Voorwoord 7. Inleiding 9. Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20
|
|
- Ine Bosman
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 9 Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20 David Hume 35 Hume en Kant 37 Het postume werk 45 Korte levensloop 49 James Boswell 59 Laatste gesprek met de heer David Hume Adam Smith, Brief aan de heer William Strahan 69 David Hume, Mijn Leven 79 David Hume, Over Zelfdoding 93 David Hume, Over de Onsterfelijkheid van de Ziel 109 Nawoord 123 Over de literatuur 125 5
2 Voorwoord Dit essay Humanisme en verlichting en de postume essays van David Hume heeft zijn grondslag in een deel van het postume werk van David Hume en de wijze waarop dit Hume als humanist en verlichtingsfilosoof portretteert. Dat postume werk is beperkt van omvang. Het bekendste, belangrijkste en meest omvangrijke werk is Dialogues concerning natural Religion (1779), in het Nederlands verschenen als Gesprekken over de natuurlijke religie (in het vervolg: Gesprekken). Deze Gesprekken maken geen deel uit van de huidige uitgave maar zijn eerder door mij vertaald en met een inleiding en commentaar uitgegeven (2005) 1. Eveneens eerder verschenen van mijn hand vertalingen van My Own Life, Mijn Leven en Of Suicide, Over Zelfdoding (2002) maar de uitgave waarin zij waren opgenomen is uitverkocht 2. Een vertaling van Of the Immortality of the Soul, Over de Onsterfelijkheid van de Ziel, bleef onuitgegeven. De huidige uitgave bundelt de (herziene) vertalingen van Mijn Leven, Over de Onsterfelijkheid van de Ziel en Over Zelfdoding. Dat gebeurt samen met vertalingen van relevante delen uit Humes correspondentie, d.w.z. brieven van Hume, maar ook enkele belangrijke brieven over Hume, 1 Hume, David, Gesprekken over de natuurlijke religie. Budel: Damon, Als de dood voor de dood? Budel: Damon,
3 van Adam Smith, alsmede dagboekfragmenten van James Boswell, ook weer over Hume. Het motief achter deze uitgave ligt daarmee enerzijds in deze korte publicaties zelf, die ondanks hun eenvoud of misschien wel dankzij die eenvoud een heldere boodschap over gecompliceerde en omstreden thema s brengen. Hume blijkt in zijn visie op zijn leven, op de onsterfelijkheid van de ziel, op het thema zelfdoding, een zeer modern filosoof. Anderzijds ligt het motief in de manier waarop Hume door deze publicaties het verlichtingsdenken en het humanisme illustreert en personifieert, opnieuw op een wijze die hem voor ons op deze gebieden zeer ter zake doet zijn. De verdere toelichtingen over de verlichting, op Humes postume werk, op zijn relatie tot Kant, op de individuele publicaties zorgen voor verduidelijking en plaatsen het werk in het vereiste perspectief, van Humes leven, zijn tijd en zijn werk. 3 Daarmee zijn ook humanisme en verlichting als zodanig onderwerp van dit essay. Alle vertalingen in dit essay zijn van eigen hand, tenzij anders vermeld. Een aantal voetnoten geeft volledigheidshalve ook het origineel van enkele korte passages, mede om de lezer dichterbij de sfeer van het achttiende-eeuwse origineel te brengen. 3 De genummerd voetnoten zijn van mijn hand; de enkele noten van Hume in zijn essays zijn gealfabetiseerd. 8
4 Inleiding De verlichting, zowel de historische periode als het tegenwoordige verlichtingsdenken, mag zich in een grote belangstelling verheugen. Die belangstelling is momenteel overigens zeker niet altijd positief. Vooral in de afgelopen jaren, jaren gekenmerkt door de terugkeer van de religie in de samenleving, klinken er steeds meer stemmen die blijk geven van een zekere afkeer van die verlichting. Dat is niet onbegrijpelijk, want religie en licht waren en zijn niet noodzakelijk bondgenoten en dikwijls waren en zijn zij gezworen vijanden. Wanneer de religie aangenomen al dat zij ooit weg is geweest terugkeert in de samenleving, dan gaat dat daarom makkelijk samen met een zekere verduistering. Het verwijt van verlichtingsfundamentalisme dat tegenwoordig aan de verdedigers van het verlichtingsdenken gemaakt wordt, kan dan ook eenvoudig en minder vleiend beantwoord worden met het verwijt van verduisteringsfundamentalisme dat aan de teruggekeerde religie gemaakt kan worden. Overigens twijfel ik zelf aan de zin van dit soort verwijten. Het licht waarvan in deze context sprake is, is het licht van de zich ontwikkelende menselijke rede, een verlichting die dus het gevolg is van uitbreiding van de menselijke kennis en de verdere kritische ontwikkeling daarvan. Dat religie en verlichting niet noodzakelijk bondgenoten zijn, maakt hen overigens ook weer niet tot noodzakelijke 9
