Prognoase Fryslân Trendprognoase Befolking en Húshâldens

Transcriptie

1 Prognoase Fryslân 2013 Trendprognoase Befolking en Húshâldens

2 Prognose Fryslân 2013 Trendprognose Bevolking en Huishoudens

3 Colofon Besluit: Gedeputeerde Staten van Fryslân, vastgesteld in GS-vergadering van 12 maart 2013 Rapport: Marco Smulders, afdeling Beleids- en Geo-Informatie In opdracht van: Afdeling Stêd en Plattelân, Provincie Fryslân Uitgave: Provincie Fryslân Postbus HM Leeuwarden Overname van cijfers is toegestaan mits bron vermeld wordt: Prognose Fryslân 2013, Provincie Fryslân Prognose Fryslân 2013 bladzijde 2 van 60

4 Samenvatting Eens per 2 à 3 jaar brengt de provincie een actuele Bevolkings- en Huishoudensprognose uit. In deze prognoses zijn de actuele trends en inzichten ten aanzien van geboorte, sterfte, migratie en huishoudensvorming doorgerekend naar de toekomst. Dit gebeurt op gemeentelijk niveau met de huidige bevolkingsopbouw en huishoudenssamenstelling van de gemeente(n) als basis. De prognose bevat voorspellingen op provinciaal, regionaal en gemeentelijke niveau ten aanzien van de bevolkingsopbouw, huishoudenssamenstelling en woningbehoefte. De prognoses op gemeentelijk niveau zijn evenwel slechts indicatief vanwege de relatief grote onzekerheden. Veronderstellingen De vorige Provinciale Prognose is begin 2010 verschenen (Prognose Fryslân ). Ten opzichte van deze prognose zijn in de Prognose 2013 de aannames ten aanzien van vruchtbaarheid en huishoudensvorming nagenoeg hetzelfde gehouden en ten aanzien van levensverwachting opgehoogd. Dit is in lijn met de Nationale CBS-prognose en de Nationale Huishoudensprognose (ook van het CBS). Dit resulteert er in dat het verwacht aantal geboorten in de Prognose 2013 ongeveer op hetzelfde niveau ligt als in vorige prognose, rond de per jaar. Het aantal sterfgevallen zal ondanks de verhoogde levensverwachting komende decennia verder blijven stijgen van zo n sterfgevallen per jaar nu naar meer dan personen per jaar in In de Prognose 2013 ligt het aantal sterfgevallen zo n 100 tot 200 lager dan in vorige prognose. De natuurlijke aanwas (geboorte minus sterfte) ligt per saldo dus juist iets hoger dan in de vorige prognose, met name op de langere termijn na Rond 2027 zal de natuurlijke aanwas negatief worden. Dan sterven er meer mensen dan er kinderen geboren worden. Ten aanzien van de migratie is dezelfde methodiek gehanteerd als bij de vorige prognose. Dit impliceert dat de voor de prognose verwachte migratiesaldi (binnenlands en buitenlands) afgeleid zijn uit de migratiesaldi uit het nabije verleden (nu de periode , bij de vorige prognose wat dit ), eventueel gecorrigeerd voor verstorende invloeden van asielzoekers binnen de CBS-statistieken. Met name het drie jaar verschuiven van de analyseperiode heeft in veel gemeenten gezorgd voor een lagere trend en daarmee ook tot lagere migratieverwachtingen voor de toekomst. Provinciaal gezien vertrekken jaarlijks zo n 150 personen meer (naar andere provincies en buitenland) dan in vorige prognose. Daarnaast zijn er in de jaren 2010 en 2011 per saldo ook nog eens migranten meer vertrokken uit Fryslân dan in vorige prognose was voorzien. Dat werkt uiteraard door in de verwachte bevolkingsontwikkeling. Prognose bevolking en huishoudens Volgens de nieuwe Prognose 2013 zal het aantal inwoners in Fryslân nog tot 2025 toenemen met een kleine personen tot inwoners. De groei vlakt daarbij wel steeds verder af en zal vanaf 2025 dus overgaan in krimp. In 2040 zal het inwonertal naar verwachting afgenomen zijn tot iets meer dan inwoners. De top van het aantal inwoners alsmede de groei van het aantal inwoners over de periode 2010 tot 2020 ligt circa mensen lager dan in de vorige prognose. Dit verschil wordt voor een groot deel verklaard doordat de migratiesaldi in 2010 en 2011 veel lager zijn uitgevallen dan in vorige prognose was verwacht. Daarnaast is de migratie ook in toekomstige jaren wat lager ingeschat. In de periode 2020 tot 2030 is de bevolkingsgroei juist provinciaal weer iets hoger dan in vorige prognose. Dit komt met name doordat de verhoogde levensverwachting dan wat sterker door gaat werken en resulteert in lagere sterftecijfers. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 3 van 60

