volgt een hele rij succesvolle opera s: La Boheme, Madama Butterfly, Tosca en zijn laatste, onafgemaakte opera, Turandot. Opmerkelijk in zijn opera s zijn de prominente en met veel emoties getekende vrouwelijke personages. Puccini heeft een fascinatie voor jonge vrouwen met een bepaalde geestelijke onschuld en zuiverheid, gecombineerd met een niet onbesproken levenswandel: Manon, Mimi, Tosca, Butterfly, Magda, Suor Angelica. Hij bezit de kracht zich te identificeren met zijn hoofdpersonages en het publiek te laten meevoelen. Hij is steeds op zoek naar echte mensen, het echte leven, de echte emotie. Puccini is een van de belangrijkste muziekdramaturgen uit de operageschiedenis. Zijn werk blinkt uit door een onfeilbaar instinct voor het theater, meeslepende melodische vindingen en muzikale vernieuwingen, waarmee hij het milieu in zijn opera s schildert. Puccini s is de laatste grote componist van de Italiaanse belcanto. Zijn opera s veroverde alle grote podia ter wereld en hij geldt als de populairste operacomponist sinds het einde van de 19e eeuw. In de cursus komen zijn opera s aan bod met aandacht voor de piccolo cosa. Dit met behulp van geluid- en beeldfragmenten. Bij aanvang van de cursus zal er een beschrijving van het leven van Puccini beschikbaar worden gesteld. Aanbevolen literatuur: Mosco Carner Puccini ; Charles Osborne The Complete Operas of Puccini ; Jos van Leeuwen Puccini ; William Berger Puccini without Excuses. Dinsdagmiddag uur 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) 151,- (6 colleges van 2 x 45 Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari. De colleges omvatten power-point-presentaties, deze worden beschikbaar gesteld via Prof. dr. Kees Brunia behaalde zijn artsexamen (1959) en doctoraal experimentele psychologie (1962) aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Specialisatie tot zenuwarts volgde aan de Radboud Universiteit Nijmegen ( ). Hij was werkzaam als docent fysiologie aan de RUU van 1959 tot 1972 en als zenuwarts aan de dr. Hans Bergerkliniek in Breda sinds Hij promoveerde in 1971 aan RUU en is hoogleraar Fysiologische Psychologie Tilburg sinds Sinds zijn emeritaat (1997) is hij als wetenschappelijk medewerker werkzaam op de afdeling neurologie van het AMC. Drs. Leo den Oudsten is als musicoloog gespecialiseerd in opera. Hij houdt regelmatig lezingen en hij begeleidt muziekreizen. Puccini 34 35

19 11 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Jana Waarts 12 Natuurwetenschappen Drs. Heinz Wanders KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR ONZE BLIK OP HET HEELAL Revolutionaire vernieuwingen in de kunst van de 15de eeuw Woensdagochtend uur 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4 en 18-4 (25-4 reservedatum inhaalcollege) tot vragen/ discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. In de 15de eeuw zal de kunst zich in twee richtingen ontwikkelen. De ene doet zich voor in het zuiden, in Florence, en vormt het begin van de Renaissance. De andere vindt plaats in het noorden, in Bourgondië, waar de kunst een onafhankelijke, maar even radicale verandering ondergaat: het begin van de noordelijke Renaissance. Bourgondië De schilders van Bourgondië brachten het heilige in onze alledaagse wereld. Zij schilderden huiselijke interieurs, woon- en slaapkamers waarin alledaagse voorwerpen stonden. We zien in hun werk een toenemende vrede met de wereld en de plaats van de mens daarin. Een hoogtepunt is Jan van Eyck, in zijn werk zien we een wereld van absolute helderheid en een groot inzicht in de schoonheid ervan. Verder komen Rogier van der Weyden, Hans Memling en Matthias Grünewald aan bod. Ook de ontwikkeling in de Vlaamse retabels (beeldsnijwerk) wordt behandeld. Dit alles wordt geplaatst tegen de achtergrond van de opdrachtgevers en de mecenassen van het Bourgondisch hof. Florence Het idee van renaissance (wedergeboorte) ligt ten grondslag aan ontwikkelingen uit deze tijd: kunstenaars, geleerden, wetenschappers, filosofen, architecten en machthebbers geloofden dat het bestuderen van hoogtepunten uit de Griekse en Romeinse kunst tot verlichting en meesterschap leidde. We ontmoeten kunstenaars als Masaccio, die de revolutionaire grondlegger is van de renaissancistische schilderkunst en de beeldhouwer Donatello die overtuigende massieve figuren creëerde en gebruik maakte van de manier waarop natuurlijk licht op objecten valt. Er is aandacht voor Fra Angelico met zijn lieflijke fresco s, maar ook voor Benozzo Gozzoli en zijn prachtige poëtische fresco s over het leven van St. Augustinus in San Gimignano, de intrigerende fresco s in Palazzo Schifanoia te Ferrara, de schilderingen van Fra Filippo Lippi in de kathedraal van Prato, Pierro della Francasco in Arezzo en de poëtische fresco s in Castello del Buon Consiglio in Trentino etc. Maar uiteraard is er ook ruim aandacht voor Botticelli, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini en Vittore Carpaccio. De hedendaagse sterrenkunde wordt gekenmerkt door een voortdurende en vruchtbare uitwisseling tussen theorie en praktijk. De theorie zoekt naar oplossingen voor vraagstukken, waar het klassieke Big Bang model geen antwoorden op heeft. De praktijk manifesteert zich door complexe technische systemen, die het vinden van antwoorden mogelijk maakt: geïnstrumenteerde sondes die ons zonnestelsel doorkruisen en de kosmos onderzoeken. De inzichten die deze hoogwaardige instrumenten opleveren zijn dan een volgende sport op de ladder van theorie-ontwikkeling. Ook in de meer gewone sterrenkunde maken technische ontwikkelingen revolutionair nieuwe inzichten mogelijk. De Hubble telescoop heeft donkere materie in kaart gebracht en een blik geworpen op de verste sterrenstelsels op een afstand van 13,2 miljard lichtjaar. De opvolger, het James Webb instrument, gaat nog verder kijken en proberen de raadselen van het vroege heelal te ontwarren. Kepler is een telescoop, die op zoek is naar planeten bij andere sterren dan onze zon. In de eerste vier maanden van zijn operatie heeft hij er al meer dan duizend gevonden. Het is hierbij verrassend dat die zonnestelsels er totaal anders uitzien, dan tot dusverre werd vermoed. New Horizons is op weg naar Pluto, het International Space Station is gereed en het wetenschappelijk werk in dit ruimtelaboratorium kan nu op volle kracht worden voortgezet. Hoog in de Chileense Andes worden gigantische telescopen en telescoopsystemen gebouwd: de Atacama Large Millimeter Array is een uit 66 afzonderlijke antennes bestaande radiotelescoop en de Very Large Telescope van het European Southern Observatory bestaat uit vier grote en vier kleinere telescopen, die samen ook één grote verrekijker vormen. Rond de aarde draaien tot slot duizenden satellieten met meer praktische doelstellingen. Zonder satellieten zouden bijvoorbeeld onze TomToms niet kunnen werken en zouden we geen buienradars bezitten. Woensdagochtend uur 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege) De cursus zal ingaan op de achtergronden (zoals o.a. filosofie, literatuur, muziek etc.) en de tijdsgeest waarin deze werken zijn ontstaan. Ook de betekenis van de symboliek die in deze kunst is verwerkt, komt uitgebreid aan de orde. Verder wordt aan de hand van een aantal aandachtspunten (kunstbeschouwing) ieder college één werk uitgebreid onderzocht en behandeld. Literatuur De colleges omvatten power-point-presentaties, deze worden via nl beschikbaar gesteld. Er worden per college samenvattingen uitgedeeld. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en electronica aan de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnenen buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de onderwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien

20 13 Recht Economie Diverse docenten 14 Geschiedenis Drs. Feico Houweling ACTUELE THEMA S IN HET RECHT NEDERLANDSE GESCHIEDENIS De negentiende en twintigste eeuw Cursusbegeleider: Jan Hijna Woensdagmiddag uur 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege) In de cursus worden actuele politieke en maatschappelijke kwesties vanuit juridische invalshoeken nader bekeken. Verschillende rechtsgebieden komen aan bod. Men hoeft niet juridisch geschoold te zijn om de cursus te kunnen volgen. Anderzijds zullen de beschouwingen ook voor juristen interessant zijn en meerwaarde hebben. Alle docenten zijn verbonden aan de Law School van Tilburg University. Een greep uit de onderwerpen die ter sprake komen. STRAFRECHT: prof.mr. Theo de Roos zal een analyse geven van het proces Wilders en de zaak Schalken. Ging er eigenlijk wel iets fout? Invloed op het vertrouwen in de rechterlijke macht. Positie van de raadsman tussen cliënt en algemeen belang. In een tweede college zal hij ingaan op de voor- en nadelen van jury-rechtspraak met voorbeelden uit België en de VS. INTERNATIONAAL STRAFRECHT: mr.dr. Christophe Paulussen zal ingaan op de processen tegen de laatste drie bij het Joegoslavië-tribunaal. Verder een terugblik op dat tribunaal en de toekomst van het Internationale Strafhof. STAATSRECHT: dr. Gert-Jan Leenknegt zal de constitutionele ontwikkelingen in ons land behandelen, waarbij recente voorstellen tot modernisering van ons staatsbestel van commentaar worden voorzien. Problematiek van wijziging van de Grondwet. In een tweede college zal hij ingaan op constitutionele ontwikkelingen in opkomende democratieën. Is het Westerse model van de democratische rechtsstaat superieur en universeel toepasbaar of zijn er andere modellen, meer toegesneden op de fase van ontwikkeling van die staten? Westerse arrogantie of kortzichtigheid? Voorbeeld: de op Amerikaans/Duitse leest geschoeide grondwet van Afghanistan. BELGISCH STAATSRECHT: dr. Nathalie de Vos zal de politieke en staatsrechtelijke crisis in België in 2010 en 2011 bespreken. En de gevolgen voor België zelf en voor de Europese Unie. Kan een staat zonder regering bestuurd worden? INFORMATICARECHT: prof.dr. Corien Prins zal aandacht besteden aan het sluipende procesvan teloorgang van onze privacy. Achterhoedegevechten van het College beschermingpersoonsgegevens? De kwestie patiëntendossiers. INTERNATIONAAL VERDRAGENRECHT/ MILIEURECHT: prof.mr. Jonathan Verschuuren zal zijn visie geven op de kwestie Hedwigepolder, staatssecretaris Bleker en Vlaanderen. Pacta sunt servanda. Vertrouwen in de politiek? MEDISCH TUCHTRECHT/ EUTHANASIE: prof.mr.dr. Maurice Adams zal de ontwikkeling van het euthanasierecht in Nederland behandelen, waarbij onder meer intercollegiale controle en de relatie met medische tuchtrecht en strafrecht aan de orde worden gesteld. Zijn beroepsgenoten wel in staat recht te spreken over hun collega s of zijn zij als experts daar juist bijzonder geschikt voor? RECHT EN POLITIEK: prof.dr. Willem Witteveen zal reflecties geven over democratie en rechtsstaat. Nederland is een democratie en een rechtsstaat, natuurlijk!, maar wat betekent dat? Verliest het algemeen belang terrein? Vragen rond de heerschappij van het recht.een brede cursus van hoog niveau waarin veel actuele zaken in het recht aan de orde komen! De Franse tijd brengt een ingrijpende vernieuwing van de Nederlandse samenleving en met de komst van de monarchie komt er ook een eind aan de politieke instabiliteit zoals de Republiek die voortdurend had gekend. Maar de door de grootmachten opgelegde samenvoeging van België en Nederland blijkt niet houdbaar en leidt tot een gewapend conflict. Nu de staatsvorm vastligt, wordt in brede kringen gediscussieerd over de inrichting ervan. De grondwet van Thorbecke borduurt voort op idealen die al in de achttiende eeuw zijn geformuleerd, maar die worden op hun beurt bekritiseerd door het opkomende socialisme. Aletta Jacobs moet vechten voor alles wat vandaag vanzelfsprekend lijkt, van gezondheidszorg tot vrouwenkiesrecht. De industrialisering leidt tot grootscheepse verstedelijking. De techniek brengt nieuwe mogelijkheden, ook om oorlog te voeren. Met name de Tweede Wereldoorlog wekt bij brede lagen van de bevolking twijfels over de koers van de samenleving. Internationale samenwerking, vooral in Europees verband, lijkt een oplossing, maar in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw vinden grote groepen dat ook de samenleving zelf moet veranderen. De laatste decennia van dit tijdvak vormen onze eigen geschiedenis en de behandeling ervan biedt daarom ruimte voor reflectie op onze maatschappij in het licht van haar historische context. E. H. Kossmann, De Lage Landen Deel 1: , ISBN , Olympus, december 2006, en De Lage Landen Deel 2: , ISBN , Olympus, februari Powerpoint-sheets worden vooraf beschikbaar gesteld en via internet wordt extra leesmateriaal verstrekt. Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. ( Woensdagmiddag uur 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4 en 11-4 (18-4 reservedatum inhaalcollege) Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Nederlandse Geschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Bij de colleges worden teksten en powerpoint-presentaties op geplaatst en/of uitgereikt

