Samenvatting Geschiedenis Weten en kennen: Een trage revolutie

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Weten en kennen: Een trage revolutie Samenvatting door een scholier 4288 woorden 10 december ,6 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx KUNNEN EN KENNEN 1. Samenleving onder spanning: West-Europa tussen 1500 en De agrarisch-stedelijke samenleving De begrippen agrarisch-stedelijke samenleving en industriële samenleving: - Agrarisch: maatschappij gebaseerd op landbouw, nijverheid en handel - Industrieel: maatschappij gebaseerd op de industrie (fabrieken) De zeven kenmerken van de agrarisch-stedelijke samenleving: Van elk van de zeven kenmerken van de agrarisch-stedelijke samenleving een korte uitleg geven - landbouw overheerst (buiten de landbouw waren er weinig beroepen, de productiviteit in de landbouw was laag en de opbrengsten gering) - constante spanning tussen de omvang van de bevolking en de beschikbare bestaansmiddelen (sterftecijfer was hoog door te weinig bestaansmiddelen) - de overgrote meerderheid van de bevolking leefde op het platteland. - er bestond enige nijverheid (productie op schaal in de vorm van handwerk) - de samenleving was een standenmaatschappij (de bevolking werd verdeeld in lagen op basis van geboorte en traditie: adel, geestelijkheid en burgerij) het grootste gedeelte van de bevolking was boer. - De communicatiemogelijkheden waren beperkt - Tradities bepaalden het leven (traditionele samenleving) opvattingen, waarden, normen en gedrag (mentaliteit) werden van generatie op generatie vrijwel onveranderd overgenomen. Het begrip productiviteit Pagina 1 van 16

2 Wat een persoon produceert in een bepaalde tijd! Waarom was de productiviteit in de landbouw vóór 1500 laag\ Dat kwam niet alleen door de natuurlijke omstandigheden en gebrek aan kennis en goede werktuigen, maar ook omdat de bedrijfjes klein waren en de boeren verplicht waren om diensten te verrichten voor de landeigenaar. Welk verband is er in het preïndustriële Europa tussen de graanprijzen en de geboorte- en sterftecijfers Van de geringe opbrengsten van het land en vee moest een deel aan de grondbezitter worden afgedragen. Wat overbleef werd door het gezin zelf als voedsel gebruikt (directe agrarische consumptie). Waardoor de graanprijzen erg hoog waren. 1.2 Van open fields naar enclosures : de agrarische revolutie Hoe men tussen 1500 en 1750 in West-Europa er in slaagde de productiviteit in de landbouw te vergroten Er werd steeds meer grond in gebruik genomen door ontginning van woeste gronden en droogleggen van waterrijk land. De opbrengsten namen ook toe door een hogere productiviteit. Door niet langdurig één gewas op een stuk grond te verbouwen, maar jaarlijks te wisselen en de grond na verloop van tijd ook een jaar braak te laten liggen, werd er meer geoogst. Ook werden er nieuwe gewassen geïmporteerd, zoals de aardappel, en verbetering van ploeg, paardentuig, hoefijzer, molens en werktuigen zorgde voor meer opbrengst. Het verschil tussen directe en indirecte argrarische consumptie Bij directe consumptie gaat het over consumeren voor jezelf. Doordat de landbouw verbeterde kreeg je indirecte consumptie; wat je overhoudt kan dan verkocht worden aan anderen Waarom waren de enclosures nodig voor de modernisering van de landbouw (enclosures: grotere en afgegrensde stukken grond) Doordat de grondbezitter liever geld had voor zijn grond in plaats van bijvoorbeeld graan. Verdeelde de grondbezitter de grond in grotere en afgegrensde stukken grond hierdoor verdwenen de kleine zelfvoorzienende boeren en kwamen er grotere bedrijven op de grond. Deze bedrijven specialiseerden zich in bepaalde producten en waren meer marktgericht! Hierdoor namen de opbrengsten sterk toe en daarbij ook de modernisering van de landbouw Het begrip agrarische revolutie De opbrengsten namen sterk toe door bedrijven die zich specialiseerden in bepaalde producten en Pagina 2 van 16