5 Het aantal huishoudens groeit iets langer door dan het aantal inwoners, maar zal rond 2030 het maximum van huishoudens hebben bereikt. In de periode 2010 tot 2030 komen er derhalve nog zo n huishoudens bij. In 2040 zal het aantal huishoudens afgenomen zijn tot huishoudens. In de vorige prognose werd het maximaal haalbare aantal huishoudens nog op gesteld. In de Prognose 2013 is dit aantal dus huishoudens lager ingeschat. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat er minder mensen via migratie bij komen. De prognose van de bevolking uitgesplitst naar leeftijdsgroepen laat zien dat er vooral een toename van het aantal ouderen valt te verwachten. Het aantal 65-plussers zal tot 2040 met zo n 70% groeien tot meer dan mensen. De groep 50 tot 65 jarigen zal eerst nog wat toenemen maar later fors afnemen. Alle jongere leeftijdsgroepen nemen tot 2040 alleen maar af in aantal. Er is aldus sprake van vergrijzing en ontgroening. Een en ander betekent ook dat de omvang van de beroepsbevolking tussen 2010 en 2030 af zal nemen van circa tot (7% afname). Hierbij is overigens nog gerekend met een AOW-grens van 65 jaar. De prognose van de huishoudens uitgesplitst naar soorten huishoudens laat zien dat er met name groei van het aantal alleenstaanden wordt verwacht. Tot 2030 zal het aantal alleenstaanden geleidelijk aan groeien van in 2012 tot huishoudens in De totale groei van het aantal huishoudens in Fryslân komt dus vrijwel alleen voor rekening van de groei van het aantal alleenstaande huishoudens. Het betreft daarbij voor een groot deel oudere alleenstaanden. Het aantal samenwonenden zonder (inwonende) kinderen neemt eerst nog wat toe, maar op langere termijn sterker af. Het aantal gezinnen met kinderen neemt licht af. Prognose woningbehoefte en tehuisbevolking Naast bevolking en huishoudens wordt binnen de prognose ook een voorspelling gedaan voor de toename van de woningvraag. Hieruit valt hoofdzakelijk de kwantitatieve vraag af te leiden, al valt ook uit de ontwikkeling van de leeftijdsgroepen en de soorten huishoudens deels een kwalitatieve vraag/opgave af te leiden. De toename van de woningbehoefte gaat vrijwel gelijk op met de toename van het aantal huishoudens. In de periode 2010 tot 2030 zouden er nog zo n woningen bij moeten komen. Daarnaast zal in diezelfde periode ook de tehuisbevolking toenemen met plaatsen. Dit betreft hoofdzakelijk mensen met een zwaardere zorgvraag. Lichtere vormen van zorg worden geëxtramuraliseerd en zal door de mensen zelf geregeld moeten worden binnen hun eigen woning en woonomgeving. Regionale en gemeentelijke uitkomsten prognose In de samenvatting hiervoor is eigenlijk alleen ingegaan op de ontwikkelingen en verwachtingen op provinciale schaal. Regionaal en gemeentelijk heeft de prognose uiteraard ook tot andere uitkomsten geleid. Een exacte vergelijking is regionaal niet goed te maken vanwege de gewijzigde regionale indeling (nu indeling Streekagenda s, vorige prognoses woningmarktregio s) en de gemeentelijke herindeling van Súdwest Fryslân, maar op hoofdlijnen komt het erop neer dat de Prognose Fryslân 2013 voor de regio s Zuidoost en Zuidwest lager uit is uitgevallen dan vorige prognose. Voor de regio s Noordoost en Noordwest juist iets hoger. Bij de regio Noordwest komt dit evenwel alleen door een hogere prognose voor de gemeente Leeuwarden. Het overige deel van Noordwest komt juist iets lager uit. Het gemeentelijke schaalniveau brengt, vanwege de beperkte bevolkingsomvang van de Friese gemeenten, meer onzekerheden met zich mee. In de bijlagen van de rapportage worden weliswaar ook gemeentelijke uitkomsten weergegeven, maar daarbij geldt wel de waarschuwing dat ze slechts een indicatieve trendmatige richting aangeven. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 4 van 60

6 Inhoud 1 Inleiding 7 2 Prognoses en prognosemodellen Het IPB-Primos model Alternatieve prognoses Onzekerheden 10 3 De veronderstellingen Inleiding Natuurlijke aanwas Migratie Huishoudenvorming en individualisering 22 4 Prognose bevolking Inwonertal Leeftijdsgroepen 29 5 Prognose huishoudens Aantal huishoudens Huishoudens naar leeftijd Huishoudens naar soort Institutionele huishoudens - Tehuisbevolking Woningbehoefte Bijlagen B.1 Asielzoekerscentra 47 B.2 B.3 B.4 B.5 B.6 B.7 Onderbouwing migratieveronderstellingen Doorgerekende migratiesaldi per gemeente Prognose bevolking per gemeente (indicatief) Prognose huishoudens per gemeente (indicatief) Prognose woningbehoefte per gemeente (indicatief) Prognose tehuisbevolking per gemeente (indicatief) Prognose Fryslân 2013 bladzijde 5 van 60

7 Prognose Fryslân 2013 bladzijde 6 van 60

8 1 Inleiding De provincie Fryslân rekent veelal jaarlijks een nieuwe bevolkings- en huishoudensprognose door. Eens per twee à drie jaar brengt de provincie hierover een rapportage naar buiten. Daarmee wordt een actueel beeld van de trendmatig te verwachten bevolkings- en huishoudensontwikkeling gepresenteerd. Uit de huishoudenontwikkeling valt ook de kwantitatieve woningbehoefte af te leiden. Door een continu proces van monitoring en eventuele aanpassing van de veronderstellingen kan zo steeds tijdig worden ingespeeld op nieuwe trends en ontwikkelingen. Zo hebben we de verwachtingen ten aanzien van de Friese bevolkingsgroei de laatste provinciale prognoses (sinds 2004) steeds verder naar beneden bij moeten stellen als gevolg van teruglopende buitenlandse migratie. De laatste officieel gepubliceerde provinciale bevolkingsprognose dateert van januari Ten opzichte van die prognose komt voorliggende prognose provinciaal iets lager uit, voor een deel ook als gevolg de beperkte groei in 2010 en Voor gedetailleerd inzicht in de kwalitatieve woningbehoefte heeft de provincie in het verleden regelmatig een Woningbehoefteonderzoek (Wobof) uitgevoerd 2. Het laatste inzicht is van 2007 en is niet meer bruikbaar. In 2012 is ambtelijk aan de gemeenten en woningcorporaties voorgelegd of er behoefte is aan een nieuw Wobof. Daar zagen partijen geen meerwaarde in. Wel zal een woningmarktanalyse uitgevoerd kunnen worden. Daarbij kunnen eventueel ook uitkomsten van het in 2012 uitgevoerde landelijke WoON-onderzoek betrokken worden (op COROP-niveau) en eventueel aangevuld met een uit te zetten enquête (beperkter van opzet dan het Wobof). In 2013 wordt duidelijk of en hoe dit opgepakt wordt. In deze rapportage wordt voor de verschillende componenten van de bevolkings- en huishoudensontwikkeling inzicht gegeven in de feitelijke ontwikkeling in de afgelopen jaren en de verwachtingen voor de toekomst. De prognose geeft daarbij een beeld van wat er zou gebeuren als geboorte, sterfte, binnenlandse en buitenlandse migratie en huishoudenvorming (overgang tussen typen huishoudens) zich (hoofdzakelijk) trendmatig zouden voortzetten. De uitkomsten geven dus niet het provinciale beleid weer. Wel kan een indruk worden verkregen van de beleidsinspanning die nodig is om een taak- of doelstelling te realiseren door vergelijking van de trendmatige ontwikkeling met de beleidsmatig gewenste ontwikkeling. Alvorens in hoofdstukken 4 en 5 op de uitkomsten van de prognose in te gaan, wordt in hoofdstuk 2 eerst ingegaan op het gehanteerde IPB-Primos model en twee andere prognosemodellen. In hoofdstuk 3 komen de veronderstellingen aan bod die aan de basis liggen van de prognose. In hoofdstuk 4 zijn vervolgens de uitkomsten qua bevolkingsontwikkeling gepresenteerd en in hoofdstuk 5 de verwachte huishoudenontwikkeling en de daaruit af te leiden woningbehoefte. Per onderwerp worden de uitkomsten daarbij eerst op provinciaal niveau belicht om daarna af te dalen naar regionaal niveau. In tegenstelling tot voorgaande prognoses, wordt nu aangehaakt bij de indeling van de plattelandsgebieden, c.q. de streekagenda s (zie ook figuur 1.1). 1 Prognose Fryslân Het laatste Wobof is in april 2007 uitgevoerd. De uitkomsten zijn terug te vinden in De woningmarkt in Fryslân Wel zijn de uitkomsten inmiddels niet meer bruikbaar doordat de crisis op de woningmarkt de woonwensen van mensen veranderd zal hebben. Ook de erbij gebruikte bevolkingsprognose is met het verschijnen van voorliggende prognose minder actueel geworden. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 7 van 60

