Prof. Dr. Han Leune. Steenbergen als militair bolwerk. lezing 15 mei 2019
|
|
|
- Johanna de Smet
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Prof. Dr. Han Leune Steenbergen als militair bolwerk lezing 15 mei
2 Opzet van de lezing De vesting Het fort Henricus Het garnizoen De waterlinie van Bergen op Zoom naar Steenbergen 2
3 Beperkingen Slechts enkele grepen uit de geschiedenis, speciaal ten behoeve van de stadsgidsen Nadruk op 17 de en 18 de eeuw Zie ook de aangekondigde lezingen van Hans Slokkers, Frans van Eekelen en Robert Catsburg 3
4 Deel 1 Steenbergen als vestingstad 4
5 Waarom was Steenbergen een vestingstad? Verdedigen van het eigen grondgebied en van de belangen van de inwoners. Verdedigen van de belangen van het huis van Nassau. Bijdragen aan de verdediging van de (nieuwe) zuidgrens van de Noordelijke Nederlanden. Bijdragen aan de defensie van de gewesten Holland en Zeeland. Onderdeel van de defensie van (Noord)Brabant en van West-Brabant in het bijzonder. Ondersteunen van de defensie van Bergen op Zoom. Essentieel bestanddeel van de waterlinie tussen Steenbergen en Bergen op Zoom (oudste deel van de Zuiderwaterlinie). 5
6 ca
7 1565 (Gastelse kaart) 7
8 Belegering door prins Maurits 8
9 Muurresten Nieuw-Eeckelenberg
10
11 1639 (Van Lobbrecht) (kopie door A.W. Broek) 11
12 1746 (Hattinga) 12
13 ca
14 1824 (kort voor de afbraak) 14
15 Verdere ontwikkelingen o.m. 1827: Publieke verkoop van vestingwerken (wallen, lunetten, ravelijnen, stadspoorten, bruggen, fort Henricus etc.) 1871: sloop bolwerk Nassau wegens bouw suikerfabriek : planering van de oorspronkelijke zuidwal (de zuidelijke gracht was reeds kort na 1827 aanzienlijk versmald en deels gedempt). 15
16 Deel 2 Het fort Henricus 16
17 Fort Henricus te Steenbergen Gebouwd in Genoemd naar graaf Hendrik III van Nassau ( ). Onderdeel van de vesting Steenbergen onder leiding van één commandeur. Benaming Leurfort is raadselachtig. 17
18 Achtergronden bouw fort Henricus April 1621: einde Twaalfjarig Bestand Juli 1622: Steenbergen weer even Spaans (tot oktober); Spinola in de stad October 1622: Spaanse belegering van Bergen op Zoom mislukt ( Merck toch hoe sterck ) Juni 1625: Breda (tot oktober 1637) weer Spaans (Den Bosch nog steeds, tot 1629) : Zandvliet wordt sterk Spaans bolwerk (uitvalsbasis richting West-Brabant en Zeeland) 18
19 Frederik Hendrik als bouwheer van fort Henricus Hij combineerde vier rollen: kapitein-generaal van het Staatse leger stadhouder van de Republiek Ambachtsheer (baron) van (onder meer) Steenbergen bewaker van de belangen van het huis van Oranje-Nassau (eigenaar van de Domeingoederen en -rechten) 19
20 Frederik Hendrik ( ) 20
21 Besluitvorming bouw fort Henricus Nov. 1593: niet gerealiseerd plan prins Maurits Juli 1622: Begin met bescheiden Spaanse redoute (niet gerealiseerd) Juli 1625: besluit Staten-Generaal om fort te bouwen, maar nog geen begin April 1626: Definitief besluit Raad van State en de prins van Oranje 21
22 Financiering fort Henricus Ruim fl = ca. 1,4 miljoen euro Uit de oorlogskas van de Republiek (art. 4 Unie van Utrecht, 1579) Financiers vooral Holland en Zeeland Geld deels onttrokken aan de IJssellinie Gelijktijdig ook veel geld nodig voor de fortificatie van de stad en voor de aanleg van de linie Bergen op Zoom-Steenbergen Tijdens de bouw vaak geldgebrek Vermoedelijk werd de zilvervloot van Piet Hein (1628) aangesproken in de eindfase van de bouw 22
23 Architecten fort Henricus David van Orliens (ca ) Jacob Vleugels ( ) 23
24 Locatie van het fort Bij de toegang tot de haven vanuit de Vliet Locatie was ooit het scheepshoofd van Steenbergen Drie bolwerken verrezen buitendijks in de gorzingen van de Vliet noordelijk van de Graaf Hendrikpolder; twee bolwerken binnen deze polder Door de ligging aan alle kanten goed verdedigbaar 24
25 Locatie van het fort in
26 Grondverzet 12 gemeten poldergrond 47 gemeten uit de belendende gorzingen oppervlakte van het fort ca. 11,5 hectaren ( vierkante meter) 26
27 Fort met vijf bolwerken Nassau Hendricus Fredericus Orange Thienen 27
28 Fort Henricus ca Quirijn van Lobbrecht 28
29 Verdere fortkenmerken Kanonnen op de borstweringen Doornhaag op de steile grachtzijde van de binnenwal Brede en diepe fortgracht Bomen (iepen, wilgen) op de binnenwal Soms palissaden op de buitenwal Sluisje aan de zuidoostzijde voor verversing van het grachtwater 29
30 Hoornwerk Aan de oostzijde van het havenkanaal werd (tussen ) tegenover het fort een hoornwerk aangelegd met een retranchement tussen dit werk en de stad Steenbergen. Retranchement: aarden wal met drie kleine bastions (redans) Hoornwerk: een buitenwerk bestaande uit een courtine (wal of muur) tussen twee halve bastions 30
31 Hoornwerk (2) 31