3 markgericht werden. Op deze moderne boerderijen werden nieuwe landbouwmethodes, machines en werktuigen gebruikt. Daarom Waarom de agrarische revolutie gunstig was voor de ontwikkeling van de nijverheid en handel De nijverheid groeide snel omdat er dus meer grondstoffen kwamen en meer mensen om die te bewerken. Ook de handel steeg enorm. Voorbeeld: steeds meer mensen moesten aan het werk gezet worden, dit kon niet als je geen grondstoffen had. Hierom werd er bijvoorbeeld wol bewerkt in Engeland die dan weer geëxporteerd werd naar Nederland die daar de wol bewerkte tot kleding met behulp van kleurstoffen geïmporteerd uit tropische gebieden. De kleding werd dan weer geëxporteerd naar Azië 1.3 Nijverheid en handel: het vroegkapitalisme De begrippen nijverheid en arbeidsdeling Huisnijverheid: productie op kleine schaal in de vorm van handwerk. (bijv. weven, spinnen) Arbeidsdeling: het verrichten van verschillende bewerkingen door telkens andere arbeidskrachten. Waarom kwamen er na 1500 meer bestaansmogelijkheden voor niet-agrarische beroepen Door de vergroting van de opbrengsten in akkerbouw en veeteelt waren er minder arbeidskrachten nodig. Er kwamen nieuwe bestaansmogelijkheden voor niet-agrarische beroepen. (een boer maakte niet meer zelf zijn meubilair, maar gaf aan een schrijnwerker de opdracht voor bijvoorbeeld een kist. Deze werd betaald in graan (directe ruil). Of een schilderij voor een rijke familie op het platteland en werd daarvoor betaald met geld (indirecte ruil) Het verband tussen arbeidsdeling en productiviteit Door specialisatie op een deel van de productie konden handwerkers sneller en dus meer produceren. De productiviteit nam door de arbeidsdeling snel toe. Waarom leidde nijverheid tot handel In de verschillende stadia van de productie had men niet alleen arbeidskrachten en werktuigen nodig, maar ook ruwe wol, kleurstoffen en andere grondstoffen. Deze waren niet zomaar op de plaats van productie beschikbaar, maar moesten vaak van elders komen. Daardoor groeide de handel in zulke grondstoffen en ook in het eindproduct, de stoffen zelf. Kenmerken van het handelskapitalisme - de productiemiddelen waren in het bezit van de koopmanondernemer; - de handwerkers waren arbeiders, die zelf niet meer de werktuigen, grondstoffen en eindproducten Pagina 3 van 16

4 bezaten; - de koopman-ondernemer organiseerde het productieproces en probeerde daarbij zo veel mogelijk winst te maken De werkomstandigheden in de textielnijverheid De arbeiders werkten onder sterk vereenvoudigde en armoedige omstandigheden (tip zie bron 9 werkboek) De centrale rol van de koopman-ondernemer in de huisnijverheid De productiemiddelen waren in het bezit van de koopman-ondernemer. De huisnijverheid was sterk afhankelijk van de koopman-ondernemer, want die gaven je werk of niet, die bepaalden wat je moest doen, en hoe snel. Als je als handwerker geen grondstoffen hebt wat moet je dan bewerken/maken? Het principe van spinnen Spinnen is het bewerken van wol tot draad. Het principe van weven Weven is het maken van textiel uit draden. Waarom mannen, vrouwen en kinderen ingeschakeld werden in de huisnijverheid Gezinnen verdienden vaak weinig geld als alleen de man werkte, hij verdiende te weinig om het hele gezin te onderhouden en daarom gingen meestal de vrouwen en de kinderen ook aan het werk om meer geld te verdienen. 2. Samenleving onder spanning: Schotland tussen 1500 en Het traditionele Schotland De geografische verschillen tussen de Lowlands en Highlands in Schotland De samenlevingen in de twee delen van Schotland, de Lowlands en de Highlands, verschilden sterk van elkaar, maar beide waren rond 1750 nog zeer traditioneel. In de Highlands waren de omstandigheden nog ongunstiger voor landbouw dan in de Lowlands. Welke invloed hadden de natuurlijke omstandigheden op de bestaansmiddelen in de beide delen van Schotland Pagina 4 van 16