UW PERSOONLIJKE BROCHURE 03-07-2016

UW PERSOONLIJKE BROCHURE 03-07-2016 UW PERSOONLIJKE BROCHURE 03-07-2016 Postadres HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg Telefoon: 013-4668119 Fax: 013-4668124 Bezoekadres Campus UvT, gebouw

Nadere informatie

Griekse en Latijnse taal en cultuur. Je wordt een all-round classicus met een brede blik én diepgang.

Griekse en Latijnse taal en cultuur. Je wordt een all-round classicus met een brede blik én diepgang. Griekse en Latijnse taal en cultuur Je wordt een all-round classicus met een brede blik én diepgang. Griekse en Latijnse taal en cultuur In de bachelor Griekse en Latijnse taal en cultuur word je opgeleid

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Gymnasium. Op het Hondsrug College. Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst!

Gymnasium. Op het Hondsrug College. Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst! Gymnasium Op het Hondsrug College Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst! Gymnasium Hondsrug Het Gymnasium Hondsrug is een afdeling van het Hondsrug College. Het is onderdeel van het vwo,

Nadere informatie

Christelijke spiritualiteit

Christelijke spiritualiteit Christelijke spiritualiteit Cursus Het goede leven. Minor Franciscaanse spiritualiteit over duurzaamheid, zorg en leiderschap Het (FSC) doet wetenschappelijk onderzoek naar de levensoriëntatie zoals die

Nadere informatie

Login eduroam. r0xxxxxx@student.kuleuven.be. (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord)

Login eduroam. r0xxxxxx@student.kuleuven.be. (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord) Login eduroam r0xxxxxx@student.kuleuven.be (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord) Onthaal 2015-2016 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Kennismaking Monitoren Charlotte Verrydt

Nadere informatie

GRIEKSE EPIGRAFIE OP LOCATIE (MA/PhD)

GRIEKSE EPIGRAFIE OP LOCATIE (MA/PhD) N e d e r l a n d s I n s t i t u u t A t h e n e Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών Netherlands Institute at Athens NIA INTERUNIVERSITAIRE CURSUS GRIEKSE EPIGRAFIE OP LOCATIE (MA/PhD) Nederlands Instituut in

Nadere informatie

TALEN EN CULTUREN VAN GRIEKENLAND EN ROME

TALEN EN CULTUREN VAN GRIEKENLAND EN ROME TALEN EN CULTUREN VAN GRIEKENLAND EN ROME GRIEKS LATIJN KCV AAN HET STEDELIJK GYMNASIUM JOHAN VAN OLDENBARNEVELT TE AMERSFOORT (Plaatje 1 & 2) De klassieke talen en kcv aan het gymnasium Aan het Gymnasium

Nadere informatie

Jaarverslag 2014. Stichting Seniorenacademie Brabant

Jaarverslag 2014. Stichting Seniorenacademie Brabant Jaarverslag 2014 Stichting Seniorenacademie Brabant Inhoudsopgave 1 1. Terugblik 2 2. Het onderwijs 3 2.1 Cursusaanbod 2.1.1. Aantallen 2.1.2 Variatie 2.2 Docenten 2.2.1 Aantal en herkomst docenten 2.2.2

Nadere informatie

Haags Gemeentearchief CURSUSSEN + WORKSHOPS 2014-2015

Haags Gemeentearchief CURSUSSEN + WORKSHOPS 2014-2015 19 Haags Gemeentearchief CURSUSSEN + WORKSHOPS 2014-2015 32015 22 1843 2014 971 1840 Inhoudsopgave Algemene informatie 4 Lezingen 5 Workshops 6 Cursussen Cursus paleografie voor beginners 8 Inleiding Ook

Nadere informatie

Sociaal-Wetenschappelijke. 6e SWR-Hendrik Muller Seminaar. De islam aan de grenzen verkend. Sociaal-Wetenschappelijke Raad

Sociaal-Wetenschappelijke. 6e SWR-Hendrik Muller Seminaar. De islam aan de grenzen verkend. Sociaal-Wetenschappelijke Raad Sociaal-Wetenschappelijke Koninklijke Nederlandse Raad Akademie van Wetenschappen 6e SWR-Hendrik Muller Seminaar De islam aan de grenzen verkend Sociaal-Wetenschappelijke Raad Wie organiseert het Seminaar?

