Noodplanning en Crisisbeheer van een Elektriciteitspanne Aanbevelingen voor de lokale overheden en een nationaal noodplan elektriciteitspanne van

Transcriptie

1 Noodplanning en Crisisbeheer van een Elektriciteitspanne Aanbevelingen voor de lokale overheden en een nationaal noodplan elektriciteitspanne van grote omvang 1

2 Inhoudstafel Deel 1: lokale noodplanning en crisisbeheer Inleiding Elektriciteit: de sector, de risico s en de impact Organisatie van de Belgische elektriciteitssector De elektriciteitsmarkt Bevoegdheidsverdeling Risico s voor de elektriciteitsbevoorrading De impact van een elektriciteitspanne Variabelen in de maatschappelijke impact van een elektriciteitspanne De socio-economische gevolgen Impact op het crisisbeheer Het beheer van een verstoring van de elektriciteitsbevoorrading: wie doet wat Taken en bevoegdheden De netbeheerders De afnemers De bestuurlijke overheid Beheer van de noodsituatie Beleidscoördinatie Operationele coördinatie Hoe het crisisbeheer van een elektriciteitspanne voor te bereiden? De eigen infrastructuur Business continuity planning Noodplanning Afstemming met de distributienetbeheerder(s) Risico s Noden en maatregelen Middelen en verantwoordelijkheden Voorafgaande en voorbereidende informatie aan de bevolking...35 Deel 2: Nationaal noodplan Elektriciteitspanne van grote omvang Doel en toepassingsgebied Notificatie Notificatie door de transmissienetbeheerder Informatieverspreiding door het Nationaal Crisiscentrum Notificatieschema Opvolging, vooralarm en alarm Opvolging Vooralarm Alarm Alarmeringsschema Organisatie van het federaal crisisbeheer Verantwoordelijkheden van Elia

3 4.2. Federale structuur en organisatie Specifieke beheersmaatregelen Rol van de lokale overheden tijdens een federaal beheer Strategische afstemming tussen het federaal niveau, de gouverneur(s) en burgemeester(s) Operationele afstemming tussen het federaal, provinciaal en gemeentelijk niveau Een provinciaal bijzonder nood- en interventieplan elektriciteitspanne...48 BIJLAGEN Bijlage I, Relevante wetgeving...50 Bijlage II: Voorzorgsmaatregelen bij het installeren van een generator...52 Bijlage III: Typefax van Elia voor notificatie aan het Nationaal Crisiscentrum...54 Bijlage IV: Elementen van een provinciaal BNIP Elektriciteitspanne