32 Hoornwerk (3) Op het hoornwerk woonden commiezen en roeiers van de Admiraliteit van Rotterdam, werkzaam op het wachtschip bij de ingang van het havenkanaal. Het fort Henricus fungeerde als thuisbasis. Hoornwerk gesloopt
33 Fort, hoornwerk en retranchement ca (met foute windroos) 33
34 Oorlogsschip bij het fort 34
35 Situatie ca
36 Bebouwing in 1629 (1) Brug aan noordwestzijde Stenen toegangspoort Wachtverblijf bij de poort Kruittoren (pulvermagazijn) Magazijn Kerkgebouw Turfschuur 36
37 Bebouwing in 1629 (2) Enkele wachthuisjes op de hoofdwal Barakken voor drie compagnieën Woning voor de commanderend kapitein Woning voor de sergeant-majoor Woning voor een officier (luitenant of vaandrig) Woningen voor bakker, herbergier, zoetelaar Enkele secreten op de wal 37
38 Enige mutaties in bebouwing (1) 1662 Afbraak 54 hutten en bouw van 48 nieuwe in twee blokken van 24; in iedere hut twee bedsteden; totaal voor ca. 200 soldaten 1680 Afbraak kerktorentje 1767 Sloop van een blok barakken 1768 Bouw stenen loods (fl. 3300) 1771 Sloop majoorswoning, magazijn en kerk 38
39 Enige mutaties in bebouwing (2) 1776 Nog aanwezig: blok barakken, stenen arsenaal en een kruitmagazijn (idem in 1805) 1785 Sloop van de poort en van het hoornwerk, vervanging brug door aarden dam met valbrug en verkoop van wachthuisjes 39
40 Schetskaart fort Henricus door Ton Bos 40
41 Huisvestingscapaciteit van het fort periode maximaal ca ca ca
42 Het garnizoen van het fort (1) enkele honderden (overloop uit de stad) onbezet onbezet of slechts enkelen najaar vermoedelijk overloop stad (daar 600 man) onbezet 42
43 Het garnizoen van het fort (2) 1702 vermoedelijk overloop stad (daar 515 man) 1703 idem (daar 425 man) (in stad ca man!) 1749 e.v. onbezet of slechts enkelen, gedetacheerd uit de stad of uit BoZ
44 Enkele aspecten van het fortleven Variërend van enerverend tot zeer saai Contrast tussen voor en na 1648 Primitieve woonomstandigheden (onverwarmde barakken), zeker voor gezinnen Gebrek aan goed drinkwater Monopolie van de gereformeerde religie 44
45 Het fort in 1735 Cornelis van Bommel 45
46 Fort in 1735 (2) 46
47 Het fort in
48 Reconstructie fort Henricus in Herstel van de binnenwal met de vijf bolwerken Herstel van de gracht (deels) Herstel van het binnenterrein ( terre ) Bouw van een toegangsbrug voor voetgangers Bouw van een uitkijktoren 48
49 Geen reconstructie van: De buitenomwalling Het hoornwerk De bebouwing 49
50 Luchtfoto fort Henricus 2018 (Niek Perdaems) 50
51 Mijn boek over het fort J.M.G. Leune Het fort Henricus te Steenbergen GigaBoek, Broek op Langedijk, het-fort-henricus-te-steenbergen 51
52 Deel 3 Het garnizoen 52
53 Enkele kenmerken van het garnizoen Omvang sterk variërend van enkele tientallen tot ca man. Onrust maar ook economisch gewin voor de bevolking. Infanteristen en cavaleristen. Soldaten waren huurlingen uit allerlei windstreken. Huisvesting in hutten en middels inkwartiering. Alleen op het fort waren barakken. Strenge militaire tucht. Vermenging met burgerbevolking door soldatenhuwelijken. 53
54 Gereformeerde huwelijken van militairen in Steenbergen Periode Aantal totaal
55 Sterkte op 1 november 1747 Rang Stad Fort Totaal Hoofdofficieren Kapiteins Andere officieren Sergeanten Soldaten Totaal
56 Enkele grepen uit de krijgsgeschiedenis tot 1795: 1572: beleg door geuzen 1577: bezetting door Staatse troepen 1582: weer Spaans 1583: Slag bij Steenbergen (17-6) 1590: Verovering door Maurits (17-10) 1622: Weer kortstondig Spaans 1631: Slag op het Slaak 56
57 Vervolg krijgsgeschiedenis tot : Einde Tachtigjarige Oorlog 1666: Bedreiging door troepen uit Münster 1672: Bedreiging door Fransen 1747: Idem, maar anders dan Bergen op Zoom niet bezet, wel veel schade 1795: Bezet door Fransen; komst Bataafse Republiek 57
58 Deel 4 De waterlinie tussen Steenbergen en Bergen op Zoom 58
59 De linie Bergen op Zoom-Steenbergen, 1629 Frans van Schooten 59
60 Samen met linie Eendracht,
61 Tussen Steenbergen en Bergen op Zoom (door Laurens Boudins) 61
62 Zuiderwaterlinie, zoals bedoeld 62
63 De waterlinie in werking hervatting van de Tachtigjarige Oorlog dreigende inval van de Fransen Spaanse Successieoorlog Oostenrijkse Successieoorlog dreiging uit Oostenrijk Fransen op komst Belgische Opstand 63
64 Enkele aanvallen op de linie Augustus 1632 (Spaans) Juli 1636 (Spaans) Augustus 1712 (Frans) Juli 1747 (Frans) Begin 1795 (Frans) 64
65 Spaanse aanval
66 Inundaties in
67 Effectiviteit van de waterlinie (lastig te meten) ja, maar vooral dankzij Slag op het Slaak ja ja, behalve incident in 1712 op eiland Tholen ja (Steenbergen) en nee (Bergen op Zoom) n.v.t. (linie niet belaagd) nee n.v.t. (linie niet belaagd) 67
68 Belangrijke auteurs over de vesting Steenbergen in vroeger tijd Albert Delahaye Willem van Ham 68
69 Website van Han Leune 69
J.M.G. Leune. Het fort Henricus te Steenbergen. Steenbergen anno 1746, door D.W.C. Hattinga (BHIC, Kaartencollectie, ).
