van Waterschap Hollandse Delta NL 19_53 Afwatering Stellendam

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta NL 19_53 Afwatering Stellendam 24 juli 2013

2

3 Verantwoording Titel Analyse KRW-waterlichamen Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie en MSc. E.C. Visser Projectnummer Aantal pagina's 46 (exclusief bijlagen) Datum 24 juli 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Watersysteemanalyse WSHD 5\46

4 6\46 Watersysteemanalyse WSHD

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Vis Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Watersysteemanalyse WSHD 7\46

6 5.7 Schoning Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur...44 Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Waterbalansen Begrippenlijst en afkortingen 8\46 Watersysteemanalyse WSHD

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam Afwatering Stellendam liggend in deelstroomgebied Maas. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. Watersysteemanalyse WSHD 9\46

8 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 10\46 Watersysteemanalyse WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam Afwatering Stellendam ligt aan de zuidoostkant van Stellendam. Aan de noordkant wordt het waterlichaam begrensd door het gemaal Stellendam dat het overtollige water afvoert naar de Haven van Stellendam. De zuidelijke grens ligt ruim 1 km verder bij de provinciale weg N215. Het waterlichaam ligt in landelijk gebied. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam Afwatering Stellendam Code NL 19_52 Deelstroomgebied Maas Type M30 Zwak brakke wateren Status Wateronttrekking Provincie Gemeente Beschermde gebieden Waterbeheergebied Kunstmatig Ten behoeve van beregening (ongeveer 100 mm/jaar)(figuur b.1 en Figuur b.2 in Bijlage 3) Zuid-Holland Goeree-Overflakkee (plaats: Goedereede) geen Hollandse Delta Gemiddelde diepte 1,0 tot 1,5 m (WSHD, 2008) Breedte Waterpeilen Werkelijk profiel Groot onderhoud 5-14 m Winterpeil: -0,95 m NAP Zomerpeil: -0,60 m NAP zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Baggeren gebeurt regulier. Het is onbekend wanneer voor het laatst is gebaggerd Slibdikte In 2011 heeft het slib op de oever (25 cm tot 250 cm uit de kant) een dikte van 0 cm. In het midden van het waterlichaam is vlak voor een baggerronde 50 cm slib aanwezig. Opp. waterlichaam 9,3 ha Watersysteemanalyse WSHD 11\46

10 %-openwater bemalingsgebied Opp. afwaterend gebied Inlaat water Kwelsituatie Met waterlichaam: 1,71 % (mate van betrouwbaarheid 10%) Zonder waterlichaam: 1,64 % De verblijftijd is 6 tot 18 dagen (Figuur 2.5) 1437,4 ha Inlaat komt uit het Zuiderdiep. Het doel van de inlaat is doorspoelen met zoet water. kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag, en op grote delen een infiltratie van 0,0 tot 0,5 mm/dag. Recreatie functie - Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het Bemalingsgebied Stellendam (RNMS_1912) en in de zomer ook uit gebied Bemalingsgebied Zuiderdiep, havenkanalen en erop afwaterende polders <10 km 2 (RNMS_1915). Bemalingsgebied Stellendam acht peilgebieden. Het peilgebied ten 12\46 Watersysteemanalyse WSHD

11 noordwesten van de Haven van Stellendam heeft een vast peil (NAP 0,40 m), de overige peilgebieden hebben een zomer- en winterpeil. In de zomer liggen de peilen liggen tussen NAP 0,00 m en 0,60 m. De winterpeilen zijn 0,10 tot 0,35 m lager. De waterdiepte in de hoofdwatergangen ligt in de zomer voor het grootste deel tussen 0,5 en 1,5 m. Met name aan de westkant liggen een aantal hoofdwatergangen die een kleinere waterdiepte hebben (< 0,5 m) (WSHD, 2008). In de zomer wordt doorgespoeld om het water in de polders zoet te maken. Dit gebeurt als volgt: Aan het einde van de winter/ wordt in de 2 e helft van maart het hoofdwatersysteem doorgespoeld van noord naar zuid. Hierbij wordt ingelaten vanuit het Haringvliet en via gemaal Herkingen uitgeslagen via Spuisluis Zuiderdiep naar de Noordzee Er wordt doorgespoeld tot het water zoet genoeg is voor agrarisch gebruik, dit kan tot enkele weken duren Afhankelijk van het weer wordt rond begin april het zomerpeil opgezet door de stuwen op te trekken en de gemalen op zomerstand te zetten Daarna wordt er water ingelaten via alle uitwisselpunten om de landbouw van water te voorzien (beregening) Er wordt tot en met september doorgespoeld Afhankelijk van het weer wordt er eind september weer teruggegaan naar de wintersituatie (geen water meer inlaten vanuit de Haringvliet en stuwen en gemalen weer in winterstand) Het zoete water van het Haringvliet is de belangrijkste bron van inlaatwater voor het gebied Goeree-Overflakkee. De kwaliteit van het Haringvlietwater op basis van de parameters chloride en nutriënten is over het algemeen goed. De huidige chloridegehaltes zijn tijdens de zomer 100 mg/l, met uitschieters naar 160 mg/l tijdens een zeer droge periode met een lage rivierafvoer. De N en P concentraties van het Haringvliet water zijn respectievelijk 2,0 mg/l en 0,1 mg/l (Witteveen en Bos, 2012). Het Haringvliet komt via het Zuiderdiep naar de inlaat Stellendam, daar overschrijdt de kwaliteit reeds het GEP voor dit waterlichaam. In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water naar het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam Afwatering Stellendam voert in de winter het overtollige water uit het bemalingsgebied af naar het gemaal Stellendam, dat loost op de Haven van Stellendam dat in open verbinding staat met het Zuiderdiep (WSHD, 2008). Water uit het Zuiderdiep (0,2 mg P/l en 1,6 mg N/l) wordt in de zomer het noordoosten het bemalingsgebied ingelaten in de zomer. De haven is dan zoetgespoeld. Er gaat inlaatwater naar het bemalingsgebied Nieuw-Kraaijer en naar het bemalingsgebied van Wittebrug. Uiteindelijk stroomt het water via Bemalingsgebied Witte Brug naar de Spuisluis Zuiderdiep en watert uiteindelijk af in de Noiordzee. Watersysteemanalyse WSHD 13\46