4 DEEL 1: LOKALE NOODPLANNING EN CRISISBEHEER 1. Inleiding De beschikbaarheid van elektriciteit vormt voor onze samenleving een vanzelfsprekendheid. Een vermaasd transporten distributienet transporteert de elektriciteit tot in de kleinste hoekjes van het land. Door de grote mate van betrouwbaarheid en de schijnbaar ongelimiteerde toegankelijkheid van elektriciteit, zijn steeds meer aspecten van ons maatschappelijk leven voor hun functioneren afhankelijk geworden van deze energievorm. De maatschappelijke afhankelijkheid van elektriciteit als energiebron neemt steeds grotere proporties aan, waardoor haar beschikbaarheid een noodzakelijke voorwaarde vormt voor het socio-economisch functioneren van België. Deze algemene afhankelijkheid en het vertrouwen in haar beschikbaarheid, maakt onze samenleving dan ook bijzonder kwetsbaar voor een plotse, grootschalige en langdurige elektriciteitsuitval. Aangezien elektriciteit, in tegenstelling tot andere energiebronnen, niet in grote hoeveelheden opgeslagen kan worden, kan een plotse uitval bovendien niet opgevangen worden door het aanspreken van op voorhand aangelegde strategische voorraden. Een grootschalige en langdurige uitval van de elektriciteitsvoorziening dreigt niet enkel belangrijke gebruiksmiddelen zoals telefonie en internet te verstoren, maar eveneens het goed functioneren van vitale diensten zoals de gezondheidszorg, de hulpverlening en de drinkwatervoorziening aan te tasten. Hoewel de betrokken bedrijven en bevoegde diensten alles in het werk stellen om een verstoring van de elektriciteitsvoorziening te voorkomen, kan het risico op een grootschalige elektriciteitspanne nooit volledig uitgesloten worden. Enkele recente voorbeelden maken het bestaan van een dergelijk risico duidelijk: 5 maart 2012, Doornik: uitzonderlijke meteorologische omstandigheden zorgden voor een onderbreking in de stroomvoorziening van drie hoogspanningsposten. Hierdoor kwamen in en rond Doornik bijna mensen gedurende 5 à 12 uur zonder stroom te zitten. 19 september 2011, Brussel: een ontploffing in een elektriciteitscabine zorgde voor een stroomonderbreking in de Europese wijk gedurende een periode van 3 à 5 uur. 8 september 2011, VS: een fout tijdens onderhoudswerken aan een hoogspanningsleiding zorgde voor een uitval van de stroomvoorziening bij meer dan 5 miljoen mensen, verspreid over California, Arizona en Mexico. 4 november 2006, Europa: het afsluiten van een hoogspanningslijn boven de Rijn en een slechte afstemming tussen twee betrokken transmissienetbeheerders creëerde een kettingreactie die het Europese elektriciteitsnetwerk ENTSO-E opsplitste in 3 delen en waarbij ondermeer via het activeren van de afschakelplannen ter nauwer nood een black-out van West-Europa werd vermeden. 28 september 2003, Italië: problemen met een hoogspanningslijn tussen Italië en Zwitserland creëerde een kettingreactie en resulteerde in een black-out van Italië. 14 augustus 2003, Canada-VS: ondermeer een gebrek aan vermogen leidde tot een black-out in delen van Noord-Oost VSA en Ontario, Canada. 4

5 Voor de Blackout van 14/08/2003 Tijdens de Blackout van 14/08/ Elektriciteit: de sector, de risico s en de impact 2.1. Organisatie van de Belgische elektriciteitssector De elektriciteitsmarkt Het elektrisch systeem, gaande van productie tot consumptie, wordt gekenmerkt door de nood aan een permanent evenwicht tussen de vraag en het aanbod. Een dergelijk evenwicht is noodzakelijk voor de goede werking van het systeem en de veiligheid van infrastructuur. Aangezien elektriciteit niet in grote hoeveelheden opgeslagen kan worden, betekent dit dat op het moment van de vraag de nodige hoeveelheid elektriciteit ook geproduceerd moet worden. Het realiseren van dit evenwicht gebeurt in hoofdzaak door permanente inschattingen te maken van de verwachte vraag en daarop de productie af te stemmen en door het voorzien van reservecapaciteit. Sinds de liberalisering zijn er vier verschillende soorten commerciële spelers actief op de Belgische elektriciteitsmarkt: 1. de producenten; 2. één transmissienetbeheerder; 3. de distributienetbeheerders; 4. de leveranciers. 1 Foto s aangeboden door National Oceanic and Atmospheric Administration en Defense Meteorological Satellite Program (VSA) 5