J.M.G. Leune Het fort Henricus te Steenbergen Steenbergen anno 1746, door D.W.C. Hattinga (BHIC, Kaartencollectie, 343-608). GigaBoek Broek op Langedijk, 2017 webversie 17 april 2017 Colofon J.M.G. Leune,
J.M.G. Leune Notitie over de historie van de buitenomwalling van het fort Henricus te Steenbergen 19 augustus 2018
J.M.G. Leune Notitie over de historie van de buitenomwalling van het fort Henricus te Steenbergen 19 augustus 2018 Vooraf Deze notitie is geschreven als bijdrage aan de gedachtenvorming over de herinrichting
Gebeurtenis Regeerperiode 1403-1442
Johanna van Polanen is pas 11 jaar als ze trouwt. Dit komt doordat haar familie een verstandshuwelijk sluit. Ontvang 100 florijnen. 1403 Engelbrecht de Eerste van Nassau trouwt met Johanna van Polanen.
Lesbrief Stevig Sterk Zaltbommel
Lesbrief Stevig Sterk Zaltbommel Groep 7/8 Erfgoed educatie Bezoek les Stevig Sterk Zaltbommel Stevig Sterk Zaltbommel is een bezoek les over historische vestingwerken van Zaltbommel. Nadruk ligt op het
NEDERLAND IN DE 16e EEUW
NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten
B i j l a g e 1 : O n t w i k k e l i n g s g e s c h i e d e n i s G r o e n l o
B i j l a g e 1 : O n t w i k k e l i n g s g e s c h i e d e n i s G r o e n l o In de vroege middeleeuwen werd het gebied rondom Groenlo al bewoond, maar de locaties werden aanvankelijk vaak niet langer
Dorpsraad Westdorpe Adviesrapport namen toekomstige viaducten Tractaatweg (N62)
Dorpsraad Westdorpe Adviesrapport namen toekomstige viaducten Tractaatweg (N62) 1. 2. 3. 4. In opdracht van: Provincie Zeeland/ Tractaatweg BV Datum: Januari 2017 Advies namen toekomstige viaducten Tractaatweg
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden. Datum 2 mei 2011
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Datum 2 mei 2011 Colofon Projectnaam Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Auteur Willem de Bruin Datum 2 mei 2011 1. Inleiding 1.1
Noord-Nederlandse gewesten. Smeekschift
Habsburgs gezag Vanaf dat moment stonden de zuidelijke Nederlanden onder Habsburgs gezag. Noord-Nederlandse gewesten Door vererving en verovering vielen vanaf dat moment ook alle Noord- Nederlandse gewesten
WEST BRABANTSE WATERLINIE
WEST BRABANTSE WATERLINIE HISTORISCHE KAART VAN DE WATERLINIE. DOOR FRANS VAN SCHOTEN, PROFESSOR DER FORTIFICATIëN TE LEIDEN, SEPT. 1628. De West-Brabantse Waterlinie is de oudste waterlinie van Nederland
Het verhaal van de 80 jarige oorlog!
Het verhaal van de 80 jarige oorlog! Filips II erft het grote "Europese Rijk" van zijn vader Karel V. Om te beginnen gaat hij strenge belastingen heffen. 1 Na een aantal jaar vertrekt hij naar Spanje,
Leerdoel Leerlingen herhalen op een speelse manier kennis over het ontstaan en het bestuur van de Republiek.