Nadere informatie

Griekse en Latijnse taal en cultuur. Je wordt een allround classicus met een brede blik én diepgang.

Griekse en Latijnse taal en cultuur. Je wordt een allround classicus met een brede blik én diepgang. Griekse en Latijnse taal en cultuur Je wordt een allround classicus met een brede blik én diepgang. Ik wist al vroeg in mijn middelbareschooltijd dat ik Grieks en Latijn wilde studeren. Het feit dat twee

Nadere informatie

Niets vragen, niets weigeren

Niets vragen, niets weigeren Franciscus van Sales (1567-1622) leefde in het Franse stadje Annecy, in een tijd van politieke verwarring en godsdienstoorlogen. Hij is bekend als schrijver van twee belangrijke en invloedrijke handleidingen

Nadere informatie

Vwo+ en Gymnasium WINKLER PRINS

Vwo+ en Gymnasium WINKLER PRINS Met kop en schouder Vwo+ en Gymnasium OP WINKLER PRINS Grieks en Latijn geven je diploma een gouden randje! Is vwo+ of het gymnasium wat voor jou? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moet je jezelf de

Nadere informatie

Jaarverslag 2011. Stichting Seniorenacademie Brabant

Jaarverslag 2011. Stichting Seniorenacademie Brabant Jaarverslag 2011 Stichting Seniorenacademie Brabant Inhoudsopgave 1 1. Terugblik 2 2. Het onderwijs 3 2.1 Cursusaanbod 2.1.1. Aantallen 2.1.2 Variatie 2.2 Docenten 2.2.1 Aantal en herkomst docenten 2.2.2

Nadere informatie

Curriculumevaluatie BA Filosofie

Curriculumevaluatie BA Filosofie Curriculumevaluatie BA Filosofie Beste student, U heeft onlangs het laatste onderdeel van uw bacheloropleiding Filosofie afgerond en staat op het punt het bachelorexamen aan te vragen. Om de kwaliteit

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

Curriculumevaluatie BA Wijsbegeerte

Curriculumevaluatie BA Wijsbegeerte Curriculumevaluatie BA Wijsbegeerte Beste student, U heeft onlangs alle onderdelen van uw bacheloropleiding Wijsbegeerte afgerond en kunt nu het BA-diploma aanvragen. Het bestuur van het Instituut voor

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een

Nadere informatie

Junior College EEN INITIATIEF VAN

Junior College EEN INITIATIEF VAN Junior College EEN INITIATIEF VAN Junior College is een initiatief van de KU Leuven en KU Leuven Kulak om wetenschap op hoog niveau tot in de klas te brengen. Modules rond wiskunde, geschiedenis en taal

Nadere informatie

Vrijzinnig Leerhuis Elspeet

Vrijzinnig Leerhuis Elspeet Vrijzinnig Leerhuis Elspeet seizoen 2019/2020 2018/2019 4 weekenden van studie en ontmoeting Als oppervlakkigheid, opgeblazen actualiteiten, gemakkelijke kritiek en ondoor-dachte overtuigingen niet op

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

Jaarverslag Stichting Seniorenacademie Brabant

Jaarverslag Stichting Seniorenacademie Brabant Jaarverslag 2017 Stichting Seniorenacademie Brabant Inhoudsopgave 1 1. Terugblik 2 2. Het onderwijs 3 2.1 Cursusaanbod 2.1.1. Aantallen 2.1.2 Variatie 2.2 Docenten 2.2.1 Aantal en herkomst docenten 2.2.2

Nadere informatie

HUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e

HUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e S I N T - J A N S C O L L E G E w w w. s j c - g e n t. b e Campus Heiveld Heiveldstraat 117 9040 Sint-Amandsberg Tel: 09 228 32 40 heiveld@sjc-gent.be Campus Visitatie Visitatiestraat 5 9040 Sint-Amandsberg

Nadere informatie

Lek en Linge GYMNASIUM

Lek en Linge GYMNASIUM Lek en Linge GYMNASIUM Gymnasium: Verbreed je culturele horizon! Heb je plezier in leren? Zoek je graag dingen uit? Ben je geïnteresseerd in de wereld van de Grieken en de Romeinen? Wil je extra tools

Nadere informatie

De betekenis van het Gymnasium voor de leerlingen op onze school. Wat houdt het Gymnasium voor leerlingen in?

De betekenis van het Gymnasium voor de leerlingen op onze school. Wat houdt het Gymnasium voor leerlingen in? De betekenis van het Gymnasium voor de leerlingen op onze school Wat houdt het Gymnasium voor leerlingen in? In de brugklas volgen de leerlingen van de vwo- en tvwo brugklassen lessen klassieke cultuur

Nadere informatie

Open dag 14 maart Welkom bij: Taal- en cultuurstudies

Open dag 14 maart Welkom bij: Taal- en cultuurstudies Open dag 14 maart 2015 Welkom bij: Taal- en cultuurstudies Taal- en cultuurstudies kiezen 3/16/2015 Bachelorvoorlichting 2 Taal- en cultuurstudies kiezen en combineren Taal- en cultuurstudies wetenschap

Nadere informatie

Functies en Invalshoeken Kunst

Functies en Invalshoeken Kunst Inleiding Kunst Algemeen Functies en Invalshoeken Kunst Overal om ons heen zien we kunst: of het nou in de gangen van school is, in het museum, of in een kerk het hangt er vol mee. In heel uiteenlopende