9 Figuur 1.1 Regionale indeling plattelandsgebieden Op provinciaal en regionaal schaalniveau kunnen de ontwikkelingen als autonome trendmatige ontwikkelingen beschouwd worden. Met een zekere bandbreedte kan de richting van de verwachte ontwikkelingen prima voorspeld worden. Het gemeentelijke schaalniveau brengt, vanwege de beperkte bevolkingsomvang van de Friese gemeenten, meer onzekerheden met zich mee. In de bijlagen worden weliswaar ook gemeentelijke uitkomsten weergegeven, maar daarbij geldt wel de waarschuwing dat ze slechts een indicatieve trendmatige richting aangeven. De prognose-uitkomsten worden binnen de provinciale organisatie gebruikt door diverse beleidssectoren, bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, wonen, verkeer en vervoer, economie, recreatie, onderwijs en cultuur. Behalve intern worden de provinciale prognoses ook gebruikt door externe partijen die werkzaam zijn binnen deze beleidsvelden. In voorliggende rapportage wordt niet in gegaan op de gevolgen van de demografische ontwikkelingen voor deze specifieke beleidsvelden. Binnen het provinciale traject Fan mear nei better en bijvoorbeeld ook de uitwerking van de Streekagenda s wordt hier nader bij stil gestaan. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 8 van 60

10 2 Prognoses en prognosemodellen 2.1 Het IPB-Primos model Voor het opstellen van voorliggende Prognose Fryslân 2013 is gebruik gemaakt van het IPB-Primos model (versie 2011). Het IPB-Primos model is een verdeel -model. Het model vertaalt nationale CBSprognoses voor bevolking en huishoudens naar gemeentelijk schaalniveau. Hierbij wordt gekeken naar specifieke kenmerken van elke gemeente ten opzichte van het landelijke beeld. Hetzelfde geldt voor processen rondom individualisering en relatievorming. Ook daarin verschillen gemeenten (trendmatig) van elkaar en genereert het model - consistent met de CBS-prognose - een gemeentespecifieke verwachting voor de toekomst. Daarbij wordt vanzelfsprekend gecorrigeerd voor gemeentelijke verschillen in leeftijdsopbouw en analyseert het model derhalve zuivere verschillen tussen gemeenten. Rondom de migratieverwachting gaat het proces iets anders. De veronderstellingen ten aanzien van buitenlandse en binnenlandse migratie worden buiten het model om berekend en vervolgens ingevoerd in het model om de prognose mee door te rekenen. Daarbij zal het model er wel altijd voor zorgen dat de nationale totalen gelijk blijven aan genoemde nationale CBS-prognose. Dit betekent dat een plus in de ene gemeente dus gecompenseerd zal worden met een min in één of enkele andere gemeenten (buiten Fryslân). Zoals hierboven dus al gesteld is, zijn de nationale CBS-prognoses uitgangspunt bij de totstandkoming van de Prognose Een groot deel van de CBS-verwachtingen (vruchtbaarheid, levensverwachting, huishoudensvorming) wordt overgenomen bij de doorrekening van de Provinciale Prognose. Wel dient bedacht te worden dat ook het CBS rondom de prognose (ruime) onzekerheidsmarges aangeeft en dat ook het CBS haar prognoses regelmatig bijstelt. Sinds het verschijnen van de vorige prognose (Prognose Fryslân ) zijn er enkele relevante prognoses door het CBS verschenen: 1. de Bevolkingsprognose (december 2010) 2. de Huishoudensprognose (april 2011) 3. de Bevolkingsprognose (december 2012) 3 Deze laatste prognose is niet expliciet in het gebruikte IPB-model verwerkt. Impliciet is met de uitkomsten wel rekening gehouden bij het vaststellen van de migratieveronderstellingen. 2.2 Alternatieve prognoses De meeste provincies maken voor hun eigen provincie prognoses op gemeentelijk niveau. Daarnaast zijn er nog twee instanties die prognoses maken op gemeentelijk schaalniveau (ook met de landelijke verwachtingen uit de actuele nationale CBS-prognose als basis). Primos ABF Research uit Delft maakt al bijna 30 jaar bevolkingsprognoses in opdracht van het ministerie van BZK (voorheen VROM). Hiervoor heeft ABF het zogenaamde Primos-model ontwikkeld. Het door de provincies gebruikte IPB-Primos model is hiervan een afgeleide met de mogelijkheid om alternatieve veronderstellingen door te rekenen. In november 2011 is Primos 2011 verschenen en in oktober van vorig jaar Primos In de even jaren stelt ABF hun Primos-prognose beperkt bij op basis van de dan verschenen Kernprognose. Primos 2012 verschilt dan ook weinig ten opzichte van Primos Er wordt met name uitgegaan van een lager bouwprogramma. Als in voorliggende rapportage een vergelijking gemaakt wordt met Primos, dan is dat met Primos In december 2011 is ook nog de zogenaamde Kernprognose gemaakt. Hierin zijn de verwachtingen ten aanzien van een aantal kernvariabelen voor de korte termijn bijgesteld. Met het verschijnen van de Bevolkingsprognose , waarin meer variabelen voor zowel korte als lange termijn, is de Kernprognose minder relevant geworden. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 9 van 60