12 In de zomer wordt er via het gemaal Stellendam water ingelaten. Vlakbij het krooshek van het gemaal is een riooloverstort gelegen. In het theoretische geval kan er ten tijde van inlaat gecombineerd met hevige regenval (dus bij inwerkingtreding van de riooloverstort) vervuild water het waterlichaam instromen. Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het verzorgingsgebied van het waterlichaam. (PM: WSHD past plaatje aan (pijl bij Stellendam wijst twee kanten op. In de zomer inlaat, in de winter uitlaat. Extra pijl aan de zuidkant gericht naar het zuiden (Kraaijenissedijk/bouwdijk te Goedereede (zomersituatie)) De grootste bronnen van verontreiniging van het oppervlaktewater komen van uit en afspoeling van het landelijke gebied (Tabel 2.2). De hoeveelheid fosfor in atmosferische depositie is niet bekend. De bebouwing in het landelijk gebied van het bemalingsgebied is deels ongerioleerd. In het bebouwd gebied van Stellendam ligt een gemengd rioolstelsel met een aantal riooloverstorten en een bergbezinkbassin (WSHD, 2008). 14\46 Watersysteemanalyse WSHD

13 Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit RNMS_1912 Stellendam Bron N (kg) P (kg) Huishoudelijk afvalwater 27,3 4,6 Meemesten sloten 384,2 12,4 Uit- en afspoeling landelijk gebied 50013,6 4756,2 Ongezuiverd rioolwater 25,2 1,7 Atmosferische depositie 788,1 In Figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam is met oranje aangegeven. Het donkerroze vlak is geeft de grenzen van het verzorgingsgebied weer het lichtroze vlak het gebied waar in de zomer water kan worden ingelaten. Het verzorgingsgebied bestaat voornamelijk uit akkerbouw (60 %) en grasland (17 %). Verder is er nog natuur (12 %) aanwezig in het gebied. Het stedelijke gebied beslaat 4 % en glas en tuinbouw 2,%. Watersysteemanalyse WSHD 15\46

14 Figuur 2.3 Verzorgingsgebied waterlichaam In Tabel 2.3 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water o.a. sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). Van de watergangen met een streefdiepte van 1m voldoet 92 % niet (Tabel 2.3). Uit Figuur 2.4 blijkt dat van de watergangen met een streefdiepte van 1m een overgroot deel een diepte heeft van minder dan 50cm. Van de watergangen met een streefdiepte van 0,5m voldoet is 97 % onbekend (Tabel 2.3). 16\46 Watersysteemanalyse WSHD

15 Tabel 2.3 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 97% 2% 1% Som van lengte Percentage van de lengte 6% 92% 2% Som van lengte Figuur 2.4 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. De verblijftijd van het water op Goerree-Overflakkee is weergegeven in Figuur 2.5. Voor het verzorgingsgebied van Afwatering Stellendam ligt de verblijftijd tussen de 6 tot 18 dagen. Watersysteemanalyse WSHD 17\46

16 Figuur 2.5 Verblijftijden van de peilgebieden in Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012). 2.3 Kwelsituatie In Figuur 2.6 is de stroming van de kwel voor de polder Goeree-Overflakkee weergegeven. Te zien is dat de verzouting van het grondwater twee oorzaken kent. Het zoute water dat omhoog kwelt vanuit het Grevelingenmeer en het zoete water dat omhoog kwelt uit het Haringvliet en verzout door het oude zoute pakket dat in de grond zit. 18\46 Watersysteemanalyse WSHD

17 Figuur 2.6 Kwelstromen van de polder Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012). De kweldruk in het verzorgingsgebied is gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag, en op grote delen een infiltratie van 0,0 tot 0,5 mm/dag. In Figuur 2.7 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. De roze punten zijn de grondwater meetpunten die aanwezig zijn in het gebied. Watersysteemanalyse WSHD 19\46

18 Figuur 2.7 Kwelsituatie waterlichaam. In het gebied van Goeree-Overflakkee is sprake van een brakke kwel. In het middengedeelte van het gebied bevindt zich een oude zoutlaag, waardoor in die gebieden de kwel veel zouter is dan in de overige gebieden op Goeree-Overflakkee. De Afwatering Stellendam ligt in het westen van Goeree-Overflakkee en heeft minder hoge chloride gehaltes in het water (Witteveen en Bos, 2012). De kwaliteit van de kwel in het verzorgingsgebied is weergegeven in Tabel 2.4. De metingen zijn uitgevoerd in het voorjaar. In de tabel zijn per meetpunt de gemiddelde waardes van de chloride-, stikstof- en fosforconcentratie van de jaren 2007 tot 2012 weergegeven. Het punt B43A ligt in het midden van Goeree-Overflakkee. De chloride concentratie in het grondwater is op dit punt is veel hoger dan op het punt B43A dicht bij het waterlichaam. 20\46 Watersysteemanalyse WSHD

19 Tabel 2.4 Kwel kwaliteit Afwatering Stellendam gemeten op 2 meetpunten. Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B43A ,5 2,45 Gemiddelde B43A ,1 6, Oevers Het waterlichaam heeft steile oevers die overal voorzien zijn van een houten beschoeiing. In het bebouwd gebied grenst het waterlichaam aan de tuinen bij de huizen. Hier bestaat de beschoeiing plaatselijk uit beton of steen en de begroeiing is divers. In het landelijk gebied staan langs het grootste deel van de oevers rietkragen, langs de andere delen staat gras (WSHD, 2008). De profielen (Bijlage 1) laten zien dat er geen flauwe overgangen van land naar water aanwezig zijn. Achter de beschoeiing wordt een diepte bereikt van cm. Deze diepte houdt (vrijwel) over de hele breedte van het waterlichaam aan. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor natuurvriendelijke oevers langs het waterlichaam (BWZ, 2012). Er zijn 2 locaties geselecteerd: beide aan de Langeweg. Het aanleggen van een natuurvriendelijk oever is voor dit waterlichaam, afgaande op de verschillende KRW maatlatten, als niet effectief beoordeeld; knelpunt in de waterbodemkwaliteit (er is wel een positief effect op macrofyten verwacht (EKR verhoging van 0,10)). De schommelingen in zoutgehalte beperken de effectiviteit. Met de nieuwe maatlatten is er sprake van een deelmaatlat oever en zal het effect van een nvo op de deelmaatscore hoger uitvallen. 2.5 Beheer en onderhoud Baggeren gebeurt regulier. Aan de droge en de natte oevers vindt geen onderhoud plaats. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Zoet-zout studie GO Quick-scan GO KRW onderzoek NVO s Visbemonstering 32 KRW waterlichamen De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. Verder zijn er waterbalansen beschikbaar van Goeree-Overflakkee die in de analyse gebruikt zullen worden, deze zijn in bijlage 3 te vinden. Watersysteemanalyse WSHD 21\46