5 vijanden. Het is duidelijk dat aan de historische ontwikkeling tot aan de periode van de verlichting zeker ook vanuit de religie en in dit verband met name de christelijke belangrijke bijdragen zijn geleverd. Al waren onze middeleeuwen in retrospectief in een aantal opzichten inderdaad duister, het getuigt van historische blindheid om niet tevens de bijdragen te erkennen, geleverd in deze periode, aan de weg naar de verlichting. Op die weg was wél weer sprake van een duidelijke versnelling tijdens de periode van humanisme en renaissance (overigens opnieuw zeker niet zonder bijdragen vanuit het christendom). Humanisme en renaissance zouden uiteindelijk uitmonden in de verlichting. 4 Humanisme en verlichtingsdenken hebben zich gehandhaafd en gemoderniseerd tot op de dag van vandaag en zijn onverminderd van belang gebleven. Wel krijgt die verlichting heden ten dage menig verwijt voor de voeten geworpen. Het resultaat ervan zou immers zijn: een doorgeschoten individualisering, een eveneens doorgeschoten vrijheid, én een doorgeschoten gelijkheid. De verlichting is a.h.w. haar perken te buiten gegaan, is buiten haar oevers getreden. Er wordt gevraagd en geroepen om een ommekeer, een halt, een stop, een wending. Zoals de nieuwe mens in de periode van renaissance, humanisme en verlichting teruggreep, óver die zgn. duistere middeleeuwen heen, naar het licht van de klassieke oudheid, zó lijkt men nu, óver het schijnsel van de verlichting heen, terug te willen naar.. ja, terug waarheen eigenlijk? 4 Een handzame verzameling van primaire teksten in vertaling die de periode van de klassieke oudheid (Grieken en Romeinen), middeleeuwen en renaissance omvat, levert: Visser, Ad, de. Uit de eerste hand, dl 1 t/m 5. Budel: Damon,
6 Renaissance Humanisme Verlichting
7 Renaissance en humanisme De periode die wij nu als renaissance en humanisme kennen komt vooral tot bloei in het 15 e -eeuwse Italië. De 13e en 14e eeuw vormden daartoe een overgangsperiode vanuit de middeleeuwen. Italiaanse steden als Florence, Siena, Venetië, Padua, Genua, Bologna, Rome, met een sterk groeiende welvaart en een streven naar toenemende onafhankelijkheid, spelen daarbij een grote rol. Vanuit Italië verspreidt de beweging zich verder over Europa, ook naar Nederland. Renaissance betekent letterlijk wedergeboorte, een culturele en levensbeschouwelijke wedergeboorte door over de middeleeuwen heen terug te grijpen op de klassieke oudheid. 6 Deze wedergeboorte greep dus terug op het vóórchristelijke denken en bracht een vernieuwing met zich mee op het gebied van de kunsten, wetenschappen en filosofie. Daarbij werd de mens de maat van alle dingen 7. Met het begrip umanista grijpt de renaissance terug op het klassieke ideaal van de humanitas. De mens wordt bepaald 6 Daarbij valt te denken aan hoofdfiguren als Socrates, Plato, Aristoteles, Epicurus (uit de Griekse oudheid), de (Griekse en Romeinse) Stoa, en Cicero, Seneca, Marcus Aurelius (uit de Romeinse oudheid). 7 Hiermee wordt uiteraard verwezen naar de Griekse filosoof Protagoras ( v.c.) en diens homo-mensura-theorie: de mens is de maat van alle dingen, van de zijnden dat zij zijn, van de niet zijnden dat zij niet zijn. 15
Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in
750 0 500 Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in God 4 de 10 de eeuw 10 de 13 de eeuw 13 de
Nadere informatieMens- en wereldbeeld - HV 12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/61301