11 Pearl Het CBS maakt sinds enkele jaren in samenwerking met het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) gemeentelijke prognoses met behulp van het Pearl-model. In oktober 2011 is hiervan een vierde versie beschikbaar gekomen (Regionale prognose , CBS/PBL). In het vervolg van de rapportage wordt op diverse plekken een vergelijking gemaakt met deze Pearl 2011-prognose. Pearl, Primos en IPB-Primos zijn alle drie verdeel -modellen gebaseerd op nationale CBSverwachtingen en randtotalen. Er kan niet zonder meer gesteld worden dat het ene model beter of slechter is dan het andere is. De modellen kennen elk hun eigen techniek en genereren daardoor op zich al verschillende uitkomsten. Daarnaast wordt het verschil in uitkomsten ook voor een belangrijk deel bepaald door de gehanteerde (migratie)veronderstellingen. Er is namelijk één fundamenteel verschil in de totstandkoming van de Pearl-prognose en Primos-prognose enerzijds en de Provinciale Prognose anderzijds: CBS/PBL en ABF stemmen hun migratieveronderstellingen (groten)deels af op een verwacht woningbouwprogramma. Als in een gemeente relatief veel gebouwd wordt is het daarbij niet per definitie zo dat dat meer migratie oplevert (dat hangt ook af van de bouwprogramma s in omliggende gemeenten). Als echter in een gemeente niet of te weinig gebouwd gaat worden, beperkt dat wél de verwachte migratie. Deze benadering wijkt af van de totstandkoming van de Provinciale Prognose, die toch vooral gebaseerd is op trendextrapolatie van migratiecijfers uit het verleden (zie hoofdstuk 3). Daarbij dient wel beseft te worden dat die migratiecijfers ook deels afhankelijk zijn geweest van woningbouwprogramma s. Voor beide insteken valt iets te zeggen, maar ook kleven aan beide benaderingen onzekerheden. Bij de prognoses van CBS/PBL en ABF is het de vraag of de verwachte woningbouwprogramma s actueel zijn en ook in hoeverre ze gerealiseerd gaan worden (sluiten de plannen kwalitatief wel aan bij de vraag van - met name doorstromers?) en dus of de prognoses realistisch zijn, met name ook in krimgpgebieden. Anderzijds is het bij de aanpak via trendmatige extrapolatie de vraag of de trend voortgezet zal worden of dat juist een trendbreuk op zal gaan treden. Gezien dergelijke onzekerheden is het voor de gebruiker zeker zinvol om de uitkomsten van de verschillende prognoses te vergelijken en daarbij ook (kritisch) naar de onderliggende (migratie)veronderstellingen te kijken. 2.3 Onzekerheden Bevolkingsprognoses kennen uiteraard onzekerheden. Hoewel het gebruikte IPB-Primos model een kwalitatief goed model is, is het wel een model en daarmee dus per definitie een beperkte afspiegeling van de werkelijkheid. Daarnaast is er altijd enige mate van onzekerheid over de juistheid van de gemaakte veronderstellingen ten aanzien van vruchtbaarheid, levensverwachting, migratie en huishoudenontwikkeling. In het algemeen geldt dat de onzekerheden groter zijn naarmate verder in de toekomst gekeken wordt, maar ook naarmate het schaalniveau lager wordt (hoe kleiner het inwonertal hoe groter de onzekerheidsmarges rondom de prognose) en naarmate er specifieker op groepen (bijvoorbeeld ontwikkeling van het aantal kinderen) ingezoomd wordt. Voorliggende prognose beschrijft de richting waarin bevolking en huishoudens zich zal ontwikkelen indien ontwikkelingen zich trendmatig voort zullen zetten. We noemen dit daarom ook wel een trendprognose. Deze trendberekening is hoofdzakelijk gebaseerd op informatie en kennis over het (nabije) verleden. Er is dus geen rekening gehouden met eventuele effecten van nieuw of gewijzigd beleid op de binnenlandse migratie (bijvoorbeeld nieuwe woningbouwafspraken, pilots Fryslân Woonprovincie uit het Streekplan 4 ). Ook een eventuele (her)opening van een asielzoekerscentrum is niet in de berekeningen meegenomen en dient in die zin als een trendbreuk gezien te worden; de locatie van zo n centrum valt immers niet te voorspellen. Ook een eventuele sluiting van een asielzoekerscentrum valt qua moment niet te voorspellen, dus daar is ook geen rekening mee gehouden. 4 Overigens gaat het bij de pilots Landelijk Wonen om kleine aantallen extra woningen zodat het effect op de bevolkingsontwikkeling in de pilot-fase minimaal zal zijn. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 10 van 60

12 Bandbreedte Rondom de verwachte migratieontwikkelingen bestaan relatief grote onzekerheidsmarges. Bij de vorige prognose hebben we door middel van bandbreedtes op provinciaal en regionaal niveau inzicht gegeven in deze onzekerheden ten aanzien van de trendmatig bepaalde toekomstige migratiesaldi. In voorliggende rapportage is dat niet opnieuw gedaan omdat er in de praktijk bij de vorige prognose niet of nauwelijks mee gewerkt is (behoudens dat er kennis van genomen is). De ordes van grootte van de bandbreedte zouden bij de Prognose 2013 hetzelfde zijn als bij de vorige prognose. Dat impliceert bijvoorbeeld dat het verwachte inwonertal in 2030 zo n inwoners hoger of inwoners lager uit zou kunnen vallen dan de Prognose. Uitgedrukt in percentages gaat het dan om 2% hoger of 2% lager 5. Doordat dan ook de jaarlijkse toename van de bevolking hoger of lager kan uitvallen, zal het omslagpunt van groei naar krimp ook pas in 2030 aan de orde zijn of al in Op provinciaal en regionaal niveau is deze bandbreedte redelijk aan te geven 6, maar op gemeentelijk niveau zijn de onzekerheden zo groot dat het presenteren van een bandbreedte voor de meeste gemeenten niet zinvol zou zijn. Ontwikkelingen in de ene gemeente kunnen de ontwikkelingen in nabije gemeenten remmen of juist aansporen; hierdoor kan met name de binnenlandse migratie variëren. Het is moeilijk te voorspellen op welke wijze dat zal gebeuren. Zoals gezegd: hoe lager het schaalniveau, hoe groter de onzekerheden en dus hoe groter de bandbreedte. Dit geldt in grote mate bij de gemeenten waar een AZC gevestigd is of kort geleden gesloten is. Bij de volgende gemeenten is de onzekerheid relatief groot: Het Bildt (AZC zal wellicht in 2013 of 2014 sluiten, er zal een nieuwe (lagere) trend ontstaan) Smallingerland (AZC is hier nog open, maar in- en uitstroom valt moeilijk te voorspellen. Instroom van asielzoekers betekent bovendien niet direct woningbehoefte, bij sluiting zou een lagere trend ontstaan) Tytsjerksteradiel (AZC is hier nog open, locatie is in het najaar van 2012 een gezinslocatie geworden voor opvang van uitgeprocedeerde gezinnen met minderjarige kinderen, bij sluiting zou een lagere trend ontstaan). Ooststellingwerf (AZC is hier nog maar kort geleden gesloten, er zal zich nog een nieuwe trend moeten ontwikkelen) Dongeradeel (AZC is hier nog maar kort geleden gesloten, er zal zich nog een nieuwe trend moeten ontwikkelen) Sûdwest Fryslân (gemeente bestaat pas sinds 2011, trends moeten gebaseerd worden op voormalige individuele gemeenten, waar bovendien tijdelijk AZC s zijn geweest). In hoofdstuk 3 wordt nader stil gestaan bij de methode die gehanteerd is om de migratietrends te bepalen en hoe daarbij gecorrigeerd is voor verstorende invloeden van asielzoekers binnen de migratiestatistieken. Voor meer inzicht in deze bandbreedtes wordt verwezen naar het rapport Prognose Fryslân Het is goed te beseffen dat ook het CBS in haar Nationale prognoses bandbreedtes aan geeft. Daarbij gaat het in 2030 zelfs om circa 3% in het 67%-interval en tot zelfs 7% in het 95%-interval. 6 Waarmee overigens niet gezegd is dat de ontwikkelingen 100% zeker binnen de bandbreedte zullen vallen. Er kunnen immers trendbreuken optreden. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 11 van 60

