van Waterschap Hollandse Delta NL 19_45 Boezem van Oude Tonge

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta NL 19_45 Boezem van Oude Tonge 23 juli 2013

2

3 Verantwoording Titel Analyse KRW-waterlichamen Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider C.G. Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie en MSc. E.C. Visser Projectnummer Aantal pagina's 44 (exclusief bijlagen) Datum 23 juli 2013 Handtekening Ontbreekt in verband me digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Watersysteemanalyse WSHD 5\44

4 6\44 Watersysteemanalyse WSHD

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Vis Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per maatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Watersysteemanalyse WSHD 7\44

6 5.7 Schoning Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur...42 Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met proiritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Waterbalansen Begrippenlijst en afkortingen 8\44 Watersysteemanalyse WSHD

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam Boezem van Oude Tonge liggend in stroomgebied Maas. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken Watersysteemanalyse WSHD 9\44

8 In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 10\44 Watersysteemanalyse WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam Boezem van Oude Tonge ligt op Goeree-Overflakkee. Het waterlichaam Boezem van Oude Tonge ligt aan de zuidoostkant van Oude Tonge. Aan de noordkant wordt het waterlichaam begrensd door het gemaal De Haas van Dorsser en aan de zuidkant door de sluis ten zuiden van de haven. Het zuidelijke deel van het waterlichaam betreft de (jacht)haven van Oude Tonge en wordt gebruikt voor de recreatievaart. De jachthaven ligt in het landelijk gebied evenals het noordelijke deel van het waterlichaam. Het middelste deel van het waterlichaam vormt de grens van het bebouwd gebied en het landelijk gebied. Het waterlichaam kruist drie maal een weg en/of (nood)waterkering, hier liggen (afsluitbare) duikers in het waterlichaam. Het waterlichaam wordt voornamelijk omgeven door akkerbouw (WSHD, 2008). De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam Boezem van Oude Tonge Code NL 19_45 Deelstroomgebied Maas Type M6a (Grote ondiepe kanalen zonder scheepvaart) Aanbevolen wordt te wijzigen in M30 (Zwak brakke wateren) Status Kunstmatig Wateronttrekking Ten behoeve van beregening (meer dan 200 mm/jaar) (Bijlage 3) Provincie Zuid-Holland Gemeente Goeree-Overflakkee (plaats: Oude Tonge) Beschermde gebieden Waterbeheergebied Gemiddelde diepte Gemiddelde breedte Waterpeilen Werkelijk profiel Groot onderhoud Krammer-Volkerak Hollandse Delta 2,2 m (zomer) 25 m Het waterpeil is niet vastgelegd (WSHD, 2008). Het waterpeil in de Boezem van Oude Tonge wordt gereguleerd via een sluis aan de zuidkant van het waterlichaam (WSHD, 2008) en fluctueert mee met het peil van het Krammer-Volkerak (vast peil op NAP (marge tussen -10 en +15 cm NAP)) Er zijn geen profielen beschikbaar van dit waterlichaam. Het Spui van Oude Tonge is laatst gebaggerd in 2004 en zal volgens planning gebaggerd worden in De Haven en het Havenkanaal van Oude Tonge en het Geul naar gemaal De Eendracht worden regulier gebaggerd. Watersysteemanalyse WSHD 11\44

10 Slibdikte <10 cm (BWZ, 2012) Opp. waterlichaam 7,18 ha %-openwater Met waterlichaam: 1,48 % (mate van betrouwbaarheid 10%). bemalingsgebied Zonder waterlichaam: 1,29% De verblijftijd in het verzorgingsgebied ligt tussen de 2 en 10 dagen (Figuur 2.5). Dit waterlichaam is overwegend verblijftijd gestuurd. Opp. afwaterend gebied 7895 ha Inlaat water Wanneer de sluis open staat is het waterlichaam in open verbinding met het havenkanaal en het Krammer-Volkerak (WSHD, 2008). Kwelsituatie kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag. meer in het zuiden loopt de kwel op tot 0,5-1,0 mm/dag. Recreatie functie Het zuidelijke deel van het waterlichaam betreft de (jacht)haven van Oude Tonge en wordt gebruikt voor de recreatievaart. Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 12\44 Watersysteemanalyse WSHD

11 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het bemalingsgebied de Haas van Dorsser (RNMS_1907) en de Eendracht. Het overtollige water uit het bemalingsgebied de Haas van Dorsser wordt via het waterlichaam Afwatering Het Oudeland van Oude Tonge uitgeslagen door het gemaal De Haas van Dorsser op het waterlichaam Boezem van Oude Tonge (WSHD, 2008). In het midden van het verzorgingsgebied ligt een groot peilgebied met een zomerpeil van 1,40 m NAP en een winterpeil van 1,70 m NAP. In dit peilgebied liggen twee kleinere peilgebieden met waterpeilen die ongeveer 0,40 m lager liggen. De overige peilgebieden hebben een hoger waterpeil: het zomerpeil ligt tussen 0,80 m en 1,30 m NAP en in de winter ligt het peil 0,00 tot 0,30 m lager. Het grootste deel van de hoofdwatergangen in het verzorgingsgebied heeft in de zomer een waterdiepte tussen 0,5 m en 1,5 m (WSHD, 2008). In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water voor het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Bij droogte (in de zomerperiode) kan water ingelaten worden uit de aangrenzende bemalingsgebieden Battenoord (RNMS_1905), Joh. Koert (RNMS_1910), Nieuwe Stad (RNMS_1909) en De Bommelse Polders (RNMS_1906). De hoofdaanvoer vindt plaats vanaf gemaal Koert (WSHD, 2008). De Boezem van Oude Tonge staat in open verbinding met het Krammer-Volkerak. Door middel van een keersluis kan de boezem worden afgesloten van het Krammer-Volkerak. Halverwege de boezem bevindt zich nog een keersluis. Op de boezem lozen twee poldergemalen, De Haas van Dorsser en gemaal De Eendracht (dit laatste gemaal is ook een inlaat maar deze wordt niet gebruikt). Vanuit de boezem wordt alleen in het meest zuidelijk deel water ingelaten naar zowel de oostelijke als de westelijk gelegen polders. Er bevinden zich op de boezem nog een tweetal inlaten naar de polders maar deze worden nauwelijks gebruikt en zijn niet weergegeven op het kaartje. Watersysteemanalyse WSHD 13\44