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 25 June 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61301 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieDAMON KLAS: NAAM: JAN DE LEEUW HUMANISME EN CHRISTENDOM HAVO/VWO WERKBOEK. stp hv huma wb1 22 jan 09.indd 1 22-01-2009 16:05:22
DAMON KLAS: NAAM: JAN DE LEEUW HUMANISME EN CHRISTENDOM WERKBOEK HAVO/VWO 1 stp hv huma wb1 22 jan 09.indd 1 22-01-2009 16:05:22 Hoofdstuk 3 Het humanisme Paragraaf 1 inleiding u OPDRACHT 1, P.43 Diederick
Nadere informatieTALEN EN CULTUREN VAN GRIEKENLAND EN ROME
TALEN EN CULTUREN VAN GRIEKENLAND EN ROME GRIEKS LATIJN KCV AAN HET STEDELIJK GYMNASIUM JOHAN VAN OLDENBARNEVELT TE AMERSFOORT (Plaatje 1 & 2) De klassieke talen en kcv aan het gymnasium Aan het Gymnasium
Nadere informatieGRIEKEN EN ROMEINEN KENNISVRAGEN VWO-4
GRIEKEN EN ROMEINEN KENNISVRAGEN VWO-4 1. Leg uit wat een sofist was. score: 2. Welke rol speelden de sofisten in de Atheense democratie? 3. Waarom is het niet juist te spreken van Griekenland in de tijd
Nadere informatieDe Verlichting. De Verlichting
De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie
Nadere informatieOud maar niet out. Denken en doen met de Oudheid vandaag. 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24
Oud maar niet out Denken en doen met de Oudheid vandaag 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24 95180_Oud maar niet out_vw.indd 2 13/03/12 10:24 Oud maar niet out Denken en doen met de oudheid
Nadere informatieHumanisme en het Avondland
bw Vanheste, humanisme hd 18-12-2007 13:53 Pagina 3 Humanisme en het Avondland De Europese humanistische traditie Jeroen Vanheste DAMON bw Vanheste, humanisme hd 18-12-2007 13:53 Pagina 5 Inhoud Woord
Nadere informatieVier Uomo Universalis uit de Renaissance
Vier Uomo Universalis uit de Renaissance Vader van de Renaissance De eerste moderne mens De eerste individualist Livius: Ab Urbe Condita Een geschiedenis van Rome vanaf de stichting van de stad Tot
Nadere informatieVoorlichtingsavond 9 maart 2015. TTO Gymnasium Gymnasium +
Voorlichtingsavond 9 maart 2015 TTO Gymnasium Gymnasium + Welcome Voor wie is tto? Hou je van reizen? Vind je samenwerken leuk? Je wilt goed Engels leren. Hou je van uitdagingen? Brugklas naar Engeland
Nadere informatieGeloven en redeneren. Religie en filosofie
Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin
Nadere informatieVertaald, ingeleid en van commentaar voorzien door Ton Vink
opm Vink-Hume vs2 18-10-2005 14:48 Pagina 3 David Hume Gesprekken over de natuurlijke religie Vertaald, ingeleid en van commentaar voorzien door Ton Vink opm Vink-Hume vs2 18-10-2005 14:48 Pagina 5 Inhoud
Nadere informatieINLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13
INHOUD VOORWOORD 11 INLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13 HOOFDSTUK 1. Op zoek naar een stabiele werkelijkheid. De Oudheid (6 de eeuw v.c. 6 de eeuw n.c.) 25 1. Het ontstaan
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieExamenprogramma Klassieke Talen vwo
Examenprogramma Klassieke Talen vwo Ingangsdatum: schooljaar 2014-2015 (klas 4) Eerste examenjaar: 2017 Griekse taal en cultuur (GTC) vwo Latijnse taal en cultuur (LTC) vwo Griekse taal en cultuur (GTC)
Nadere informatie6,9. Praktische-opdracht door een scholier 2093 woorden 6 april keer beoordeeld. Geschiedenis. De Stoa
Praktische-opdracht door een scholier 2093 woorden 6 april 2005 6,9 51 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Stoa De Stoa is een filosofische stroming die ontstaan is rond 300 v. Chr. in Athene. De grondlegger
Nadere informatieTer inleiding (tot een inleiding)
Inhoud Voorwoord 3 Aanvullende lectuur 4 Ter inleiding (tot een inleiding) 1. Wijsbegeerte, haar begin(sel) en doelstelling 5 2. Waarom filosofie altijd een inleiding blijft 7 3. Waarom een historische
Nadere informatieTijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen
Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
Nadere informatieGRIEKEN EN ROMEINEN ORIENTATIEKENNISVRAGEN...
