Gehechtheid onder druk: wat heb ik nodig om me af te stemmen?

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Gehechtheid onder druk: wat heb ik nodig om me af te stemmen?"

Joanna de Ridder
4 jaren geleden
Aantal bezoeken:

Nicole Vliegen) KULeuven 1 Het schip hoeft maar

1 Gehechtheid onder druk: wat heb ik nodig om me af te stemmen? Erik De Belie Psychotherapeut/Orthopedagoog M.F.C. De Hagewinde Hogeschool Gent (met dank a. Nicole Vliegen) KULeuven 1 Het schip hoeft maar één graad uit de koers en je komt in een andere haven aan. Adriaan Van Dis in Ik kom terug,

2 4 eenvoudige (maar toch complexe) vragen: o Hoe zou het komen dat dit kind zo reageert? owat doen deze reacties met mij? o Invloed op onze relatievorming? owat heb ik nodig om me af te stemmen? 3 Nicole Vliegen: Vasthouden om losgelaten te worden. We dienen ons als hulpverlener te realiseren dat gevoeligheden op het vlak van gehechtheid steeds aan de orde zijn wanneer een kind met de hulpverlening in contact komt in momenten van nood, van stress en van scheiding. 4 2

3 Fonagy (2014): epistemisch vertrouwen Kinderen die veilig gehecht zijn ontwikkelen epistemisch vertrouwen : vertrouwen in de authenticiteit en persoonlijke relevantie van (sociale) informatie die hen binnen een vertrouwensrelatie aangereikt wordt. Dit vertrouwen vormt de basis voor sociaal leren. 5 Fonagy (2014): mentaliseren Mentaliseren leidt tot emotioneel begrijpen van het kind als intentioneel wezen. Dit begrip bevordert de relationele afstemming waarbij het kind zich veilig & begrepen voelt en opent zo de deur naar epistemisch vertrouwen. 6 3

Still face (stressregulatie & herstel) o Beeldvorming: gehechtheidsstijlen als manieren om te overleven o Begeleiders:

veilige gehechtheidsrelatie (Mentemo) 7 Emotionele beschikbaarheid Begeleider Begeleider - Cliënt Relatie Veilige basis

4 Wat kun je verwachten? o Basisschema kader: op weg naar emotionele verbinding tussen begeleider en cliënt o Gehechtheid: veilige basis en haven: Still face (stressregulatie & herstel) o Beeldvorming: gehechtheidsstijlen als manieren om te overleven o Begeleiders: mentaliseren & reguleren van stress (ademruimte) o Wederzijdse emotionele beschikbaarheid: eerste stappen op weg naar een veilige gehechtheidsrelatie (Mentemo) 7 Emotionele beschikbaarheid Begeleider Begeleider - Cliënt Relatie Veilige basis Veilige haven Ondersteuning Responsiviteit Adaptatiefase 1 e socialisatiefase 1 e individuatiefase Identificatiefase Realiteitbewustwordingsfase Contactname Stress- en emotieregulatie Mentaliseren Sensitieve Responsiviteit Structuur Ruimte Mildheid 8 4

ondersteuning & epistemisch vertrouwen o 1 ste individuatie: unieke persoon zich goed genoeg

5 Basisthema s emotionele ontwikkeling (SEO - Došen (2014) o Adaptatie: (co)reguleren van stress en emoties o 1 ste socialisatie: veilige basis/veilige haven leidt tot openheid voor ondersteuning & epistemisch vertrouwen o 1 ste individuatie: unieke persoon zich goed genoeg voelen ontwikkeling eigen vermogen om te mentaliseren (zichzelf en anderen begrijpen) 9 Cirkel van veiligheid 10 5

6 Still Face (Tronick): veilige basis en haven 11 Tolerantievenster voor stress (emotionele arousal) (Ogden en Minton, 2000) 12 6

7 Stress in kaart: wat zie je? Hoe begrijp je dit? o Groene zone: interactie & emotie reflectie? o Oranje zone: interactie & emotie reflectie? o Rode zone: interactie & emotie reflectie?