12 Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het verzorgingsgebied van het waterlichaam. In de EMR (Tabel 2.2) wordt gebruik gemaakt van aannames, en zijn bronnen als kwel en waterinlaat niet meegenomen. De EMR geeft daarom een indicatie van de bronnen en de omvang daarvan. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. De grootste belastingen van het oppervlakte water komen volgens de EMR van uit-en afspoelingen van het landelijke gebied. Stikstof is ook voor een groot deel afkomstig van atmosferische depositie. De hoeveelheid fosfor in atmosferische depositie is niet bekend. Vooral inlaat speelt hier een wezenlijke rol. Ruim 30% van het water bestaat op jaarbasis uit inlaatwater. In het bebouwd gebied van Oude Tonge en Nieuwe Tonge ligt een gemengd of verbeterd gescheiden rioolstelsel met diverse riooloverstorten. In Oude Tonge liggen tevens twee bezinkingsbassins. Het bungalowpark ten zuiden van Oude Tonge heeft een gescheiden rioolstelsel. Ten westen van Oude Tonge ligt een klein gedeelte met drukriolering dat in principe ook een gescheiden rioolstelsel betreft. Het overige deel van het buitengebied is ongerioleerd. Aan de zuidkant van het verzorgingsgebied ligt een rioolwaterzuiveringinrichting die het gezuiverde afvalwater loost op het Krammer-Volkerak (WSHD, 2008). 14\44 Watersysteemanalyse WSHD

13 Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit bemalingsgebied de Haas van Dorsser (RNMS 1907) in 2010 Bron N (kg) P (kg) Huishoudelijk afvalwater 38,1 6,4 Glastuinbouw afvalwater 172,4 22,5 Meemesten sloten 884,8 28,6 Uit- en afspoeling landelijk gebied 76288,7 7131,3 Ongezuiverd rioolwater 117,7 7,2 Atmosferische depositie 1786,8 In Figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam is met donker blauw aangegeven. Het licht en donker roze vlak geeft de grenzen van het verzorgingsgebied weer (voor zomer en wintersituatie). Het verzorgingsgebied bestaat voor een groot deel uit agrarische grond dat voornamelijk voor akkerbouw (68,1 %) gebruikt wordt en voor weidegrond (9,38 %). Verder is er 8,5 % stedelijk gebied, 7,5 % natuur en 5,6 % tuinbouw aanwezig. Watersysteemanalyse WSHD 15\44

14 Figuur 2.3 Verzorgingsgebied waterlichaam. In Tabel 2.3 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water onder andere sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). Van de meeste watergangen is onbekend of deze voldoen aan de streefdiepte. Van de watergangen met een streefdiepte van 1m voldoet 14 % (Tabel 2.3). Uit Figuur 2.4 blijkt dat van de watergangen met een streefdiepte van 1m een groot deel een diepte heeft van minder dan 80 cm. 16\44 Watersysteemanalyse WSHD

15 Tabel 2.3 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Percentage van de lengte 100 % 0 % 0 % Som van lengte 72 Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 86% 0% 14% Som van lengte Figuur 2.4 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. De verblijftijd van het water op Goeree-Overflakkee is weergegeven in Figuur 2.5. Voor het verzorgingsgebied van Boezem van Oude Tonge ligt de verblijftijd tussen de 2 en 10 dagen. Watersysteemanalyse WSHD 17\44

16 Figuur 2.5 Verblijftijden van de peilgebieden in Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012). 2.3 Kwelsituatie In Figuur 2.6 is de stroming van de kwel voor de polder Goeree-Overflakkee weergegeven. Te zien is dat de verzouting van het grondwater twee oorzaken kent. Het zoute water dat omhoog kwelt vanuit het Grevelingenmeer en het zoete water dat omhoog kwelt uit het Haringvliet en verzout door het oude zoute pakket dat in de grond zit. De kwaliteit van het ondiepe grondwater wordt beïnvloed door diverse processen en is daardoor complex en varieert in tijd en plaats. De variatie wordt veroorzaakt door de lokale aan- of afwezigheid van watervoerende zandbanen en daarmee samenhangende kwelstromen, als ook door zoetwaterlenzen waarvan de dikte door het jaar heen varieert. Verder heeft naast de actuele invloed van het zoute Grevelingenmeer ook het zoute verleden van Krammer-Volkerak, Haringvliet en de overstroming van 1953 nog invloed, die van plaats tot plaats kan verschillen (Witteveen en Bos, 2012). De Boezem van Oude Tonge ligt in het oosten van Goeree-Overflakkee en heeft minder hoge chloride gehaltes in het water dan de waterlichamen in het midden en noorden van het eiland. De kwel wordt veroorzaakt omdat de polderpeilen op Goeree-Overflakkee lager liggen dan de waterstand van de omliggende rijkswateren. Het brakke karakter van het kwelwater komt door het water kwelt vanuit het Grevelingen meer en door de oude zoutlaag (Witteveen en Bos, 2012). 18\44 Watersysteemanalyse WSHD

17 Figuur 2.6 Kwelstromen van de polder Goeree-Overflakkee (Witteveen en Bos (2), 2012). In het verzorgingsgebied varieert de gemiddelde kwel van ca. 0,0 tot 0,5 mm/dag in het grootste gedeelte van het gebied tot een kwel van meer dan 1,5 mm/dag op sommige plekken. Tegen het waterlichaam aan (in het zuidelijkste deel) ligt een infiltratiegebied met een infiltratie van 0,0 tot 0,5 mm/dag. In Figuur 2.7 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. De roze punten zijn de grondwater meetpunten die aanwezig zijn in het gebied. Watersysteemanalyse WSHD 19\44

18 Figuur 2.7 Kwelsituatie waterlichaam. De kwaliteit van de kwel in het verzorgingsgebied is weergegeven in Tabel 2.4. De metingen zijn uitgevoerd in het voorjaar en het najaar. In de tabel zijn per meetpunt de gemiddelde waardes van de chloride-, stikstof- en fosforconcentraties van de jaren 2007 tot 2012 weergegeven. De kwel dichtbij het Krammer-Volkerak bevat meer chloride en nutriënten, dan de meetpunten middenop/in het noorden van Goeree-Overflakkee. Tabel 2.4 Kwel kwaliteit Boezem van Oude Tonge gemeten op 4 meetpunten (kwel gegevens genomen van Oudeland van Oude Tonge) Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B43A ,0 1,30 Gemiddelde B43B ,4 0,67 Gemiddelde B43B ,1 1,94 Gemiddelde B43B ,8 0,34 20\44 Watersysteemanalyse WSHD