5 De meeste mensen waren direct afhankelijk van de natuur. Het land was moeilijk te bewerken. Nog geen 40% van alle grond was bruikbaar voor akkerbouw. De rest bestond uit bergen, heuvels,moerassen en andere woeste gronden. Het klimaat kenmerkte zich door zeer veel regen en lange, strenge winters en bemoeilijkte de verbouw van gewassen. Deze klimatologische nadelen werden versterkt door traditionele en inefficiënte landbouwmethodes. In Schotland was er vóór 1750 sprake van een traditionele samenleving In de Lowlands leefden de meeste mensen rond 1750 nog bij elkaar in ferm touns. Gehuchten van vijf tot tien zeer eenvoudige boerderijtjes. Een aantal van zulke dorpjes vormde samen met een groot onbewoond gebied eromheen een landgoed. Waarom de productiviteit in de landbouw vóór 1750 zo laag was Het klimaat kenmerkte zich door zeer veel regen en lange, strenge winters en bemoeilijkte de verbouw van gewassen. Deze klimatologische nadelen werden versterkt door traditionele en inefficiënte landbouwmethodes. Waarom handel en nijverheid in de Lowlands vooral een plaatselijk karakter hadden Het lukte de boeren zelden om meer te produceren dan er overschotten waren, de schaarse overschotten werden alleen verkocht op de lokale markt Zo bleef de nijverheid en handel dus in de eigen ferm towns. Waarom steeds meer mensen in de 18e en 19e eeuw gedwongen waren van het platteland naar de steden te trekken of te emigreren Veel mensen waren niet meer op het platteland nodig duur het gebruik van machines. Daarom trokken velen naar de stad om daar te gaan werken. Hoe verschilden de levensomstandigheden in de Highlands van die in de Lowlands Geld was onder de boeren schaars en vaak werd de pacht in natura betaald: in producten en arbeid. Een deel van de oogst was bestemd voor het vee: runderen, schapen, kippen en soms paarden. Er was echter nauwelijks genoeg voedsel voor de dieren. De runderen waren daardoor en vanwege het klimaat gehard en koeien kalfden maar eens per twee jaar. Ook de schapen bleven in vergelijking met die in de Highlands achter. Tegenwoordig zijn de Highlands dun bevolkt, behalve in het toeristenseizoen. Maar in 1750 leefde nog meer dan de helft van de Schotse bevolking in deze onherbergzame gebieden. Hun tradities en levensomstandigheden weken sterk af van de mensen in de Lowlands. Voor bezoekers van elders, ook als zij uit de Lowlands kwamen, leken de Highlanders barbaars. Het Gealic, de oude Keltische taal die zij spraken, verstond men niet. Men vond dat de Highlanders lui waren en teveel tijd aan vechten en het zingen van liederen besteedden. De levensomstandigheden in de Highlands waren primitief. Mensen Pagina 5 van 16

6 leefden in kleine, bedompte huizen, gebouwd van natuursteen en plaggen. Er waren geen ramen en daken lekten. De samenleving in de Highlands was van oudsher ingesteld op oorlog. 2.2 Vernieuwingen in de landbouw Waarom de bevolking van Schotland groeide vanaf de 17e eeuw. De stadsbewoners waren voor hun voedsel volledig afhankelijk van het platteland. Door de verbeteringen in het transport na 1750 kon het voedsel gemakkelijker naar de steden vervoerd worden dan in vroegere tijden. Waarom grootgrondbezitters en een deel van hun pachters vernieuwingen in de landbouw wilden De Schotse grootgrondbezitters wilden meer inkomsten uit hun landbezit halen om comfortabel te leven in een mooi en groot huis met dure meubels. Hogere pachten en meer opbrengsten van het land zouden zo n luxe levensstijl mogelijk maken. Die grotere opbrengsten werden behaald door op een moderne manier te produceren. De productiviteit nam toe. Voorbeelden van veranderingen in het gebruik van de grond en vee door boeren op moderne bedrijven o egaliseren van de rigs en afgrenzen van de eigen grond (enclosures) o bomen en struiken planten om jonge gewassen en dieren te beschermen o gescheiden houden van dieren en gewassen o nieuwe gewassen verbouwen (bijvoorbeeld aardappelen) o toepassen van vruchtwisseling, dus niet elk jaar hetzelfde gewas op een stuk grond verbouwen o afwateren van moerassig land om dat als nieuwe landbouwgrond te gebruiken o verwijderen van stenen en verpulveren van klei, zodat de grond gemakkelijker bewerkt kan worden o met kalk en gemalen beenderen de vruchtbaarheid van de grond verbeteren o alleen met de meest gezonde dieren fokken o vee in de winter op stal zetten en gebruik van apart wintervoeder. Verschillen in het gebruik van werktuigen en machines tussen 1750 en : o zaaien met de hand o traditionele houten ploeg, in één richting te gebruiken o eggen door mensen getrokken o maaien met zeis en sikkel o dorsen met dorsvlegel 1850: Pagina 6 van 16