GRIEKEN EN ROMEINEN ORIENTATIEKENNISVRAGEN... score: 1. a Waarom konden er in Griekenland zoveel verschillende staatsvormen naast elkaar bestaan? Gebruik in je antwoord het begrip poleis. b Sparta en Athene
Nadere informatieHC Stedelijke Dynamiek in de Lage Landen ( )
HC Stedelijke Dynamiek in de Lage Landen (1050-1700) Vraag 1 Wat maakte de opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlanden mogelijk? Periode: 1050-1302 Opkomst van de stedelijke burgerij - De opkomst
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 11, De ontdekking van de mens en de wereld
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 11, De ontdekking van de mens en de wereld Samenvatting door een scholier 2396 woorden 9 december 2003 6,6 38 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Samenvatting.
Nadere informatieOntwerponderzoek Paper 3 Onderzoeksinstrumenten
Ontwerponderzoek Paper 3 Onderzoeksinstrumenten Student Graziella de Guytenaere (studentnummer: 0409170) Docenten Abdul A. Rezaei Vakdidacticus Jannet P. van Drie Onderwijskundige Femke Boesenkool - Onderwijskundige
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. 2.4 De late oudheid. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten
Nadere informatieVan aangezicht tot aangezicht
Aurelius Augustinus Van aangezicht tot aangezicht Preken over teksten uit het evangelie volgens Matteüs [Sermones de scripturis 51-94] Vertaald en van aantekeningen voorzien door Joost van Neer, Martijn
Nadere informatieParagraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving?
Antwoorden door een scholier 1490 woorden 7 april 2006 4,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? In 1948
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten om de macht (235 284 meer dan 50 soldatenkeizers ) 3. Waardevermindering van het geld
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieVwo+ en Gymnasium WINKLER PRINS
Met kop en schouder Vwo+ en Gymnasium OP WINKLER PRINS Grieks en Latijn geven je diploma een gouden randje! Is vwo+ of het gymnasium wat voor jou? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moet je jezelf de
Nadere informatieWelkom bij: Taal- en cultuurstudies
Welkom bij: Wat is bijzonder aan? De meerwaarde van taal en talen breed denken Programma Wat kun je ermee? Test jezelf voor Taal- en cultuuurstudies Student en afgestudeerde Vragen (panel ) Wat is bijzonder
Nadere informatieNieuw-Atlantis. Francis Bacon. Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij
Nieuw-Atlantis Francis Bacon Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij Inhoud Inleiding De kanselier die de wetenschap veranderde Bacons leven en oeuvre Inspiratie en invloeden Plato, Thomas More, Lucianus,
Nadere informatieTIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN
e-book Deze serie bestaat uit... 978-94-6175-209-3 (HB) 978-94-6175-153-9 (HB) 978-94-6175-963-4 (e-book) 978-94-6175-967-2 (e-book) 978-94-6175-210-9 (HB) 978-94-6175-155-3 (HB) 978-94-6175-154-6 (HB)
Nadere informatieOudheidkunde 2010/2011 RH/10062010
Oudheidkunde 2010/2011 RH/10062010 Major Oudheidkunde I (Ohk I) + Oudheidkunde II (Ohk II) jaar 1 Alg. AcVa jaar 1 Ohk I jaar 1 Ohk II I II BC Oude taal 1a (TOGA) Mediterrane pre- en protohistorie APF
Nadere informatieWerkstuk Nederlands Boekvergelijking De laatste dagen & Turks Fruit
Werkstuk Nederlands Boekvergelijking De laatste dagen & Turks Fruit Werkstuk door een scholier 2264 woorden 14 maart 2007 4,4 6 keer beoordeeld Auteur Genre Jan Wolkers Liefdesroman, Roman Eerste uitgave
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten om de macht (235 284 meer dan 50 soldatenkeizers ) 3. Waardevermindering van het geld
Nadere informatieHet begrip natuur in techniek, filosofie en religie. Deel I: Van voormodern naar modern denken
Het begrip natuur in techniek, filosofie en religie Deel I: Van voormodern naar modern denken 1. Inleiding 2. Franciscus 3. Descartes 4. Pascal 5. Conclusies Inleiding Lynn White in Science (1967): Christendom
Nadere informatieDe Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c.