19 2.4 Oevers In de haven bestaat de westelijke oever uit een kademuur van hout en beton. Aan de oostkant van de haven ligt een steiger boven het water. De oostelijke oever, ten oosten van de steiger, is begroeid met diverse oeverplanten en kruiden. Deze oever heeft een flauw talud en er is geen beschoeiing aanwezig. Langs de oevers van het overige deel van het waterlichaam is eveneens geen beschoeiing aanwezig. Deze oevers hebben voor het grootste deel een steil talud en zijn voorzien van een rietkraag. De noordelijke oever tussen de haven en de Oudelandsedijk bestaat uit gras en oeverplanten (WSHD, 2008). Op grote delen is sprake van aanzienlijke afkalving. In het KRW onderzoek NVO s is op twee locaties aan de oevers van het waterlichaam de kansen voor het aanleggen van een natuurvriendelijke oever onderzocht (beiden Heerendijk). Beide locaties worden gezien als kansrijk voor het aanleggen van een NVO. Het aanleggen van een natuurvriendelijke oever biedt in dit waterlichaam kansen voor macrofyten (EKR 0,20 hoger), fytoplankton (EKR 0,05 hoger), macrofauna (EKR 0,10 hoger) en vis (EKR 0,10 hoger) (BWZ, 2012). 2.5 Beheer en onderhoud De Spui van Oude Tonge wordt projectmatig gebaggerd. In 2004 is voor het laatst gebaggerd en in 2037 zal dit herhaald worden. De overige delen (Geul gemaal de Eendracht, Haven van Oude Tonge en Havenkanaal van Oude Tonge) worden regulier gebaggerd. Hiervan zijn geen jaartallen bekend. Naast het baggeren vindt er geen onderhoud plaats aan de droge en natte oevers van het waterlichaam. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Zoet-zout studie GO Quickscan GO KRW onderzoek NVO s Visbemonstering 32 KRW waterlichamen GBM monitoring De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. Verder zijn er waterbalansen van Goeree-Overflakkee die gebruikt worden in de analyse deze zijn te vinden in bijlage 3. Watersysteemanalyse WSHD 21\44

20 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam PM: afbeelding is niet juist, wordt nog aangepast. 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam Boezem van Oude Tonge is in het verleden gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type De typeaanduiding is gebaseerd op zoet / water waarbij de breedte het KRW type bepaalt, zijnde M6a. Op basis van het jaargemiddelde van de chlorideconcentratie is er echter reden om te overwegen dit KRW type te wijzigen in M30. Het zomerhalfjaargemiddelde chloride in Boezem van Oude Tonge ligt tussen 2005 en 2012 ligt met 295 mg /l in rond de typegrens voor zoete (M6 met chloride gehalte < 300 mg/l) en zwak brakke wateren (M30 met chloride gehalte van mg/l). 22\44 Watersysteemanalyse WSHD

21 Het KRW type wordt echter bepaald aan de hand van het jaargemiddelde van het chloride gehalte (Elbersen et al., 2003). Het jaargemiddelde tussen 2005 en 2012 ligt op 339 mg/l. Op basis daarvan wordt een wijziging van het huidige M6a naar M30 voorgenomen. De toetsing en analyse van Boezem van Oude Tonge wordt verder uitgevoerd volgens de normen van het KRW type M30. Deze wijziging past ook bij de ontwikkeling (verbrakking) van het Krammer-Volkerak (WSHD, 2008). 3.4 GEP Er is aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). Voor alle M30 waterlichamen wordt voor vis gebruik gemaakt van de GEP opgesteld door Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006) Vis Voor vis dienen in een M30 soorten voor te komen als zeeforel, zalm, bot en haring. De meeste van deze soorten zijn niet realistisch te verwachten in Boezem van Oude Tonge. Waterschap Scheldestromen heeft wateren die in dit opzicht vergelijkbaar zijn en heeft voor M30 zelf het GEP afgeleid (zie bijlage). Voorgesteld wordt om dit GEP te volgen voor vis. Volgens dit GEP dient de visstand dan minimaal als volgt te zijn: Zoet-zout migrerende soorten + Brakwatersoorten Minimaal 2 soorten nodig Minimaal 19 % vd biomassa Bijvoorbeeld driedoornige stekelbaars, paling Zoetwatersoorten (Z1+Z2) Minimaal 3 soorten nodig Minimaal 30% biomassa, maximaal 55 % Bijvoorbeeld baars, snoekbaars, karper, blankvoorn, brasem en vetje Plantminnende soorten (Z3) Minimaal 2 nodig Minimaal 4 % biomassa Bijvoorbeeld snoek, winde, zeelt, ruisvoorn Watersysteemanalyse WSHD 23\44

22 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het ffiguur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op drie meetlocaties (FO 03, FOP 1016 en FO 09) gemeten. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteits element Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie FO 03 Macrofyten FO 09 en FOP 1016 Doorzicht FO 03 Macrofauna FO 09 en FOP 1016 Fytoplankton FO 03 Extra info (niet naar EU) - Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 24\44 Watersysteemanalyse WSHD

23 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie Voor vis is handmatig getoetst conform de methode van Waterschap Scheldestromen. De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit De resultaten zijn weergegeven in tabel 4.2. Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam M30 (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,520 0,08 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,303* 0,297 Macrofauna EKR 0,6 0,303 0,297 Vis EKR 0,6 0,324 0,276 Algemeen fysisch-chemische parameters Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 1, Totaal fosfor (Ptot) mg P/l 0, ,03 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2 ) % ph - 6,0 9, Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0, ,47 *Oevermaatlat mist nog Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, barium en koper niet aan de norm (Tabel 4.3). In een nader onderzoek (Bovelander, 2012) is tevens een overschrijding van imidacloprid (2012) gemeten. Imidacloprid is een insecticide en wordt gebruikt ter bestrijding van bladluizen, witte vliegen en bladkevers. Het is wetenschappelijk aangetoond dat imidacloprid een negatief effect heeft op de macrofauna-populatie in oppervlaktewateren (van Dijk et al., 2013). Voor metalen (Barium en Koper) is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Watersysteemanalyse WSHD 25\44