13 Prognose Fryslân 2013 bladzijde 12 van 60

14 3 De veronderstellingen 3.1 Inleiding Om tot een bevolkings- en huishoudensprognose te komen dient een aantal stappen doorlopen te worden. Het proces begint bij het bepalen en doorrekenen van de veronderstellingen ten aanzien van de natuurlijke aanwas en de migratie. Nadat op deze manier de verwachte ontwikkeling van de bevolking bepaald is, maakt het model een prognose van de huishoudenpositie van alle personen. Daarbij zijn de te verwachten huishoudenovergangen (en daarmee ook de verwachte individualisering) de belangrijkste input. Vervolgens kan uit de ontwikkeling van het aantal particuliere huishoudens de kwantitatieve woningbehoefte afgeleid worden. In dit hoofdstuk worden de gehanteerde veronderstellingen toegelicht. Ze zijn - behoudens de migratie veelal afgestemd op de veronderstellingen uit de nationale CBS-prognose en de nationale CBS Huishoudensprognose Natuurlijke aanwas De natuurlijke aanwas wordt bepaald door de som van twee componenten: het aantal geboorten minus het aantal sterften. In de prognose is uitgegaan van de door het CBS verwachte ontwikkeling van de vruchtbaarheid en levensverwachting. Belangrijke constatering daarbij is dat de levensverwachting in de CBS-prognose behoorlijk wat hoger ligt dan in die van Geboorte De verwachtingen voor het aantal geboortes hangt enerzijds samen met het (verwachte) aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd en anderzijds met hoeveel kinderen deze vrouwen (gemiddeld) naar verwachting zullen krijgen (het vruchtbaarheidscijfer). Tijdens de geboortegolf na de Tweede Wereldoorlog lag het vruchtbaarheidscijfer in Nederland nog boven de 3 kinderen per vrouw. Dit zakte rond 1965 snel in tot iets boven de 1,5 kind per vrouw in de jaren 80. Na weer een stijging in de tweede helft van de jaren negentig stabiliseert het gemiddeld kindertal in Nederland zich de laatste jaren zo rond de 1,7 à 1,75 kinderen per vrouw (zie figuur 3.1). De schommelingen hangen samen met de schommelingen in het consumentenvertrouwen. Met name jonge vrouwen stellen het krijgen van kinderen uit bij economische tegenwind. De recente daling van het vruchtbaarheidscijfer hangt daar waarschijnlijk ook mee samen en zal dus naar verwachting van tijdelijke aard zijn. In alle CBS-prognoses sinds 2000 wordt verwacht dat de vruchtbaarheid de komende decennia stabiel zal blijven. Het CBS gaat daarbij telkens uit van een gemiddeld aantal kinderen van 1,75 per vrouw. Aangezien het vruchtbaarheidscijfer stabiel wordt verondersteld, zal het verloop van het aantal geboorten hetzelfde verloop kennen als het verwachte verloop van het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Hierdoor kan het geboortecijfer dus schommelingen vertonen. Volgens de CBS-prognose zal het jaarlijks aantal geboorten in Nederland tot 2050 naar verwachting tussen de en schommelen. Dit is gemiddeld zo n geboorten per jaar meer dan in de CBS-prognose In recent verschenen CBS-prognose is de verwachting weer iets naar beneden bijgesteld. Voortdurende bijstelling van het verwacht aantal geboorten hangt met name samen met de bijgestelde verwachtingen ten aanzien van migratie, waardoor het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd anders wordt. 7 Voor de Prognose Fryslân waren de nationale CBS-prognose en nationale Huishoudensprognose de basis. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 13 van 60

15 2,1 Gemiddeld kindertal per vrouw 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 Nederland Fryslân 1, Figuur 3.1 Ontwikkeling gemiddeld kindertal per vrouw (vruchtbaarheid) Het vruchtbaarheidscijfer in Fryslân ligt traditioneel gezien hoger dan het landelijk gemiddelde: de laatste jaren iets boven 1,9 kinderen per vrouw. Er worden jaarlijks iets meer dan kinderen in Fryslân geboren (zie figuur 3.2). Uiteraard zijn er tussen gemeenten wel verschillen in vruchtbaarheid. In de periode was het gemiddeld kindertal het laagst in de gemeenten Leeuwarden (1,59) en Franekeradeel (1,86) en het hoogst in Gaasterlân-Sleat (2,40) en Ferwerderadiel (2,35) 8. In de prognose wordt uit gegaan van gelijkblijvende gemeentelijke vruchtbaarheidsverschillen. Voor Fryslân wordt het gemiddeld aantal kinderen per vrouw derhalve ook stabiel gehouden op ongeveer 1,9. Met een gemiddeld kindertal van 1,9 ligt ook in Fryslân de vruchtbaarheid op een niveau waarmee de huidige en toekomstige generaties zichzelf niet vervangen. Daarvoor moet het vruchtbaarheidscijfer tenminste op circa 2,1 liggen. Ondanks een stabiel vruchtbaarheidscijfer zal het aantal geboorten in Fryslân de komende jaren licht dalen van nu naar zo n geboorten in Daarna treedt weer een stijging op tot geboorten in 2028, daarna zal een geleidelijke daling ingezet worden tot zo n geboorten per jaar in Dit komt hoofdzakelijk doordat ook het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd dan geleidelijk aan kleiner wordt. Voor de korte termijn (tot 2023) ligt het aantal geboorten iets lager dan in de Prognose Fryslân , maar voor de langere termijn weer iets hoger. De verschillen zijn echter minimaal Sterfte De gemiddelde levensverwachting is de laatste jaren flink aan het toenemen doordat bijvoorbeeld de overlevingskans van hart- en vaatziekten steeds groter wordt. Verwacht wordt dat de levensverwachting de komende decennia verder zal toenemen. Voor de sterfte is ook de levensverwachting volgens de CBS-prognose als basis gehanteerd. In deze prognose ligt de levensverwachting in 2050 voor mannen op 83,7 (ongeveer een half jaar hoger dan in de CBS-prognose van 2008). Voor vrouwen ligt de levensverwachting in 2050 op 86,6 (ongeveer één jaar hoger dan in vorige CBS-prognose). In de recent verschenen CBS-prognose neemt de levensverwachting geleidelijk aan nog meer toe. In 2050 ligt de levensverwachting voor zowel mannen als vrouwen nog weer 2 jaar hoger (op respectievelijk 85,7 en 88,5 jaar). Hier is in voorliggende prognose nog geen rekening mee gehouden, maar dit heeft ook met name pas na 2030 tot effect dat het aantal stergevallen wat lager zal liggen. 8 De (voormalige) gemeente(n) van Sûdwest Fryslân zijn buiten beschouwing gelaten omdat hier vanwege de herindeling geen gemiddelde over van bepaald kan worden. De eilandgemeenten zijn vanwege de grote schommelingen buiten beschouwing gelaten. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 14 van 60