De Tien Tijdvakken Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. KA1: De levenswijze van jagersverzamelaars KA2: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen KA3: Het ontstaan van de eerste stedelijke
Nadere informatieExamenprogramma Griekse taal en literatuur vwo Latijnse taal en literatuur vwo
Examenprogramma Griekse taal en literatuur vwo Latijnse taal en literatuur vwo Griekse taal en literatuur Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma
Nadere informatieBoekverslag Overigetaal De wereld van Sofie door Jostein Gaarder
Boekverslag Overigetaal De wereld van Sofie door Jostein Gaarder Boekverslag door een scholier 1287 woorden 20 maart 2006 7 16 keer beoordeeld Auteur Jostein Gaarder Eerste uitgave 1994 Vak Overigetaal
Nadere informatieSamenvatting CKV Kunsthistorisch overzicht 1 - Klassieke oudheid tot de 19e eeuw
Samenvatting CKV Kunsthistorisch overzicht 1 - Klassieke oudheid tot de 19e eeuw Samenvatting door S. 721 woorden 4 juni 2004 4 24 keer beoordeeld Vak CKV Beknopte samenvatting van het schoolboek Kunsthistorisch
Nadere informatieExamentraining - Geschiedenis
Examentraining - Geschiedenis 2017 65% context (precieze beheersing) 35% kenmerkende aspecten (globaal) 180 min. - +/- 25 vragen (7 min.) - +/- 75 punten Vraag te herkennen aan: cijfer + aantal punten
Nadere informatieGROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1
GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieDe Christelijke wortels van de moderne natuurwetenschap
De Christelijke wortels van de moderne natuurwetenschap volgens Harry van den Bouwhuijsen F.H. van Lunteren Ontstaan natuurwetenschap Openbaringsmonotheïsme levert noodzakelijke voorwaarden voor dit proces
Nadere informatieGriekse en Latijnse taal en cultuur. Je wordt een all-round classicus met een brede blik én diepgang.
Griekse en Latijnse taal en cultuur Je wordt een all-round classicus met een brede blik én diepgang. Griekse en Latijnse taal en cultuur In de bachelor Griekse en Latijnse taal en cultuur word je opgeleid
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis H1
Samenvatting Geschiedenis H1 Samenvatting door Meryam 1203 woorden 23 oktober 2015 7 16 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 1.1. Een nieuwe tijd: A: kunstenaars, klokken en kalenders Een
Nadere informatieExamenprogramma Klassieke Talen vwo
Examenprogramma Klassieke Talen vwo Ingangsdatum: augustus 2014 Eerste examenjaar: 2017 Griekse taal en cultuur (GTC) vwo Latijnse taal en cultuur (LTC) vwo Griekse taal en cultuur (GTC) Het eindexamen
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. ARTIKEL I. WIJZIGING REGELING EXAMENPROGRAMMA S VOORTGEZET ONDERWIJS
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 17415-n1 24 juli 2014 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 17 juni 2014, nr. 559817
Nadere informatieOnderzoeksvraag: Welke ontwikkelingen in de Republiek stimuleerden de wetenschap en de cultuur?