24 Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen Prioritaire stoffen Geen Overige verontreinigende stoffen Barium (Ba) Ammonium (NH4) Koper (Cu) Imidacloprid 4.3 Doelgat per maatlat In Tabel 4.4 is het doelgat per maatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Het doelgat wordt veroorzaakt door bloei. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M30 type gekeken naar de submerse vegetatie, draadwier/flab, kroos en de oevervegetatie. Het begroeibaar areaal is het gehele waterlichaam (uitzondering delen >3m diep) voor submerse vegetatie. Voor oevervegetatie is dit 1 m breed. De gewenste bedekking om aan het GEP te voldoen is: Submerse vegetatie minimaal 40 % van begroeibaar areaal Oevervegetatie minimaal 60 % van begroeibaar areaal Flab maximaal 5 % van begroeibaar areaal Kroos maximaal 5 % van begroeibaar areaal Flab en kroos scoren 1 en tellen niet mee in de beoordeling. Met name submerse vegetatie heeft een te lage abundantie. De oevervegetatie scoort op het ene meetpunt goed. Macrofauna Bij macrofauna in M30 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule, waarin het aandeel positieve taxa, het aandeel negatieve taxa, het aandeel kenmerkende soorten, en het aandeel kenmerkende soorten onder referentieomstandigheden wordt meegenomen. Deze laatste waarde is afhankelijk van het waterlichaamtype. Voor M30 hangt deze ook nog af van het chloridegehalte. In dit waterlichaam scoort macrofauna ontoereikend, vanwege het lage aantal kenmerkende taxa, het lage percentage dominant positieve soorten. Er komen veel muggenlarven voor die duiden op een organisch systeem. Er komen geen brakke soorten voor. 26\44 Watersysteemanalyse WSHD

25 Tabel 4.4 Doelgat per maatlat voor type M30 Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,52 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0, bepalend bloei nummer Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,404 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR 0,06-0, flab EKR kroos EKR oever EKR 0,303 0,9 2.2 macrofyten soorten eqr EKR 0, waterplanten telwaarde - 2 Macrofauna EKR 0,6 0,303 0, totaal van de abundantie-klassen positief dominanten + kenm. taxa % abund. % 3,01-4, negatief dominanten % abund. % 3,01-12, kenmerkende taxa % aantal % 1,72-2, chloride (mg/l) mg/l 350 *Oevermaatlat nog niet berekend Vis De EKR van vis is het gemiddelde van de deelmaatlatten soortensamenstelling en abundantie. Voor M30 tellen het aantal soorten en biomassa mee van migratie zoet-zout (CA), brakwater (ER), verbinding met zoet (Z1-MBRAK + Z2-LBRAK) en plantenrijkdom (Z3-ZOET). Voor vis is het aangepaste GEP gebruikt, conform de werkwijze van Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006). Hiervoor zijn alle vissoorten waarvan het niet realistisch is dat ze voorkomen in dergelijke brakke wateren geschrapt en diverse deelmaatlatten samengenomen. Tevens is gebruik gemaakt van een negatieve maatlat, indien er meer dan 55 % zoetwatervissen (m.n. brasem en karper) in het waterlichaam aanwezig is. Watersysteemanalyse WSHD 27\44

26 De score voor vis is ontoereikend, met name veroorzaakt door de slechte score voor abundantie. Het doelgat wordt veroorzaakt door afwezigheid van catadrome soorten en estuariene soorten (0,0 %). Minimaal 19 % van de biomassa is nodig voor een score van 0,6. Het aantal zoetwater soorten scoort goed, maar het aandeel is te hoog. Meer dan 90% van de biomassa is van zoetwatersoorten, terwijl een maximum van 55 % gewenst is. Vanwege de grote biomassa Brasem (580 kg/ha), wordt een negatieve maatlat gehanteerd voor Z1+Z2. Het aandeel plantminnende vissen is ook te laag (2,14 %; norm is 4 %), terwijl er wel twee soorten zijn aangetroffen (Snoek en Winde (waarbij de kanttekening wordt geplaatst dat Winde geen plantminnende soort is)). In het waterlichaam komen met name Brasem (580 kg/ha), Roofblei (54 kg/ha) en Blankvoorn (48 kg/ha) veel voor. Tabel 4.5 Score vis in Boezem van Oude Tonge van volgens GEP Scheldestromen Maatlat Middelharnis Score Aantal soorten 0,533 CA+ER (catadrome en estuarien) 0 0 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 7 0,6 Z3 (plantenminnende soorten) 2 1 % biomassa 0,115 CA+ER (catadrome en estuarien) 0 0 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 90,23 0,13 Z3 (plantenminnende soorten) 2,14 0,214 Totaalscore 0, Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_45 zijn diverse onderzoeken uitgevoerd, en inrichtings- en beheermaatregelen voorgenomen: Inrichtingsmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Invoeren/wijzigen doorspoelen Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Zoet-zout studie GO KRW onderzoek NVO s GBM monitoring 28\44 Watersysteemanalyse WSHD

27 Nog niet uitgevoerd: Onderzoek mogelijkheden emissiereductie riooloverstorten Oude Tonge Beheersmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Aanpassen maaibeheer In tabel 4.6 zijn het effecten van de beheermaatregel weergegeven op het doelgat. Deze effecten zijn gebaseerd op de factsheets van het waterschap en expert judgement. Het invoeren/wijzigen van het doorspoelregime houdt in dat er vanuit het noorden wordt doorgespoeld. De keersluis naar het Krammer-Volkerak wordt gesloten. De visstand gaat meer lijken op de visstand in Afwatering het Oudeland van Oude Tonge. Het is onbekend of er wijzigingen in verblijftijd / doorzicht optreden, dus het effect op fytoplankton en macrofyten is momenteel niet in te schatten. Tevens is het onduidelijk hoe de nutriëntensamenstelling van het water zal veranderen. Er is een langere aanvoerroute door landbouwgebied (meer nutriënten), maar tegelijkertijd is de verwachting dat minder inlaat vanuit het Krammer-Volkerak positief zal zijn voor waterkwaliteit. Het introduceren van natuurvriendelijk onderhoud / maaibeheer van de watergang kan in theorie bijdragen aan het halen van het doel voor waterplanten en in mindere mate voor vis en overige fauna. Ook een reductie van nutriënten kan hiermee (beperkt) bewerkstelligd worden. In Boezem van Oude Tonge is deze maatregel momenteel niet effectief zijn, omdat er nauwelijks submerse vegetatie is. Tabel 4.6 Effect maatregelen op doelgat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat invoeren / wijzigen Aanpassen maaibeheer doorspoelen Fytoplankton EKR 0, Overige waterflora (macrofyten) EKR 0, Macrofauna EKR 0, Vis EKR 0, Totaal stikstof (Ntot) mg N/l Totaal fosfor (Ptot) mg P/l 0, Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2 ) % ph Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0, Watersysteemanalyse WSHD 29\44