7 o zaaizaadmachine o ijzeren ploeg, kantelbaar en in twee richtingen te gebruiken o eggen door paarden getrokken o maaimachine o dorsmachine Waarom de vernieuwingen in de landbouw de trek naar de steden en de emigratie bevorderden Vooral door het gebruik van machines bij maaien en dorsen waren nog minder arbeidskrachten in de landbouw nodig. Uit woede vernielden arbeiders op sommige plaatsen in Groot-Brittannië de nieuwe dorsmachines. De vernieuwingen waren dus niet voor alle mensen op het platteland een vooruitgang. Voor velen werd het leven nog moeilijker en zwaarder. Wie niet naar de stad trok of emigreerde kon landarbeider worden op een van de nieuwe grote bedrijven. 2.3 Thuis textiel maken Het begrip textielnijverheid Voor 1800 maakte in Schotland volgens eeuwenoude traditie bijna elk gezin zelf stoffen ( cloth ) voor kleding. Men had een paar schapen en de wol daarvan werd verwerkt tot eenvoudige, maar warme kleding. Als er vlas verbouwd kon worden, werd die in eigen huis bewerkt, gesponnen en geweven tot linnen voor hemden en huishoudtextiel. Waarom huisnijverheid voor veel gezinnen op het platteland noodzakelijk was. De gezinnen hadden geen geld voor warme kleding en vooral in de strenge winters was dat wel noodzakelijk. Dus de gezinnen maakte de kleren zelf van wol van hun schapen. Maar de huisnijverheid was meestal een noodzakelijke inkomstenbron naast die van de landbouw. Waarom veel thuiswerkers afhankelijk warden van handelaren in textiel De boeren kregen niet veel betaald voor hun werk. Zijn waren afhankelijk van de handelaar. Weliswaar konden zij in principe zelf tijd en tempo van werken bepalen, maar de druk om op tijd te zijn was groot. Als een gezin zelf geen spinnenwiel of weefgetouw had, leende de handelaar het geld daarvoor. Dat moest stipt en met flinke rente terugbetaald worden. Waarom de huisnijverheid in Schotland in de 18e eeuw niet kon voldoen aan de groeiende vraag naar textiel Voor 1750 waren er ongeveer 140 weefgetouwen in bedrijf in Forfar en in 1790 tussen de 400 en 500. Als de handel goed gaat, wordt er door een ijverige en zuinige wever genoeg verdient. Maar ondanks de uitbreiding van het aantal weefgetouwen bleef de productiecapaciteit beperkt. Op den duur kon aan de Pagina 7 van 16

8 groeiende vraag naar textiel door huisnijverheid niet langer worden voldaan. 3. Een industriële revolutie: Schotland tussen 1750 en King Cotton: het fabriekssysteem De begrippen mechanisatie en fabriekssysteem Mechanisatie:machines nemen (een groot deel van) het werk over van arbeiders Fabriekssysteem: o Massaproductie van garen en stoffen in één gebouw. o Kinderen bedienden de machines. Geschoolde arbeidskracht was niet nodig en kinderen kregen lager loon dan volwassenen. o Machines waren te groot voor werk in eigen huis en sterke aandrijfkracht was noodzakelijk. o Met de kracht van een waterrad konden veel machines tegelijk aangedreven worden. De betekenis van de uitvinding van de flying shuttle (Kay), de spinning Jenny (Hargreaves), het waterframe (Arkwright), de mule (Crompton) en de power loom (Cartwright). Dankzij een reeks uitvindingen ging spinnen en weven voortaan sneller. De productie werd gemechaniseerd door waterkracht of door stoom aangedreven machines. Deze namen het werk van spinners over. Waarom de spinmachines, weefmachines noodzakelijk maakten. geweven. de huisnijverheid kon de enorme productievraag niet aan. door de spin en weef machines steeg de productie. Waarom de uitvindingen de komst van het fabriekssysteem tot gevolg hadden de machines waren te groot en te duur om bij een werker thuis neer te zetten! daarom werden ze in fabrieken geplaatst. Daardoor ontstond het fabrieksysteem! De betekenis van de cotton gin (Whitney) Cotton gin : eenvoudiger en sneller ontpitten van katoen, hierdoor nam aanvoer van ruwe katoen uit Amerika snel toe. Waarom de verwerking van katoen veel belangrijker werd dan die van wol Dankzij de nieuwe productiemethodes werd in Schotland en de rest van Groot-Brittannië rond 1800 al veel Pagina 8 van 16