6 Sinds de liberalisering kent België verschillende elektriciteitsproducenten. Naast de productie op eigen bodem, speelt ook de import uit het buitenland een belangrijke rol in onze elektriciteitsbevoorrading. Sinds 1992 is België immers een netto-importeur van elektriciteit. Het hoogspanningsnet garandeert de interconnectie met de buurlanden en vervoert binnen België de elektriciteit van de producent naar de distributienetbeheerders en de industriële klanten. Het beheer van het hoogspanningsnet wordt toegekend aan een nationale monopolist. In België is Elia de beheerder van het hoog en middenspanningsnet. Elia bezit alle Belgische netinfrastructuur van 150 tot 380 kilovolt (kv) en van 30 tot 70 kv 2. Naast het beheer van het hoogspanningsnet is Elia ook verantwoordelijk voor het 24/7 bewaken van het evenwicht tussen verbruik en productie van elektriciteit in België. Het elektriciteitstransport van het hoog- en middenspanningsnet naar de eindgebruiker gebeurt over het distributienet. De distributienetbeheerders zorgen voor de exploitatie, het onderhoud en de ontwikkeling van de netten op lagere spanningen (meestal 15 kv en lager). Daar waar de beheerder van het hoogspanningsnet in heel België actief is en daartoe over een nationaal monopolie beschikt, zijn de distributienetbeheerders actief in specifiek afgebakende zones en beschikken ze in deze zones over een monopolie. Om elektriciteit te verkopen, dienen leveranciers over een leveringsvergunning te beschikken, afgeleverd door de overheid. Zij kopen de energie bij de producenten en verkopen die aan de afnemers. Zij factureren de elektriciteit aan de afnemers. Een leverancier kan ook tegelijkertijd een producent zijn Bevoegdheidsverdeling De bestuurlijke organisatie en controle van de elektriciteitsmarkt gebeurt in België op twee niveau s: Het federaal niveau is bevoegd voor: het transport van elektriciteit > 70 kv (transmissie), de grote elektriciteitsproductiecentrales, de tarieven en de nucleaire cyclus. Het gewestelijk niveau is bevoegd voor: het elektriciteitstransport <= 70 kv (distributie), de decentrale productie (bv. windmolens), hernieuwbare energie en warmte-krachtkoppeling (WKK) en sociale maatregelen. Om de goede werking van een competitieve en kwaliteitsvolle elektriciteitsmarkt te verzekeren, werd op elk van deze niveaus een commissie opgericht. Voor de federale bevoegdheden is de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG) de regulerende instantie en voor de gewestelijke bevoegdheden is in Vlaanderen de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG), in Brussel de BRUssel Gas Elektriciteit (BRUGEL) en in Wallonië de Commission Wallone pour l Energie (CWaPE) bevoegd. Elk van deze commissies waakt binnen haar bevoegdheidsdomein over: 1. de competitieve werking van de markt; 2. de tarieven; 3. de naleving van de bepalingen inzake bevoorradingszekerheid. 2 Een kilovolt is gelijk aan 10 3 volt, dat is 1000 volt. 6

7 2.2. Risico s voor de elektriciteitsbevoorrading Een verstoring van de elektriciteitsbevoorrading kan twee vormen aannemen: 1. een onderbreking van de elektriciteitsbevoorrading; 2. een schaarste in de elektriciteitsbevoorrading. Een onderbreking van de elektriciteitsbevoorrading betekent dat binnen een bepaalde zone geen elektriciteit meer geleverd wordt. We spreken over schaarste wanneer op voorhand blijkt dat voor een aanzienlijke, min of meer voorspelbare tijdsduur onvoldoende elektriciteit voorhanden is, of tot bij de afnemers gebracht kan worden, om aan de vraag te voldoen. Indien er vóór het manifesteren van de schaarste geen maatregelen genomen worden om het evenwicht op het net te bewaren, hetzij door de productie of de transportcapaciteit te verhogen hetzij door de vraag te verlagen, zal de schaarste resulteren in een onderbreking van de elektriciteitsbevoorrading in de betreffende zone. Meestal ligt een meervoudig incident aan de basis van een storing van de stroomvoorziening. Dergelijke incidenten kunnen zich zowel voordoen binnen het transportnet als binnen het productiepark. Incidenten binnen het transportnetwerk kunnen ertoe leiden dat de stroom niet van de productiecentrales naar de afnemers kan worden getransporteerd, wegens bijvoorbeeld beschadiging van masten of kabels doorwerkzaamheden of extreme weersomstandigheden. Een dergelijk falen van het netwerk kan zich zowel voordoen op het niveau van het distributienet als op het niveau van het hoog- en middenspanningsnet. Problemen binnen het distributienet zullen echter slechts een lokale impact hebben, daar waar een falen binnen het hoog- of middenspanningsnet bijna altijd een groter gebied zal treffen. Wanneer er sprake is van een netwerkprobleem op het niveau van het hoogspanningsnet worden bovendien niet alleen de afnemers getroffen, maar kan een dergelijk probleem ook een kettingreactie van uitschakelingen veroorzaken, inclusief in de productie. Een dergelijke kettingreactie kan uiteindelijk leiden tot een algehele uitschakeling van het elektrisch systeem en dus een black-out in België veroorzaken. Het elektrisch systeem dient dan van nul heropgestart te worden, wat tot meer dan achttien uur in beslag kan nemen. Voorbeeld van een kettingreactie in het hoogspanningsnet 3 : 3 Schema afkomstig van ELIA 7