HISTORISCHE BLINGO Korte omschrijving werkvorm Deze kennisquiz is een combinatie van Bingo en Lingo. De klas wordt verdeeld in zes teams. Ieder team heeft een bingokaart met daarop negen jaartallen. Het
Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog
In welk jaar publiceerde Luther zijn 95 stellingen? Welke Frans-Zwitserse hervormer kreeg veel aanhang in de Nederlanden? Welke vrede bepaalde, dat de vorst de religie van zijn volk bepaalt? 1517 Calvijn
4 De Nederlandse opstand
4 De Nederlandse opstand Kenmerken Nederlanden: * veel water * weinig goede wegen * weinig steden * veel dorpen * aparte gewesten * gewesten zeer zelfstandig Habsburgse Nederlanden 1477-1581 * 17 gewesten
Gemeente Deventer, archeologisch beleidsadvies 795
Gemeente Deventer, archeologisch beleidsadvies 795 Bestemmingsplan Hoornwerk Eiland 3 Datum: 01-04-2016 Opsteller: Bevoegd gezag: A. Oosterwegel, adviseur Ruimte en Archeologie gemeente Deventer B. Vermeulen
KUNSTMENU DE WITT OF ORANJE. PO groep 7-8 en VO klas 1-2. Stadswandeling Het rampjaar 1672 in Leeuwarden
KUNSTMENU DE WITT OF ORANJE PO groep 7-8 en VO klas 1-2 Stadswandeling Het rampjaar 1672 in Leeuwarden 2 INHOUD INHOUD 3 PLATTEGROND 4 1. KLEIN SCHAVERNEK 14 (GEVELSTEEN TREKSCHUIT): 6 Michiel de Ruyter
Stofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats).
Het verhaal van 1588 Bodystorming Inleiding Het jaar 1588 is een belangrijk jaar in de geschiedenis van de Republiek. De gebeurtenissen die eraan vooraf gaan worden als feiten voorgelezen en tussen de
FORT ISABELLA In ruime context en breed tijdsperspectief. Stedenbouwkundige verkenning
FORT ISABELLA In ruime context en breed tijdsperspectief Stedenbouwkundige verkenning De verdediging van het Spaanse Rijk maakte handig gebruik van de landschappelijke kenmerken 1 Waarom? 1.1 Begin met
Raadsels rondom de Wouwse Poort
Raadsels rondom de Wouwse Poort Oorspronkelijk: Werkgroep Stadsarcheologie Steenbergen C. van Terheyden en C. Mol, Steenbergen Heruitgave met oorspronkelijke tekst en afbeeldingen Raadsels rond de Wouwse
KADER VOOR ACTIVITEITEN EN/OF EVENEMENTEN HANDLEIDING FORT HENRICUS
KADER VOOR ACTIVITEITEN EN/OF EVENEMENTEN HANDLEIDING FORT HENRICUS INLEIDING Fort Henricus was een vesting in de West Brabantse Waterlinie. In 1626 is het fort gebouwd en in 1813 is het ontmanteld. Na
Geschiedenis Ommerschans weer zichtbaar gemaakt Tekst en foto's: Harry Woertink
Geschiedenis Ommerschans weer zichtbaar gemaakt Tekst en foto's: Harry Woertink De rijke geschiedenis van de voormalige vesting de Ommerschans is weer zichtbaar. De afgelopen weken is er volop gewerkt
Gulpen-Wittem, Auteur IDTG Portefeuillehouder R. Verhoeven Bijlagen 3 Afdeling ID Ons Kenmerk
RAADSVOORSTEL Nr. ID /037 Aan de Raad van de gemeente Gulpen-Wittem Gulpen-Wittem, 30-07-2007 Auteur IDTG Portefeuillehouder R. Verhoeven Bijlagen 3 Afdeling ID Ons Kenmerk ONDERWERP: Straatnaamgeving
De Fietstocht Op zoek naar de West Brabantse Waterlinie! De Fietstocht. Op zoek naar de West Brabantse Waterlinie!
De Fietstocht Op zoek naar de West Brabantse Waterlinie! Benodigdheden: Fiets Een mooie dag (anders een regenjas of paraplu) Pen of potlood De routebeschrijving en opdrachten (print daarom dit formulier
De Vecht fortenfietsroute
De Vecht fortenfietsroute Fietsen langs de Bezienswaardigheden Forten Fietsknooppunt Fietsknooppunten op deze route 44 45 49 48 47 47 37 38 39 1 41 42 44 pagina 1 / 5 Omschrijving De Vecht fortenfietsroute
Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang.
Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1 Rouwdouwen Kleur de woorden: sol-daat = geel vecht = rood vrij-heid = groen held = blauw dit is Klaas Klaas is veer-tien jaar hij loopt al heel
Na de Nassau s werd de Gouverneur van de KMA de nieuwe Kasteelheer. Van de oude Burcht in Breda is vrijwel niets bekend.
1200 an POLANEN naar NASSAU tot GOEVERNEUR Ons koningshuis Oranje Nassau ontstond in Breda door het huwelijk van Johanna van Polanen (ook wel Wassenaar) met Egelbrecht van Nassau uit Duitsland. Van BURCHT
Link it: Republiek in tijd van Vorsten
Link it: Republiek in tijd van Vorsten Uitleg Link it werkt in principe als een soort domino (hoewel je er andere varianten op kunt bedenken). Het idee is dat de leerlingen moeten proberen om een begrip
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702 Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo
Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo Opdracht 1 De sterke economische groei die de Gouden Eeuw kenmerkt, kwam hoofdzakelijk ten goede aan het gewest Holland. Welke militaire oorzaak kun je benoemen? Holland
Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018
Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018 Harderwijk kende oorspronkelijk zeven stadspoorten. De meest onbekende hiervan is de Peelenpoort aan het einde van de Grote Oosterwijk. Deze poort
Het commandeurshuis te Steenbergen na de verbouwing tot stadhuis, ca
J.M.G. Leune Commandeurs van Steenbergen 1602-1795 Versie mei 2016 Vanaf het begin van de Tachtigjarige Oorlog fungeerde een van de leidinggevende kapiteins in het sterk wisselende garnizoen van Steenbergen
Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)
1 Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) H!to"sche context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648 meneervanempel.nl 2 Hoofdvraag Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648?