Nadere informatie

woord vooraf organisatie Secretariaat Geen wijsheid zonder kennis, maar ook geen kennis zonder wijsheid. Emanuel Kant

woord vooraf organisatie Secretariaat Geen wijsheid zonder kennis, maar ook geen kennis zonder wijsheid. Emanuel Kant ORGANISATIE woord vooraf organisatie dr. Korrie van Helvert Directeur Shirley Welten Bureaumanager Renata van den Berg Bureaumedewerker Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3 en 17) Secretariaat Postadres:

Nadere informatie

Nieuw licht op Scandinavische Kunst

Nieuw licht op Scandinavische Kunst Saskia K. Goddijn Nieuw licht op Scandinavische Kunst De Scandinavische kunst uitgelicht en toegelicht In deze cursus neemt de van oorsprong Deense kunsthistoricus Saskia Goddijn je mee op reis door de

Nadere informatie

Onthaal 2014-2015 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE

Onthaal 2014-2015 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Onthaal 2014-2015 BACHELOR GESCHIEDENIS OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Kennismaking Monitoren Charlotte Verrydt Katrien Philippen Tim Juwet Gemotiveerde keuze Doel van de sessie Motivatie is je brandstof om

Nadere informatie

Jaarverslag Stichting Seniorenacademie Brabant

Jaarverslag Stichting Seniorenacademie Brabant Jaarverslag 2015 Stichting Seniorenacademie Brabant Inhoudsopgave 1 1. Terugblik 2 2. Het onderwijs 3 2.1 Cursusaanbod 2.1.1. Aantallen 2.1.2 Variatie 2.2 Docenten 2.2.1 Aantal en herkomst docenten 2.2.2

Nadere informatie

Login eduroam. r0xxxxxx@student.kuleuven.be. (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord)

Login eduroam. r0xxxxxx@student.kuleuven.be. (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord) Login eduroam r0xxxxxx@student.kuleuven.be (Gebruik je studentennummer en KU Leuven-paswoord) Onthaal 2015-2016 BACHELOR MUSICOLOGIE OPBOUW PROGRAMMA/MOTIVATIE Monitor Tim Juwet Gemotiveerde keuze Waarom

Nadere informatie

Het Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen 2014-2015 pagina: 1/5

Het Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen 2014-2015 pagina: 1/5 Het Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen 2014-2015 pagina: 1/5 Bijlage 3: AANVRAAGFORMULIER Verzoek Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen 2014-2015 Raadpleeg voor het invullen

Nadere informatie

Het Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen pagina: 1/5

Het Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen pagina: 1/5 Het Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen 2016-2017 pagina: 1/5 Bijlage 3: AANVRAAGFORMULIER Verzoek Open bachelorprogramma Algemene Cultuurwetenschappen 2016-2017 Raadpleeg voor het invullen

Nadere informatie

HOVO NEDERLAND. Jaarverslag

HOVO NEDERLAND. Jaarverslag HOVO Nederland www.hovonederland.nl info@hovonederland.nl secretariaat pb. 9500 2300 AB Leiden HOVO NEDERLAND Jaarverslag 2015 HOVO-Nederland Jaarverslag 2015 De vereniging HOVO Nederland vierde dit jaar

Nadere informatie

Het gymnasium: iets voor jou?

Het gymnasium: iets voor jou? Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?

Nadere informatie

Oudheidwetenschappen in Amsterdam

Oudheidwetenschappen in Amsterdam Oudheidwetenschappen in Amsterdam Oudheidwetenschappers zijn experts op het gebied van de Oudheid en de doorwerking daarvan tot op de dag van vandaag. De Oudheid heeft me altijd al geboeid. Nog leuker

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige

Nadere informatie

Leergang januari - juli 2014. HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders

Leergang januari - juli 2014. HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders Leergang januari - juli 2014 HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders In de afgelopen jaren is er een kloof ontstaan tussen de wereld van de cao en het sociaal beleid binnen ondernemingen.

Nadere informatie

RELIGIEWETENSCHAPPEN COMPARATIEF

RELIGIEWETENSCHAPPEN COMPARATIEF RELIGIEWETENSCHAPPEN COMPARATIEF Verbindt de wereld van boeddhisten, hindoes, joden, humanisten, moslims, christenen en agnosten Neem je plaats in het debat over diversiteit 3 Titel in voettekst, aanpassen

Nadere informatie

Onderwijs Onderzoekschool Politieke Geschiedenis

Onderwijs Onderzoekschool Politieke Geschiedenis Onderwijs Onderzoekschool Politieke Geschiedenis Voor promovendi en Research Masters 2012 2013 Onderzoekschool Politieke Geschiedenis 1 1. De Onderzoekschool Politieke Geschiedenis De Onderzoekschool Politieke

Nadere informatie

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

Klassieke culturele vorming

Klassieke culturele vorming Klassieke culturele vorming Staatsexamen vwo Vakinformatie 2012 Inhoudsopgave Opzet van het examen... 3 Het examenprogramma... 3 Beschrijving eindtermen... 3 Het college-examen... 3 Eisen waaraan het verslag

Nadere informatie

Klassieke culturele vorming

Klassieke culturele vorming Klassieke culturele vorming Staatsexamen vwo Programma van toetsing en afsluiting (vernieuwde profielstructuur) 2011 Inhoudsopgave Opzet van het examen...3 Het examenprogramma...3 Beschrijving eindtermen...3

Nadere informatie

WERKEN MET JE BIOGRAFIE

WERKEN MET JE BIOGRAFIE WERKEN MET JE BIOGRAFIE Voorwaarde voor levenskunst Docenten: Elzelien van Duijn en Joost Westerlaken Duur: 6 dagen Aantal deelnemers: minimaal 8, maximaal circa 16 Datum: 18 t/m 24 oktober 2015 Uw docenten