20 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam Afwatering Stellendam is in het verleden gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is gebaseerd op brak water waarbij het chloridegehalte het KRW type bepaalt, zijn de M30. 22\46 Watersysteemanalyse WSHD

21 3.4 GEP Er is aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). Voor alle M30 waterlichamen wordt gebruik gemaakt van de GEP opgesteld door Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006) Vis Voor vis dienen in een M30 soorten voor te komen als zeeforel, zalm, bot en haring. De meeste van deze soorten zijn niet realistisch te verwachten in Afwatering Stellendam. Waterschap Scheldestromen heeft wateren die in dit opzicht vergelijkbaar zijn en heeft voor M30 zelf het GEP afgeleid. Voorgesteld wordt om dit GEP te volgen voor vis. Volgens dit GEP dient de visstand dan minimaal als volgt te zijn: Zoet-zout migrerende soorten + Brakwatersoorten Minimaal 2 soorten nodig Minimaal 19% vd biomassa Bijvoorbeeld driedoornige stekelbaars, paling Zoetwatersoorten (Z1+Z2) Minimaal 3 soorten nodig Minimaal 30% biomassa, maximaal 55% Bijvoorbeeld baars, snoekbaars, karper, blankvoorn, brasem en vetje Plantminnende soorten (Z3) Minimaal 2 nodig Minimaal 4% biomassa Bijvoorbeeld snoek, winde, zeelt, ruisvoorn Watersysteemanalyse WSHD 23\46

22 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het Figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam worden de resultaten gerapporteerd onder p één meetlocaties (GOP_0302). Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie GOP_0302 Macrofyten GOP_0302 Doorzicht GOP_0302 Macrofauna GOP_0302 Fytoplankton GOP_0302 Extra info (niet naar EU) - 24\46 Watersysteemanalyse WSHD

23 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie 5.12, voor vis is handmatig getoetst conform de methode van Waterschap Scheldestromen. De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4.2. Watersysteemanalyse WSHD 25\46

24 Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,485 0,115 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,056 0,544 Macrofauna EKR 0,6 0,260 0,37 Vis EKR 0,6 0,402 0,198 Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 1, ,9 Totaal fosfior (Ptot) mg P/l 0, ,14 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2 ) % ph - 6,0 9, Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0, ,50 Voor de overige chemische stoffen voldoen vanadium, ammonium en barium niet aan de norm ( Tabel 4.3). Vanadium is een overgangsmetaal die onder andere voorkomt in aardolie. De bron van deze stof ligt in het algemeen bij afvalverwerkingsbedrijven, industrie en/of raffinaderijen (RIVM, 2013). De bron specifiek voor dit waterlichaam is niet bekend. Voor metalen is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen Prioritaire stoffen Geen Overige verontreinigende stoffen vanadium ammonium barium 26\46 Watersysteemanalyse WSHD

25 4.3 Doelgat per deelmaatlat In Tabel 4.4 is het doelgat per maatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Met name de deelmaatlat bloei zorgt ervoor dat het GEP niet wordt gehaald, fytoplankton scoort matig. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M30 type gekeken naar de submerse vegetatie, draadwier/flab, kroos en de oevervegetatie. Het begroeibaar areaal is het gehele waterlichaam (uitzondering delen >3m diep) voor submerse vegetatie. Voor oevervegetatie is dit 1 m breed. De gewenste bedekking om aan het GEP te voldoen is: Submerse vegetatie minimaal 40 % van begroeibaar areaal Oevervegetatie minimaal 60 % van begroeibaar areaal Flab maximaal 5 % van begroeibaar areaal Kroos maximaal 5 % van begroeibaar areaal De deelmaatlatten flab en kroos scoren 1 en tellen daarom verder niet mee in de score. Submerse vegetatie is niet (of nauwelijks) aanwezig. De oevervegetatie scoort beter, maar nog steeds onder het GEP. De soortensamenstelling scoort zeer slecht. Macrofauna Bij macrofauna in M30 typen wordt de EKR bepaald door een complexe formule, waarin het aandeel positieve taxa, het aandeel negatieve taxa, het aandeel kenmerkende soorten, en het aandeel kenmerkende soorten onder referentieomstandigheden wordt meegenomen. Deze laatste waarde is afhankelijk van het waterlichaamtype. Voor M30 hangt deze ook nog af van het chloridegehalte. Het chloridegehalte is conform de norm ( mg/l) en geeft geen correctie op de berekende score. In Afwatering Stellendam is de verhouding tussen positief dominante soorten en negatief dominanten niet goed (er zijn relatief weinig positief dominante soorten en veel negatief dominanten). Ook het percentage kenmerkende taxa is laag. Watersysteemanalyse WSHD 27\46

26 Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,485 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0,4 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,056 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR flab EKR kroos EKR oever EKR 0, macrofyten soorten eqr EKR 0 Macrofauna EKR 0,6 0,260 0, totaal van de abundantie-klassen positief dominanten + kenm. taxa % abund. % 5, negatief dominanten % abund. % 12, kenmerkende taxa % aantal % 2, chloride (mg/l) mg/l 1324 Vis De EKR van vis is het gemiddelde van de deelmaatlatten soortensamenstelling en abundantie. Voor M30 tellen het aantal soorten en biomassa mee van migratie zoet-zout (CA), brakwater (ER), verbinding met zoet (Z1-MBRAK + Z2-LBRAK) en plantenrijkdom (Z3-ZOET). Voor vis is het aangepaste GEP gebruikt, conform de werkwijze van Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006). Hiervoor zijn alle vissoorten waarvan het niet realistisch is dat ze voorkomen in dergelijke brakke wateren geschrapt en diverse deelmaatlatten samengenomen. Tevens is gebruik gemaakt van een negatieve maatlat, indien er meer dan 55% zoetwatervissen (m.n. brasem en karper) in het waterlichaam aanwezig is. De score voor vis is ontoereikend en er is een doelgat aanwezig. Het doelgat wordt veroorzaakt door een lage abundantie van catadrome soorten en estuariene soorten (1,52 %). Minimaal 19% van de biomassa is nodig voor een score van 0,6. Het aantal zoetwater soorten scoort goed, maar het aandeel is te hoog. Meer dan 69 % van de biomassa is van zoetwatersoorten, terwijl een maximum van 55 % gewenst is. 28\46 Watersysteemanalyse WSHD