16 Ondanks de verhoogde levensverwachting zal het aantal sterfgevallen de komende jaren sterk toenemen als gevolg van de vergrijzing. Op dit moment sterven in Nederland jaarlijks circa personen. In 2020 zal dit aantal volgens de CBS-prognose opgelopen zijn tot en in 2030 zelfs al tot in Het verwacht aantal sterfgevallen ligt hiermee overigens wat lager dan de CBSprognose Ook in Fryslân zal ondanks de verhoogde levensverwachting het aantal sterfgevallen verder stijgen. De laatste jaren ligt dit aantal rond de personen per jaar, maar in 2020 ligt dit aantal op Daarna zal het verder stijgen tot iets meer dan personen in Ook daarna zal het sterftecijfer nog enkele jaren verder stijgen, maar zo rond 2045 is het hoogtepunt bereikt en zal het aantal sterfgevallen weer gaan afnemen. De verwachtingen qua sterfte liggen hiermee in de Prognose 2013 zo n 100 tot 200 sterfgevallen per jaar lager dan in vorige prognose. De levensverwachting is niet in alle gemeenten hetzelfde. Ook is de leeftijdsopbouw in gemeenten verschillend, zodat het aantal sterfgevallen verschilt per gemeente. In de gemeenten Harlingen, Weststellingwerf en Gaasterlân-Sleat is het aantal sterfgevallen nu relatief groot en in de gemeenten Leeuwarderadeel en Boarnsterhim juist relatief laag. Naar de toekomst toe krijgt Leeuwarderadeel overigens met een sterke vergrijzing en daarmee een flinke toename in het aantal sterfgevallen te maken. In Boarnsterhim zal dit minder het geval zijn omdat de leeftijdsopbouw evenwichtiger is Natuurlijke aanwas Fryslân Geboorte (CBS) Sterfte (CBS) Natuurlijke aanwas (CBS) Natuurlijke aanwas Pearl 2011 Natuurlijke aanwas Primos 2011 Natuurlijke aanwas Prognose 2013 Aantal personen Figuur 3.2 Ontwikkeling en prognose geboorte, sterfte en natuurlijke aanwas Fryslân Prognose Fryslân 2013 bladzijde 15 van 60

17 3.2.3 Van een geboorteoverschot naar een sterfteoverschot Doordat het aantal geboorten in Fryslân licht afneemt en het aantal sterfgevallen verder groeit, moet er per saldo rekening gehouden worden met een afnemende natuurlijke groei. Het huidige geboorteoverschot ligt in Nederland op circa personen. Dit zal komende decennia snel afnemen en zal rond 2045 ongeveer op 0 liggen, daarna neemt het weer licht toe. Ook in Fryslân is er provinciaal gezien nog sprake van een geboorteoverschot van circa personen per jaar. Verwacht wordt dat de natuurlijke groei in Fryslân rond 2026 negatief zal worden en dat het geboorteoverschot daarmee dus een sterfteoverschot wordt. Er overlijden dan jaarlijks meer mensen dan dat er kinderen worden geboren. In figuur 3.2 is de verwachte ontwikkeling qua natuurlijke aanwas weergegeven. Er is op provinciaal niveau weinig verschil met de Primos 2011 verwachtingen. Wel is te zien dat de natuurlijke aanwas volgens de Pearl 2011-prognose voor Fryslân wat positiever is ingeschat 9. Zowel de vruchtbaarheid als de levensverwachting verschilt per gemeente. Daardoor is ook de ontwikkeling van de natuurlijke aanwas in elke gemeente anders. Er zijn in Fryslân enkele gemeenten die op dit moment al te maken hebben met een sterfteoverschot. Vanwege het lage aantal geboorten in 2011 hadden de gemeenten Harlingen, Ooststellingwerf, Weststellingwerf, Tytsjerksteradiel en de eilanden Terschelling, Vlieland en Schiermonnikoog in 2011 een sterfteoverschot. Voor de gemeenten Harlingen, Weststellingwerf en de eilandgemeenten is dit overigens in de jaren vóór 2011 ook al regelmatig voorgekomen. Je kunt aldus wel spreken van een structurele sterfteoverschot in deze gemeenten. Eventuele bevolkingsgroei zal in deze gemeenten dus alleen nog voortkomen uit migratie. 3.3 Migratie De bevolkingsgroei als gevolg van migratie wordt op nationaal niveau volledig bepaald door het buitenlandse migratiesaldo (het saldo van immigratie minus emigratie). De buitenlandse migratie is moeilijker te voorspellen dan die van geboorte en sterfte. Immigratie en emigratie hangen namelijk samen met tal van onzekere factoren, zoals het toekomstige migratie- en asielbeleid, de aantrekkelijkheid van Nederland voor migranten, de migratieontwikkelingen en het migratiebeleid in omliggende landen, en economische en politieke ontwikkelingen in Nederland en de herkomstlanden. Zo is de instroom van asielzoekers de laatste jaren plotseling nogal fors afgenomen, zowel in Nederland als in Fryslân. Bij de migratie in Fryslân speelt ook de binnenlandse migratie tussen gemeenten een rol. Enerzijds is er daarbij sprake van een redelijk stabiele migratiestroom over langere afstand. Voor een belangrijk deel betreft dit interregionale migratie richting de 40 grotere steden van Nederland waar de Hogescholen en Universiteiten zijn gesitueerd. Anderzijds is er sprake van binnenlandse migratie over kortere afstanden. Deze vindt meestal tussen gemeenten in dezelfde woningmarktregio plaats en kent een wat grilliger trend. Zowel de statistiek van de buitenlandse migratie als de binnenlandse migratie is de laatste twee decennia beïnvloed door de instroom en uitstroom van asielzoekers (zie ook bijlage 2). Mede daarom zijn in voorgaande provinciale prognoses correcties voor de (sluiting van) asielzoekerscentra toegepast. De wijze waarop dat in voorliggende prognose is gedaan is in essentie dezelfde als de wijze waarop dat in de Prognose Fryslân is gedaan. De migratieontwikkelingen op gemeentelijk niveau zijn op grond van migratiecijfers naar nationaliteit geanalyseerd. Hierdoor kan de verstorende invloed van de (tijdelijke) aanwezigheid van asielzoekerscentra in de migratiestatistieken goed gecorrigeerd worden. In de volgende paragrafen wordt dit verder toegelicht Buitenlandse migratie Het nationale buitenlands migratiesaldo wordt bepaald door het aantal personen dat zich vanuit het buitenland in Nederland vestigt (immigranten) te verminderen met het aantal personen dat uit Nederland vertrekt (emigranten). Het patroon van de buitenlandse migratie is redelijk constant in zijn regionale differentiatie. De grote steden (met name in de Randstad) vangen de meeste immigranten op. Daarnaast zijn er afgelopen decennia veel asielmigranten in diverse opvanglocaties verspreid over het land terecht 9 Dit komt met name doordat het door CBS/PBL gebruikte Pearl-model op iets andere wijze tot gemeentespecifieke vruchtbaarheidscijfers en levensverwachting komt dan het IPB-Primos en het Primos-model. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 16 van 60