Onderzoeksvraag: Welke ontwikkelingen in de Republiek stimuleerden de wetenschap en de cultuur? De bijzondere plaats in staatskundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Nederlandse
Nadere informatieZafer Aydogdu Hoogeveen, 31 januari 2012
Zafer Aydogdu Hoogeveen, 31 januari 2012 Overzicht 1. Inleiding Geografische en historische verkenning: Overgangen binnen de geschiedenis van Islam Islamitisch denken naar de historische achtergrond toe
Nadere informatieVertaling, inleiding en essay Inigo Bocken
opm John Locke-brief 18-05-2004 15:44 Pagina 3 John Locke Een Brief over tolerantie Vertaling, inleiding en essay Inigo Bocken opm John Locke-brief 18-05-2004 15:44 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 7 Inleiding
Nadere informatieVier Uomo Universalis uit de Renaissance
Vier Uomo Universalis uit de Renaissance magie alchemie astrologie Correspondentie (overeenstemming) van het natuurlijke en bovennatuurlijke (overeenkomsten, analogieën) De natuur wordt gezien als levende
Nadere informatieL E N N Y V A N G E N D E R E N
L ENNY VAN G ENDEREN 2 Kinderen van het licht 3 4 Lenny van Genderen Kinderen van het licht Afbeelding 1. De Boodschapper (schilderij door Lenny van Genderen). 2015 Lenny van Genderen 2015 Quint Essence
Nadere informatieInhoud. Inleiding Zevende brief Nawoord Waarom filosofen moeten zwijgen Kleine bibliografie
Inhoud Inleiding Zevende brief Nawoord Waarom filosofen moeten zwijgen Kleine bibliografie Inleiding Al zolang als mensen over het schrift beschikken, hebben zij langs die weg met elkaar berichten en gedachten
Nadere informatieZELF over het levenseinde BESCHIKKEN
ZELF over het levenseinde BESCHIKKEN De praktijk bekeken Ton Vink DAMON zelf beschikken 06-10.indd 3 13-10-2008 09:05:31 Inhoud I. Voorwoord 9 II. De praktijk ingeleid 15 Terminologisch; counseling en
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door Tmp_cox 1330 woorden 11 mei 2014 6,8 116 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Geschiedenis 1.1 A: kunstenaars, klokken en kalenders
Nadere informatieBiënnale van de Schilderkunst: De mens in beeld
Biënnale van de Schilderkunst: De mens in beeld De Biënnale van de Schilderkunst is dit jaar aan haar derde editie toe Dit tentoonstellingsproject ontstond uit de museale ambitie van zowel het Roger Raveelmuseum
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?
>> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt)
Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting door S. 850 woorden 25 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 01 De levenswijze van jagers-verzamelaars Het
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de
Tijdvakken Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.c. 500 na C.) / Oudheid K.A. * ontwikkeling van wetenschappelijk denken en denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat * klassieke vormentaal
Nadere informatieGriekse en Latijnse taal en cultuur. Je wordt een allround classicus met een brede blik én diepgang.
Griekse en Latijnse taal en cultuur Je wordt een allround classicus met een brede blik én diepgang. Ik wist al vroeg in mijn middelbareschooltijd dat ik Grieks en Latijn wilde studeren. Het feit dat twee
Nadere informatieEindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II
Prehistorie en Oudheid In Drenthe zijn veel prehistorische vuurstenen werktuigen gevonden. Het vuursteen van deze werktuigen is afkomstig uit de ondergrondse vuursteenmijnen bij Ryckholt in Zuid-Limburg
Nadere informatieInhoud. Wenken voor een evenwichtig leven 7. Over Epictetus 69. Nawoord De filosofie van de stoa 73. Bibliografische notitie 83 [5]
Inhoud Wenken voor een evenwichtig leven 7 Over Epictetus 69 Nawoord De filosofie van de stoa 73 Bibliografische notitie 83 [5] 1 Al wat bestaat is in twee categorieën te verdelen: de ene valt binnen ons
Nadere informatieEssays over bewustzijn en verandering
Essays over bewustzijn en verandering Henri Bergson ISVW UITGEVERS Henri Bergson 4 Over dit boek Wij praten over de verandering maar wij denken er niet aan. Wij zeggen dat verandering bestaat, dat alles
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieEindkwalificaties van de bacheloropleiding Geschiedenis
Eindkwalificaties van de bacheloropleiding Geschiedenis Afgestudeerden van de opleiding hebben de onderstaande eindkwalificaties bereikt: I. Kennis Basiskennis en inzicht: 1. kennis van en inzicht in het
Nadere informatieTijdvakken en kenmerkende aspecten.
Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvak 1: Tijd van Jagers en Boeren. Periode: Prehistorie 1 De levenswijze van jagers-verzamelaars (Hoe zag deze samenleving eruit?) 2 Het ontstaan van landbouw en
Nadere informatieInleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling
Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling Referenties 15 Hoofdstuk 1. Zingeving en levens beschouwing: een conceptuele en thematische verkenning 17 Adri Smaling & Hans Alma 1. Wat kan onder zingeving worden
Nadere informatieSECULIERE BOKITO S EN CHRISTELIJKE CALIMERO S
SECULIERE BOKITO S EN CHRISTELIJKE CALIMERO S 112595 Seculiere bokito.indd 2 01-11-16 10:02 Cors Visser SECULIERE BOKITO S EN CHRISTELIJKE CALIMERO S De strijd om het grote gelijk Buijten & Schipperheijn
Nadere informatie2 Er begint een nieuwe periode in de geschiedenis als er veel verandert
Antwoordkernen bij Eureka 2mavo-de herziene druk, Amersfoort 2009-2010 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De
Nadere informatieS C.F.
Ref. 3413 Lionard Luxury Real Estate Via dei Banchi, 6 - ang. Piazza S. Maria Novella 50123 Firenze Italia Tel. +39 055 0548100 Fax. +39 055 0548150 Assisi Fantastisch mooi pand te koop in Assisi BESCHRIJVING
Nadere informatieInhoud. 1. Protagoras Gorgias Thrasymachus, Callicles en Hippias 13
Voorwoord XIII Deel 1 Oudheid Historische situering 1 I. De natuurfilosofen of presocratici Inleiding 3 Het veranderlijke en het blijvende 5 II. De sofisten en Socrates Inleiding 9 A. De sofisten 10 1.
Nadere informatieHoofdstuk 2 De Renaissance (1400 1550)
Hoofdstuk 2 De Renaissance (1400 1550) De Renaissance is de eerste periode, waarin kunstenaars een grote liefde hebben voor de erfenis van de klassieke Oudheid en grootschalig elementen gebruiken van deze
Nadere informatieHet gymnasium: iets voor jou?
Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?
Nadere informatieHERMENEVS. 24 e JAARGANG, AFL. 8 15 April 1953
HERMENEVS 24 e JAARGANG, AFL. 8 15 April 1953 183 Antieke munten Onder de ons door de Oudheid nagelaten monumenten nemen de munten door hun belang, hun schoonheid en hun talrijkheid een zeer belangrijke
Nadere informatieDOELSTELLINGEN EN VOET VAN COUDENBERG TOT KUNSTBERG
DOELSTELLINGEN EN VOET VAN COUDENBERG TOT KUNSTBERG 2 DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS - ASO - De volgende doelstellingen en VOET komen aan bod. Aangezien de leerlingen in groepjes worden onderverdeeld, onderzoek
Nadere informatieI N F O R M A T I E B R O C H U R E
I N F O R M A T I E B R O C H U R E BESTE OUDERS Het is de droom van ieder van ons dat onze kinderen en jongeren zich ontplooien tot fijne mensen die in staat zijn later hun eigen weg te gaan. Daarbij
Nadere informatieProgramma van toetsing en afsluiting Schooljaar 2014-2015. Leerjaar 5 Gymnasium. Christelijk Gymnasium Utrecht
Schooljaar 2014-2015 Leerjaar 5 Gymnasium Christelijk Gymnasium Utrecht Vak: aardrijkskunde SE omschrijving type vorm weging moment duur 701 PO (6 weken met praktijkondezoek) PO S 10 week 42 45 702 H1
Nadere informatieWoordwiel!!! Tijd van Grieken en Romeinen
Woordwiel!!! Tijd van Grieken en Romeinen Instructie Voor deze opdracht heb je een potlood en gum nodig. Deze opdracht maak je in tweetallen. Op de volgende bladzijde staan woordwielen die gevuld moeten
Nadere informatieGriekenland 336 v. Chr (bij de dood van Philippos van Macedonië ) Alexander de Grote opvolger Philippos van Macedonië.