Inrichtingsplan Vesting Loevestein
Inrichtingsplan Vesting Loevestein Vesting Loevestein herbergt drie kenmerkende tijdsperioden namelijk de Middeleeuwen, de Staatsgevangenis en de Hollandse Waterlinie. Iedere tijdsperiode heeft zijn sporen
2 juli Sponsorboekje
2 juli 2016 Sponsorboekje Voorwoord Het sponsorboekje Voor u ligt het sponsorboekje van de Rovers Run. Wij willen u door middel van dit boekje graag de mogelijkheden presenteren die wij u, als (potentiële)
Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie
Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der
CULTUURHISTORISCHE GEGEVENS SINT AGATHAPLEIN-PRINSENHOFTUIN
CULTUURHISTORISCHE GEGEVENS SINT AGATHAPLEIN-PRINSENHOFTUIN OVERZICHT GEBIED 2014 Luchtfoto HISTORISCHE KAARTEN 1536 Kaart stadsbrand 1557 Kaart Jacob van Deventer 1581 Kaart Braun en Hogenberg 1654 Kaart
Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?
Onderzoeksvraag: Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Kenmerkende aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht. De bijzondere plaats in staatskundig opzicht
Drie mobilisaties. NIMH Ben Schoenmaker. Ministerie van Defensie. Drie mobilisaties
1870-1914-1939 NIMH Ben Schoenmaker 1 Een oordeel uit 1940 De commandant-veldleger, luitenant-generaal J.J.G. baron Van Voorst tot Voorst: Wie van onze Waterlinie proeft, sterft er aan. Bron: Militaire
Willemstad Geschiedenis en bezienswaardigheden
Willemstad Geschiedenis en bezienswaardigheden Korte geschiedenis Het stadje Willemstad in het meest noordwestelijkste puntje van Noord-Brabant is vernoemd naar de Vader des Vaderlands Willem van Oranje
k a s t e l e n i n n e d e r l a n d
k a s t e e l Inhoudsopgave k a s t e l e n i n n e d e r l a n d Wat is een kasteel? Blz. 2-3 Ringwalburchten Blz. 4 Motteburchten Blz. 5 Ronde Waterburchten Blz. 6 Vierhoekige Waterburchten Blz. 7 Woon-
VESTINGWERKEN. Conclusie
VESTINGWERKEN Conclusie 75 Krijgsgeschiedenis beeldbepalend Nijmegen kent een bewogen geschiedenis die dikwijls in het teken staat van aanval en verdediging. De Romeinen kiezen de stuwwal aan de Waal als
Napoleon. bekendste persoon uit de geschiedenis
Napoleon bekendste persoon uit de geschiedenis Napoleon behoort tot de meest bekende personen uit de geschiedenis. Hij wist zich van eenvoudige komaf op te werken tot keizer van Frankrijk en heerser over
VERBODEN. KRINGEN Opdrachtbladen
DE LINIE? ME WA W Opdrachtbladen Naam Groep Datum Opdrachtblad Verboden Kringen Opdracht 1 In 1853 trad de Kringenwet in werking. Deze wet regelde welke gebouwen rond een fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Stadsbestuur Rhenen, (152)
NT00152_158 Nadere Toegang op inv. nr 158 uit het archief van het Stadsbestuur Rhenen, 1337-1851 (152) H.J. Postema December 2014 Inleiding Dit document bevat regesten op de patentbrieven en marsorders
Bouwhistorische notitie proefsleuf Fort Sint Michiel Blerick
Bouwhistorische notitie proefsleuf Fort Sint Michiel Blerick 25-11-2010 Inleiding Op 25 november 2010 is op het terrein van het vroegere Fort Sint Michiel te Blerick een proefsleuf getrokken, in verband
Thema oorlog: de vestingroute in Ieper
Thema oorlog: de vestingroute in Ieper Doelstelling: Lpd: 17/19/21 Lesdoelen: Inhoud: Ga naar het centrum van Ieper. Ga naar de toeristische dienst en vraag voor elke leerling een exemplaar van de vestingroute
Zelfstandig werkkaart 1 ~ Wereldoriëntatie
Zelfstandig werkkaart 1 ~ Wereldoriëntatie Opdracht 1 Lees het artikel Het testteam bezoekt het Waterliniemuseum op pagina 18/19 van Kidsweek. a In wat voor soort bouwwerk vind je het Waterliniemuseum?
Concordans kadastrale nummers 1832
Concordans kadastrale nummers 1832 De totstandkoming en de uitkomsten van de kadastrale opmetingen en schattingen voor Alkmaar zijn recent gepubliceerd in de Kadastrale Atlas (zie onder literatuur). De
Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?
Dit deel van 6.2 hoort bij de HC De republiek Onderzoeksvraag: Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Kenmerkende aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht.