27 Vanwege de grote biomassa Brasem (>50 kg/ha), wordt een negatieve maatlat gehanteerd door Z1+Z2. Het aandeel plantminnende vissen is ook te laag (0,0 %; norm is >4 %). In het waterlichaam komen met name veel Karper (71,3 kg/ha; 39,8 %) en Graskarper (51,9 kg/ha; 29,0 %) voor. Tabel 4.5 Score vis in Afwatering Stellendam van 2009 volgens GEP Scheldestromen. Maatlat Middelharnis Score Aantal soorten 0,667 CA+ER (catadrome en estuariene) 2 1 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 9 1 Z3 (plantenminnende soorten) 0 0 % biomassa 0,138 CA+ER (catadrome en estuariene) 1,52 0,034 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 69,56 0,38* Z3 (plantenminnende soorten) 0 0 Totaalscore 0,402 *Negatieve maatlat 4.4 Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_53 zijn diverse onderzoeken uitgevoerd. Er is één beheersmaatregel opgenomen. Er is één inrichtingsmaatregel begroot. Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd: Doorspoelen Nog niet uitgevoerd: Aanleggen natuurvriendelijke oevers (na 2015) Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Zoet-zout studie GO KRW onderzoek NVO s Beheersmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Aanpassen maaibeheer Watersysteemanalyse WSHD 29\46

28 Na 2015: Aanleg natuurvriendelijke oevers met plas/dras berm (0,015 km2): samen met verbreden watergangen in stedelijk gebied Stellendam (1,0 km). Aanname: oever is 10 m breed. Deze maatregel zal in eerste instantie geen positief effect hebben op de maatlatten, met uitzondering van macrofyten (EKR +0,10) (BWZ, 2012). Het karakter van het systeem, met wisselende zoutconcentraties, is de oorzaak van de lage effectiviteit. Mogelijk zal de effectiviteit verhoogd kunnen worden wanneer de schommelingen verminderen en/of peilbeheer wordt aangepast. Omdat deze maatregel is begroot voor na 2015, wordt het effect hiervan niet ingeschat. Het introduceren van natuurvriendelijker onderhoud / maaibeheer van de watergang kan in theorie bijdragen aan het halen van het doel voor waterplanten en in mindere mate voor vis en overige fauna. Ook een reductie van nutriënten zou hiermee (beperkt) bewerkstelligd kunnen worden. In Haven van Stellendam is deze maatregel echter niet effectief, vanwege het ontbreken van submerse vegetatie. Wanneer (met andere maatregelen) vegetatie tot ontwikkeling komt, zal de beheermaatregel wel een positieve uitwerking hebben op het behalen van KRW doelstellingen. In Tabel 4.6 zijn de effecten van de maatregelen weergegeven op het doelgat. Deze effecten zijn gebaseerd op waterkwaliteitsrapportages en expert judgement. Tabel 4.6 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging) Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat Introduceren maaibeheer Fytoplankton EKR 0,115 0 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,544 0 Macrofauna EKR 0,370 0 Vis EKR 0,198 0 Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 0,9 0 Totaal fosfor (Ptot) mg P/l 0,14 0 Chloride (Cl) mg/l - 0 Zuurstofverzadiging (O 2 ) % - 0 ph Temperatuur (T) C - 0 Doorzicht (ZICHT) m 0, \46 Watersysteemanalyse WSHD

29 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam Afwatering Stellendam is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofyten Macrofauna Vis Fosfor Stikstof Doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. Watersysteemanalyse WSHD 31\46

30 5.2 Systeem Er zijn twee knelpunten in het systeem aanwezig die bijdragen aan de doelgaten: de inlaat- /kwelsituatie en het peilbeheer. Het waterlichaam is getypeerd als een M30 type. De doelen die daarbij horen, zowel qua soortensamenstelling, als qua abundantie, zijn afgestemd op dit brakke karakter. Voor de juiste soortensamenstelling van alle biologische kwaliteitselementen kan het echter een beperking zijn dat het waterlichaam in de zomer verzoet. Immers, de aanvoer van zoet water vindt in de zomer plaats (Witteveen en Bos (2), 2012). Bovendien is door lage winterpeilen in de winterperiode sprake van meer brakke kwel naar de watergangen. In combinatie met het wegvallen van doorspoelen loopt de chlorideconcentratie in het oppervlaktewater in de winter op. Ook kan het zijn dat een deel van de drains brak kwelwater afvangen en daardoor de chlorideconcentratie in het oppervlaktewater verder oploopt (Witteveen en Bos (2), 2012). In de studie naar Beheersstrategieën zoet en zout Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012) is een aantal varianten voor verandering van het doorspoelregime onderzocht op onder andere de haalbaarheid van KRW-doelen. Hoewel daar uitkomt dat bij sommige varianten het chloridegehalte minder schommelt, verblijftijden verkleinen en nutriëntenconcentraties afnemen in de waterlichamen op Goeree-Overflakkee, wordt tegelijk ook geconcludeerd dat het onduidelijk wat de exacte effecten op de groei van macrofyten zal zijn. Bovendien blijkt dat het niet mogelijk is om chloride pieken te voorkomen, omdat deze bepaald worden door uitspoeling van drainages hetgeen tijdelijk de waterkwaliteit 100% kan bepalen. Het is daarom aan te raden om nader te onderzoeken in hoeverre doelen, gesteld aan een M30 waterlichaam, haalbaar zijn in een waterlichaam waar in de zomer met zoet water doorgespoeld wordt. In Afwatering Stellendam heerst een vast tegennatuurlijk zomerpeil van -0,60 m NAP. Een vast tegennatuurlijk zomerpeil is, zeker in combinatie met de steile overgangen van land naar water, nadelig voor de groei van water- en oeverplanten. Er is nog geen onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om het vast tegennatuurlijk zomer en winter peil te wijzigen in een meer flexibel peil in dit waterlichaam. 5.3 Stroming Afwatering Stellendam heeft een afwateringsfunctie van water uit de polders via Haven van Stellendam naar het Zuiderdiep. Er is een dominante stromingsrichting van zuid naar noord. De verblijftijd in het verzorgingsgebied varieert van 6-18 dagen en is dus op sommige locaties procesgestuurd en op sommige locaties verblijftijdgestuurd. De waterbalans van bemalingsgebied Stellendam (Witteveen en Bos (2), 2012) laat zien dat ongeveer 55% van het water uit drainagewater bestaat en 35 % uit inlaatwater. Overige bronnen (o.a. kwel, neerslag) zijn kleine posten, maar kunnen wel bijdragen aan hoge nutriëntenconcentraties in het drainagewater. Het inlaatwater vanuit het Zuiderdiep is over het algemeen van iets betere kwaliteit dan het drainagewater. 32\46 Watersysteemanalyse WSHD