Kenmerkende aspecten: De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat De klassieke vormentaal van de Grieks Romeinse cultuur De ontwikkeling
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 1
Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 Samenvatting door A. 1085 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Babylon: - alles wat aan de hemel gebeurt, heeft invloed op het leven op aarde. - goden zijn aanwezig
Nadere informatieTijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) 5.2 Een nieuw mens en wereldbeeld. Europa rond 1500 (1500 1600) (1500 1600)
Onderzoeksvraag: hoe veranderde de renaissance en het humanisme de uitgangspunten van wetenschappers en kunstenaars? Europa rond 1500 Kenmerkende aspecten: Het veranderende mens en wereldbeeld van de Renaissance
Nadere informatieThe Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library
De conservering van de Dode Zee-rollen door: The Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library De vondst van de Dode Zee-rollen wordt als een van de grootste archeologische ontdekkingen van de 20ste eeuw
Nadere informatieRAnieRo CAntALAMeSSA LEVEN IN CHRISTUS. De spirituele boodschap van de Brief aan de Romeinen DE BOOG
RAnieRo CAntALAMeSSA LEVEN IN CHRISTUS De spirituele boodschap van de Brief aan de Romeinen DE BOOG inhoud VOORWOORD...9 INLEIDING... 11 1 BeMinD DooR GoD! De Blijde Boodschap van Gods liefde...15 1. God
Nadere informatieExamenprogramma geschiedenis havo
Examenprogramma geschiedenis havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Domein B Domein C Domein
Nadere informatieKONING ARTHUR visie en organisatieprincipes
KONING ARTHUR visie en organisatieprincipes Ed Knies Koning Arthur; visie en organisatieprincipes Welkom Dit boek is een moreel boek voor professionals. Met moreel bedoelen we dat er binnen organisaties
Nadere informatieHet veranderende wereldbeeld
Pas in de 20 ste eeuw zijn onderzoekers erin geslaagd de hele wereld nauwkeurig in kaart te brengen. Vroeger was er altijd een deel van de wereld dat de mensen helemaal niet of niet goed kenden. In deze
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis vwo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende
Nadere informatieStoïcijnse levenskunst
Stoïcijnse levenskunst Evenveel geluk als wijsheid Miriam van Reijen ISVW UITGEVERS INHOUD Voorwoord Hoofdstuk 1 Praktische filosofie 11 Geloven, filosoferen en weten 11 Praktische filosofie 13 Filosofen
Nadere informatieCopyright Shaker Media 2009
Copyright Shaker Media 2009 Alle rechten voorbehouden (*). Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm, zonder
Nadere informatieHumanistische levenskunst, een inleiding
Humanistische levenskunst, een inleiding Als mens leef je vaak min of meer vanzelfsprekend. Soms sta je even stil en vraag je je af: Is dit nu wat ik wil? Klopt wat ik aan het doen ben, klopt het met wat
Nadere informatieDe stralende wereld. Margaret Cavendish. Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij
De stralende wereld Margaret Cavendish Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij Inhoud Inleiding Biografie Margarets jonge jaren; de Engelse Burgeroorlog; in ballingschap op het continent; van Parijs naar
Nadere informatiePresentatie Gymnasium maandag 1 april 2019
Presentatie Gymnasium maandag 1 april 2019 Indeling van deze presentatie Indeling - voorstellen van deze presentatie: -voorstellen - structuur Sondervick College -structuur Sondervick -programma - programma
Nadere informatieNVWOA. Symposium Astrologie & Wetenschap Deventer, zaterdag 29 maart Onderzoek van Robert Doolaard: Golven
Symposium Astrologie & Wetenschap Deventer, zaterdag 29 maart 2014 Onderzoek van Robert Doolaard: Golven Zie ook: www.nvwoa.nl onder Artikelen Astrologisch Onderzoek Inleiding: Fokkelien von Meyenfeldt
Nadere informatie2 keer beoordeeld 22 maart Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe je een goede samenleving kan hebben.
7,8 Aantekening door Sara 1516 woorden 2 keer beoordeeld 22 maart 2017 Vak Filosofie Methode Durf te denken Hoofdstuk 7 Sociale filosofie. Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe
Nadere informatie