8 15 Angstig-ambivalent: altijd in mijn buurt blijven (Vliegen e.a., 2017) o Openlijk stressgevoelig: de moeite om emoties en stress te reguleren beïnvloedt het vermogen om te exploreren en te leren (epistemische twijfel/onzekerheid) o Onveilige basis: overleven door een verhoogd / aanklampend appel te doen op de zorgfiguur mogelijk hyperalert kwaadheid bij zich verlaten voelen o Kwetsbaar zelfwaardegevoel: ik heb je zo erg nodig om me goed te voelen (zuigeffect) wordt getoond of gemaskeerd achter stoer gedrag 16 8

9 Vermijdend: liefst vanop een afstand in mijn buurt blijven o Bedekt stressgevoelig: onderdrukken van stress & emoties leidt tot hinder om te exploreren/leren (epistemisch wantrouwen/bevriezen) o Onveilige haven: overleven door relaties te vermijden en op eigen spoor te gaan erg alert (radar) & soms afgesloten o Zelfgevoel: een stoer of schijnbaar onverschillig masker: ik kan het wel alleen en heb jou niet nodig 17 Desorganisatie: ik heb er geen idee van hoe nabij ik je wil o Hoge stressgevoeligheid: voortdurend omgeving scannen op mogelijke dreiging / heen en weer schieten in tolerantievenster / epistemische verwarring o Onveilige basis & haven: bron van troost=bron van gevaar overleven door controle chaos bij verlies van controle: vechten, vluchten, bevriezen o Zelfbeeld: verkleurd door ontwikkelingstrauma: ik moet wel slecht zijn als ze zo op mij reageren 18 9

10 Herkenbaarheid? o Herkenbaar bij een kind met gedragsproblemen dat je begeleidt? o Hoe ga je daar nu mee om: wat werkt? Welke noden zie je bij het kind? o Wanneer het niet werkt : opgeroepen stress gedachten & gevoelens? 19 Mentaliseren: emotioneel begrijpen van zichzelf, het kind en de relatie 20 10

Ik - Begeleider BINNENKANT Gedachten, gevoelens (stress), overtuigingen en verlangens (motivatie) BUITENKANT Gedrag en relationeel appel BUITENKANT Gedrag en relationeel appel BINNENKANT Gedachten,

11 Ik - Begeleider BINNENKANT Gedachten, gevoelens (stress), overtuigingen en verlangens (motivatie) BUITENKANT Gedrag en relationeel appel BUITENKANT Gedrag en relationeel appel BINNENKANT Gedachten, gevoelens (stress), overtuigingen en verlangens (motivatie) Overkant - Cliënt (Steens, 1998) Orthopedagogiek Orthopedagogiek als als wetenschap 21 Mentaliseren? o Betekenis geven aan gedrag: kompas voor eigen gedrag (zelfreflectie) /voorspellen gedrag anderen (inlevingsvermogen/empathie) /oog hebben voor wederzijdse beïnvloeding (relationele verbinding) o Hypothetisch o Bevorderlijk voor emotionele en relationele verbinding o Bevorderlijk voor eigen ontwikkeling: zelfkennis & emotieregulatie 22 11

12 Reflecteren in proces 23 Eerste reactie en inschatting Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 24 12

13 Hartcoherentie: resonantie 25 Mentaliseren onder DRUK? 26 13

14 Buikgevoel onder druk: risico op actie-reactiepatroon 27 Tolerantievenster voor stress (emotionele arousal) (Ogden en Minton, 2000) 28 14

Tolerantievenster voor emotionele arousal: emotionele kleur én spanningsniveau (stress) o Groene zone ( Thinking Brain neo-cortex): optimale ruimte voor (innerlijke) dialoog over jezelf en de relatie

15 Tolerantievenster voor emotionele arousal: emotionele kleur én spanningsniveau (stress) o Groene zone ( Thinking Brain neo-cortex): optimale ruimte voor (innerlijke) dialoog over jezelf en de relatie tot anderen o Oranje zone ( Alarmed Brain limbisch systeem ): stijgen van stress gevoelens als kompas : angst & kwaadheid verbinding tussen hoofd en buik onder druk- energie om te reageren o Rode zone (erosie of trigger: Affected Brain - hersenstam): bewustzijnsvernauwing verbinding verbroken Overspannen: overleven (vechten vluchten actief bevriezen) Onderspannen: gevoelens van onmacht uitputting passief bevriezen - dissociatie 29 Ademruimte Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 30 15

16 Stop, sta stil en luister/kijk (Interventiespectrum) omilde aandacht voor emotionele arousal: ervaren van buikgevoel o Accepteren van jouw ervaringen (zonder te veroordelen) oonderzoeken met oog op ademruimte & mentale ruimte 31 Ademruimte: herstellen van verbinding tussen buik en hoofd! Inzicht leidt tot kalmte & kalmte leidt tot inzicht! o Wanneer voel ik me in mijn kracht in mijn relatie tot cliënten? Wat geeft me energie? o Hoe verlies ik mijn energie (energie-zuigers: oranje/rood)? Aan wat merk ik dit (lichaamssignalen, denken, voelen, doen )? o Op welke manieren vind ik rust (loslaten)? Hoe tank ik bij of herstel ik? Werk/thuis samen/alleen 32 16

