Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van. NL 19_48 Groote Kreek

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van NL 19_48 Groote Kreek 23 juli 2013

2

3 Verantwoording Titel Analyse KRW-waterlichamen Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie en MSc. E.C. Visser Projectnummer Aantal pagina's 47 (exclusief bijlagen) Datum 23 juli 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO \47

4

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Vis Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Watersysteemanalyse WSHD 7\47

6 5.7 Schoning Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Waterbalansen Begrippenlijst en afkortingen 8\47 Watersysteemanalyse WSHD

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheersgebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam Groote Kreek liggend in stroomgebied Maas. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheersgebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages is de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen voorgesteld om dichter bij de doelstelling te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/3014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet de status van een waterlichaam als sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer opnieuw worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samen gebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van de watersysteemanalyses is inzicht te krijgen in aard en kwaliteit van de waterlichamen en in de belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW en daarmee inzicht in de meest effectieve oplossingsrichtingen. Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheersplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt ondermeer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. Watersysteemanalyse WSHD 9\47

8 1.3 Afbakening Deze analyse is uitgevoerd met reeds beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, aangevuld met bekende literatuuronderzoeken. Er is geen aanvullend meetwerk uitgevoerd, met uitzondering van onderzoek naar bodemtoxiciteit en nalevering in de grote waterlichamen. In deze rapportage zijn globale oplossingsrichtingen bepaald, geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna in Hoofdstuk 3 de (nieuwe) begrenzing, de status, het KRW-type en eventueel een nieuwe GEP staat beschreven. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 10\47 Watersysteemanalyse WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam Groote Kreek ligt op Goeree-Overflakkee. Het waterlichaam Groote Kreek ligt ten zuidoosten van Oude-Tonge en wordt begrensd door gemaal De Eendracht in het westen en de Kranendijk in het oosten. Het waterlichaam ligt in zijn geheel in het landelijk gebied en wordt omgeven door voornamelijk akkerbouw (WSHD, 2008). De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam Groote Kreek Code NL 19_48 Deelstroomgebied Maas Type M30 Zwak brakke wateren Status Kunstmatig Wateronttrekking Ja, beregening van tulpen, ca. 100mm per jaar Provincie Zuid-Holland Gemeente Goeree-Overflakkee Beschermde gebieden geen Waterbeheergebied Hollandse Delta Gemiddelde diepte Het westen van het waterlichaam heeft in de zomer een waterdiepte tussen 1,5 en 2,0 m en het oosten tussen 1,0 en 1,5 m (WSHD,2008) Breedte 5-20 m (op een enkele locatie een plasberm van 20 m breed) Waterpeilen Zomer: -0,95 NAP, winter: -1,25 NAP (WSHD, 2008) Werkelijk profiel Zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Groot onderhoud Laatst gebaggerd in Baggeren gebeurt regulier. Slibdikte In 2011 heeft het slib in de oever (25 tot 250 cm uit de kant) een dikte van 0cm. In het midden van het waterlichaam loopt de slibdikte op tot 170 cm vlak voor een baggermoment. Opp. waterlichaam 4,6 ha %-openwater bemalingsgebied Opp. afwaterend gebied Inlaat water Met waterlichaam: 1,98%. Zonder waterlichaam: 1,69% De verblijftijd in het verzorgingsgebied is 11 dagen (Figuur 2.5, Witteveen en Bos, 2012). De ecologie is redelijk proces gestuurd. 2772,22 ha Water wordt ingelaten via opvoergemaal t Zand, dit water komt via de inlaat Den Bommel uit het Haringvliet. Watersysteemanalyse WSHD 11\47

10 Kwelsituatie Recreatie functie Kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag, ten noorden van het waterlichaam loopt de kwel op tot meer dan 1,5 mm/dag. Geen Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied van waterlichaam Groote Kreek bestaat uit bemalingsgebied De Eendracht. Het overtollige water uit het bemalingsgebied wordt via het waterlichaam afgevoerd en door het gemaal De Eendracht uitgeslagen op het Havenkanaal Oude-Tonge. Het verzorgingsgebied heeft een oppervlakte van ha en wordt voor het grootste deel gebruikt voor de akkerbouw en tuinbouw. Het verzorgingsgebied bestaat uit negen peilgebieden. De twee grote peilgebieden aan de noordkant hebben een zomerpeil van NAP 0,75 m en 0,95 m. De peilgebieden aan de zuidkant hebben een hoger zomerpeil dat ligt tussen NAP 0,60 m en +0,15 m. In de winter liggen de peilen 0,25 tot 0,30 m lager. Langs de Groote Kreek en de Magdalenakreek liggen twee kleine geïsoleerde peilgebieden. De peilen fluctueren tussen NAP 1,25 m en 0,95 m respectievelijk NAP 1,00 m en 0,70 m. Ten oosten van de Groote Kreek ligt een onderbemaling, hiervan is het waterpeil niet bekend. De 12\47 Watersysteemanalyse WSHD