Nadere informatie

Voorlichtingsavond 9 maart 2015. TTO Gymnasium Gymnasium +

Voorlichtingsavond 9 maart 2015. TTO Gymnasium Gymnasium + Voorlichtingsavond 9 maart 2015 TTO Gymnasium Gymnasium + Welcome Voor wie is tto? Hou je van reizen? Vind je samenwerken leuk? Je wilt goed Engels leren. Hou je van uitdagingen? Brugklas naar Engeland

Nadere informatie

Cursus Griekse Epigrafie

Cursus Griekse Epigrafie Nederlands Instituut Athene Cursus Griekse Epigrafie 24 januari 1 februari 2013 In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Utrecht en OIKOS biedt

Nadere informatie

Uitgeverij Intertaal Adressen Uitgeverij Intertaal Informatie voor docenten Klantenservice en bestelinformatie

Uitgeverij Intertaal Adressen Uitgeverij Intertaal Informatie voor docenten Klantenservice en bestelinformatie Inhoud IntertaaL Voor u ligt de catalogus van uitgeverij Intertaal. geeft taalstudie- producten uit voor het Nederlands taalgebied. Deze uitgaven kunnen worden gebruikt in het voortgezet onderwijs, middelbaar

Nadere informatie

Wim Suermondtprijs 2014

Wim Suermondtprijs 2014 Wim Suermondtprijs 2014 Het thema: Water en Vuur natuur warmte spanning passie...water... tegenstellingen gevecht botsing...vuur... karakter beleving fantasie kracht Maak een kunstwerk met als thema Water

Nadere informatie

Minor Landschapsgeschiedenis

Minor Landschapsgeschiedenis Minor Landschapsgeschiedenis Het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen biedt een minor Landschapsgeschiedenis aan die zich richt op verleden, heden en toekomst van het Nederlandse

Nadere informatie

van Museum Beelden aan Zee een documentaire gemaakt door Sebastiaan Lefèvre, student aan de ABV Tilburg.

van Museum Beelden aan Zee een documentaire gemaakt door Sebastiaan Lefèvre, student aan de ABV Tilburg. PERSONALIA Geert van Coenen (Breda, 1955) is student geweest aan de Academie voor Beeldende Vorming te Tilburg. Na zijn studie heeft hij geruime tijd gewerkt als docent Beeldende Vorming in het voortgezet

Nadere informatie

Haags Gemeentearchief CURSUSSEN, LEZINGEN EN WORKSHOPS

Haags Gemeentearchief CURSUSSEN, LEZINGEN EN WORKSHOPS 19 Haags Gemeentearchief CURSUSSEN, LEZINGEN EN WORKSHOPS 2015-2016 32015 22 1843 2014 971 1840 Inhoudsopgave Algemene informatie 4 Cursussen Paleografie 5 Lezingen 8 Workshops 10 Inleiding Bent u geïnteresseerd

Nadere informatie

organisatie Dr. Korrie van Helvert Secretariaat Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3 en 20)

organisatie Dr. Korrie van Helvert Secretariaat Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3 en 20) ORGANISATIE/ COLOFON organisatie Dr. Korrie van Helvert Directeur Shirley Welten Bureaumanager Barbara Gulikers Bureaumedewerker Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3 en 20) Secretariaat Postadres: Bezoekadres:

Nadere informatie

Sociaal-Wetenschappelijke. 10de SWR-Hendrik Muller Seminaar. Veiligheid: angst, risico en utopie. Sociaal-Wetenschappelijke Raad

Sociaal-Wetenschappelijke. 10de SWR-Hendrik Muller Seminaar. Veiligheid: angst, risico en utopie. Sociaal-Wetenschappelijke Raad Sociaal-Wetenschappelijke Koninklijke Nederlandse Raad Akademie van Wetenschappen 10de SWR-Hendrik Muller Seminaar Veiligheid: angst, risico en utopie Sociaal-Wetenschappelijke Raad Wat is het Seminaar?

Nadere informatie

KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor

Nadere informatie

ORGANISATIE SECRETARIAAT COLOFON. ORGANISATIE Dr. Korrie van Helvert. Uitgave. Ontwerp Attak, www.attakweb.com. Druk Drukkerij Vaes, Overpelt, België

ORGANISATIE SECRETARIAAT COLOFON. ORGANISATIE Dr. Korrie van Helvert. Uitgave. Ontwerp Attak, www.attakweb.com. Druk Drukkerij Vaes, Overpelt, België ORGANISATIE ORGANISATIE Dr. Korrie van Helvert Martine van den Boogert Sabine van den Dries-Kraft Jan Hijna Directeur Bureaumanager Bureaumedewerker Cursusbegeleider (15V15) SECRETARIAAT Postadres: Bezoekadres:

Nadere informatie

CURSUSAANBOD WINTER Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar

CURSUSAANBOD WINTER Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar CURSUSAANBOD WINTER 2017 Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar www.hovobrabant.nl DE WINTERACADEMIE 7 BOEIENDE CURSUSSEN 17W01 FRA BARTOLOMMEO SCHILDER VAN DE FLORENTIJNSE RENAISSANCE 17W02 GEZONDHEIDS- PSYCHOLOGIE:

Nadere informatie

Wijziging 3-9-2014: werkstuk inzenden vóór 1 april i.p.v. 1 mei! KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2015

Wijziging 3-9-2014: werkstuk inzenden vóór 1 april i.p.v. 1 mei! KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2015 Wijziging 3-9-2014: werkstuk inzenden vóór 1 april i.p.v. 1 mei! KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2015 juni 2014 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College

Nadere informatie

Leergang januari - juni 2013. HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders

Leergang januari - juni 2013. HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders Leergang januari - juni 2013 HRM en arbeidsverhoudingen Leergang voor vakbondsbestuurders In de afgelopen jaren is er een kloof ontstaan tussen de wereld van de cao en het sociaal beleid binnen ondernemingen.