Archeologie West-Friesland, Nieuwe Steen 1, 1625 HV Hoorn, Postbus 603, 1620 AR Hoorn
Plangebied: Restaurant Koekenbier in het Koningin Emmapark, gemeente Medemblik Adviesnummer: 151 Opsteller: C. Schrickx, C. Soonius & M. H. Bartels Datum: 03-09-2012 Op verzoek van de gemeente Medemblik
in Stelling Voorne In Alle Staten Cultureel projectenprogramma samenwerkende gemeenten Voorne-Putten www.voornewiki.nl
Voorne In Alle Staten Cultureel projectenprogramma samenwerkende gemeenten Voorne-Putten www.voornewiki.nl Maak kennis met het militaire verleden van Voorne. in Stelling 110 611 r o u t e Tijdslijn 1572
Geschiedenis van het Regiment van Phaff en het Bataillon Infanterie van. Linie nr. 2
Geschiedenis van het Regiment van Phaff en het Bataillon Infanterie van Linie nr. 2 Wervingsposter van het Regiment van Phaff; prent in het bezit van de Stichting Limburgse Jagers. Met dank aan het Museum
DE GROTE VERGADERING VAN 1651 KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM
DE GROTE VERGADERING VAN 1651 KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM Leerlingen spelen de Grote Vergadering van de Staten-Generaal in 1651 na. Deze vergadering was het beginpunt van het eerste stadhouderloze tijdperk.
Complexnummer:
: 344417 Smallepad 5 3811 MG Amersfoort Postbus 1600 3800 BP Amersfoort www.cultureelerfgoed.nl T 033 421 74 21 F 033 421 77 99 E info@cultureelerfgoed.nl Vesting Aantal complexonderdelen Monumentnummers
Kruittoren. Ω Hoogte: ca. 18 m Ω Bouwjaar: ca Ω Muurdikte: ruim 1 m Ω Basisvorm: vierkant
Informatiekaart Kruittoren Kruittoren De Kruittoren staat aan de noordzijde van de Nieuwstad, naast het spoor, in een verloren hoekje. Circa 700 jaar geleden werd deze hoektoren gebouwd bij het verbeteren
2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan.
2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan. 1. Boeren gebruiken een tang om de nagels van hanen bij te knippen.
Instructie voor leerkracht
Instructie voor leerkracht Bij deze PPT hoort achtergrondinformatie. Dit vindt u ook op deze site. In het document: Informatie voor leerkrachten Print het uit. Dan heeft u de info bij de hand, tijdens
Groningse Parel LEVENDE GESCHIEDENIS IN BOURTANGE
TEKST EN FOTOGRAFIE ESTHER VOET Groningse Parel LEVENDE GESCHIEDENIS IN BOURTANGE Er zijn van die plaatsjes, zelfs in Nederland, waarin je denkt dat je aan het einde van de wereld terechtgekomen bent.
Driehonderd jaar bouwen voor de landsverdediging
Driehonderd jaar bouwen voor de landsverdediging Inleiding Dit jaar viert de dienst gebouwen werken en terreinen (D.G.W.T.) dat de bouwdienst van defensie op 20 augustus 1688 werd opgericht. Op die dag
Bestek van een oude fortenlinie
" f? f : : Bestek van een oude fortenlinie ADRIE DE KRAKER Strategie voor Belgisch-Nederlands grensoverschrijdend toerisme Een ruim 350 jaar oud bestek voor de aanleg van een Spaanse fortenlinie in een
DE STATEN VAN HOLLAND
DE STATEN VAN HOLLAND Jullie zijn de bestuurders van Holland. Zorgen dat er geen stadhouder meer komt in de Republiek. Holland is het belangrijkste en rijkste gewest van de Republiek. Handel is de belangrijkste
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702 Kennistoets bij hoofdstuk 3 Vwo
Kennistoets bij hoofdstuk 3 Vwo Opdracht 1 De sterke economische groei die de Gouden Eeuw kenmerkt, kwam hoofdzakelijk ten goede aan het gewest Holland. Daar is een militaire oorzaak voor. Benoem die oorzaak
Rondleidingen Kasteel Woerden
Rondleidingen Kasteel Woerden Praktische zaken Beste collega, Binnenkort komt u met uw groep naar het kasteel van Woerden. Afhankelijk van het weer bezoeken we de Ridderzaal, de catacomben en wellicht
J.M.G. Leune Steenbergen en de stormramp van 26 januari mei 2019
J.M.G. Leune Steenbergen en de stormramp van 26 januari 1682 14 mei 2019 Op 26 januari 1682 werden het zuidwestelijk deltagebied (Zeeland, Staats-Vlaanderen en West-Brabant) en de Betuwe bij springtij
De eerste generatie, Isbrant Cornelis (pm 1588 tot pm 1653) en Clasijntien Richarts
Genealogie Van de(r) Tonnekreek De eerste generatie, Isbrant Cornelis (pm 1588 tot pm 1653) en Clasijntien Richarts Een genealoog probeert de familielijn zo ver mogelijk terug in de geschiedenis te traceren.
