HET BROZE EGO BIJ ZIEKTE EN STERVEN. Alexander Verstaen PhD psycholoog directeur Heidehuis vzw (Palliatieve Zorg Noord-West-Vlaanderen)

Transcriptie

1 HET BROZE EGO BIJ ZIEKTE EN STERVEN Alexander Verstaen PhD psycholoog directeur Heidehuis vzw (Palliatieve Zorg Noord-West-Vlaanderen) 10de Vlaams Congres Palliatieve Zorg 'Bezorgd om breekbaarheid 1 oktober 2013

2 1. WAT WORDT BEDOELD MET EGO? in psychologisch opzicht: - positief, zelfs noodzakelijk - verzamelterm voor functies die belangrijk zijn om te functioneren in deze wereld: logisch denken, geheugen, ruimtelijke oriëntatie, waarneming - niet te verwarren met een groot ego, een opgeblazen ego

3 vanuit de wijsheidstradities: - problematisch omdat we ons totaal vereenzelvigen met dit ego = proces van ikken en mijnen = poging onszelf te pakken en vast te leggen - het ego is een noodzakelijke illusie: er is geen afgescheiden ik het ik is niet eenduidig en onveranderlijk

4 wereldvreemd? ver-van-mijn-bed-show? - lichamelijke aftakeling heeft gevolgen op andere niveaus: het ego komt onder zware druk - welke processen treden op en hoe kunnen we hierin de patiënt begeleiden?

5 2. ENKELE BOUWSTENEN VAN HET EGO Identificatie 1: ik ben wat anderen van mij denken - ons zelfbeeld opvullen met wat anderen van ons denken voorbeeld: je bent een lieve man - hoe oefenen in loskomen hiervan? voorbeeld: een carrièrewissel

6 - waarom belangrijk voor palliatieve zorg? * hulpverleners vaak moeite met boosheid, ergernis, woede, wrok = oefenmateriaal! * patiënt geconfronteerd met gehechtheid aan mening van anderen voorbeelden: dementieel proces, globale afasie

7 - betekent niet dat complimenten van geen tel zijn - loskomen van is niet hetzelfde als onverschillig zijn: ik kan loskomen van informatie over mezelf en er toch naar luisteren en handelen

8 Als de hele wereld hem zou prijzen, zou hem dat niet stimuleren. Als de hele wereld hem zou veroordelen, zou hem dat niet ontmoedigen. Hij is onwrikbaar over het verschil tussen het interne en het externe (Zhuang Zi / Taoïsme) Vat niks persoonlijk op (Don Miguel Ruiz / Tolteken)

9 Identificatie 2: ik ben wat ik doe - 1/3 van ons volwassen leven besteed aan werken: ego vereenzelvigt zich met het werk - gevolgen bij pensionering, ontslag (zie Renault- Vilvoorde, Sabena ) of werkonbekwaamheid door ziekte - hoe oefenen in loskomen hiervan? voorbeelden: de les van de werkzoekende vision quest echt vakantie nemen

10 - waarom belangrijk voor palliatieve zorg? * patiënt geconfronteerd met gehechtheid aan jobidentiteit en prestaties * afhankelijkheid groot probleem voor velen * gevoelens van onmacht bij hulpverlener (zijn doen) = oefenmateriaal! - betekent niet dat arbeid onbelangrijk is, maar als je klaar bent met wat je doet, wees dan jij

11 Identificatie 3: ik ben mijn verleden - ego identificeert zich met het verleden: ervaringen, gewoontes, automatismen - mogelijkheden tot verandering onderschat: ik ben nu eenmaal zo - hoe oefenen in loskomen hiervan? voorbeelden: kies een gewoonte en verander ze een week effect van intervisie

12 - waarom belangrijk voor palliatieve zorg? gevaar van de zichzelf waarmakende voorspelling: iedereen sterft zoals die geleefd heeft families hebben hun eigen geschiedenis we zijn soms te bitter over het verleden en te passief over de toekomst

13 Identificatie 4: ik ben wat ik heb - ego identificeert zich met bezittingen voorbeeld: gevoel na een inbraak - hoe oefenen in loskomen hiervan? voorbeelden: loop eens rond in jouw materiële rijk de spiritualiteit van de parkeerautomaat - onthechting van het materiële belangrijke praktijk in wijsheidstradities: bedelen, give away ceremony

14 - waarom belangrijk voor palliatieve zorg? materiële niet kunnen loslaten bemoeilijkt het stervensproces ARS MORIENDI * sterven is een belangrijke gebeurtenis waarop een mens zich dient voor te bereiden * vijf beproevingen die bepalend zijn voor de goede afloop van het sterfbed * christelijke context: beproevingen van de duivel * aanval gericht op gehechtheid aan het materiële

15 Kijk nu eens wat je allemaal moet achterlaten: je huis, je bezittingen waar je zo hard voor gewerkt hebt. Wat moet er van dat alles terechtkomen? Wie komen er straks om er in jouw plaats van te genieten? Nu weet je wat je hebt en je weet niet wat je straks te wachten staat. Hou dus vol en verzet je tegen de dood. Geef je niet over betekent niet dat je zomaar alles moet op- en weggeven, maar het is absurd jouw leven gelijk te stellen aan dingen

16 3. IMPLICATIES VOOR HULPVERLENING - we functioneren in deze wereld vanuit een ego dat er alles aan doet zichzelf te bevestigen en te versterken = startpositie van de bewoner/patiënt - ziekte en/of lichamelijke kwetsbaarheid zet dit ego onder druk: net datgene waarmee we ons steeds vereenzelvigd hebben, moeten we lossen - vasthouden aan deze beperkte versie van onszelf voegt veel lijden toe aan het reeds bestaande lijden: angst, kwaadheid, depressie

17 hoe hiermee omgaan? - we kunnen ons als hulpverlener oefenen in het loskomen van identificaties leren sterven voor je sterft - de aanwezigheid van iemand die zich oefent in onthechting werkt ondersteunend en inspirerend voor de patiënt - ga niet te snel naar het loskomen van voorbeelden WZC bewoonster mist haar huis een jongeman kan door ziekte niet meer werken

18 - geen stappen overslaan: geef tijd en ruimte aan emoties * bevordert het loskomen van * vermijdt palliatieve hardnekkigheid en het overpathologiseren - je kan de ander deelgenoot maken van jouw zoektocht (= diepe empathie, lotgenoten) Ook dit is palliatieve zorg: de mate van onthechting heeft invloed op de levenskwaliteit en op de kwaliteit van het stervensproces

19 Ik ben niet wie anderen denken dat ik ben Ik ben niet wie ik zelf denk te zijn Ik ben niet wie ik was Ik ben niet wat ik doe Ik ben niet wat ik heb Ik ben wie ik in wezen ben