28 30\44 Watersysteemanalyse WSHD

29 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam Boezem van Oude Tonge is er een doelgat aanwezig voor: Overige waterflora (macrofyten) Macrofauna Fytoplankton Vis Totaal fosfor Chloride Doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. Watersysteemanalyse WSHD 31\44

30 5.2 Systeem Het waterlichaam valt precies op de grens van een M6a en M30 type. Op basis van het jaargemiddelde is er aanleiding om het KRW type te wijzigen naar M30 (paragraaf 3.3). Tegelijkertijd houdt dit in dat het chloridegehalte in de zomer niet voldoet aan het GEP voor een M30 type. Tevens zijn de doelen die daarbij horen, zowel qua soortensamenstelling, als qua abundantie, afgestemd op dit brakke karakter. Voor de juiste soortensamenstelling van alle biologische kwaliteitselementen kan het echter een beperking zijn dat het waterlichaam in de zomer verzoet. Wanneer in de winter het doorspoelen weg valt, loopt chlorideconcentratie in het oppervlaktewater op. Ook kan het zijn dat een deel van de drains brak kwelwater afvangen en daardoor de chlorideconcentratie in het oppervlaktewater verder oploopt (Witteveen en Bos (2), 2012). In de studie naar Beheersstrategieën zoet en zout Goeree-Overflakee (Witteveen en Bos (2), 2012) is een aantal varianten voor verandering van het doorspoelregime onderzocht op onder andere de haalbaarheid van KRW-doelen. Hoewel daar uitkomt dat bij sommige varianten het chloridegehalte minder schommelt, verblijftijden verkleinen en nutriëntenconcentraties afnemen in de waterlichamen op Goeree-Overflakee, wordt tegelijk ook geconcludeerd dat het onduidelijk wat de exacte effecten op de groei van macrofyten zal zijn. Bovendien blijkt dat het niet mogelijk is om chloridepieken te voorkomen, omdat deze bepaald worden door uitspoeling van drainages hetgeen tijdelijk de waterkwaliteit 100 % kan bepalen. Het is daarom aan te raden om nader te onderzoeken in hoeverre doelen, gesteld aan een M30 waterlichaam, haalbaar zijn in een waterlichaam waar in de zomer met zoet water doorgespoeld wordt. In Boezem van Oude Tonge heerst een vast peil. Het peil fluctueert mee met het peil in het Krammer-Volkerak, waar een vast peil rond NAP (marge tussen -10 cm en +15 cm NAP) heerst. Een vast zomerpeil is, zeker in combinatie met de steile overgangen van land naar water, nadelig voor de groei van water- en oeverplanten. Er is nog geen onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om een meer flexibel peil in te stellen in dit waterlichaam. 5.3 Stroming Er is in Boezem van Oude Tonge een dominante stromingsrichting van noord naar zuid. Er is een open verbinding met het Krammer-Volkerak, wat tot uiting komt in de vissamenstelling (zie 5.6). In het verzorgingsgebied is de verblijftijd 2-10 dagen (ook het percentage open water duidt op een korte verblijftijd), maar er zijn twijfels of dit ook in het waterlichaam zelf het geval is. De fytoplanktonsamenstelling (de voorkomende algen) lijken bij een langere verblijftijd te horen. De hypothese in het onderzoek naar Beheersstrategieen zoet en zout (Witteveen en Bos (2), 2012) is dat bij het verkorten van de verblijftijd in een waterlichaam de hoeveelheid algen zal verminderen en het doorzicht beter wordt. Alhoewel fytoplankton bijna aan het GEP voldoet, kan de voorgenomen doorspoelmaatregel mogelijk wel de hoeveelheid / frequentie van bloei verminderen. 32\44 Watersysteemanalyse WSHD

31 De waterbalansen geven geen duidelijke informatie over de verhouding van de rol van kwel en inlaatwater ten opzichte van landbouwafspoeling in De Haas van Dorsser (zie bijlage 3). Ook staat de term inlaat als niet van toepassing, waarmee onduidelijk is hoeveel water (en nutriënten en overige stoffen) in het verzorginggebied terecht komt. De gemodelleerde waterbalans van bemalingsgebied De Haas van Dorsser (Witteveen en Bos (2), 2012) laat zien dat ongeveer 55 % van het water uit drainagewater bestaat en 35 % uit inlaatwater. Overige bronnen (onder andere kwel, neerslag) zijn kleine posten, maar kunnen wel bijdragen aan hoge nutriëntenconcentraties in het drainagewater. Het inlaatwater komt vanuit Haas van Dorsser (waterlichaam Afwatering het Oudeland van Oude Tonge) en de Eendracht (waterlichaam Groote Kreek). Om de waterkwaliteit in Boezem van Oude Tonge te verbeteren in aanpak van deze twee aanliggende waterlichamen belangrijk. In beide waterlichaam voldoet P niet aan het GEP. In Afwatering het Oudeland van Oude Tonge overschrijdt ook N de norm. 5.4 Structuur Er zijn geen profielen beschikbaar, dus een uitgebreide analyse van de structuur van de watergang is niet mogelijk. Uit de beschrijving van WSHD (2008) blijkt dat er weinig beschoeiing is, dat er delen zijn met een flauw talud, maar ook veel steile oevers. Onderzoek heeft uitgewezen dat de aanleg van natuurvriendelijke oevers effectief is (BWZ, 2012). Het aanleggen van twee natuurvriendelijke oevers biedt in dit waterlichaam kansen voor macrofyten (EKR 0,20 hoger), fytoplankton (EKR 0,05 hoger), macrofauna (EKR 0,10 hoger) en vis (EKR 0,10 hoger). Het is dan ook een goede maatregel, maar de doelgaten worden hier niet (volledig) mee opgelost. In M30-typen wordt het gehele waterlichaam als begroeibaar areaal gezien voor submerse vegetatie (met uitzondering van delen dieper dan 3 m) (STOWA, 2012). Omdat er geen profielen zijn, is echter niet bekend in hoeverre er ondiepe zones zijn die geschikt zijn voor submerse vegetatie. Wel is duidelijk dat het slechte doorzicht een probleem vormt. Bij een doorzicht van 43 cm kan submerse vegetatie zich ontwikkelen tot een waterdiepte van 68,8 cm (43*1,6=68,8 cm). De maximale diepte van 2,2 m in de zomer geeft aan dat het overgrote deel, bij huidig doorzicht, niet begroeid zal raken. Voor oevervegetatie dient er een bedekking te zijn van 60 % over een breedte van 1 m. In een deel van het waterlichaam is dat het geval en is de score op de deelmaatlat goed. In een ander deel is het niet voldoende. In Boezem van Oude Tonge is er nauwelijks slib aanwezig. Slib vormt dus geen beperking voor de vestiging van wortelende waterplanten. Wel zorgen gesuspendeerde deeltjes voor een laag doorzicht (BWZ, 2012). 5.5 Stoffen Het totaal fosforgehalte is te hoog. De grootste bron is uit- en afspoeling van landbouw, maar ook in kwel zit veel fosfor. De N/P ratio in Boezem van Oude Tonge is 12,9, waarmee het toch een P- gelimiteerd systeem is. Mogelijk is vastlegging aan bodemdeeltjes de reden, maar daar zijn geen gegevens van. Het is in ieder geval duidelijk dat er gestuurd moet worden op P. Aanpak van de twee aanliggende waterlichamen is daarbij belangrijk (zie Stroming ). Watersysteemanalyse WSHD 33\44