11 waterdiepte in de hoofdwatergangen ligt in de zomer over het algemeen tussen 0,5 en 1,5 m. Een aantal hoofdwatergangen hebben een waterdiepte tussen 1,5 en 2,0 m. Het zoete water van het Haringvliet is de belangrijkste bron van inlaatwater voor het gebied Goeree-Overflakkee. De kwaliteit van het Haringvlietwater op basis van de parameters chloride en nutriënten is over het algemeen goed. De huidige chloridegehaltes zijn tijdens de zomer 100 mg/l, met uitschieters naar 160 mg/l tijdens een zeer droge periode met een lage rivierafvoer (Witteveen en Bos, 2012). Naast het Haringvliet kan ook vanuit het Krammer-Volkerak zoet water worden ingelaten. De kwaliteit van dit water is echter slechter omdat er in de zomer en het najaar vaak veel giftige blauwalgen groeien. Dit water is dan van onvoldoende kwaliteit om ingelaten te worden (Witteveen en Bos, 2012). Het huidige chloridegehalte van het Krammer-Volkerak is hoger dan in het Haringvliet: ongeveer 200 mg/l. Tijdens droge perioden kan dit gehalte echter oplopen tot 600 mg/l. Als het Volkerak-Zoommeer zou worden verzilt nemen de chloridegehaltes toe tot à mg/l en wordt het water ongeschikt voor inlaat. De N en P concentraties van het Haringvliet water zijn respectievelijk 2,0 mg/l en 0,1 mg/l (Witteveen en Bos, 2012). In de zomer wordt doorgespoeld om het water in de polders zoet te maken. Dit gebeurt als volgt: Aan het einde van de winter/ wordt in de 2 e helft van maart het hoofdwatersysteem doorgespoeld van noord naar zuid. Hierbij wordt ingelaten vanuit het Haringvliet en via gemaal Herkingen uitgeslagen naar de Grevelingen Er wordt doorgespoeld tot het water zoet genoeg is voor agrarisch gebruik, dit kan tot enkele weken duren Afhankelijk van het weer wordt rond begin april het zomerpeil opgezet door de stuwen op te trekken en de gemalen op zomerstand te zetten Daarna wordt er water ingelaten via alle uitwisselpunten om de landbouw van water te voorzien (beregening) Er wordt tot en met september doorgespoeld Afhankelijk van het weer wordt er eind september weer teruggegaan naar de wintersituatie (geen water meer inlaten vanuit de Haringvliet en stuwen en gemalen weer in winterstand) In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water voor het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het zuidelijke gedeelte van het bemalingsgebied kan op peil worden gehouden door een inlaat vanuit de boezem van Oude Tonge. Er vindt doorvoer van water plaats naar bemalingsgebied De Haas van Dorsser aan de westzijde en Galathee aan de oostzijde. Water wordt aangevoerd via opvoergemaal 't Zand. Deze draait de hele zomer minimaal 4uur per dag met 40m3/min om de polder zoet te houden. Indien nodig langer/vaker. Watersysteemanalyse WSHD 13\47

12 Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het verzorgingsgebied van het waterlichaam In de EMR (Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.) wordt gebruik gemaakt van aannames, en zijn bronnen als kwel en waterinlaat niet meegenomen. De EMR geeft daarom een indicatie van de bronnen en de omvang daarvan. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. De grootste bronnen van verontreiniging van het oppervlakte water komen van uit- en afspoeling van landelijk gebied. Voor stikstof speelt ook het meemesten van sloten en atmosferische depositie een rol. De fosfor concentratie in atmosferische depositie is onbekend. Vooral inlaat speelt hier een wezenlijke rol. Ruim 30% van het water bestaat op jaarbasis uit inlaatwater. In het grootste deel van het verzorgingsgebied is geen rioolstelsel aanwezig. Ten oosten van Oude-Tonge ligt een klein gebied met drukriolering en in het bebouwd gebied van Zuidzijde, Langstraat en Achthuizen ligt een gemengd rioolstelsel met enkele riooloverstorten (WSHD, 2008). Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit bemalingsgebied De Eendracht in 2010 Bron N (kg) P (kg) Huishoudelijk afvalwater 29,22 4,95 14\47 Watersysteemanalyse WSHD

13 Glastuinbouw afvalwater 393,46 51, 29 Meemesten sloten 494,19 15,96 Uit- en afspoeling landelijk gebied 57038,3 5331,83 Ongezuiverd rioolwater 1,92 0,13 Atmosferische depositie 941,15 - In Figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam is met een blauw aangegeven. Het gele vlak is geeft de grenzen van het verzorgingsgebied weer. Met gekleurde driehoekjes en vierkantjes zijn de in en uitlaatpunten aangegeven. Het verzorgingsgebied bevat voornamelijk akkerbouw (75,74 %). Daarnaast bevat het grasland (10,75 %), hoogwaardige land- en tuinbouw (4,71 %), natuur (3,96 %), stedelijk gebied (3,53%) en glastuinbouw (0,64%). Figuur 2.3 Verzorgingsgebied waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 15\47

14 In Tabel 2.3 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water onder andere sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). In het verzorgingsgebied van het waterlichaam voldoet 71 % van de watergangen met een streefdiepte van 1m niet aan de streefdiepte. Uit Figuur 2.4 blijkt dat een groot aantal van de watergangen met een streefdiepte van 1m een diepte hebben van minder dan 50cm. Van de overige watergangen is veelal onbekend of deze aan de streefdiepte voldoen. Tabel 2.3 Streefdiepte watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 87% 10% 3% Som van lengte Percentage van de lengte 22% 71% 8% Som van lengte \47 Watersysteemanalyse WSHD

15 Figuur 2.4 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m Watersysteemanalyse WSHD 17\47

16 De verblijftijd van het water op Goeree-Overflakkee is weergegeven in Figuur 2.5. In het gehele verzorgingsgebied van Groote Kreek is de verblijftijd 11 dagen (Witteveen en Bos, 2012). Figuur 2.5 Verblijftijden van de peilgebieden in Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012). 2.3 Kwelsituatie In Figuur 2.6 is de stroming van de kwel voor de polder Goeree-Overflakkee weergegeven. Te zien is dat de verzouting van het grondwater twee oorzaken kent. Het zoute water dat omhoog kwelt vanuit het Grevelingenmeer en het zoete water dat omhoog kwelt uit het Haringvliet en verzout door het oude zoute pakket dat in de grond zit. 18\47 Watersysteemanalyse WSHD

17 Figuur 2.6 Kwelstromen van de polder Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012). In het verzorgingsgebied varieert de gemiddelde kwel van ca. 0,0 tot 1,0 mm/dag. Het grootste gedeelte van het verzorgingsgebied heeft een lichte kwel van 0,0-1 mm/dag. In Figuur 2.7 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. De roze punten zijn de grondwater meetpunten die aanwezig zijn in het gebied. Watersysteemanalyse WSHD 19\47

18 Figuur 2.7 Kwelsituatie waterlichaam. In het gebied van Goeree-Overflakkee is sprake van een brakke kwel. In het middengedeelte van het gebied bevindt zich een oude zoutlaag, waardoor in die gebieden de kwel veel zouter is dan in de overige gebieden op Goeree-Overflakkee. De Groote Kreek ligt in het oosten van Goeree- Overflakkee en heeft minder hoge chloridegehaltes in het water (Witteveen en Bos, 2012). De kwaliteit van de kwel in het verzorgingsgebied is weergegeven in 20\47 Watersysteemanalyse WSHD

19 Tabel 2.4. De kwel nabij het waterlichaam (punt B42D0084-1) is zouter dan de kwel meer noordelijk van het waterlichaam (B43D0087-1). Dit heeft te maken met de ligging van het waterlichaam nabij het zoute Haringvliet. De minimum gemeten waarde op dit punt voor chloride geldt echter wel als zoet. De stikstof concentratie is op het punt B42D ook vrij hoog. Watersysteemanalyse WSHD 21\47