9 meer katoen geproduceerd dan wol. Katoen was namelijk geschikter dan wol voor de nieuwe machines. Bovendien was de prijs van ruwe katoen lager dan die van wol of vlas, vooral na de uitvinding van de Cotton Gin, waardoor de verwerking van geplukte ruwe katoen meer dan honderd keer sneller ging. De gevolgen van het fabriekssysteem voor de werk- en leefomstandigheden aangeven De verschillen tussen huisnijverheid en fabriekssysteem wat betreft plaats, energiebronnen, opbrengsten en vakbekwaamheid van de arbeiders Huisnijverheid o plaats: thuis o energiebron: eigen kracht o opbrengsten: laag o vakbekwaamheid: hoog Fabrieksysteem o plaats: fabriekhal o energiebron: waterkracht,stoomkracht o opbrengsten: hoog o vakbekwaamheid: laag Hoe de industrialisatie in de katoenproductie heeft bijgedragen aan het ontstaan van het industriële kapitalisme De kapitalisten voor de industrialisatie waren de handelaren. Na de industrialisatie waren de fabriekseigenaren de kapitalisten. Bij industrieel kapitalisme gaat het erom zo veel mogelijk winst te maken. Welke voordelen een naamloze vennootschap had voor fabriekseigenaren De naamloze vennoten konden investeren in fabrieken, en delen in de winst van een bedrijf, maar als een fabriek failliet gaat hoeven zij niet te delen in de schulden. Zo werd het aantrekkelijker gemaakt om te investeren zonder risico van schulden. Waarom de groei van de katoenindustrie de ontwikkeling van de mijnbouw, de ijzerindustrie en machinebouw en de aanleg van wegen, kanalen en spoorwegen heeft gestimuleerd Door de grote vraag naar katoen moest de katoenindustrie groeien dit lukte alleen door nieuwe machines. Eerst heb je de intrede van de waterkracht en windkracht, bij windkracht was je afhankelijk van de wind ( de ene keer heb je wel kracht, dan weer niet) dus werd de windkracht al snel de mindere van de waterkracht (bij deze kracht had je een constante kracht van het water) maar bij waterkracht kon de productie maar beperkt groeien dus werd de waterkracht vervangen door de stoomkracht. Pagina 9 van 16

10 De stoomkracht werd opgewekt door machines die als brandstof kolen gebruiken, hierdoor steeg de vraag naar kolen (de ontwikkeling van de mijnbouw) de machines waren van ijzer, om te voldoen aan de vraag naar machines werd er meer ijzer geproduceerd (ook weer de ontwikkeling van de mijnbouw: ijzererts) Al deze grondstoffen en producten moesten vervoerd worden dit was heel duur omdat het lang duurde over de gevaarlijke en onverharde wegen ook was het zeer gevaarlijk. Dus werd de infrastructuur verbeterd om het goedkoper te maken, zo kwamen er betere wegen, nieuwe kanalen, en spoorwegen. 3.2 Nieuwe technieken: stoom, kolen en ijzer De traditionele energiebronnen Zie vraag: Waarom de groei van de katoenindustrie de ontwikkeling van de mijnbouw, de ijzerindustrie en machinebouw en de aanleg van wegen, kanalen en spoorwegen heeft gestimuleerd De beperkingen van de traditionele energiebronnen Zie vraag: Waarom de groei van de katoenindustrie de ontwikkeling van de mijnbouw, de ijzerindustrie en machinebouw en de aanleg van wegen, kanalen en spoorwegen heeft gestimuleerd De nadelen van de stoompompen van Savery en Newcomen Geen perfecte ronde cilinders, gebruikte te veel kolen en kon daarom alleen maar in de mijnen gebruikt worden De verbeteringen die Watt aanbracht aan de stoommachine Hij bedacht een mechanisme waardoor de op en neergaande beweging van de machine omgezet kon worden naar een doorgaande en stuwende beweging. Hierdoor kon de stoommachine in fabrieken worden gebruikt. Waarom de stoommachine van Watt als eerste op grote schaal in de industrie gebruikt werd Hij bedacht een mechanisme waardoor de op en neergaande beweging van de machine omgezet kon worden naar een doorgaande en stuwende beweging. Hierdoor kon de stoommachine in fabrieken worden gebruikt. Waarom de vraag naar steenkool vanaf 1750 sterk toenam De vraag naar katoen en andere producten toenam, nam ook de vraag naar machines toe, dus ook naar de brandstof van de machines: kolen Pagina 10 van 16