31 In perioden met neerslag (najaar, winter en vroege voorjaar) zal de kwaliteit van het drainagewater grotendeels de kwaliteit van het oppervlaktewater bepalen. Het terugdringen van meststoffen is dan ook een belangrijke maatregel om de N en P gehalten in Afwatering Stellendam te verlagen (zie ook Stoffen ). In de zomer (peilopzet) wordt de bijdrage van inlaatwater groter en is de waterkwaliteit beter. Door de verschillen tussen de zomer- en wintersituatie treden over het jaar heen fluctuaties op in chloride-gehalte. Dit heeft effect op de biologische kwaliteitselementen (zie ook Soorten ). 5.4 Structuur De structuur van het waterlichaam is niet geschikt voor de groei van oevervegetatie. Er is een steile overgang van land naar water, met beschoeiing. De meeste profielen geven de vorm van een bak aan, waarbij de waterbodem nagenoeg horizontaal loopt over de gehele breedte van het waterlichaam. In M30-typen wordt het gehele waterlichaam als begroeibaar areaal gezien (met uitzondering van delen dieper dan 3 m) (STOWA, 2012). Achter de beschoeiing wordt direct een waterdiepte van ongeveer cm bereikt, maar de gemiddelde diepte van het waterlichaam is relatief klein (tot 1,5 m). In Afwatering Stellendam lijkt er op basis van de diepte voldoende begroeibaar areaal voor 40% bedekking van submerse soorten. Echter, het doorzicht is zeer slecht (40 cm) en bodemzicht is (vrijwel) nergens aanwezig. Het doorzicht zou minimaal 93,8 cm moeten zijn om ontwikkeling van submerse vegetatie op 1,5 m diepte te krijgen (93,8 * 1,6 = 150 cm) en 62,5 cm om submerse vegetatie op een diepte van 1 m te laten ontwikkelen (83 * 1,6 = 100 cm). Er ligt voor submerse vegetatie dus eerder een knelpunt bij het doorzicht dan bij het profiel. Voor oevervegetatie ligt dit anders. Het profiel biedt nauwelijks mogelijkheden voor soorten die rond de waterlijn kiemen/groeien. Een bedekking van 60% over een breedte van 1 m lijkt in dit waterlichaam niet haalbaar. Daarvoor zou het profiel aangepast moeten worden. Een natuurvriendelijke oever is effectief om het gewenste profiel te krijgen. Aandachtspunt hierbij is dat de schommelingen in zoutgehalte vegetatieontwikkeling op de oever kunnen beperken (BWZ, 2012). In combinatie met het aanpakken van de schommelingen in zoutgehalte, zal een natuurvriendelijke oever echter wel degelijk bijdragen aan een verbetering van de biologische kwaliteitselementen. 5.5 Stoffen Nutriëntgehalten zijn te hoog. Grootste bron is uit- en afspoeling van landbouw (via verzorgingsgebieden). Kwel is ook nutriëntenrijk. Dit komt niet direct in het waterlichaam, maar beïnvloedt wel de kwaliteit van het drainagewater. Bij neerslag wordt het systeem voornamelijk gevoed met dit nutriëntrijke water. De N/P ratio in het waterlichaam is 10,8, waarmee het een P- gelimiteerd systeem is. Ook het feit dat de P-belasting hoger is dan de draagkracht voor P (Witteveen en Bos (2), 2012) geeft aan dat sturing op P noodzakelijk is. Watersysteemanalyse WSHD 33\46

32 Het nemen van maatregelen voor Afwatering Stellendam om nutriëntconcentraties te verminderen zal ook effectief zijn voor Haven van Stellendam. Belangrijk bij het nemen van maatregelen is de situatie in het Zuiderdiep. De concentratie van N en P van het Zuiderdiep ligt hoger dan het GEP van Afwatering Stellendam. Zonder het Zuiderdiep aan te pakken is het moeilijk om doelen met betrekking tot nutriënten te halen. De hoge nutriëntenconcentraties zorgen ervoor dat er hoge chlorofyl-a gehalten voorkomen en dat er regelmatig bloei optreedt. De verblijftijd is niet kort genoeg om overmatige algenbloei tegen te gaan. Het hoge chlorofyl gehalte heeft invloed op het doorzicht, maar ook de grote hoeveelheid zwevende stof zorgt ervoor dat het doorzicht gemiddeld 40 cm is. De sliblaag zal regelmatig worden opgewerveld door de overmaat aan bodemwoelende vis als Brasem en Karper (zie paragraaf 5.6) en mogelijk ook door hoge stroomsnelheden. In Afwatering Stellendam is er een overschrijding van vanadium, ammonium en barium. Over de laatste twee lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Voor vanadium zullen maatregelen genomen moeten worden om de huidige overschrijding te verminderen tot onder de gestelde norm, wanneer de bron ervan bekend is. 5.6 Soorten Macrofyten Submerse vegetatie en oevervegetatie komen nauwelijks tot ontwikkeling door een combinatie van factoren: Slecht doorzicht / geen bodemzicht Steile overgang van land naar water Vast tegennatuurlijk zomer en winterpeil Sterke schommelingen in chloridegehalte Aanwezigheid van bodemwoelende vis en Graskarper Er is ook al eerder geconcludeerd (Witteveen en Bos, 2012) dat er nog veel onzekerheden zijn over de reden waarom de toestand van ondergedoken waterplanten op Goeree-Overflakkee zo slecht is. Een groot knelpunt voor de groei van submerse vegetatie ligt in het slechte doorzicht in relatie tot de diepte. Er is vrijwel nergens bodemzicht aanwezig, terwijl in principe de diepte van het waterlichaam optimaal is voor de groei van submerse vegetatie. Ook het feit dat er in het verleden Graskarper is uitgezet als maaibeheermaatregel geeft aan dat er voldoende mogelijkheden zijn voor submerse vegetatie om tot ontwikkeling te komen. Het verbeteren van het doorzicht is dan ook noodzakelijk. In het verbeteren van het doorzicht zijn de sliblaag en de woelende vis de sleutelfactoren. Deze zorgen samen voor blijvende vertroebeling van het water. 34\46 Watersysteemanalyse WSHD