20 Tabel 2.4 Kwel kwaliteit Groote Kreek gemeten op 2 meetpunten Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B43D ,3 0,86 Max B43D ,0 3,20 Min B43D ,1 0,05 Gemiddelde B43D ,4 0,74 Max B43D ,5 0,92 Min B43D ,5 0, Oevers De oevers van het waterlichaam zijn steil en zijn voor het grootste deel voorzien van een rietkraag op de waterlijn. Waar geen rietkraag aanwezig is, bestaat de oever voornamelijk uit gras. In het grootste deel van het waterlichaam is geen beschoeiing aanwezig. Aan de oostkant van het waterlichaam is aan beide zijden wel een beschoeiing aanwezig die bestaat uit hout. Bij het gemaal aan de westkant van het waterlichaam is eveneens een houten beschoeiing aanwezig ter bescherming van de rietkraag. In dit waterlichaam zijn al enkele natuurvriendelijke oevers aangelegd (WSHD, 2008). In het KRW onderzoek NVO s (BWZ, 2012) is op diverse locaties aan de oevers van het waterlichaam de kansen voor het aanleggen van een natuurvriendelijke oever onderzocht. Het aanleggen van een natuurvriendelijk oever is voor dit waterlichaam, afgaande op de verschillende KRW maatlatten, als niet effectief beoordeeld, met uitzondering van een klein positief effect op macrofyten (EKR verhoging van 0,07 en 0,08). De verwachting is echter dat door wisselende zoutgehalten vegetatie zich moeilijk zal ontwikkelen op de oever. De aanleg van beide natuurvriendelijke oevers is technische wel redelijk haalbaar. 2.5 Beheer en onderhoud Baggeren gebeurt regulier. Aan de droge en de natte oevers vindt geen onderhoud plaats. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Zoet-zout studie GO Nut en noodzaak visstandbeheer Quickscan GO KRW onderzoek NVO s KRW onderzoek peilbeheer Visbemonstering 32 KRW waterlichamen \47 Watersysteemanalyse WSHD

21 De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. Verder zijn er een waterbalansen van Goeree-Overflakkee beschikbaar die gebruikt zullen worden in de analyse deze zijn te vinden in bijlage 3. Watersysteemanalyse WSHD 23\47

22 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam. 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam Groote Kreek is oorspronkelijk een oude kreek geweest. In de tegenwoordige situatie is er geen open verbinding meer met het buitenwater (dijken) en wordt het peil bepaald door inlaat en bemaling van gemaal De Eendracht. Het water is ook verdiept ten behoeve van de af- en aanvoer van water. Vanwege deze verandering krijgt dit waterlichaam de status kunstmatig. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is gebaseerd op brak water waarbij het chloride gehalte het KRW type bepaalt, zijnde M30. 24\47 Watersysteemanalyse WSHD

23 3.4 GEP Er is aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). Voor alle M30 waterlichamen wordt gebruik gemaakt van de GEP opgesteld door Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006) Vis Voor vis dienen in een M30 soorten voor te komen als zeeforel, zalm, bot en haring. De meeste van deze soorten zijn niet realistisch te verwachten in de Groote Kreek. Waterschap Scheldestromen heeft wateren die in dit opzicht vergelijkbaar zijn en heeft voor M30 zelf het GEP afgeleid (zie bijlage). Voorgesteld wordt om dit GEP te volgen voor vis. Volgens dit GEP dient de visstand dan minimaal als volgt te zijn: Zoet-zout migrerende soorten + Brakwatersoorten Minimaal 2 soorten nodig Minimaal 19% vd biomassa Bijvoorbeeld driedoornige stekelbaars, paling Zoetwatersoorten (Z1+Z2) Minimaal 3 soorten nodig Minimaal 30% biomassa, maximaal 55% Bijvoorbeeld baars, snoekbaars, karper, blankvoorn, brasem en vetje Plantminnende soorten (Z3) Minimaal 2 nodig Minimaal 4% biomassa Bijvoorbeeld snoek, winde, zeelt, ruisvoorn Watersysteemanalyse WSHD 25\47

24 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het Tabel 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op twee meetlocaties (FOP 1101 en FOP 1112) gemeten. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie FOP 1101 Macrofyten FOP 1112 Doorzicht FOP 1101 Macrofauna FOP 1112 Fytoplankton FOP 1101 Extra info (niet naar EU) - 26\47 Watersysteemanalyse WSHD

25 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie Voor vis is handmatig getoetst conform de methode van Waterschap Scheldestromen. De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4.2. Watersysteemanalyse WSHD 27\47

26 Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,434 0,166 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,085 0,515 Macrofauna EKR 0,6 0,410 0,190 Vis* EKR 0,6 0,337 0,263 Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 1,8 2,0 0,2 Totaal fosfor (Ptot) mg P/l 0,11 0,17 0,06 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ph - 6,0 9,0 8,2 - Temperatuur (T) C 25 19,8 - Doorzicht (ZICHT) m 0,90 0,37 0,53 * Berekening conform Scheldestromen Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, trifenyltin en barium niet aan de norm (Tabel 4.3). Voor metalen is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. Trifenyltin komt voor in coatings van schepen en is tevens een pesticide. Tegenwoordig zijn beide toepassingen verboden (RIVM, 2013). Trifenyltin verbindingen zijn zeer persistent en brioaccumulerend. Vooral weekdieren zijn zeer gevoelig voor trifenyltin, met als meest opvallende effect een verstoring van de hormoonhuishouding waardoor vrouwelijke dieren mannelijke eigenschappen krijgen (imposex), met onvruchtbaarheid als uiteindelijk gevolg. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen Prioritaire stoffen Overige verontreinigende stoffen ammonium trifenyltin (kation) barium 28\47 Watersysteemanalyse WSHD