8 Verklaring: drie hoogspanningslijnen met elk een maximale transportcapaciteit van 100 MW. Op het moment van aanvang bedraagt de belasting respectievelijk 80 MW, 90MW en 20 MW. Plots wordt in het net 30 MW extra geïnjecteerd (5 MW op lijn 1, 20 MW op lijn 2 en 5 op lijn 3). Hierdoor wordt lijn 2 overbelast (110 MW tegenover een maximum capaciteit van 100MW). Lijn twee schakelt na x tijd uit en de 110 MW zoekt zijn weg over de andere lijnen. Dit heeft als gevolg dat lijn 1 overbelast raakt (145 MW tegenover een maximum capaciteit van 100) en uitgeschakeld wordt. De 145 MW zoekt zijn weg elders, Incidenten binnen het productiepark kunnen er ondermeer toe leiden dat binnen het netwerk onvoldoende geproduceerd wordt om aan de vraag te voldoen. Om het ogenblikkelijk evenwicht tussen het verbruik en de productie te handhaven of herstellen voor de Belgische regelzone kan Elia als laatste redmiddel het afschakelplan in werking laten treden. Door de activering van dit plan wordt een bepaalde hoeveelheid verbruik afgekoppeld van de elektriciteitsbevoorrading teneinde de bevoorrading van de grote massa overige verbruikers te vrijwaren. Dit betekend concreet dat bepaalde zones en klanten zonder elektriciteit komen te zitten. Artikel 2 van het Ministerieel besluit tot vaststelling van het afschakelplan van het transmissienet van elektriciteit van 3 juni 2005 bepaalt de volgende prioriteitsvolgorde voor afschakelen en, in omgekeerde volgorde, hervoeden: 1. Afschakelen van contractueel afschakelbaar vermogen; 2. Stopzetting van exporten vanuit de regelzone; 3. Afschakelen van de injecties in rurale (niet stedelijke) netten; 8

9 4. Afschakelen van de bevoorrading van industriële productieprocessen rechtstreeks aangesloten op het transmissienet; 5. Afschakelen van de injecties in stedelijke netten; 6. Bevoorrading van industrie met als doel de industriële installaties te beschermen (gevoelige industrie); 7. Hospitalen, interventiediensten, openbaar vervoer, vitale communicatiecentra; 8. Hulpdiensten van productie-centrales, hoogspanningsposten. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het technisch niet steeds mogelijk blijkt om deze prioriteitenstelling volledig te respecteren tot op het lokale niveau. Zo kan het moeilijk zijn om bij afschakeling van een bepaalde zone een specifiek gebouw te ontzien. Wel is het veelal mogelijk om na de afschakeling, via een aantal maatregelen uitgevoerd door de distributienetbeheerder, de voeding naar de prioritaire instellingen te hervatten. In het geval de intentionele afschakeling van lange duur is (in het geval van een schaarste), kan een rotatie ingevoerd worden van de zones die afgeschakeld worden. Indien de voorziene reddingsprocedures niet in staat blijken het evenwicht van het elektrisch systeem te herstellen, dan degradeert het elektrisch systeem naar een black-out De impact van een elektriciteitspanne De noodsituatie die gecreëerd wordt door een grootschalige en langdurige elektriciteitspanne komt vooral voort uit de domino-effecten die een elektriciteitspanne veroorzaakt. Met andere woorden, de impact die het falen van de elektriciteitsbevoorrading creëert op het functioneren van andere belangrijke en essentiële diensten en sectoren Variabelen in de maatschappelijke impact van een elektriciteitspanne De maatschappelijke impact van een elektriciteitspanne wordt in hoofdzaak bepaald door drie variabelen: 1) De duur van de panne; 2) Het tijdstip van de panne; 3) De geografische zone en haar reikwijdte. a) De duur van de panne Van grote invloed op de maatschappelijke gevolgen die voortkomen uit een grootschalige elektriciteitspanne, is de duur van de stroompanne. Zo zal de uitval van de stroomvoorziening onmiddellijk een zekere chaos creëren door de onverwachte uitval van allerhande apparatuur en infrastructuur. Tot de eerste onmiddellijke gevolgen van een stroompanne die een grote zone (bv. een provincie) bestrijkt, kunnen ondermeer de volgende situaties gerekend worden: - het vastzitten van mensen in liften, achter gesloten deuren,.; - het stranden van het trein-, tram- en metroverkeer; 9