AANVULLINGEN en ERRATA BOEK ADDITIONS and ERRATA LIVRE/BOOK
AANVULLINGEN en ERRATA BOEK ADDITIONS and ERRATA LIVRE/BOOK Laatste up-date 10.12.2015 KAREL DE STOUTE Lokale emissies VH 42 Auxonne: Q12 wordt Q 11 Q11 FILIPS DE SCHONE Zesde emissie VH 127-ME: 1492 -
Bouwhistorisch onderzoek
Bouwhistorisch onderzoek BOUWHISTORISCHE NOTITIE Adres : (tussen Poelestraat 12 en 14) Status : BBP Periode : september 2010 Onderzocht door : Taco Tel Auteur : Taco Tel Datum : Groningen, 16 september
Levenslijn Republiek - Maurits en Oldenbarnevelt
Republiek - Maurits en Oldenbarnevelt De les in een oogopslag Onderwerp: Maurits en Oldenbarnevelt Activiteit: Tijdsduur: Leerlingen bepalen hoe Oldenbarnevelt en Maurits reageerden op een gebeurtenis
Hoofdstuk 2: De Nederlandse Opstand (1555 1588)
Hoofdstuk 2: De Nederlandse Opstand (1555 1588) Geschiedenis VWO 2011/2012 www.lyceo.nl 1555-1588 Politiek: Nederland onafhankelijk Economie: Amsterdam wordt de stapelmarkt van Europa Welke staatsvorm?
1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II
1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II Wat wilden Karel V en Filips II bereiken? Op politiek gebied wilden ze dat de macht van de regering in Brussel vergroot werd Grote ontevredenheid onder
Een geschiedenis vol nattigheid. Achtergrondinfo
Een geschiedenis vol nattigheid Achtergrondinfo Nederland = laagland Neder is een oud woord voor neer, dit betekent laag. Nederland is een laag land en deze streken noemen we ook wel De lage landen bij
Bij de tijd leerlingenboek
8 Bij de tijd leerlingenboek BIJ DE TIJD 3 LESSUGGESTIE GROEP 7-8 NATIONAAL MILITAIR MUSEUM Levend Stratego Verover de vlag! Lesduur: 20 + 30 minuten Lesvorm: spel Werkwijze: groep Wat heb je nodig? digibord
kasteel. Het is niet uitgesloten dat zich in of onder deze panden nog muurwerk van de ringmuur bevindt.
kasteel. Het is niet uitgesloten dat zich in of onder deze panden nog muurwerk van de ringmuur bevindt. Onder de huizen die in 1949-1953 direct aan 't Zand werden gebouwd moeten delen van de twee oostelijke
Nummer Toegang: A13. Maurits, prins van Oranje, graaf van Nassau- Breda ( )
Nummer Toegang: A13 Maurits, prins van Oranje, graaf van Nassau- Breda (1567-1625) Koninklijke Verzamelingen, Den Haag (c) 2000 A13 3 I N H O U D S O P G A V E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF...5 Aanwijzingen
1 Friesland 2 Stad en Lande 3 Drenthe 4 Overijssel 5 Gelre 6 Limburg 7 Sticht 8 Holland 9 Zeeland 10 Brabant 11 Vlaanderen 12 Artesië
Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : Nederland nu en toen een Rond 500 krijgt ons land de naam de Lage Landen of de Nederlanden. Ons land ligt namelijk erg laag. Het gebied is zo groot als Nederland,
Eindexamen geschiedenis vwo II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire
VERBODEN KRINGEN. Docentenhandleiding
DE LINIE? ME WA W Docentenhandleiding Lesdoelen - Leerlingen kunnen omschrijven wat Verboden kringen zijn en weten dat een vrij schootsveld belangrijk was om het fort te verdedigen. - Leerlingen weten
AANVULLINGEN en ERRATA BOEK ADDITIONS and ERRATA LIVRE/BOOK
AANVULLINGEN en ERRATA BOEK ADDITIONS and ERRATA LIVRE/BOOK ISBN-NUMMER : 9789090287843 EAN : 9789090287843 Laatste up-date 23.11.2015 KAREL DE STOUTE Lokale emissies VH 42 Auxonne: Q12 wordt Q 11. Q11
De rangonderscheidingstekens van de krijgsmacht
De rangonderscheidingstekens van de krijgsmacht Inhoud De rangonderscheidingstekens van de krijgsmacht Deze brochure is een uitgave van: Ministerie van Defensie Directie Communicatie Vormgeving: Grafische
Beleef techniek en landschap. Waterlinie Workshop. Werk als een vestingbouwer, geniet van het landschap!
Beleef techniek en landschap Waterlinie Workshop Werk als een vestingbouwer, geniet van het landschap! Met een Waterlinie Workshop van Het Leege Land werkt u als historische vestingbouwer en ervaart u
Werkgroep Bouwhistorie Zutphen. Informatiekaart Muurtorens. Muurtorens
Informatiekaart Muurtorens Muurtorens Zutphen is een bijzondere stad omdat er nog grote delen van de middeleeuwse stadsmuur overeind staan. In deze muur waren zware verdedigingstorens opgenomen. De torens
Bijlage A: Afbeeldingen.
Bijlage A: Afbeeldingen. Afbeelding 1: Portret van Justinus van Nassau (1559-1631). 1 Afbeelding 2: portret van prins Maurits. 2 Afbeelding 3: Portret van Albrecht aartshertog van Oostenrijk. 3 1 Jan Antonisz.