27 4.3 Doelgat per deelmaatlat In Tabel 4.4 is per parameter het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Fytoplankton scoort matig. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M30 type gekeken naar de submerse vegetatie, draadwier/flab, kroos en de oevervegetatie. Het begroeibaar areaal is het gehele waterlichaam (uitzondering delen >3m diep) voor submerse vegetatie. Voor oevervegetatie is dit 1 m breed. De gewenste bedekking om aan het GEP te voldoen is: Submerse vegetatie minimaal 40 % van begroeibaar areaal Oevervegetatie minimaal 60 % van begroeibaar areaal Flab maximaal 5 % van begroeibaar areaal Kroos maximaal 5 % van begroeibaar areaal De deelmaatlatten flab en kroos scoren 1 en tellen daarom verder niet mee in de score. Submerse vegetatie is niet/nauwelijks aanwezig, de oevervegetatie is in te lage abundantie aanwezig en de gewenste soorten ontbreken. Macrofauna Bij macrofauna in M30 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule, waarin het aandeel positieve taxa, het aandeel negatieve taxa, het aandeel kenmerkende soorten, en het aandeel kenmerkende soorten onder referentieomstandigheden wordt meegenomen. Deze laatste waarde is afhankelijk van het waterlichaamtype. Voor M30 hangt deze ook nog af van het chloridegehalte. Dit is bij dit waterlichaam 393 mg/l, waarmee geen correctie wordt toegepast. Het aantal kenmerkende taxa is laag. Ook komen positief dominante soorten weinig voor en hebben de negatief dominante soorten een relatief hoog aandeel. In een gunstige situatie komen meer positief dan negatief dominante soorten voor. Watersysteemanalyse WSHD 29\47

28 Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,434 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0, bepalend bloei nummer Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,085 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR flab EKR kroos EKR oever EKR 0, macrofyten soorten eqr EKR 0 Macrofauna EKR 0,6 0,410 0, totaal van de abundantie-klassen EKR positief dominanten + kenm. taxa % abund. % 8,4 3.2 negatief dominanten % abund. % 10, kenmerkende taxa % aantal % chloride (mg/l) mg/l 393 Vis Voor vis is het aangepaste GEP gebruikt, conform de werkwijze van Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006). Hiervoor zijn alle vissoorten waarvan het niet realistisch is dat ze voorkomen in dergelijke brakke wateren geschrapt en diverse deelmaatlatten samengenomen. Tevens is gebruik gemaakt van een negatieve maatlat, omdat er meer dan 55 % zoetwatervissen (m.n. brasem en karper) in het waterlichaam aanwezig is én de biomassa Brasem/Karper groter is dan 50 kg/ha (in dit waterlichaam is er 514,8 kg/ha Brasem+Karper aanwezig). De score voor vis is ontoereikend en er is een doelgat aanwezig. Het doelgat wordt veroorzaakt door een lage abundantie van catadrome soorten en estuariene soorten (0,01 %). Minimaal 19 % van de biomassa is nodig voor een score van 0,6. Het aantal zoetwater soorten scoort goed, maar het aandeel is te hoog. Meer dan 78 % van de biomassa is van zoetwatersoorten, terwijl een maximum van 55 % gewenst is. 30\47 Watersysteemanalyse WSHD

29 Bovendien is de biomassa van Karper en Brasem zeer hoog. Het aandeel plantminnende vissen is ook te laag (0,28%; norm is 4%) en er komt slechts één soort voor (Tiendoornige stekelbaars). In het waterlichaam komen met name Brasem (42,3 %) veel Roofblei (21,4 %) en Karper (18,4 %) voor. Tabel 4.5 Score vis in 2008 van Groote Kreek volgens GEP Scheldestromen Maatlat Groote Kreek Score Aantal soorten 0,567 CA+ER (catadrome en estuarien) 1 0,3 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 10 1 Z3 (plantenminnende soorten) 1 0,4 % biomassa 0,107 CA+ER (catadrome en estuarien) 0,01 0,003 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 78,33 0,29 Z3 (plantenminnende soorten) 0,28 0,028 Totaalscore 0, Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_48 zijn er diverse inrichtings-, onderzoeks-, en beheersmaatregelen genomen of voorgenomen. Inrichtingsmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Aanleg NVO met plas dras berm (0.03 km2) Na 2015: aanleg NVO met plas/dras berm (0,064km2): traject Bierkreek -Deur ten Tille. Aanname oever is 10 m breed. Uitvoering 2,6 km Onderzoeksmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Onderzoek mogelijkheden actief vegetatiebeheer Onderzoek mogelijkheden visbeheer Uitgevoerd: Onderzoek mogelijkheden aanleg NVO met plas dras berm Onderzoek mogelijkheden aanpassen peilbeheer Beheersmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Aanpassen maaibeheer Watersysteemanalyse WSHD 31\47

30 In Tabel 4.6 zijn de effecten van de maatregelen weergegeven op het doelgat. Deze effecten zijn gebaseerd op de waterkwaliteitsrapportages en expert judgement. Het introduceren van natuurvriendelijk onderhoud / maaibeheer van de watergang kan in theorie bijdragen aan het halen van het doel voor waterplanten en in mindere mate voor vis en overige fauna. In de Groote Kreek is deze maatregel momenteel niet effectief zijn, omdat er niet/nauwelijks nauwelijks submerse vegetatie is. Het aanleggen van natuurvriendelijke oevers kan de huidige situatie verbeteren aangezien de submerse vegetatie nog te weinig bedekking kent. Ook de oevervegetatie is nog niet goed ontwikkeld. De natuurvriendelijke oever zal dus op beide typen gericht moeten zijn. Wanneer de macrofyten bedekking toeneemt, zal ook macrofauna en vis daarvan profiteren op langere termijn. Het doorzicht zal verbeteren en door concurrentie om nutriënten zal de fytoplanktonmaatlat ook verbeteren. Tabel 4.6 Effect maatregelen op doelgat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat Aanpassen maaibeheer Aanleg nvo s met plas/dras berm Fytoplankton EKR 0, /+ Overige waterflora (macrofyten) EKR 0, Macrofauna EKR 0, /+ Vis EKR 0, /+ Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 0,2 0 0 Totaal fosfor (Ptot) mg P/l 0, Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ph Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0,53 0 0/+ 32\47 Watersysteemanalyse WSHD

31 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam Grote Kreek is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofyten Macrofauna Vis Stikstof Fosfor Doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Watersysteemanalyse WSHD 33\47

