WEST BRABANTSE WATERLINIE

Transcriptie

1 WEST BRABANTSE WATERLINIE HISTORISCHE KAART VAN DE WATERLINIE. DOOR FRANS VAN SCHOTEN, PROFESSOR DER FORTIFICATIëN TE LEIDEN, SEPT De West-Brabantse Waterlinie is de oudste waterlinie van Nederland en vormt de bakermat van inundatietechniek. Er werd met zout en zoet water geã nundeerd. In tegenstelling tot de later gebouwde Hollandse Waterlinie, is de West-Brabantse waterlinie meerdere malen van dienst geweest bij de verdediging van Holland en Zeeland tegen de Spanjaarden, Fransen en Belgen. Het gebied is in totaal vijftig jaar geã nundeerd geweest. WEST-BRABANT 2014 Van verdedigingswerk naar recreatielandschap Opdrachtgever: Provincie Noord-Brabant Website: Hoe functioneerde het inunderen? De turfvaart van Steenbergen stond via de Steenbergsche Vliet en de Striene (nu Volkerak) in open verbinding met de Noordzee. Door middel van een sluis ter hoogte van het Sint Pieters redoute konden landbouwgronden onder water worden gezet. Bij het Elders redoute kon het zoute water worden toegelaten in het voormalig turfwinningsgebied â het Laagâ. Het zoute water kon vanwege de oplopende hoogte niet verder zuidelijk worden gebracht. Er werd een oplossing gevonden door een inundatiekanaal te graven tussen de Lingewal en de turfvaart de Zoom. De inlaat van het kanaal was gelegen ten oosten van het voormalig Fort Moermont en werd gemarkeerd door een toren. Met het zoete water uit de Zoom kon ook het sluitstuk van de linie worden geã nundeerd. Omdat het inundatiegebied in feite de laagtes in het landschap volgde is deze ook nu nog grotendeels waarneembaar. Daarnaast is er is in de afgelopen jaren hard gewerkt aan de reconstructie van de gebouwde delen van de waterlinie. Fort de Roovere en de Lingewal zijn inmiddels in ere hersteld en ook de contouren van Fort Henricus zijn reeds zichtbaar. Het is de bedoeling dat na de reconstructie van Fort de Roovere en Fort Henricus ook â t Ravelijn en de Waterschans in Bergen op Zoom zullen worden hersteld. Daarnaast zal in het kader van Landschappen van Allure de Zoom beter zichtbaar worden gemaakt in het landschap en in de stad. De huidige werkzaamheden betreffen vooral het herstellen van de gebouwde onderdelen van de waterlinie. Daarmee wordt een goede basis gelegd voor het beleefbaar maken van de historie van de waterlinie. Er ontstaat daarmee echter niet automatisch een bestemming voor een groter publiek. Wat ontbreekt, is een beleefbare samenhang tussen de gereconstrueerde forten en het landschap en daarmee het verhaal van de West-Brabantse Waterlinie als geheel. Routing en ontsluiting spelen daarbij een belangrijke rol. Zo kan een â West-Brabantse Waterlinierouteâ die fietsers en voetgangers langs de forten en door het landschap voert in sterke mate bijdragen aan de herkenbaarheid van de waterlinie. Door deze route bijzonder en eenduidig vorm te geven, zullen de verschillende locaties aaneen worden geregen tot een bestemming die van de Binnenschelde tot het Volkerak reikt. Door