Nadere informatie

Voor wie? Omschrijving

Voor wie? Omschrijving Minor MOES Voor wie? Een opleidingsgebonden minor voor studenten Geschiedenis en tevens toegankelijk voor andere BA-studenten (bijvoorbeeld van de opleiding Internationale Betrekkingen en Internationale

Nadere informatie

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur

Nadere informatie

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam; wethouder Sociale Zaken, Hilversum Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur

Nadere informatie

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN

PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur

Nadere informatie

Programma van toetsing en afsluiting 2018/2019 VWO. Koning Willem II College

Programma van toetsing en afsluiting 2018/2019 VWO. Koning Willem II College 2018/2019 VWO Koning Willem II College Vak: Nederlandse taal en literatuur 5201 SE brief 1 Schriftelijk Schoolexamen 5301 mondelinge presentatie literatuur 1 Mondeling Schoolexamen 6201 SE Letterkunde

Nadere informatie

EIO Bovenbouw (niet-tto)

EIO Bovenbouw (niet-tto) EIO Bovenbouw (niet-tto) Nederlands Engels Frans Duits Spaans Leerjaar 4 Leerjaar 5 Vmbo/havo/vwo Bij debatten wordt bewust gekozen Havo 5/ Vwo 5 & 6: Renaissance t/m de voor internationale controversiële

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF AUGUSTUS 2014

NIEUWSBRIEF AUGUSTUS 2014 S t u d e n t e n v e r e n i g i n g U t i l e D u l c i Telefoon: 073 6134006 E-mail: secrutiledulci@gmail.com Secretariaat: Ruth van der Grift Chr. Kannemansstraat 32 5246 AM Rosmalen NIEUWSBRIEF AUGUSTUS

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Bartholomeus Zomerschool: van harte welkom!

Bartholomeus Zomerschool: van harte welkom! . Bartholomeus Zomerschool: van harte welkom! Het hele jaar door is er genoeg te doen. Misschien bent u lid van een club of vereniging, doet u vrijwilligerswerk of past u geregeld op de kleinkinderen.

Nadere informatie

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk

Nadere informatie

Verslag onderzoek UvA-senioren

Verslag onderzoek UvA-senioren Verslag onderzoek UvA-senioren 1. Inleiding De Kring UvA-senioren heeft een enquête gehouden onder haar leden. Met deze enquête is onderzocht hoe de leden de activiteiten ervaren, wat ze van de Uitdienstbode

Nadere informatie

Positieve psychologie & Zingeving

Positieve psychologie & Zingeving Positieve psychologie & Zingeving Studiebijeenkomst KSGV Vrijdag 29 maart 2019, 13.00-17.00 uur Auditorium Catharijneconvent (Lange Nieuwstraat 38 te Utrecht) Informatie en aanmelding: www.ksgv.nl ksgv@ksgv.nl

Nadere informatie

10 Tips Om Uw Bedrijf Aantrekkelijker Te Maken Voor Media

10 Tips Om Uw Bedrijf Aantrekkelijker Te Maken Voor Media 10 Tips Om Uw Bedrijf Aantrekkelijker Te Maken Voor Media Algemeen versie 1.0 * 12 april 2012 Dit is versie 1.0. Klik hier om de laatste versie te downloaden. Copyright: Niets uit deze uitgave mag zonder

Nadere informatie

Jaarverslag Stichting Seniorenacademie Brabant

Jaarverslag Stichting Seniorenacademie Brabant Jaarverslag 2016 Stichting Seniorenacademie Brabant Inhoudsopgave 1 1. Terugblik 2 2. Het onderwijs 3 2.1 Cursusaanbod 2.1.1. Aantallen 2.1.2 Variatie 2.2 Docenten 2.2.1 Aantal en herkomst docenten 2.2.2

Nadere informatie

Collectievormingsprofiel (CVP) Geschiedenis

Collectievormingsprofiel (CVP) Geschiedenis Collectievormingsprofiel (CVP) Geschiedenis Actuele relatie met O&O De geschiedenis collectie is vooral bedoeld ter ondersteuning van onderzoek en onderwijs in het Instituut voor Geschiedenis. Het Instituut

Nadere informatie

HET ERASMUS HAVO/VWO GYMNASIUM. Het Erasmus. Wanted! Klassieke types

HET ERASMUS HAVO/VWO GYMNASIUM. Het Erasmus. Wanted! Klassieke types Wanted! Klassieke types HET ERASMUS HAVO/VWO GYMNASIUM Het Erasmus HET ERASMUS HAVO/VWO Wat is het Gymnasium? Op de vestiging HAVO/VWO van Het Erasmus kun je kiezen voor het Gymnasium. Het Gymnasium is

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een

Nadere informatie

PLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl

PLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl Lieve kinderen? In heel veel schilderijen en beelden van het Bonnefantenmuseum staan kinderen afgebeeld: kleine, grote, mooie, witte, eenzame en gezellige kinderen. Sterker nog, de naam van het museum

Nadere informatie

Het Erasmus HAVO/ VWO

Het Erasmus HAVO/ VWO Het Erasmus HAVO/ VWO gym nas ium Het Era sm us Kla Wante ssie d ke t! ype s Gymnasium Kun jij helemaal opgaan in de prachtige verhalen over Griekse goden en Romeinse keizers? Heb je bewondering voor de

Nadere informatie

Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool)

Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool) Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool) Paul Knöps Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap

Nadere informatie

NIEUWE INSCHRIJFPROCEDURE

NIEUWE INSCHRIJFPROCEDURE 2014 NIEUWE INSCHRIJFPROCEDURE EEN CURSUS KIEZEN? LEES DE BROCHURE INSCHRIJVEN? GA NAAR WWW.HOVOBRABANT.NL START INSCHRIJVING: 1 JULI! HOVO Brabant stapt per 1 juli over op een nieuw administratiesysteem.