18 gekomen (met name in de plattelandsprovincies, en dus ook in Fryslân). In 2000 werd een hoogtepunt bereikt. Er kwamen per saldo mensen Nederland binnen (vooral asielmigranten). De afgelopen jaren is het buitenlandse vestigingsoverschot echter flink teruggelopen. In was er zelfs sprake van forse vertrekoverschotten. Er vertrokken in die jaren per saldo jaarlijks circa meer mensen naar het buitenland dan dat er vanuit het buitenland naar Nederland kwamen. Dit had onder andere te maken met de lagere economische groei in ons land en de vreemdelingenwet, die het moeilijker maakt voor buitenlanders om zich in Nederland te vestigen. Dat het snel om kan slaan bleek wel uit het feit dat er sinds 2008 weer sprake is van vestigingsoverschotten van tussen de en personen (hoofdzakelijk door een oplopende immigratie). Vanaf 2009 is het saldo echter weer aan het afnemen. Nationale veronderstellingen De buitenlandse migratie blijkt voor het CBS moeilijk te voorspellen en de nationale CBS-prognoses worden op dit punt dan ook regelmatig bijgesteld. In de CBS-prognose zijn nieuwe aannames gedaan voor het aantal immigranten en emigranten in de komende decennia. Zowel het aantal immigranten als het aantal emigranten is naar boven bijgesteld. Op langere termijn wordt van een buitenlands vestigingsoverschot van zo n personen uitgegaan ( immigranten versus emigranten). Dit is zo n personen hoger dan in de CBS-prognose Belangrijke constatering is wel dat de toekomstige migratieoverschotten naar verhouding steeds meer zullen bestaan uit arbeidsmigranten en steeds minder uit asielmigranten. Dit is van belang in relatie tot de spreiding van de migratie over Nederland. Asielmigranten worden bij binnenkomst via spreidingsbeleid van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (willekeurig) in asielzoekerscentra geplaatst (in het verleden ook relatief veel in Fryslân). Pas bij één van de vervolgstappen zijn ze vrij om zich naar eigen keuze ergens te vestigen. Arbeidsmigranten vestigen zich meer autonoom in de stedelijke regio s omdat daar de werkgelegenheid is. Fryslân is daardoor voor slechts kleine aantallen arbeidsmigranten interessant. In voorliggende prognose is hiermee rekening gehouden. In de volgende paragrafen wordt dit toegelicht. In de recent verschenen CBS-prognose zijn zowel immigratie als emigratie voor Nederland verder verhoogd. Per saldo ligt het migratiesaldo in deze prognose nog weer iets hoger (ook omdat de zogenaamde overige correcties van circa personen per jaar nu niet meer apart worden onderscheiden (en de mgiratiestatistieken dus nu inclusief alle correcties zijn). Overigens maakt het voor de totstandkoming van voorliggende Prognose 2013 niet uit welke nationale verwachtingen er exact bestaan voor immigratie en emigratie. Deze werken namelijk niet direct door in het model of de aannames. Er is namelijk met de gemeentelijke trend in de feitelijke migratiecijfers in de periode gerekend en dus niet met verwachtingen van het CBS. Ontwikkelingen in Fryslân Ook in Fryslân heeft de buitenlandse migratie afgelopen decennia een grillig verloop gekend. Na een grote toestroom van migranten in de tweede helft van de jaren negentig, is de toestroom helemaal ingezakt en zijn in de periode zelfs vertrekoverschotten te zien geweest. Mede daardoor zijn er in Fryslân nog slechts 3 asielzoekerscentra geopend (Drachten, Burgum en Sint Annaparochie). Voor deze laatste heeft het COA ook al plannen voor sluiting (zie ook bijlage 1). Sinds 2007 is er nationaal en ook in Fryslân sprake geweest van een herstel van het buitenlands vestigingsoverschot. In figuur 3.3 is te zien dat de schommelingen in het buitenlands migratiesaldo hoofdzakelijk bepaald worden door de migratie van niet-nederlanders. De migratiestatistiek van Nederlanders kent een stabielere trend. Niet alle Friese gemeenten kennen overigens een buitenlands vestigingsoverschot. Het zijn met name de stedelijke gemeenten en de gemeenten waar een asielzoekerscentrum aanwezig is, die vestigingsoverschotten kennen. Prognose Fryslân 2013 bladzijde 17 van 60

19 Buitenlands migratiesaldo Fryslân Buitenlands migratiesaldo (incl. adm. corr.) Saldo Nederlanders Saldo niet-nederlanders Figuur 3.3 Ontwikkeling buitenlands migratiesaldo naar nationaliteit Fryslân Binnenlandse migratie Het binnenlands migratiesaldo wordt bepaald door de verhuisbewegingen binnen Nederland. Tussen de gemeenten vindt migratie van personen plaats in de vorm van vertrek uit en vestiging in gemeenten. Het binnenlands migratiesaldo is op nationale schaal daarom logischerwijs gelijk aan 0. Voor individuele provincies, regio s en gemeenten kan het binnenlands migratiesaldo zowel positief als negatief zijn. Dit wordt onder meer ingegeven door de aanwezigheid van arbeidsplaatsen en/of studiemogelijkheden. Als die er beperkt zijn trekken mensen weg uit een regio of gemeente. Ook de aantrekkelijkheid van het woonklimaat is van invloed op de aantrekkingskracht van een regio of gemeente. Op lokale schaal kan ook het beleid van gemeente en woningcorporaties een rol spelen in relatie tot de beschikbaarheid van woningen. Ontwikkelingen in Fryslân De provincie Fryslân kent al decennia lang een binnenlands vertrekoverschot: er vertrekken meer mensen dan dat er zich vestigen. Gemiddeld hebben zich in de periode jaarlijks personen gevestigd in Fryslân (vanuit andere provincies) en zijn er gemiddeld personen vertrokken naar andere provincies. Dit heeft dus geresulteerd in een gemiddeld binnenlands vertrekoverschot van personen per jaar. De vertrekoverschotten varieerden in de periode tussen de -500 tot personen (zie figuur 3.4). Het is overigens niet zo dat alle Friese gemeenten een binnenlands vertrekoverschot kennen. Met name de stedelijke gemeenten en de gemeenten in het zuidoosten van de provincie kennen vestigingsoverschotten. In figuur 3.4 is ook te zien dat er sinds 1990 een structureel vertrekoverschot van niet-nederlanders bestaat. Dit is hoofdzakelijk veroorzaakt door asielzoekers die op gegeven moment een (tijdelijke) verblijfsvergunning hebben gekregen en niet veel later de provincie hebben verlaten om zich in een andere provincie te vestigen (zie bijlage 2 voor een toelichting). Vóór 1995 hebben per saldo ook redelijk wat Nederlanders de provincie verlaten. In de periode 1995 tot en met 2003 was er juist een periode met Prognose Fryslân 2013 bladzijde 18 van 60