17 Concrete ondersteuning: inspiratiebronnen o in de maalstroom.be (Edel Maex): boek en podcast o Kwetsbaarheid en veerkracht : hulp voor hulpverleners (C. De Muynck in De Belie & Van Hove, 2013) o Ademruimte: reguleren van stress (4.3.) (De Belie, 2017) o Hartcoherentie: Vugts, B. (2017). Werken met jezelf. Nelissen: Boom. 33 Helpende beeldvorming Helpende beeldvorming Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 34 17

18 Onderzoeker: stop, ga terug en exploreer! okunnen verdragen van niet-weten, twijfel, onzekerheid o Onderscheid tussen het wat en het wie onieuwsgierig: bewust worden van wat je al weet, maar in het vuur van de strijd soms vergeet o Uitnodiging om te puzzelen: aanvullen en van elkaar leren ipv. tgo. elkaar zetten, met oog voor veerkracht (wat werkt) 35 Helpende beeldvorming: nieuwsgierig naar buiten én naar binnen kijken o Hoe kan ik het gedrag en appel van X. begrijpen (o.a. diagnose, levensverhaal, emotionele ontwikkeling, veerkracht)? o Wat doet dat met mij en met zijn/haar context? o Wat heeft X nu nodig om terug te herstellen, me te vertrouwen en open te staan voor begeleiding? o Hoe reageert X op mijn emotionele beschikbaarheid? Hoe begrijp ik deze reactie? 36 18

19 Structuur Sensitieve responsiviteit Mildheid Ruimte Een tipje van de sluier: op weg naar herstel en leren o Angstig-ambivalente dynamiek: bieden van houvast, geruststelling en veiligheid (sensitieve structuur) aanmoedigen & bevestigen van pogingen om op eigen benen te staan & afstand te nemen beschikbaar blijven om bij te tanken o Vermijdende dynamiek: ruimte laten bevestigen van wat het kind goed doet ingaan op het appel van het kind zodat het voelt dat het welkom is o Desorganisatie: First regulate, than relate, than reason (Perry - zie ook: Vliegen e.a., 2017)

39 Referenties: De Belie, E. & Van Hove, G. (red.) (2013). Wederzijdse emotionele beschikbaarheid.

Antwerpen Apeldoorn: Garant. Morisse, F., De Belie, E. (e.a.).

Coachingsmethodiek voor begeleiders van cliënten met probleemgedrag. Antwerpen: Apeldoorn. Garant.

The Role of Mentalizing and Epistemic Trust in the Therapeutic Relationship.

20 39 Referenties: De Belie, E. & Van Hove, G. (red.) (2013). Wederzijdse emotionele beschikbaarheid. Mensen met een verstandelijke beperking, hun context en begeleiders samen op weg. Antwerpen Apeldoorn: Garant. Morisse, F., De Belie, E. (e.a.). Emotionele ontwikkeling in verbinding. Coachingsmethodiek voor begeleiders van cliënten met probleemgedrag. Antwerpen: Apeldoorn. Garant. Fonagy, P.& Allison, E.(2014). The Role of Mentalizing and Epistemic Trust in the Therapeutic Relationship. Psychotherapy, 51, 3, Steens, R. (1998). Menselijke communicatie: een zoektocht naar haar complexiteit. Antwerpen: Interactie-Academie. Vliegen, N., Tang, E., & Meurs, P. (2018). Van kwetsuur naar litteken. Hulpverlening aan kinderen met complex trauma. Kalmthout: Pelckmans Pro

21 You Tube (links) o Epistemisch vertrouwen: o Tolerantievenster voor stress: 1FBrDvU o First regulate, then relate, then reason (ontwikkelingstrauma): anheg 41 21

Vergelijkbare documenten

Mentaliseren: een veilige basis voor emotionele beschikbaarheid Erik De Belie

Mentaliseren: een veilige basis voor emotionele beschikbaarheid Erik De Belie Wat kan je verwachten? o Emotionele ontwikkeling in verbinding o Veelzeggende beroepskeuze & emotionele deskundigheid o Mentaliseren,