Handelen en wandelen langs de gracht. CULTUURHISTORISCHE ANALYSE EN WAARDERING Vestinggracht en singelgebied Woerden
Handelen en wandelen langs de gracht CULTUURHISTORISCHE ANALYSE EN WAARDERING Vestinggracht en singelgebied Woerden Onderzoek i.o.v. de gemeente Woerden April 2014 COLOFON Opdrachtgever Gemeente Woerden
1 Friesland 2 Stad en Lande 3 Drenthe 4 Overijssel 5 Gelre 6 Limburg 7 Sticht 8 Holland 9 Zeeland 10 Brabant 11 Vlaanderen 12 Artesië
Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : Nederland nu en toen Rond 500 krijgt ons land de naam de Lage Landen of de Nederlanden. Ons land ligt namelijk erg laag. Het gebied is zo groot als Nederland,
Het verval der vestingwerken van Weert
253 J. Henkens Het verval der vestingwerken van Weert "In 1867 werden Maastricht en Venlo als vesting opgeheven, de laatste militaire verdedigingswerken uit het verleden afkomstig. Het moderne verdedigingsstelsel
Warder in Gevelstenen. De oude huizen van Warder met hun gevelstenen
Warder in Gevelstenen De oude huizen van Warder met hun gevelstenen Warder in Gevelstenen Een aantal oude huizen en boerderijen van Warder zijn voorzien van een gevelsteen. Hierop staat aangegeven wanneer
De Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok
De top 100 van de familienamen in Nederland Leendert Brouwer
Detop100vandefamilienameninNederland LeendertBrouwer Voor een totaalbeeld van de familienamen in Nederland beschikken we over twee ijkjaren: 1947(volkstelling) en 2007(Gemeentelijke Basisadministratie).
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Buitenwacht Kampen. entree tot de stad. w w w. t e k a m p e n. n l. 4 D e c e m b e r
Kampen entree tot de stad 4 D e c e m b e r 2 0 1 3 16 j u l i 2010 1 9 N o v e m b e r 2 0 1 3 V i s i e Achtergrond Het vroegere bruggenhoofd, de entrée tot de stad, werd sinds de late 16e eeuw beschermd
Gorinchem 1 9b = Schietbaan
Vestingwerken Gorinchem 9b De schietbaan Kamphuis, bureau voor bouwhistorie te Delft in samenwerking met Annema bureau voor Bouw en Cultuurhistorie Delft in opdracht van Gemeente Gorinchem te Gorinchem
Catalogus Ronde figuren
Catalogus Ronde figuren Nederlandse Stichting voor Modelfiguren Juli 2015 Catalogus ronde figuren In deze catalogus zijn de ronde figuren opgenomen die de Nederlandse Stichting voor Modelfiguren over de
Werkblad Introductie. 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij.
Werkblad Introductie 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 2. PETJE OP, PETJE AF: WAAR OF NIET? Zijn de volgende zinnen
Omschrijving. Bezienswaardigheden. fietsen langs de limes / fietsroute (43 km)
Omschrijving Deze fietsroute neemt u mee langs de Limes, de voorlmalige grens van het Romeinse rijk. Langs deze grens, die ruwweg de loop van de Oude Rijn volgt, bevonden zich de Romeinse forten en wachttorens
Urk 1749. Urk op de kaart. Urk 1722
Urk op de kaart. Het gebied waarin het eiland Urk ligt blijkt al in de prehistorie bewoond te zijn geweest. Tussen ongeveer de jaren 300 tot 800 na Christus was bewoning hier niet mogelijk vanwege te drassige
ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN
STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een
Albrecht van Oostenrijk: (Wiener Neustadt, 15 november 1559 Brussel, 13 juli 1621
Albrecht en Isabella Heersers van de Nederlanden Periode: 1598 1621 Voorganger: Filips II Opvolger: Filips IV Albrecht van Oostenrijk: (Wiener Neustadt, 15 november 1559 Brussel, 13 juli 1621 Ook Albert
Ontwikkelingskader Fort Buitensluis. Vastgesteld; 7 juli 2015
Ontwikkelingskader Fort Buitensluis Vastgesteld; Inleiding Het dorp Numansdorp ontstond in 1642 na de inpoldering van de Numanspolder. Gelegen direct naast het Hollands Diep heeft Numansdorp altijd een
De eerste generatie, Isbrant Cornelis (pm 1588 tot pm 1653) en Clasijntien Richarts
Genealogie Van de(r) Tonnekreek De eerste generatie, Isbrant Cornelis (pm 1588 tot pm 1653) en Clasijntien Richarts Een genealoog probeert de familielijn zo ver mogelijk terug in de geschiedenis te traceren.
Daguitstap naar Zeeuws-Vlaanderen
Davidsfonds Wortegem-Petegem nodigt je uit op zaterdag 16 juni 2018 Daguitstap naar Zeeuws-Vlaanderen Met veel plezier nodigen wij jullie uit voor een culturele daguitstap naar Zeeuws-Vlaanderen! Zeeuws-Vlaanderen
L ang geleden zag de Achterhoek er. De geschiedenis van Doetinchem, Wehl en Gaanderen
Vuurstenen werktuigen steentijd [Stadsmuseum] L ang geleden zag de Achterhoek er heel anders uit dan tegenwoordig. Er waren uitgestrekte heidevelden, moerassen en veel bossen. Kortom, een ruig en onherbergzaam