20 vestigingsoverschotten van Nederlanders, maar sinds 2004 is eigenlijk sprake van een structureel vertrekoverschot van Nederlands richting andere provincies Binnenlands migratiesaldo Fryslân Binnenlands migratiesaldo Saldo Nederlanders Saldo niet-nederlanders Figuur 3.4 Ontwikkeling binnenlands migratiesaldo naar nationaliteit Fryslân Migratieveronderstellingen Uit analyse van migratiecijfers naar nationaliteit is gebleken dat er (vooral op gemeenteniveau) een samenhang bestaat tussen de buitenlandse vestigingsoverschotten van niet-nederlanders en de binnenlandse vertrekoverschotten van niet-nederlanders. Bij veel gemeenten vertonen deze migratiestromen bovendien sterke samenhang met de (tijdelijke) aanwezigheid van asielzoekerscentra. Trendextrapolatie van deze door AZC s beïnvloede migratiestatistieken zou geen plausibele prognose genereren. Ook in voorgaande provinciale prognoses is daarom vaak gecorrigeerd voor (sluitingen van) asielzoekerscentra. De wijze van correctie is in de Prognose 2013 op vergelijkbare wijze gedaan als in vorige prognose. Methode Zoals gesteld verwacht het CBS voor Nederland een iets hogere buitenlandse migratiesaldo. Het gaat daarbij vooral om meer arbeids- en studiemigratie en in mindere mate om een toename in asielmigratie. Arbeidsmigranten komen naar verwachting in kleine aantallen naar Fryslân en eventuele asielmigranten kunnen nog slechts in de 3 geopende asielzoekerscentra terecht. Bovendien is uit analyse van de migratiestromen naar nationaliteit wel gebleken dat een groot deel van de asielzoekers op enig moment via de binnenlandse migratie onze provincie weer verlaat. In de prognose 2009 is de verwachting al uitgesproken dat het herstel van zich in Fryslân niet veel verder door zou gaan zetten. Deze verwachting is uitgekomen. Na 2009 is het buitenlands migratiesaldo weer afgenomen. Om te komen tot de prognose is onderscheid gemaakt in vier categorieën gemeenten. Per categorie is een specifieke methode toegepast om te komen tot de veronderstellingen voor de buitenlandse en binnenlandse migratie. Daarbij is in bepaalde gemeenten de trend bepaald in de migratiestromen van Nederlanders en niet-nederlanders sámen (totaal saldo) en in andere gemeenten naar de trends in de aparte migratiestromen van Nederlanders en niet-nederlanders. De trend is daarbij bepaald op basis van ontwikkelingen in de laatste tien jaar ( ). Dit heeft geresulteerd in een (gewogen) gemid- Prognose Fryslân 2013 bladzijde 19 van 60

21 deld binnenlands saldo en een (gewogen) gemiddeld buitenlandse saldo. Beide waarden worden vanaf 2012 als rechte horizontale lijn naar de toekomst doorgetrokken. Deze methodiek is vergelijkbaar met de aanpak bij de prognose van Wel is de periode waarop de trend gebaseerd is 3 jaar opgeschoven. Dit heeft voor behoorlijk wat gemeenten tot lagere migratieverwachtingen (en dus ook prognoseuitkomsten) geleid. Dit is met name het geval voor gemeenten die in de periode hogere migratiesaldi kenden dan de periode Dit is echter inherent aan het uitgangspunt dat recentere jaren meer de prognose bepalen dan jaren uit het verre verleden. Daarbij dient ook nog aangetekend te worden dat het model waarmee de prognose doorgerekend wordt, als startjaar 2010 heeft. Voor de jaren 2010 en 2011 zijn daarom bij benadering de feitelijke binnenlandse en buitenlandse migratiesaldi van die jaren ingevoerd. Overigens is wel goed te beseffen dat deze feitelijke migratiesaldi over 2 jaar bezien in totaal personen lager lag dan in vorige prognose nog verwacht werd. In bijlage 2 wordt gedetailleerder ingegaan op de totstandkoming van de veronderstellingen. De hierboven beschreven aanpak om te komen gemeentelijke migratieveronderstellingen resulteert in de verwachting dat het totaalsaldo van migratie (buitenland plus binnenland) provinciaal gezien in 2012 op zo n -190 personen ligt en dit geleidelijk aan stijgt tot -100 personen in Dit is het saldo van een verwacht stabiel buitenlands vestigingsoverschot van rond de personen per jaar en een binnenlands vertrekoverschot dat van circa -690 in 2012 afneemt tot -600 in In figuren 3.5, 3.6 en 3.7 is te zien hoe deze niveaus zich verhouden tot de migratiesaldi in afgelopen decennia. Wel dient daarbij beseft te worden dat de statistiek over het verleden feitelijke cijfers betreft (zonder correctie voor asielzoekers) en dat de prognosewaarden wel mede tot stand zijn gekomen via correcties voor asielzoekers. Ook is in de grafieken weergegeven welke ontwikkelingen volgens de Pearl 2011-prognose en de Primos 2011-prognose worden verwacht. De verschillen tussen de drie prognoses zijn provinciaal gezien beperkt. De verschillen zijn op regionaal en gemeentelijk niveau groter. Vergeleken met vorige prognose worden lagere migratiewaarden verwacht. Het gaat om zo n 100 tot 200 personen minder. Ook is de verhouding tussen het buitenlands en het binnenlands saldo daarbij wat gewijzigd. In bijlage 3 zijn de doorgerekende migratiesaldi per regio en gemeente weergegeven Migratiesaldo totaal Fryslân Migratiesaldo totaal Prognose 2013 Pearl 2011 Primos Figuur 3.5 Ontwikkeling en prognose migratiesaldo (totaal) Fryslân Prognose Fryslân 2013 bladzijde 20 van 60