32 De hoge nutriëntenconcentraties hebben niet gezorgd voor zeer hoge chlorofyl-a gehalten. Dat het doorzicht zo slecht is, is dan ook zeker niet (alleen) het gevolg van algenbloei, maar met name van de grote hoeveelheid zwevende stof (gesuspendeerde deeltjes van de kleibodem). Hier is nauwelijks wat aan te doen, omdat het veroorzaakt wordt door natuurlijke omstandigheden. Meer baggeren is niet effectief, er is namelijk nauwelijks een baggerlaag aanwezig. Wel kan doorzicht verbeteren door het aanpakken/veranderen van de visstand (zie paragraaf 5.6) en/of verkleinen van stroomsnelheden (indien deze te hoog blijken te zijn). Gezien de afvoerfunctie en de open verbinding met het Volkerak is ook dit niet realistisch. In Boezem van Oude Tonge is er een overschrijding van ammonium, barium, koper en imidacloprid. Over de eerste drie lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Er zullen maatregelen opgenomen moeten worden om imidacloprid aan te pakken, zodat deze aan de norm te laten voldoen. Een mogelijke maatregel is om agroranden aan te leggen, waarmee de drift van gewasbeschermingmiddelen richting het waterlichaam wordt verminderd (Postma en Keijzers, 2012). Voor Imidacloprid ligt een voorstel tot monitoring om de bron van het middel te achterhalen (GBM, 2012). 5.6 Soorten Er is een doelgat voor fytoplankton, macrofyten, macrofauna en vis. Macrofyten Submerse vegetatie en oevervegetatie komen nauwelijks tot ontwikkeling door een combinatie van factoren: Slecht doorzicht / geen bodemzicht Sterke schommelingen in chloridegehalte Aanwezigheid van veel bodemwoelende vis Vast tegennatuurlijk zomer en winter peil Steile overgang van land naar water Er is ook al eerder geconcludeerd (Witteveen en Bos, 2012) dat er nog veel onzekerheden zijn over de reden waarom de toestand van ondergedoken waterplanten op Goeree-Overflakkee zo slecht is. Het is onduidelijk hoe het profiel van het waterlichaam er precies uitziet, omdat er geen profielen zijn. Wel is duidelijk dat het doorzicht ten opzichte van de gemiddelde diepte laag is en dat dit een groot knelpunt is voor de ontwikkeling van submerse vegetatie. Dit moet dus eerst verbeteren. In het verbeteren van het doorzicht is de grote hoeveelheid bodemwoelende vis de sleutelfactor (zie Vis ). Naast doorzicht is het chloridegehalte ook zeer belangrijk voor de gewenste soortensamenstelling. Zoete typen waterplanten kunnen slecht tegen hoge chloridegehalten en brakke typen slecht tegen te lage chloridegehalten. 34\44 Watersysteemanalyse WSHD

33 Maatregelen om deze schommelingen te verminderen zullen een positief effect hebben op de macrofyten soortensamenstelling, maar onbekend is hoeveel dat is. De conclusie dat waterplanten afwezig zijn op Goeree-Overflakkee door een combinatie van doorzicht en schommelde chloridegehalten is ook al in een eerdere studie getrokken (Witteveen en Bos (2), 2012). Een laatste knelpunt voor de ontwikkeling van met name oevervegetatie is het vast tegennatuurlijk zomer en winter peil, in combinatie met de steile overgang van land naar water. Zoals bij Structuur vermeld, is het niet haalbaar om overal een 1 m brede strook met oevervegetatie te ontwikkelen, omdat de overgang van land naar water te steil is. Er is voor Boezem van Oude Tonge echter nog geen onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor een meer flexibel peil. Omdat het waterlichaam in open verbinding staat met het Krammer-Volkerak is het lastig om peilregime aan te passen. AqMad signaleert knelpunten voor oevervegetatie voor eutrofierende stoffen (Let op: er is een toetsing uitgevoerd voor type M6a). Net als in de KRW toetsing komt naar voren dat de overmaat aan P de ontwikkeling van gewenste soorten belemmert. Ook is er een knelpunt voor overige stoffen als calcium, bicarbonaat en sulfaat. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de aanwezige kleibodem. Deze knelpunten zijn inherent aan de natuurlijke bodemomstandigheden en kunnen met maatregelen niet (makkelijk) worden opgelost. Het zwevend stof gehalte wordt voor oevervegetatie ook als knelpunt gezien, maar, opvallend genoeg, niet voor waterplanten. Voor waterplanten worden overigens helemaal geen knelpunten gesignaleerd, terwijl deze nauwelijks voorkomen. Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse Boezem van Oude Tonge (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag) op M6. Alleen significante waarden zijn weergegeven. Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Diepte -0,44 Diepte -0,40 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Totaal-Fosfor 2,06 Totaal-Stikstof 0,30 Ortho-Fosfor 2,97 Kjeldahl N 0,18 Totaal-Stikstof 0,95 Ammonium 0,53 Kjeldahl N 1,32 Nitriet 0,42 Ammonium 1,40 Overige stoffen Nitriet 0,57 Bicarbonaat 0,36 Overige stoffen Calcium 0,70 Bicarbonaat 1,57 Sulfaat 0,75 Calcium 1,86 IJzer 0,09 Sulfaat 3,44 Kalium 0,65 Watersysteemanalyse WSHD 35\44