32 Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. 5.2 Systeem Er zijn twee knelpunten in het systeem aanwezig die bijdragen aan de doelgaten: de inlaat- /kwelsituatie en het peilbeheer. Het waterlichaam is getypeerd als een M30 type. De doelen die daarbij horen, zowel qua soortensamenstelling, als qua abundantie, zijn afgestemd op dit brakke karakter. Voor de juiste soortensamenstelling van alle biologische kwaliteitselementen kan het echter een beperking zijn dat het waterlichaam in de zomer verzoet. Immers, de aanvoer van zoet water vindt in de zomer plaats (Witteveen en Bos (2), 2012). Bovendien is door lage winterpeilen sprake van meer brakke kwel naar de watergangen. In combinatie met het wegvallen van doorspoelen loopt de chlorideconcentratie in het oppervlaktewater in de winter op. Ook kan het zijn dat een deel van de drains brak kwelwater afvangen en daardoor de chlorideconcentratie in het oppervlaktewater verder oploopt (Witteveen en Bos (2), 2012). In de studie naar Beheersstrategieën zoet en zout Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012) is een aantal varianten voor verandering van het doorspoelregime onderzocht op onder andere de haalbaarheid van KRW-doelen. Hoewel daar uitkomt dat bij sommige varianten het chloridegehalte minder schommelt, verblijftijden verkleinen en nutriëntenconcentraties afnemen in de waterlichamen op Goeree-Overflakkee, 34\47 Watersysteemanalyse WSHD

33 wordt tegelijk ook geconcludeerd dat het onduidelijk wat de exacte effecten op de groei van macrofyten zal zijn. Het is daarom aan te raden om nader te onderzoeken in hoeverre doelen, gesteld aan een M30 waterlichaam, haalbaar zijn in een waterlichaam waar in de zomer met zoet water doorgespoeld wordt. In de Groote Kreek heerst een tegennatuurlijk peil. Het zomerpeil is -0,95 m NAP. Een vast zomerpeil is, zeker in combinatie met de steile overgangen van land naar water, nadelig voor de groei van water- en oeverplanten. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor flexibel peilbeheer (BWZ, 2012). Daaruit blijkt dat het instellen van een meer flexibel peil in de Groote Kreek een beperkt positief effect heeft op de biologische kwaliteitselementen macrofyten (0,15), fytoplankton (0,10) en vis (<0,05). Voor macrofauna is het effect nul. Het instellen van en dergelijk peil is matig haalbaar, vanwege kosten en waterdiepte. 5.3 Stroming Groote Kreek heeft een afwateringsfunctie van water uit de polders, via gemaal Eendracht naar het Krammer-Volkerak. Er is een dominante stromingsrichting van oost naar west. De verblijftijd in het waterlichaam is vrij groot (11 dagen). Deze relatief lange verblijftijd is ook terug te zien in relatief slechte score voor fytoplankton. De hypothese in het onderzoek naar Beheersstrategieen zoet en zout (Witteveen en Bos (2), 2012) is dat bij het verkorten van de verblijftijd in een waterlichaam de hoeveelheid algen zal verminderen en het doorzicht beter wordt. De waterbalansen in Bijlage 3 geven geen duidelijke informatie over de verhouding van de rol van kwel en inlaatwater ten opzichte van landbouwafspoeling. De gemodelleerde waterbalans van bemalingsgebied De Eendracht (Witteveen en Bos (2), 2012) laat zien dat ongeveer 40% van het water uit drainagewater bestaat en 35% uit inlaatwater. Overige bronnen (o.a. kwel, neerslag) zijn kleine posten, maar kunnen wel bijdragen aan hoge nutriëntenconcentraties in het drainagewater. Het inlaatwater is over het algemeen van betere kwaliteit dan het drainagewater. In perioden met neerslag (najaar, winter en vroege voorjaar) zal de kwaliteit van het drainagewater grotendeels de kwaliteit van het oppervlaktewater bepalen. Het terugdringen van meststoffen is dan ook een belangrijke maatregel om de N en P gehalten in De Groote Kreek te verlagen (zie ook Stoffen ). In de zomer (peilopzet) wordt de bijdrage van inlaatwater groter en is de waterkwaliteit beter. Door de verschillen tussen de zomer- en wintersituatie treden over het jaar heen fluctuaties op in chloridegehalte. Dit heeft effect op de biologische kwaliteitselementen (zie ook Soorten ). 5.4 Structuur In M30-typen wordt het gehele waterlichaam als begroeibaar areaal gezien voor submerse vegetatie (met uitzondering van delen dieper dan 3 m) (STOWA, 2012). Oevervegetatie moet in een 1 m brede zone voorkomen. De meeste oevers zijn beschoeid, maar ter hoogte van de natuurvriendelijke oevers is achter deze beschoeiing een brede plasoever (tot 20 m breed) aanwezig. In de overige delen van het waterlichaam zijn veelal smalle plasbermen aanwezig. Watersysteemanalyse WSHD 35\47

34 De waterdiepte in deze plasoevers is 0 tot 40 cm, ideaal voor de groei van oevervegetatie. Ontkiemen is echter een probleem omdat de overgang van land naar de bodem van plasberm wel steil is en er geen droogval is t.b.v. ontkieming. Achter de beschoeiing wordt direct een waterdiepte van ongeveer 90 cm bereikt. Het doorzicht is zeer slecht (37 cm) en bodemzicht is (vrijwel) nergens aanwezig. Het doorzicht zou minimaal 93,8 cm moeten zijn om ontwikkeling van submerse vegetatie op 1,5 m diepte te krijgen (93,8 * 1,6 = 150 cm) en 62,5 cm om submerse vegetatie op een diepte van 1 m te laten ontwikkelen (62,5 * 1,6 = 100 cm). Zelfs al wordt voor doorzicht aan het GEP voldaan (90 cm) is er op grote delen in het waterlichaam geen bodemzicht. Er ligt voor submerse vegetatie dus zowel een knelpunt bij het doorzicht als bij het diepteprofiel. De aanleg van meer natuurvriendelijke oevers is een voorgenomen maatregel. Dit is eerder echter als niet effectief beoordeeld (BWZ, 2012), met uitzondering van een klein positief effect op macrofyten (EKR verhoging van 0,07 en 0,08). De verwachting is dat door wisselende zoutgehalten vegetatie zich moeilijk zal ontwikkelen op de oever. Bij het uitvoeren van deze maatregel dient dit aandachtspunt meegenomen te worden. In combinatie met aanplant kan waarschijnlijk wel de nieuwe deelmaatlat oever verbeterd worden. 5.5 Stoffen Het totaal fosforgehalte en stikstofgehalte is te hoog. Volgens de EMR is de grootste bron uit- en afspoeling van landbouw, maar ook in kwel zitten veel nutriënten. De N/P ratio in Groote Kreek is 5,9, waarmee het een N-gelimiteerd systeem is. Sturen op N is daarmee het meest efficiënt al dient ook P aangepakt te worden, omdat deze ook normoverschrijdend is. Bij N-limitatie en het verder terugdringen van stikstof ligt een aandachtspunt bij risico op blauwalgvorming. De hoge nutriëntenconcentraties zorgen onder andere voor de hoge chlorofyl-a gehalten en het voorkomen van bloei. De redelijk lange verblijftijd in Groote Kreek maakt het voor algen mogelijk om tot ontwikkeling te komen. Het slechte doorzicht wordt dus mede veroorzaakt door algen, ook zwevende stof speelt een rol. In Groote Kreek komt zeer veel bodemwoelende vis voor waardoor de sliblaag regelmatig wordt opgewerveld. In Groote Kreek is er een overschrijding van trifenyltin, ammonium en barium. Over de laatste twee lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Voor trifenyltin zullen maatregelen genomen moeten worden om de huidige overschrijding te verminderen tot onder de gestelde norm, wanneer de bron ervan bekend is. 5.6 Soorten Macrofyten Submerse vegetatie en oevervegetatie komen niet/nauwelijks tot ontwikkeling. In de zuidelijkste polder van het verzorgingsgebied zit wel veel ondergedoken vegetatie. Ontwikkeling is dus wel 36\47 Watersysteemanalyse WSHD