11 Wat de stoommachine voor de mijnbouw betekende Meer water kon er uit de mijnen gepompt worden dus konden de mijnwerker dieper de mijnen ingaan. Meer kolen uit een mijn. Hoe de uitvindingen op gebied van ijzerproductie, mijnbouw en stoomkracht op elkaar inwerkten Zie vraag: Waarom de groei van de katoenindustrie de ontwikkeling van de mijnbouw, de ijzerindustrie en machinebouw en de aanleg van wegen, kanalen en spoorwegen heeft gestimuleerd 3.3 Revolutie in transport en communicatie Waarom transport en communicatie in Schotland voor 1750 moeilijk waren Zie vraag: Waarom de groei van de katoenindustrie de ontwikkeling van de mijnbouw, de ijzerindustrie en machinebouw en de aanleg van wegen, kanalen en spoorwegen heeft gestimuleerd Waarom er vanaf 1750 betere transportmogelijkheden nodig waren Zie vraag: Waarom de groei van de katoenindustrie de ontwikkeling van de mijnbouw, de ijzerindustrie en machinebouw en de aanleg van wegen, kanalen en spoorwegen heeft gestimuleerd Waarom de aanleg van wegen en kanalen een zaak van particulieren was en niet van de overheid De overheid gaf dit uit handen aan particulieren die dan wegen bouwden en kanalen en hier tol over vraagden om de kosten te minderen. De betekenis van de nieuwe wegen en kanalen voor de industriële ontwikkeling De ontwikkeling van de industrie groeide hierdoor omdat door de wegen er sneller aan de vraag kon worden voldaan ook werd de vraag groter omdat het transport goedkoper werd. Dus het product ook. Ook werd de vraag naar ijzer en kolen groter omdat er sporen en treinen gemaakt moesten worden en de treinen reden op kolen De voordelen van transport per spoor o sneller als andere transportmiddelen o minder gevaarlijk o goedkoper, efficiënter De gevolgen van de spoorwegen voor de werkgelegenheid, de groei van de steden, de vrijetijdsbesteding Pagina 11 van 16

12 en de communicatiemogelijkheden Waarom de Britse regering regels voor de spoorwegen ging stellen in de jaren veertig van de 19e eeuw Er waren heel veel verschillende trein maatschappijen dit leidde tot grote tariefverschillen>> verschil in kwaliteit>> verschil in veiligheidsvoorzieningen Dit leidde tot ongemakken en ongelukken dus moest de regering wel ingrijpen. Wat de onderlinge beïnvloeding was van de stoomenergie, de spoorwegen, de mijnbouw en de ijzerproductie/machinebouw Zie de vraag: De betekenis van de nieuwe wegen en kanalen voor de industriële ontwikkeling 4. Een hard bestaan: Schotland tussen 1750 en Werken in de fabriek De betrouwbaarheid van bronnen over de werkomstandigheden bepalen Een schets van de werkomstandigheden in fabrieken o kleine ruimtes o geen ventilatie o gevaarlijk o lange werktijden o werkdruk o ziektes Waarom de meeste mensen in de 18e en de 19e eeuw kinderarbeid normaal vonden Omdat anders er niet genoeg geld was om het gezin te onderhouden. In bijna alle gezinnen werkten de kinderen. Het was dus normaal als de kinderen aan het werk gingen. Argumenten van ouders en kinderen zelf voor kinderarbeid o Meer geld verdienen o Arbeidservaring o Kinderen van de straat 4.2 Armoede, honger en ziekte Waarom steden als Glasgow, Paisley en Edinburgh na 1750 sterk groeiden Pagina 12 van 16