34 Kalium 1,13 Zuurstof Magnesium 1,86 O2 gehalte 0,30 Zink 1,02 O2 verzadiging 0,62 Zuurstof BZV 0,28 O2 gehalte 0,32 CZV -0,47 O2 verzadiging 0,38 Helderheid BZV 1,26 Doorzicht -0,25 CZV -0,47 Bodemzicht 0,07 Helderheid Chlorofyl 0,19 Doorzicht -0,17 Zwevende stof 0,09 Bodemzicht -0,49 Overig Zwevende stof 1,35 Zuurgraad 0,62 Overig Temperatuur -0,35 EGV 3,74 Zuurgraad 0,48 Temperatuur 0,20 Vis Voor vis is ook een doelgat aanwezig. Er is zeer veel bodemwoelende vis (Brasem; 580 kg/ha) en het aandeel en aantal plantenminnende soorten is gering (alleen Snoek voor (14 kg/ha)). In de visstand is een duidelijke link met het Krammer-Volkerak zichtbaar in vissen als Snoekbaars, Winde en Roofblei. De visstand is anders dan in Afwatering het Oudeland van Oude Tonge, wat aangeeft dat er weinig migratiemogelijkheden zijn door gemaal De Haas van Dorsser. Aangeraden wordt om te wachten met maatregelen totdat er meer duidelijkheid is omtrent de ontwikkelingen rond het doorspoelregime en het Volkerak. Macrofauna Er is een doelgat voor macrofauna. Er zijn veel muggelarven aangetroffen, duidend op veel organisch materiaal. Het is aannemelijk dat macrofauna slecht scoort door de overschrijding van imidacloprid. Door deze stof aan te pakken, in combinatie met het stimuleren van oever- en waterplanten, zal de macrofaunamaatlat waarschijnlijk beter scoren. Fytoplankton Het doelgat voor fytoplankton wordt veroorzaakt door het voorkomen van bloeien. Het gaat daarbij om kiezelwieren die in troebel water voorkomen. Het doelgat is niet erg groot en de verwachting is dat wanneer het totaal fosfor gehaltedaalt en vegetatie toeneemt, de hoeveelheid algen(bloei) afneemt en het doelgat wordt opgeheven. 36\44 Watersysteemanalyse WSHD

35 STOWA-analyse In het waterlichaam Boezem van Oude Tonge is een STOWA toetsing uitgevoerd (type zeer licht brakke tot zoete wateren ). Meetpunt FO_03 ligt in het waterlichaam. Zouthuishouding en structuur scoren het laagste niveau (score 2). Met name structuur voor helofyten en drijfbladplanten is een knelpunt. Opvallend is dat troebelheid basiskwaliteit (score 3) scoort, terwijl het doorzicht duidelijk als knelpunt wordt gezien. Figuur 5.2 Stowa meetpunten in het waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 37\44

36 Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse Boezem van Oude Tonge 2011 FO 03 type Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau ZOUTHUISHOUDING 2 Diatomeeen 1,8 0 Fytoplankton 0,8 1 Macrofauna 25 3 Macrofyten (oever) 67 1 Verloop zoutgehalte 0,6 1 TROFIE 3 Nutrientenhuishouding 14,5 2 Chlorofylgehalte 56 2 Zeer licht brakke tot zoete wateren SAPROBIE 3 Zuurstofhuishouding 6,2 2 STRUCTUUR 2 Soortenrijkdom helofyten 0 1 Abundantie helofyten 0 1 Soortenrijkdom drijfblad pl 0 1 Abundantie drijfblad pl 0 1 Soortenrijkdom ondergedoken pl 3 2 Abundantie ondergedoken pl 1,5 2 TROEBELHEID 3 Doorzicht 0,5 2 Gehalte zwevend stof 18 2 Chlorofylgehalte 56 2 KENMERKENDHEID 4 Macrofauna 7 2 Macrofyten 5 2 Diatomeeen 37 3 Fytoplankton \44 Watersysteemanalyse WSHD

37 5.7 Schoning Boezem van Oude Tonge wordt laagfrequent gebaggerd. Er is geen maaibeheer van zowel het natte profiel als van het oeverprofiel. De voorgenomen maatregelen om beheer en onderhoud natuurvriendelijk te introduceren zal pas effectief zijn wanneer macrofyten zich voldoende ontwikkeld hebben. Mogelijk kan de oevervegetatie zich nu al beter ontwikkelen als het juiste beheer wordt toegepast. Watersysteemanalyse WSHD 39\44

38 6 Conclusie 6.1 Ecologie Alle biologische kwaliteitselementen voldoen niet aan het GEP. Ook totaal P overschrijdt. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden: Het doorzicht is slecht, voornamelijk veroorzaakt door onopgeloste zwevende delen (suspended matter) die niet bezinken. Ook grote hoeveelheid Brasem houdt deze vertroebeling in stand De visstand is niet zoals gewenst. Er is een overmaat aan bodemwoelende vis (vertroebeling). Tevens is er een open verbinding met het Krammer-Volkerak en de visstand wordt daar sterk door beïnvloed De overschrijding van imidacloprid heeft een negatieve invloed op de macrofauna samenstelling Er is niets bekend over het profiel van het waterlichaam. Er kan dan ook geen inschatting worden gemaakt van geschikt habitat (talud, ondiepe zones) voor oevervegetatie en submerse vegetatie. Het is wel aannemelijk dat het profiel niet optimaal is, gezien de slechte score voor macrofyten. De aanleg van natuurvriendelijke oevers wordt als effectief voor alle maatlatten ingeschat Er is veel uit- en afspoeling vanuit de landbouw en er is nutriëntrijke kwel (beiden via bemaling van de polders), met een hoog totaal fosforgehalte tot gevolg 6.2 Chemie Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, barium, koper en imidacloprid niet aan de norm. De verwachting is dat de ammoniumconcentratie afneemt wanneer macrofyten toenemen. Er hoeven geen aanvullende maatregelen genomen te worden. Indien het verbeten van het toetsen van metalen gereed is, dient opnieuw bepaald te worden of er voor Boezem van Oude Tonge nog een overschrijding voor barium en koper aanwezig is. Voor Imidacloprid wordt aanbevolen om via monitoring de bron te achterhalen. Vervolgens kan met communicatie en/of handhaving de bron worden aangepakt. 40\44 Watersysteemanalyse WSHD