33 In het visstandbeheer zou specifieke aandacht moeten zijn voor het wegvangen van Graskarper. Deze soort is namelijk een grote belemmering voor de groei van submerse vegetatie. Wanneer vegetatie zich gaat ontwikkelen, dan zal met een positief feedback mechanisme het doorzicht ook toenemen. Een knelpunt voor de ontwikkeling van met name oevervegetatie ligt in het vast tegennatuurlijk zomer en winter peil en de steile overgang van land naar water. Zoals bij Structuur vermeld, lijkt het niet haalbaar om een 1 m brede strook met oevervegetatie te ontwikkelen waarin ook nog de gewenste soorten voorkomen. De omstandigheden maken kieming van oevervegetatie moeilijk. Het is momenteel onbekend wat de mogelijkheden zijn voor een meer flexibel peil. Wel is de maatregel om een natuurvriendelijke oever aan te leggen opgenomen voor de periode na Dit heeft in deze planperiode echter geen effect. Naast doorzicht en profiel is het chloridegehalte ook zeer belangrijk voor de gewenste soortensamenstelling. Zoete typen waterplanten kunnen slecht tegen hoge chloridegehalten en brakke typen slecht tegen te lage chloridegehalten. Maatregelen om deze schommelingen te verminderen zullen een positief effect hebben op de macrofyten soortensamenstelling en - abundantie, maar onbekend is hoeveel dat is. De conclusie dat waterplanten afwezig zijn door een combinatie van doorzicht en schommelde chloridegehalten is ook al in een eerdere studie getrokken (Witteveen en Bos (2), 2012). AqMad signaleert knelpunten voor zuurgraad, calcium en bicarbonaat voor oevervegetatie. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de aanwezige kleibodem. Deze knelpunten zijn inherent aan de natuurlijke bodemomstandigheden en kunnen met maatregelen niet (makkelijk) worden opgelost. Voor waterplanten zijn geen berekeningen, omdat er geen waterplanten aanwezig zijn. Watersysteemanalyse WSHD 35\46

34 Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse Afwatering Stellendam (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Stroming -0,26 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Nitriet 1, Overige stoffen Overige stoffen Bicarbonaat 1, Calcium 2, Zuurstof Zuurstof O2 gehalte 0, O2 verzadiging 0, Helderheid CZV -0,06648 Helderheid Doorzicht -0,78839 Overig Overig Zuurgraad 1, Temperatuur 0, Vis Voor vis is ook een doelgat aanwezig. In totaal zijn 13 soorten gevangen, wat veel is voor een waterlichaam met een slibrijke bodem, beschoeiing en weinig vegetatie. Er is relatief veel bodemwoelende vis (Brasem (20 kg/ha) en Karper (71,3 kg/ha)). Er zijn twee migrerende soorten aangetroffen (Aal en Driedoornige stekelbaars). Het is opvallend dat deze soorten wel voorkomen in Afwatering Stellendam en niet in Haven van Stellendam. Er is geen enkele plantenminnende soort, maar dit is logisch gezien het feit dat er geen / nauwelijks water- en oeverplanten zijn. De 9kg/ha Graskarpers die zijn gevangen zijn allen >41 cm. Zij belemmeren de ontwikkeling van submerse vegetatie sterk. Het feit dat de visstand niet erg vergelijkbaar is met Haven van Stellendam, dat benedenstrooms ligt geeft aan dat gemaal Stellendam een barrière is voor diverse vissoorten. 36\46 Watersysteemanalyse WSHD

35 Maatregelen om het doelgat te verkleinen/op te heffen zijn: Ontwikkelen van oevervegetatie en submerse vegetatie (zie Macrofyten ) Het terugdringen van de hoeveelheid bodemwoelende vis (Z1+Z2), zodat de zoetwatersoorten tussen de 40 en 55% van de totale visstand uitmaken. Aandacht hierbij voor Graskarper. Deze maatregel zal pas effectief zijn wanneer TN en TP aan de norm voldoen en submerse vegetatie zich heeft ontwikkeld Het uitzetten van glasaal/ verbeteren migratiemogelijkheden Aal en Driedoornige stekelbaars Volgens het maatlattendocument bestaat de visstand voor het belangrijkste gedeelte uit zoetwatersoorten. Tot een chloridegehalte van ca. 1 a 2 g Cl/l kunnen alle soorten in principe nog voorkomen. Dat zou betekenen dat te lage concentraties chloride geen probleem zijn voor vis (Maandag, 2012). Macrofauna Er is ook een doelgat voor macrofauna aanwezig (EKR=0,340). In Afwatering Stellendam is de verhouding tussen positief dominante soorten en negatief dominanten niet goed (er zijn relatief weinig positief dominante soorten en veel negatief dominanten). Ook het percentage kenmerkende taxa is laag. Het is niet uit te sluiten dat de slechte macrofaunaontwikkeling onder meer veroorzaakt wordt door een overschrijding van vanadium. Daarom is bronnenonderzoek naar deze stof aan te bevelen. Daarnaast spelen de voedselrijkdom, de slibhuishouding en het ontbreken van (vegetatie) structuur een rol. De rijke sliblaag is goed habitat voor negatieve soorten als muggenlarven. Tot slot speelt hoogstwaarschijnlijk ook de schommeling in chloridegehalte een rol bij de slechte score voor macrofauna. Fytoplankton Het doelgat voor fytoplankton wordt veroorzaakt door zowel een te hoog chlorofylgehalte, als het voorkomen van bloeien. Het is aannemelijk dat de maatlat niet aan het GEP voldoet vanwege de hoge nutriëntgehalten in het systeem. De verwachting is dat wanneer het totaal fosfor en totaal stikstof gehalte dalen, het chlorofylgehalte mee zal dalen, bloeien minder voorkomen en het doelgat wordt opgeheven. STOWA-analyse In het waterlichaam Afwatering Stellendam is op locatie locaties GOP 0301, GOP 0302 en GOP 0306 een STOWA-toetsing op type licht brakke wateren uitgevoerd. De eerste twee meetpunten liggen in het waterlichaam. Deze scoren slechter op Troebelheid, Trofie en Zouthuishouding dan het meetpunt in het verzorgingsgebied. Het is duidelijk dat het grootste knelpunt in dit waterlichaam de structuur is (scoort op één meetpunt beneden laagste niveau). Ook de troebelheid en de zouthuishouding scoren het laagste niveau (score 2). Opvallend is wel dat de nutriëntenhuishouding niet als knelpunt wordt beoordeeld, terwijl het waterlichaam zeer eutroof is. Watersysteemanalyse WSHD 37\46