2 daarbij gebruik te maken van biobased materialen wordt tegelijkertijd een belangrijke en unieke economische ontwikkeling in deze regio beter zichtbaar (en tastbaar) gemaakt en worden verleden en toekomst als het ware verbonden. De voorgestelde routing bestaat in feite uit twee paden die elkaar telkens kruisen bij een bezienswaardig onderdeel van de waterlinie. Hierdoor kan de route ook in delen worden afgelegd en zijn de heen- en weg terugweg anders. Fort de Roovere en het Benedensas fungeren als toegangspoort waar de auto geparkeerd kan worden en waar horeca aanwezig is. Door ook twee historische redoutes en een vooruitgeschoven post (kleine forten) te herstellen ontstaan extra rust- en uitkijkpunten op het traject tussen Fort de Roovere en de haven van Steenbergen. Om de route extra interessant te maken, worden landart objecten geplaatst die zijn gemaakt van materialen uit de omgeving (in zekere zin ook biobased) en die net zoals de aarden forten de grens opzoeken tussen object en landschap. Er wordt ook gedacht aan een kanotraject (en in de winter schaatstraject) van Bergen op Zoom tot aan het Benedensas, hoewel hiervoor nog wel enkele ruimtelijke barriã res overwonnen moeten worden. Ten zuiden van Fort de Roovere wordt een extra bestemming toegevoegd in de vorm van een inundatiepark. Dit betreft een natuurlijk vormgegeven speellandschap waar het functioneren van de waterlinie spelenderwijs inzichtelijk wordt gemaakt. Er bevinden zich forten waar kinderen (en volwassenen) zich kunnen verschansen en lagere delen die door middel het openen van sluisjes onder water gezet kunnen worden. Niets zou mooier zijn dan het functioneren van de waterlinie zichtbaar te maken door delen van het landschap (tijdelijk) onder water te zetten. Nog mooier zou het zijn als dit gekoppeld zou kunnen worden aan de stedelijke wateropgave die klimaatadaptatie met zich meebrengt. Het regenwater dat in Steenbergen, Bergen op Zoom en Halsteren valt, wordt nu samen met sanitair afvalwater afgevoerd naar de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Door klimaatverandering neemt de intensiteit van de buien toe en zal mogelijk de capaciteit van dit gemengde systeem uitgebreid moeten worden. Het is echter ook mogelijk om het schone regenwater gescheiden (en eventueel zichtbaar in de openbare ruimte) af te voeren en via de oude turfvaarten (Linge of Bergsche Water en de Zoom) naar de voormalige inundatiegebieden te leiden. Hiervoor dient het inundatiekanaal tussen de Zoom en de Lingewal hersteld te worden. De inlaat van dit kanaal werd ooit gemarkeerd door een sluis nabij Fort Moermont en biedt aanleiding om hier, op het kruispunt van twee groen aders, een nieuw baken voor de stad toe te voegen. De hoeveelheid neerslag zal de waterstand in de inundatiegebieden beã nvloeden en bepaalde delen zullen vaker onder water staan dan andere. Hierdoor is een bezoek aan de West-Brabantse waterlinie iedere keer anders en zal er een rijke variatie aan plantensoorten ontstaan. Het landschap langs de West-Brabantse Waterlinie is afwisselend waardoor een fietstocht niet snel zal vervelen. Op basis van de ruimtelijke en landschappelijke karakteristieken kan er onderscheid gemaakt worden in een aantal deelgebieden. Het herstel van de historische structuren in deze gebieden vormt een goede aanleiding om deze gebiedskarakteristieken verder te versterken. Ook kan de reconstructie gekoppeld worden aan andere opgaven. Zo kan bijvoorbeeld een eventuele uitbreidingsopgave van Steenbergen gebaseerd worden op de onderliggende historische structuren van de Verdronken Aanwas. Een ander voorbeeld is de realisatie van het inundatiekanaal bij de Zoom dat een goede aanleiding vormt voor de herstructurering van het industriegebied rond de Pergolesilaan. Langs de route van de West-Brabantse Waterlinie bevinden zich al een hele reeks voorzieningen die samen kunnen uitgroeien tot een recreatielandschap van formaat. De kwaliteit van deze voorzieningen zal mede bepalend zijn voor de attractiewaarde van de waterlinie als geheel. In dit recreatielandschap bevinden zich maarliefst vijf zogeheten waterpoorten: Benedensas, Jachthaven Steenbergen, Fort de Roovere en de Waterschans. Dit zijn in feite knooppunten in het recreatieve netwerk waar zich tenminste parkeer- en horecavoorzieningen bevinden. Deze waterpoorten zullen voor de meeste bezoekers de vertrekpunten vormen voor een verkenning van (een deel van) de waterlinie. Het is van belang dat deze vijf waterpoorten zoveel mogelijk complementair zijn aan elkaar zowel wat betreft voorzieningen als qua karakter. Dit zal de gehele West-Brabantse Waterlinie tot een attractief recreatielandschap omvormen.

3 --DE UNICITEIT VAN DE WEST BRABANTSE WATERLINIE --WAT VOORAF GING... LINIE VAN DE EENDRACHT --WEST BRABANTSE WATERLINIE IN VOLLE GLORIE 1747

4 --WEST BRABANTSE WATERLINIE ANNO WEST BRABANTSE WATERLINIE 2014 TOT 2018 RECONSTRUCTIE VESTINGWERKEN

5 --WATERPOORT BENEDENSAS --DE BLAUWE SLUIS

6 --FORT HENRICUS --RETRANCHEMENT STEENBERGEN

7 --VESTING STEENBERGEN