35 mogelijk, omdat bronmateriaal aanwezig is. In de Groote Kreek is ondergedoken vegetatie echter afwezig door een combinatie van factoren: Slecht doorzicht / geen bodemzicht Sterke schommelingen in chloridegehalte Aanwezigheid van bodemwoelende vis Vast tegennatuurlijk zomer en winter peil Steile overgang van land naar water Er is ook al eerder geconcludeerd (Witteveen en Bos, 2012) dat er nog veel onzekerheden zijn over de reden waarom de toestand van ondergedoken waterplanten op Goeree-Overflakkee zo slecht is. In vergelijking met andere waterlichamen zijn in Groote Kreek wel veel plasbermen aanwezig, waar oevervegetatie goed tot ontwikkeling zou moeten kunnen komen. Evenals emerse, maar dat type telt niet mee in de beoordeling. Bij een juiste aanleg kunnen plasbermen ook de groei van submerse vegetatie bevorderen. Een groot knelpunt bij de ontwikkeling van submerse vegetatie buiten de plasbermen is het doorzicht. In het verbeteren van het doorzicht zijn de sliblaag en de woelende vis de sleutelfactoren, maar ook het verlagen van nutriëntgehalten zal het chlorofylgehalte laten dalen en het doorzicht verbeteren. In Groote Kreek is, in vergelijking met andere waterlichamen, zeer veel bodemwoelende vis aanwezig. Visstandbeheer gericht op het verlagen van de biomassa van deze soorten is aan te raden. Wanneer vegetatie zich gaat ontwikkelen, dan zal met een positief feedback mechanisme het doorzicht ook toenemen. Naast doorzicht is het chloridegehalte ook zeer belangrijk voor de gewenste soortensamenstelling. Zoete typen waterplanten kunnen slecht tegen hoge chloridegehalten en brakke typen slecht tegen te lage chloridegehalten. Maatregelen om deze schommelingen te verminderen zullen een positief effect hebben op de macrofyten soortensamenstelling, maar onbekend is hoeveel dat is. Bovendien zijn chloridepieken niet te voorkomen. De conclusie dat waterplanten afwezig zijn door een combinatie van doorzicht en schommelde chloridegehalten is ook al in een eerdere studie getrokken (Witteveen en Bos (2), 2012). Een laatste knelpunt voor de ontwikkeling van met name oevervegetatie is het vast tegennatuurlijk zomer en winter peil, in combinatie met de steile overgang van land naar water. Zoals bij Structuur vermeld, is de overgang van land naar water te steil. Het instellen van een meer flexibel peil is ingeschat op een verhoging van de EKR score voor macrofyten met 0,15. Dit is vrij fors, maar deze maatregel alleen zal het doelgat voor macrofyten niet opheffen. AqMad signaleert knelpunten voor nitriet, calcium en bicarbonaat voor oevervegetatie. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de aanwezige kleibodem. Deze knelpunten zijn inherent aan de natuurlijke bodemomstandigheden en kunnen met maatregelen niet (makkelijk) worden opgelost. Watersysteemanalyse WSHD 37\47

36 Voor waterplanten worden geen knelpunten gesignaleerd. Een kanttekening hierbij is dat veel parameters niet kunnen worden berekend, vanwege de lage abundantie waterplanten. Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse Groote Kreek (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Stroming -0,26 Diepte -0,93 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Nitriet 1,04 Overige stoffen Bicarbonaat 0,38 Overige stoffen Bicarbonaat 1,57 Calcium 1,67 Zuurstof O2 verzadiging -0,27 BZV 0,30 Zuurstof CZV 0,64 O2 gehalte 0,08 O2 verzadiging 0,46 Helderheid CZV -0,42 Doorzicht -0,56 Chlorofyl 0,05 Helderheid Doorzicht -0,15 Overig Zuurgraad 0,59 Overig Temperatuur -0,73 Zuurgraad 0,88 Temperatuur -0,11 Vis Voor vis is ook een doelgat aanwezig, waarbij met name de abundantie maatlat slecht scoort. Er is zeer veel bodemwoelende vis (Brasem+Karper; 514,8 kg/ha) en het aandeel plantenminnende soorten is gering (alleen Winde komt voor (2,4 kg/ha)). Daarbij wordt de kanttekening geplaatst dat Winde geen plantenminnende vis is en er wordt aanbevolen om het GEP Scheldestromen hierop te corrigeren (zie Aanbevelingen). Er is één catadrome soort (Driedoornige stekelbaars (0 38\47 Watersysteemanalyse WSHD