13 De bevolking groeide in honderd jaar bijna 1.5 miljoen De steden hierboven genoemd lagen bij veel fabrieken en mijnen daar was dus werk dus ook veel bevolking hierdoor groeiden de steden. De levensomstandigheden van de arbeidersbevolking in deze steden Omdat de bevolking slecht geschoold was en slecht betaald konden gezinnen vaak maar een kamer huren. de huurbasen probeerden zoveel mogelijk mensen in hun panden te stoppen. aan de onderhoud werd weinig gedaan. hierdoor leefden de meeste mensen in afschuwelijke omstandigheden. 4.3 Protest en hervorming De begrippen arbeidersbeweging en vakbonden Arbeidersbeweging: grote aantallen arbeiders die door gezamenlijke acties iets aan hun ellendige arbeidsen werk omstandigheden probeerden te doen. Vakbonden:organisatie met leden die voor de leden opkomt. Waarom arbeiders voor 1850 weinig resultaten boekten in acties voor verbetering van de werkomstandigheden De arbeiders durfden niet want de regering heeft deze samenscholingen en vakbonden, vakorganisaties verboden en hier stonden zware straffen op. De betekenis van de coöperatieve verenigingen Verenigingen die de arbeiders hielpen door winkels op te richten die goedkoop waren (voor de leden dan) of huurden/kochten grond of huizen voor leden. ook was er een fonds waar op leden geld storten, als je dan ziek was of iemand in een gezin stierf kreeg je een uitkering uit dit fonds. Waarom arbeiders soms overgingen tot het vernietigen van machines en fabrieken omdat vreedzame acties niet hielpen, grepen de arbeiders naar het laatste middel: het vernietigen van machines en fabrieken. deze acties waren zeer geëmotioneerd en gewelddadig. Waarom deze gewelddadige acties geen resultaten opleverden De regering greep hard in hierdoor volgden ook niet meer acties. Pagina 13 van 16

14 Waarom het zo lang duurde voordat er wettelijke maatregelen kwamen voor verbetering van de werkomstandigheden In het verleden waren er geen mensen van invloed die opstonden tegen de afschuwelijke arbeidsomstandigheden, pas toen er sociaal voelende ondernemers, politici, en andere mensen uit de hogere klassen opstonden kwamen er wetten en regels. deze mensen werden filantropen (weldoeners) genoemd Hoe door de overheid en ondernemers tegen organisaties van arbeiders werd opgetreden De organisaties en arbeiders die lid waren werden door hun onderdrukt. Overeenkomsten en verschillen tussen de leef- en werkomstandigheden in Schotland in de eerste helft van de 19e eeuw en de in ontwikkelingslanden tegenwoordig 5. Maatschappij en staat 5.1 Adam Smith en het liberalisme Het begrip liberalisme is een politiek-maatschappelijke stroming. Het liberalisme heeft als uitgangspunt de vrijheid van het individu Waarom Adam Smith en andere liberalen voor een zo groot mogelijke economische vrijheid waren Ieder kent zijn eigenbelang het best en wie dat nastreeft draagt daardoor bij aan het maatschappelijk belang dit was een van de belangrijkste opvattingen van hun. hierom vond Smith dat overheidsingrijpen in het economisch leven niet goed is. eigenbelang mocht niet voorop staan maar volgens Smith zou door vrijheid en concurrentie er vanzelf een goed evenwicht tussen belangen van individuen en het algemeen belang ontstaan. De betekenis van de economische uitgangspunten van het liberalisme in de 18e en 19e eeuw Zie vorige vraag De betekenis van de politieke uitgangspunten van het liberalisme in de 18e en 19e eeuw De algemene opvatting was dat de regering juist zich wel moest bemoeien met de economie Waarom de politieke uitgangspunten van het liberalisme rond 1800 in Europa revolutionair waren Pagina 14 van 16