39 7 Aanbevelingen Op basis van het jaargemiddelde chloridegehalte is het aanbevolen om het KRW type te wijzigen van M6a naar M30. Er is nog veel onduidelijk omtrent de ontwikkelingen in het Krammer-Volkerak en de wijzigingen in het doorspoelregime waarmee Boezem van Oude Tonge te maken heeft. De ontwikkelingen zullen zeker invloed hebben op het waterlichaam, maar hoe en in welke mate is momenteel niet te voorspellen. Zolang er een open verbinding is met het Krammer-Volkerak is het watersysteem moeilijk door Waterschap Hollandse Delta te beïnvloeden. Het is daarom ook aan te raden om voor Boezem van Oude Tonge geen maatregelen vast te stellen en te nemen totdat er meer duidelijk is over de ontwikkelingen. Het is ook te overwegen om dit waterlichaam af te sluiten van het Krammer-Volkerak. Het afsluiten van het Volkerak Zoommeer maakt een beter peilbeheer en visstandbeheer mogelijk. Voorlopig zullen de KRW doelen dus niet gehaald worden. De doelgaten kunnen wel verkleind worden door het uitvoeren van de volgende no-regret -maatregelen en onderzoeken: Verlagen concentraties P (en N) die worden uitgemalen op het waterlichaam Bepaling van de profielen Aanleggen van een natuurvriendelijke oever Bronnenanalyse imidacloprid (monitoring) en daaropvolgende maatregelen om de overschrijdingen tegen te gaan Er wordt aanbevolen om het GEP van Scheldestromen voor vis zodanig aan te passen dat Winde niet als plantenminnende vis wordt meegenomen. Watersysteemanalyse WSHD 41\44

40 8 Literatuur Boerkamp A. (2010). Monitoring ecologische waterkwaliteit 2010 Goeree-Overflakkee. Rapportnummer: /003. Bovelander R. (2012) Notitie Monitoring gewasbeschermingsmiddelen in Oude Tong. aanmeldingen van een prioritair waterkwaliteits-knelpunt KRW. WSHD BWZ (2012). KRW Inrichting natuurvriendelijke oevers. Uitwerking KRW onderzoek naar nut en noodzaak aanleg NVO s in 25 KRW waterlichamen. Van Dijk T.C., Van Staalduinen M.A., Van der Sluijs J.P. (2013). Macro-Invertebrate Decline in Surface Water Polluted with Imidacloprid. PLoS ONE 8(5):e62374, doi: / journal.pone Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij (2010) KRW-bemonstering vissen in 32 waterlichamen van WSHD visstandbemonstering Grontmij Aquasense (2006) Aanzet tot MEP-GEP vis voor brakke wateren van waterschap Zeeuwse Eilanden. Maatlatten op maat voor 5 Zeeuwse binnendijkse wateren. Rapportnummer (M30 wateren). Maandag (2012) KRW-onderzoek Nut en noodzaak visstandbeheer Goeree-Overflakkee. Postma J.F. en Keijzers C.M. (2012) Macrofauna langs akkerranden. Is deze KRW-maatregel effectief? Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport RIVM (2013). Stowa (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer \44 Watersysteemanalyse WSHD

41 Witteveen en Bos (2012). Samenvatting rapportage. Beheerstrategieën zoet en zout Goeree- Overflakkee. Project nr. RD45-1/kolm/007 RD45-1. Witteveen en Bos (2) (2012). Beheerstrategieën zoet en zout Goeree-Overflakkee Project nr. RD45-1/kolm/005. WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 5 Oostflakkee. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2013) Factsheet per waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 43\44

42 44\44 Watersysteemanalyse WSHD

43 Bijlage 1 Profielen

44

45 # # # NL19_49 # 0121 # # # # # # ## # 3656 # # # # # # # # # ## # # # # # # # 4192 # NL19_45 NL19_45 # # # # # # # NL19_ # 4191 Profielen KRW-NL19_45/48/49 Boezem van Oude-Tonge / Groote Kreek / Afwatering Het Oudeland van Oude-Tonge ± Versie : Formaat : A3 Schaal : 1 : Behoort bij : Project : HW-WAB-0039 Referentie : 13062G01 Blad 1 van 1 Auteur : D.Adema Handelsweg 100 Postbus GC RIDDERKERK tel fax info@wshd.nl topografische ondergrond: Copyright Kadaster, Apeldoorn

46

47

48

49

50

51

52 Bijlage 2 Lijst met proiritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

53

54 Tabel 8.1 Gemeten overige chemische stoffen in 2011 Gemeten prioritaire stoffen isoproturon ethylchloorpyrifos antraceen benzeen benzo(a)pyreen fluorantheen 4-tertiair-octylfenol naftaleen hexachloorbenzeen atrazine chloorfenvinfos som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin kwik som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) alachloor hexachloorbutadieen pentachloorbenzeen som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE 4-nonylfenol diuron trifluraline som a-, b-, c- en d-hch 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan endosulfan (som alfa- en beta-isomeer) Gemeten overige stoffen 1,2-xyleen 4-chlooraniline abamectine ammonium barium benzo(a)antraceen carbendazim chloordaan chloortoluron chloridazon chryseen cis-heptachloorepoxide diazinon dimethoaat disulfoton ethylazinfos ethylbenzeen ethylparathion fenantreen fenthion heptachloor heptenofos imidacloprid kobalt koper linuron malathion metazachloor methylazinfos methylparathion methylpirimifos metolachloor mevinfos molybdeen

55

56 Bijlage 3 Waterbalansen

57

58

59

60

61