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een

Nadere informatie

Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014

Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 I Inhoudsopgave Vak: Filosofische

Nadere informatie

Leerstoelenplan faculteit der Geesteswetenschappen

Leerstoelenplan faculteit der Geesteswetenschappen Leerstoelenplan faculteit der Geesteswetenschappen 1. Leiden Institute for Area Studies School of Middle Eastern Studies Hebreeuwse Taal- en Letterkunde Aramese taal en letterkunde T alen en geschiedenis

Nadere informatie

Projectmatig werken voor de secretaresse

Projectmatig werken voor de secretaresse Nationale Secretaresse Dag 2009 www.secretary.nl/officemanagement Schriftelijke cursus in vijf lessen met twee bijeenkomsten Startdatum 9 april 2009 Projectmatig werken voor de secretaresse Postzegel niet

Nadere informatie

BABZ-opleiding Basisjaar en Specialisatie Burgerzaken

BABZ-opleiding Basisjaar en Specialisatie Burgerzaken www.segment.nl BABZ-opleiding Basisjaar en Specialisatie Burgerzaken Investeren in uw persoonlijk vakmanschap 3 Samen studeren in een vaste groep 3 Persoonlijke benadering 3 Gemotiveerde studenten 3 Enthousiaste

Nadere informatie

Welkom bij: Taal- en cultuurstudies

Welkom bij: Taal- en cultuurstudies Welkom bij: Wat is bijzonder aan? De meerwaarde van taal en talen breed denken Programma Wat kun je ermee? Test jezelf voor Taal- en cultuuurstudies Student en afgestudeerde Vragen (panel ) Wat is bijzonder

Nadere informatie

Herfstweek praktische filosofie

Herfstweek praktische filosofie Herfstweek praktische filosofie Datum: maandag 15 t/m vrijdag 19 oktober 2012 Organisatie: NRC-Academie & Internationale School voor Wijsbegeerte In deze speciaal voor NRC-lezers ontwikkelde week praktische

Nadere informatie

Algemene voorwaarden Annuleren Overmacht Niveau van de opleiding

Algemene voorwaarden Annuleren Overmacht Niveau van de opleiding Algemene voorwaarden Een door het secretariaat ontvangen inschrijfformulier geldt als bevestiging van deelname aan de gekozen scholing en acceptatie van de voorwaarden zoals hieronder genoemd. Wij hanteren

Nadere informatie

ATHENEUM BRUSSEL, EEN SCHOOL MET EEN MISSIE EN VEEL PASSIE!

ATHENEUM BRUSSEL, EEN SCHOOL MET EEN MISSIE EN VEEL PASSIE! ATHENEUM BRUSSEL, EEN SCHOOL MET EEN MISSIE EN VEEL PASSIE! In Atheneum Brussel gaat een heel specifieke onderwijswereld voor je open. Met lessen die het klaslokaal overstijgen, kleine leerlingengroepen,

Nadere informatie

Cursusaanbod en workshops 2012-2013

Cursusaanbod en workshops 2012-2013 Cursusaanbod en workshops 2012-2013 Marc Kuyper Hans van der Pas Atelier: Wateringweg 155 email : art@marckuyper.com en hvdp@telfort.nl 2031EG Haarlem telefoon 06-11204994 (inspreken) Volop gratis parkeergelegenheid

Nadere informatie

logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen

logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom Den Haag Ons kenmerk 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Onderwerp Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon Bijlage(n) geen Geachte heer Van

Nadere informatie

Uit de Kunst! presenteert. Licht op Scandinavische Kunst

Uit de Kunst! presenteert. Licht op Scandinavische Kunst Uit de Kunst! presenteert De Scandinavische kunstgeschiedenis is in publicaties en musea buiten Scandinavië onderbelicht. Jammer, want de Scandinavische kunst verdient het uitgelicht en toegelicht te worden!

Nadere informatie

5 lessen voor maar 5!!!

5 lessen voor maar 5!!! Aanbod naschoolse activiteiten Brede school Heemse 5 lessen voor maar 5!!! Toneelspelen Ontdek t! Lijkt het je leuk om op een podium te staan? Je in te leven in een ander? Een persoon of een typetje te

Nadere informatie

Vrijstellingen voor de bacheloropleiding

Vrijstellingen voor de bacheloropleiding Vrijstellingen voor de bacheloropleiding Iedereen van 18 jaar of ouder kan bij de Open Universiteit starten met een bacheloropleiding. Er is dus geen vooropleidingseis zoals bij andere universiteiten.

Nadere informatie

OPEN DAGEN HBO 2011. Naam school Datum Info/evt. aanmelden. 18.00-21.00 uur. 18.00-21.00 uur. Woensdag 15 juni. Dinsdag 14 juni: 14.

OPEN DAGEN HBO 2011. Naam school Datum Info/evt. aanmelden. 18.00-21.00 uur. 18.00-21.00 uur. Woensdag 15 juni. Dinsdag 14 juni: 14. NIEUWSBRIEF LOB-BUREAU HAVO 30 mei 2010 OPEN DAGEN HBO 2011 Naam school Datum Info/evt. aanmelden AVANS Breda 18.00-21.00 uur www.avans.nl www.avansopen.nl AVANS Den Bosch 18.00-21.00 uur www.avansopen.nl

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Concours: talenten voortgezet onderwijs

Concours: talenten voortgezet onderwijs Concours: talenten voortgezet onderwijs Concours: uitnodiging Beste docenten, schoolleiders, Namens Kunstencentrum Kadmium willen wij via u uw leerlingen uitnodigen om mee te doen aan het project Concours,

Nadere informatie