37 kg/ha) en geen estuariene soort. De visstand is vergelijkbaar met de visstand in waterlichaam Boezem van Oude-Tonge, waarop het waterlichaam aansluit (bij gemaal Eendracht). In Boezem van Oude-Tonge komt echter wel Snoek voor. Deze kan waarschijnlijk niet door gemaal Eendracht naar Groote Kreek vanwege het krooshek. Maatregelen om het doelgat te verkleinen/op te heffen zijn: Het verbeteren van migratievoorziening door gemaal Eendracht (voor Snoek en migrerende vis) Ontwikkelen van oevervegetatie en submerse vegetatie (zie Macrofyten ) om schuil- en paaiplaatsen te creëren. Een natuurvriendelijke oever is een mogelijkheid hiervoor i.c.m. aanplant i.v.m. de ongunstige omstandigheden t.a.v. peilbeheer, vis en doorzicht. Het terugdringen van de hoeveelheid bodemwoelende vis (Z1+Z2), zodat de zoetwatersoorten tussen de 40 en 55 % van de totale visstand uitmaken en aanvullen met glasaal Volgens het maatlattendocument bestaat de visstand voor het belangrijkste gedeelte uit zoetwatersoorten. Tot een chloridegehalte van ca. 1 a 2 g Cl/l kunnen alle soorten in principe nog voorkomen. Dat zou betekenen dat te lage concentraties chloride geen probleem zijn voor vis (Maandag, 2012). Macrofauna Er is een doelgat voor macrofauna. Er zijn relatief veel negatief dominante soorten (zoals muggelarven) aangetroffen, wat duidt op een rijke sliblaag. Positieve soorten worden belemmerd door de slibhuishouding (zuurstofgebrek), gebrek aan vegetatie en schommelingen in chloridegehalten. Daarnaast is het aannemelijk dat trifenyltin de soortensamenstelling negatief beïnvloedt. Voor het verkleinen/opheffen van het doelgat zijn maatregelen nodig omtrent trifenyltin. Fytoplankton Het doelgat voor fytoplankton wordt veroorzaakt door zowel een te hoog chlorofylgehalte, als het voorkomen van bloeien. Het doelgat is niet erg groot, maar omdat het GEP niet wordt gehaald zullen er wel maatregelen genomen moeten worden. De verwachting is dat wanneer de nutriëntgehalten dalen, het chlorofylgehalte mee zal dalen en het doelgat wordt opgeheven. STOWA-analyse In het waterlichaam Grote Kreek is op locaties FOP 1101 en FOP 1107 een STOWA-toetsing uitgevoerd (type zeer licht brakke tot zoete wateren ). Deze meetpunten liggen in het waterlichaam. Over het algemeen scoort het oostelijk (smalle) deel van het waterlichaam beter dan het westelijk (brede) deel. Troebelheid wordt als grootste knelpunt gezien, en structuur ook in het westelijk deel. Voor kenmerkendheid scoort het waterlichaam minimaal op basisniveau. Trofie Watersysteemanalyse WSHD 39\47

38 en zouthuishouding scoren wel de basiskwaliteit (score 3), maar volgens bovenstaande analyse zijn dit wel mogelijke knelpunten. Figuur 5.2 Stowa meetpunten in het waterlichaam Tabel 5.2 Stowa analyse voor de Groote Kreek in FOP 1101 FOP 1107 type Karakteristiek/ Klasse/ Klasse/ Score Score Maatstaaf Niveau Niveau KENMERKENDHEID 3 4 Zeer licht brakke tot zoete wateren Macrofauna Macrofyten Diatomeeen Fytoplankton SAPROBIE 3 5 Zuurstofhuishouding 4, STRUCTUUR 2 3 Soortenrijkdom helofyten \47 Watersysteemanalyse WSHD

39 Abundantie helofyten 0,5 1 1,5 2 Soortenrijkdom drijfblad pl Abundantie drijfblad pl 0 1 0,5 1 Soortenrijkdom ondergedoken pl Abundantie ondergedoken pl 0,5 1 0,5 1 TROEBELHEID 2 2 Doorzicht 0,1 1 0,1 1 Gehalte zwevend stof Chlorofylgehalte TROFIE 3 3 Nutrientenhuishouding ,8 2 Chlorofylgehalte ZOUTHUISHOUDING 3 3 Diatomeeen 2 3 2,1 3 Fytoplankton 0,7 1 0,5 1 Macrofauna Macrofyten (oever) Verloop zoutgehalte 0,5 1 0, Schoning Groote Kreek wordt laagfrequent gebaggerd. Er is geen maaibeheer omdat er weinig vegetatie groeit. De voorgenomen maatregel om beheer en onderhoud natuurvriendelijk te introduceren zal pas effectief zijn wanneer macrofyten zich voldoende ontwikkeld hebben. Mogelijk kan de oevervegetatie zich nu al beter ontwikkelen als het juiste beheer wordt toegepast. De slibdikte loopt op tot wel 170 cm in het midden van het waterlichaam. De baggercyclus zou zo aangepast moeten worden dat er gebaggerd wordt bij een slibdikte van 25 cm. Watersysteemanalyse WSHD 41\47

40 6 Conclusie 6.1 Ecologie Op alle biologische kwaliteitselementen voldoet dit waterlichaam niet aan het GEP. Ook totaal P en totaal N overschrijden. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden: Het doorzicht is slecht, voornamelijk veroorzaakt door onopgeloste zwevende delen (suspended matter) die niet bezinken. Het grote aandeel Brasem en Karper houdt deze vertroebeling in stand De sliblaag kan (plaatselijk) zeer dik worden Er is veel uit- en afspoeling vanuit de landbouw en er is nutriëntrijke kwel, met een hoog totaal fosfor- en stikstofgehalte tot gevolg. Het systeem is N-gelimiteerd, maar omdat fosfor ook niet aan de norm voldoet, dient op beide stoffen gestuurd te worden De visstand is niet zoals gewenst. Er is een overmaat aan bodemwoelende vis (vertroebeling). Plantenminnende vissen komen niet voor vanwege de lage abundantie waterplanten De steile overgangen van land naar water belemmeren de ontwikkeling van oevervegetatie. Voor submerse vegetatie ligt er zowel een knelpunt in doorzicht, als in diepteprofiel. Bronmateriaal is wel voldoende aanwezig in het gebied De schommelingen in chloridegehalte belemmeren de ontwikkeling van de gewenste soorten (macrofauna, vis en macrofyten). Zolang er in de zomer met zoet water wordt doorgespoeld en in de winter het water licht brak en nutriëntenrijk is, zal een significante waterkwaliteitsverbetering zonder ingrijpende maatregelen nooit gehaald worden Op basis van beschikbare gegevens lijkt er primair gestuurd te moeten worden op Nutriëntenbelasting Verbetering van het doorzicht Visstandbeheer (wegvangen Brasem/uitzet glasaal) en verbeteren van vismigratiemogelijkheden vanuit Boezem van Oude-Tonge Verbetering van ontwikkelmogelijkheden van oevervegetatie, door aanpassingen in het profiel. Eventueel het aanplanten van submerse vegetatie + oevervegetatie. 6.2 Chemie Voor de overige chemische stoffen voldoen trifenyltin, ammonium en barium niet aan de norm. De verwachting is dat de ammoniumconcentratie afneemt wanneer macrofyten toenemen. Er hoeven geen aanvullende maatregelen genomen te worden. Indien het verbeten van het toetsen van metalen gereed is, dient opnieuw bepaald te worden of er voor Groote Kreek nog een overschrijding voor barium aanwezig is. Voor trifenyltin zullen maatregelen genomen moeten 42\47 Watersysteemanalyse WSHD