36 Figuur 5.2 Stowa meetpunten in het waterlichaam. 38\46 Watersysteemanalyse WSHD

37 Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse Afwatering Stellendam 2011 GOP 0302 GOP 0301 GOP 0306 type Licht brakke wateren Karakteristiek/ Klasse/ Klasse/ Klasse/ Score Score Score Maatstaaf Niveau Niveau Niveau KENMERKENDHEID Macrofauna Macrofyten Diatomeeen Fytoplankton SAPROBIE Zuurstofhuishouding 4 3 4,2 3 4,2 3 STRUCTUUR Soortenrijkdom helofyten Abundantie helofyten Soortenrijkdom drijfblad pl Abundantie drijfblad pl Soortenrijkdom ondergedoken pl Abundantie ondergedoken pl ,5 1 TROEBELHEID Doorzicht 0,1 1 0,1 1 0,1 1 Gehalte zwevend stof Chlorofylgehalte TROFIE Nutrientenhuishouding 14,5 2 14,2 2 16,5 2 Chlorofylgehalte ZOUTHUISHOUDING Diatomeeen 2,3 2 2,4 2 2,3 2 Fytoplankton 0,3 1 0,3 1 0,2 1 Macrofauna Macrofyten (oever) Verloop zoutgehalte 0,3 1 0,2 1 0,2 1 Watersysteemanalyse WSHD 39\46

38 5.7 Schoning In Afwatering Stellendam wordt laagfrequent gebaggerd. Er is geen maaibeheer omdat er weinig vegetatie groeit. De voorgenomen maatregelen om beheer en onderhoud natuurvriendelijk te introduceren zal pas effectief zijn wanneer macrofyten zich voldoende ontwikkeld hebben. De slibdikte loopt op tot wel 50 cm in het midden van het waterlichaam. De baggercyclus zou zo aangepast moeten worden dat er gebaggerd wordt bij een slibdikte van 25 cm. 40\46 Watersysteemanalyse WSHD

39 6 Conclusie 6.1 Ecologie Op alle biologische kwaliteitselementen scoort dit waterlichaam slecht. Ook totaal P en totaal N overschrijden de norm. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden: Er is veel uit- en afspoeling vanuit de landbouw en er is nutriëntrijke kwel. Het inlaatwater vanuit het Zuiderdiep bevat ook meer nutriënten dan het gestelde GEP voor Afwatering Stellendam. Dit heeft een hoog totaal fosforgehalte en totaal stikstofgehalte tot gevolg. Het systeem is P-gelimiteerd en sturen op fosfor heeft dus prioriteit Het doorzicht is slecht, veroorzaakt door zowel algen(bloei) als onopgeloste zwevende delen (suspended matter) die niet bezinken. Ook de aanwezige Brasem en Karper houdt deze vertroebeling in stand De beschoeiing en het vast tegennatuurlijk zomer en winter peil belemmeren de ontwikkeling van oevervegetatie. Voor submerse vegetatie is (vrijwel) het gehele waterlichaam begroeibaar, maar doorzicht is daarvoor te slecht De visstand is niet zoals gewenst. Er is een overmaat aan bodemwoelende vis (vertroebeling) en Graskarper en er zijn geen plantenminnende vissen aangetroffen. Migrerende soorten komen wel voor, maar zeer beperkt De chloridepieken en schommelingen hebben negatieve invloed op de biologische kwaliteitselementen. Zolang er in de zomer met zoet water wordt doorgespoeld en in de winter het water licht brak en nutriëntenrijk is, zal een significante waterkwaliteitsverbetering zonder ingrijpende maatregelen nooit gehaald worden Op basis van beschikbare gegevens lijkt er primair gestuurd te moeten worden op Terugdringen van de hoeveelheid nutriënten Verbetering van het doorzicht (via slibhuishouding, doorspoelregime en eventueel eenmalig visstandbeheer) Aanpassen profiel (aanleg natuurvriendelijke oever) 6.2 Chemie Voor de overige chemische stoffen voldoen vanadium, ammonium en barium niet aan de norm. De verwachting is dat de ammoniumconcentratie afneemt wanneer macrofyten toenemen. Er hoeven geen aanvullende maatregelen genomen te worden. Indien het verbeten van het toetsen van metalen gereed is, dient opnieuw bepaald te worden of er voor Haven van Stellendam nog een overschrijding voor barium aanwezig is. Voor vanadium zullen maatregelen genomen moeten worden om de huidige overschrijding te verminderen tot onder de gestelde norm, wanneer de bron ervan bekend is. Watersysteemanalyse WSHD 41\46