15 de algemene opvatting was dat de regering juist zich wel moest bemoeien met de economie Waarom de opvattingen van het liberalisme over economie en staat gunstig waren voor de industrialisatie Zie de vraag: Waarom Adam Smith en andere liberalen voor een zo groot mogelijke economische vrijheid waren 5.2 Karl Marx en het socialisme De begrippen socialisme en communisme Socialisme is een maatschappijvorm gebaseerd op gelijkheid, sociale rechtvaardigheid en solidariteit Communisme is een economisch systeem gebaseerd op het gemeenschappelijke eigendom van productiemiddelen waarbij eenieder produceert naar vermogen en neemt naar behoefte, of een politieke stroming die streeft naar een dergelijk systeem. Wat Karl Marx bedoelde met de stelling: Alle geschiedenis in klassenstrijd. Alle geschiedenis is klassenstrijd omdat iedereen altijd hogerop wil komen. Baas willen zijn en alles zelf willen bepalen zit in mensen. Dus is alle geschiedenis klassenstrijd, want de geschiedenis gaat om mensen enzo en politiek en omstandigheden Waarom volgens Marx een sociale revolutie in de kapitalistische landen onvermijdelijk was Omdat anders door de kapitalisatie de tegenstelling tussen de verschillende klassen steeds groter worden. Waarom er in de kapitalistische landen onder andere als gevolg van de politiek van de regeringen geen sociale revoluties plaatsvonden Omdat de regering langzaam de bevolking steeds meer stemrecht gaf zodat de bevolking langzaam in de regering kwam Hoe sociaal-democratische partijen in westerse landen erin slaagden de positie van de arbeidersbevolking te verbeteren Door het opzetten van sociale voorzieningen. 5.3 Strijd voor democratie Het begrip kiesrecht Pagina 15 van 16

16 Recht om deel te nemen aan de verkiezingen voor vertegenwoordigende lichamen. Hoe de overheid zich opstelde ten aanzien van de economische en maatschappelijke veranderingen in Groot-Brittannië in de 18e en de eerste helft van de 19e eeuw Arbeiders in Schotland konden niet met politieke middelen, via verkiezingen en het parlement hun situatie verbeteren. Groot-Brittannië had wel een parlement met veel macht, maar daarmee was het nog geen democratie waar de meerderheid van de bevolking invloed bij verkiezingen kon uitoefenen. Waarom Groot-Brittannië rond 1800 geen democratie was Het Verenigd koninkrijk werd rond 1800 geregeerd door de koning en het parlement. Wetten werden van kracht als een meerderheid in de beide kamers van het Parliament, het House of Commons (het lagerhuis) én het House of Lords (Hogerhuis), ermee instemde en daarna de koning er zijn handtekening onder had gezet. Veel parlementsleden waren echter grootgrondbezitters. Zij aanvaarden alleen wetten, die niet tegen de eigen belangen in gingen en hadden weinig oog voor de opkomende industrie en de problemen van de arbeidersbevolking. De eisen in het People s Charter 1. kiesrecht voor alle mannen vanaf 21 jaar 2. geheime verkiezingen om de kiezer te beschermen 3. ook niet-grondbezitters moesten parlement lid kunnen worden 4. een parlementlid moet salaris krijgen 5. alle kiesdistricten moeten hetzelfde aantal kiezers omvatten 6. verkiezingen moet jaarlijks plaatsvinden om omkopen van kiezers tegen te gaan. 6. De industriële samenleving Welke factoren gunstig waren voor de industrialisatie in Schotland en Groot-Brittannië Gunstige omstandigheden voor de industrialisatie in Groot-Brittannië: o Bossen (hout voor bouw en brandstof) o Ondernemers (zakenlieden die met nieuwe technieken en producten nog meer geld wilden verdienen) o Gematigd klimaat (gunstig voor landbouw en textielproductie) o Goede landbouwgrond (gunstig voor voedselvoorziening en wol) o Rivieren (transport en waterkracht) o Wetenschap (ideeën om de handel te bevorderen) o Krachtig bestuur (één bestuur voor heel Verenigd Koninkrijk: stabiel en vreedzaam o Groeiende bevolking (veel goedkope arbeidskrachten) Omringd door zee (natuurlijke verdediging tegen vijanden. Gunstig voor handel in alle richtingen) Pagina 16 van 16