41 worden om de huidige overschrijding te verminderen tot onder de gestelde norm, wanneer de bron ervan bekend is. Watersysteemanalyse WSHD 43\47

42 7 Aanbevelingen Ecologie In Groote Kreek is de aanleg van natuurvriendelijke oevers begroot. Samen met de voorgenomen beheermaatregel natuurlijk beheer en onderhoud zullen alleen hiermee de KRW doelen niet gehaald worden. Aanvullende uitvoeringsmaatregelen en/of onderzoeksmaatregelen zijn nodig: Uitvoeringsmaatregelen: Terugdringen van de hoeveelheid nutriënten Landelijke maatregelen (terugdringen mestgift Verdiepen van watergangen in het verzorgingsgebied Vergroten oeverareaal verzorgingsgebied (tbv denitrificatie) Verbeteren oeverzones Flauwe overgangen nat-droog (oever+emers) Ondiepe zones met bodemzicht t.b.v. submers Bestaande oevers verbeteren (iets dieper) Verbetering van het doorzicht Aanpassen baggercyclus zodat gebaggerd wordt voordat een slibdikte van 25 cm wordt bereikt doorspoelregime (met de kanttekening dat verzoeting van het systeem nadelig kan zijn voor aanwezige brakwatersoorten) eventueel visstandbeheer, na of tijdens het baggeren Instellen meer flexibel peil Wanneer bovenstaande maatregelen zijn genomen en de omstandigheden (doorzicht, nutriënten, profiel) goed zijn, kan eventueel: Verbeteren migratiemogelijkheden tussen Groote Kreek en Boezem van Oude-Tonge Onderzoeksmaatregelen: Haalbaarheid doelen, gesteld aan een M30 waterlichaam, in een waterlichaam waar in de zomer met zoet water doorgespoeld wordt. In navolging daarop eventueel GEP van één of meerdere biologische kwaliteitselementen aanpassen. Haalbaarheid abundantie macrofyten in relatie tot beschikbaar (hydraulisch) profiel en eventueel nog te creëren ruimte. In navolging daarop eventueel GEP van macrofyten aanpassen (onderzoek naar benodigd hydraulisch profiel loopt). Verder wordt aanbevolen om de GEP van Scheldestromen voor vis zodanig aan te passen dat Winde niet als plantenminnende vis wordt meegenomen. 44\47 Watersysteemanalyse WSHD

43 Chemie Specifiek voor chemie geldt dat de normoverschrijdingen voor trifenyltin aangepakt moeten worden. De bron is niet duidelijk. Aanbevolen wordt dit te onderzoeken en vervolgens gerichte maatregelen te treffen in handhaving en/of communicatie/voorlichting. Watersysteemanalyse WSHD 45\47

44 8 Literatuur Boerkamp A. (2010). Monitoring ecologische waterkwaliteit 2010 Goeree-Overflakkee. Rapportnummer: /003. BWZ Ingenieurs (2012). KRW-maatregelen optimalisatie peilbeheer. BWZ Ingenieurs (2) (2012). KRW Inrichting natuurvriendelijke oevers. Uitwerking KRW onderzoeken naar nut en noodzaak van aanleg NVO s in 25 KRW waterlichamen. Rapportnr. BWZ Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij Aquasense (2006) Aanzet tot MEP-GEP vis voor brakke wateren van waterschap Zeeuwse Eilanden. Maatlatten op maat voor 5 Zeeuwse binnendijkse wateren. Rapportnummer (M30 wateren). Maandag (2012) KRW-onderzoek Nut en noodzaak visstandbeheer Goeree-Overflakkee. Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport RIVM (2013). Factsheets prioritarie stoffen Nederland. STOWA (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer STOWA (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer Witteveen en Bos (2012). Samenvatting rapportage. Beheerstrategieën zoet en zout Goeree- Overflakkee. Project nr. RD45-1/kolm/007 RD45-1. Witteveen en Bos (2) (2012). Beheerstrategieën zoet en zout Goeree-Overflakkee Project nr. RD45-1/kolm/ \47 Watersysteemanalyse WSHD

45 WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 5: Oostflakkee. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2013) Factsheet per waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 47\47

46

47 Bijlage 1 Profielen

48

49 # # # NL19_49 # 0121 # # # # # # ## # 3656 # # # # # # # # # ## # # # # # # # 4192 # NL19_45 NL19_45 # # # # # # # NL19_ # 4191 Profielen KRW-NL19_45/48/49 Boezem van Oude-Tonge / Groote Kreek / Afwatering Het Oudeland van Oude-Tonge ± Versie : Formaat : A3 Schaal : 1 : Behoort bij : Project : HW-WAB-0039 Referentie : 13062G01 Blad 1 van 1 Auteur : D.Adema Handelsweg 100 Postbus GC RIDDERKERK tel fax info@wshd.nl topografische ondergrond: Copyright Kadaster, Apeldoorn

50

51

52

53

54

55

56

57 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

58

59 Tabel 8.1 Gemeten overige chemische stoffen in Gemeten prioritaire stoffen 4-tertiair-octylfenol naftaleen pentachloorbenzeen som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin isoproturon cadmium trifluraline bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) hexachloorbenzeen chloorfenvinfos pentachloorfenol hexachloorbutadieen ethylchloorpyrifos lood 4-nonylfenol 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE kwik som a-, b-, c- en d-hch atrazine benzeen alachloor simazine endosulfan (som alfa- en beta-isomeer) diuron Gemeten overige stoffen diazinon ethylparathion heptachloor fenthion zink metolachloor malathion propoxur seleen ammonium heptenofos disulfoton chloorprofam vanadium imidacloprid 4-chlooraniline linuron tin chlooretheen (vinylchloride) 1,2-xyleen methylpirimifos trifenyltin (kation) methylparathion mevinfos monolinuron pirimicarb cis-heptachloorepoxide chloortoluron carbendazim chloridazon pyridaben koper metazachloor dimethoaat

60

61 Bijlage 3 Waterbalansen

62

63

64

65

66