40 7 Aanbevelingen Er is voor het waterlichaam één inrichtingsmaatregel vastgesteld voor de periode na Met alleen de voorgenomen realisatie van natuurvriendelijke oevers en de beheermaatregel natuurlijk beheer en onderhoud zullen KRW doelen niet gehaald worden. Aanvullende uitvoeringsmaatregelen en/of onderzoeksmaatregelen zijn nodig: Uitvoeringsmaatregelen: Terugdringen van de hoeveelheid nutriënten Landelijke maatregelen (terugdringen mestgift) Verbeteren waterkwaliteit Zuiderdiep Verdiepen van watergangen in het verzorgingsgebied of verhogen peil Vergroten oeverareaal verzorgingsgebied (tbv denitrificatie) Verbetering van het doorzicht /bodemzicht doorspoelregime, zodat het chlorofyl-a gehalte daalt. Hierbij is het van groot belang dat ook de kwaliteit van het doorspoelwater (= Zuiderdiep) verbetert. eventueel visstandbeheer (wegvangen Brasem/Karper/Graskarper) creëren zones met bodemzicht Eventueel kan van het profiel worden aangepast voor oevervegetatie en/of submerse vegetatie Natuurvriendelijke oever (reeds gepland) De verwachting is dat wanneer bovenstaande maatregelen zijn genomen en de omstandigheden (doorzicht, nutriënten, profiel) goed zijn, vegetatie zich zal ontwikkelen en de visstand zal verbeteren. Indien deze ontwikkeling niet (snel) plaatsvindt kan visstandbeheer en/of aanplant van macrofyten uitgevoerd worden. Ten gunste van waterlichaam Haven van Stellendam wordt aangeraden de migratie van vis door gemaal Stellendam te verbeteren. Wel zal daarvoor van te voren onderzocht moeten worden of de visstand in Afwatering Stellendam daardoor niet verslechtert. Onderzoeksmaatregelen: Haalbaarheid doelen, gesteld aan een M30 waterlichaam, in een waterlichaam waar in de zomer met zoet water doorgespoeld wordt. In navolging daarop eventueel GEP van één of meerdere biologische kwaliteitselementen aanpassen Haalbaarheid abundantie macrofyten in relatie tot beschikbaar (hydraulisch) profiel en eventueel nog te creëren ruimte. In navolging daarop eventueel GEP van macrofyten aanpassen Mogelijkheden om een meer flexibel peil in te stellen in dit waterlichaam 42\46 Watersysteemanalyse WSHD

41 Verder wordt aanbevolen om de GEP van Scheldestromen voor vis zodanig aan te passen dat Winde niet als plantenminnende vis wordt meegenomen. Chemie Specifiek voor chemie geldt dat de normoverschrijdingen voor vanadium aangepakt moeten worden. De bron van het aangetroffen vanadium is niet duidelijk. Aanbevolen wordt dit te onderzoeken en vervolgens gerichte maatregelen te treffen in handhaving en/of communicatie/voorlichting. Watersysteemanalyse WSHD 43\46

42 8 Literatuur Boerkamp A. (2010). Monitoring ecologische waterkwaliteit 2010 Goeree-Overflakkee. Rapportnummer: /003 BWZ Ingenieurs (2) (2012). KRW Inrichting natuurvriendelijke oevers. Uitwerking KRW onderzoeken naar nut en noodzaak van aanleg NVO s in 25 KRW waterlichamen. Rapportnr. BWZ Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij (2010) KRW-bemonstering vissen in 32 waterlichamen van WSHD visstandbemonstering Grontmij Aquasense (2006) Aanzet tot MEP-GEP vis voor brakke wateren van waterschap Zeeuwse Eilanden. Maatlatten op maat voor 5 Zeeuwse binnendijkse wateren. Rapportnummer (M30 wateren) Maandag (2012) KRW-onderzoek Nut en noodzaak visstandbeheer Goeree-Overflakkee. Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport RIVM (2013). Factsheets prioritaire stoffen Nederland. RIVM (2013). Factsheets prioritarie stoffen Nederland. Stowa (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer Stowa (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer Witteveen en Bos (2012). Samenvatting rapportage. Beheerstrategieën zoet en zout Goeree- Overflakkee. Project nr. RD45-1/kolm/007 RD \46 Watersysteemanalyse WSHD

43 Witteveen en Bos (2) (2012). Beheerstrategieën zoet en zout Goeree-Overflakkee Project nr. RD45-1/kolm/005. WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster cluster 4: Goedereede-Dirksland. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2013) Factsheet per waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 45\46

44 46\46 Watersysteemanalyse WSHD

45 Bijlage 1 Profielen

46

47 0053 # 0051 # # 0050 NL19_ # NL19_ # # # # # 0144 # 0142 # 0141 # # 0138 NL19_ # 0139 # Profielen KRW-NL19_44 / 53 Haven van Stellendam / Afwatering Stellendam 0137 # Versie : Formaat : A3 Schaal : 1 : Behoort bij : Project : HW-WAB-0039 Referentie : 13062G01 Blad 1 van 1 Auteur : D.Adema Handelsweg 100 Postbus GC RIDDERKERK tel fax info@wshd.nl topografische ondergrond: Copyright Kadaster, Apeldoorn

48

49

50

51 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

52

53 Tabel b.1 Gemeten overige chemische stoffen in het waterlichaam Gemeten prioritaire stoffen 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan 4-nonylfenol 4-tertiair-octylfenol alachloor antraceen atrazine benzeen benzo(a)pyreen bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) cadmium chloorfenvinfos diuron endosulfan (som alfa- en beta-isomeer) ethylchloorpyrifos fluorantheen hexachloorbenzeen hexachloorbutadieen isoproturon kwik lood naftaleen pentachloorbenzeen pentachloorfenol simazine som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE som a-, b-, c- en d-hch som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin som benzo(b)fluorantheen en benzo(k)fluorantheen som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen trifluraline Gemeten overige stoffen chloorprofam chloridazon cis-heptachloorepoxide ethylazinfos fenantreen heptachloor heptenofos metazachloor methylazinfos methylpirimifos mevinfos molybdeen monolinuron pirimicarb propoxur pyridaben seleen tin tolclofos-methyl tolueen triazofos molybdeen pirimicarb 4-chlooraniline carbendazim dimethoaat disulfoton mevinfos fenthion imidacloprid metolachloor trifenyltin (kation) vanadium 1,1,2,2-tetrachloorethaan methylparathion benzo(a)antraceen chloortoluron ammonium

54 chryseen linuron abamectine chlooretheen (vinylchloride) diazinon 1,2-xyleen malathion barium kobalt ethylbenzeen

55 Bijlage 3 Waterbalansen

56

57

58

59

60