10 - een sterke toename van verkeersongevallen en opstoppingen door de uitval van de verkeersbegeleidingsinfrastructuur, het automatisch sluiten van slagbomen, ; - snelle verzadiging van de telefonienetwerken en een zware belasting van de Communicatie- en Informatiecentra (CIC s) en de hulpcentrales 100/112. Na een tweetal uren zullen deze gevolgen echter geleidelijk afnemen doordat de eerste noden geledigd verholpen worden (zoals het bevrijden van mensen uit liften, extra politieagenten op straat, ). Naarmate de stroompanne langer duurt, wordt het maatschappelijk leven echter gradueel steeds meer verstoord. De back-upsystemen van de bedrijven en vitale punten, gericht op de opvang van een panne van enkele uren, zullen het geleidelijk aan laten afweten waardoor het functioneren van verschillende socio-economische sectoren niet langer gegarandeerd zal zijn. De omgang met het falen van de nationale infrastructuur en het slecht functioneren van verschillende socio-economische sectoren brengt een zware belasting van de beschikbare middelen met zich mee. Kwalitatieve schets van de maatschappelijke gevolgen van een elektriciteitspanne in relatie tot de duur van de panne 4 : b) Het tijdstip van de panne Een tweede element dat de maatschappelijke gevolgen van de panne significant beïnvloedt, is het tijdstip waarop deze zich voordoet en dit zowel inzake het tijdstip van de dag als het tijdstip van het jaar. Het tijdstip van de dag: de eerste gevolgen van een elektriciteitspanne zullen bijvoorbeeld veel groter zijn wanneer de panne zich voordoet tijdens of vlak voor het spitsuur dan wanneer het zich voordoet tijdens de nacht. 4 Uit de Hoo (S.), Bottcher (H.), Steetskamp (I.) en van Wijk (A.)., Stroomloos: Kwetsbaarheid Van De Samenleving, Gevolgen Van Verstoringen Van De Elektriciteitsvoorziening, Rathenau Instituut, Den Haag, 1994, p

11 Het tijdstip van het jaar: de gevolgen die zich op iets langere termijn (na enkele uren) manifesteren, zullen gedeeltelijk anders zijn wanneer de panne zich voordoet tijdens de winter dan wanneer deze zich voordoet tijdens de zomer. In het eerste geval dient rekening te worden gehouden met problemen gerelateerd aan een gebrek aan verwarming. In het tweede geval dient rekening te worden gehouden met problemen gerelateerd aan een gebrek aan koeling. c) De geografische zone en haar reikwijdte Het derde element dat een grote invloed heeft op de maatschappelijke gevolgen van de panne, is de geografische zone en haar reikwijdte. Wat de kenmerken van de geografische zone betreft, zal de impact van een panne variëren naargelang de panne zich voordoet in een rurale zone, een urbane zone, een industriegebied, een havenzone, een zone waardoor een spoorweg loopt,. De impact van een panne en de capaciteit van de overheid om de gevolgen van de panne te beheren, worden ook bepaald door de omvang van de zone. Hoe groter de zone, hoe groter de kans dat de werking van belangrijke infrastructuur verstoord wordt (waterdistributie, treinverkeer, telefonie, ) en hoe groter de belasting van de beschikbare middelen (noodstroomgeneratoren, inzet interventiediensten,.) De socio-economische gevolgen Het voorbereiden van het beheer van een noodsituatie vertrekt van een goed inzicht in wat een dergelijk noodsituatie kan omvatten. In het licht van de opstelling van een nationaal noodplan elektriciteitspanne voerde het Nationaal Crisiscentrum daarom in samenwerking met haar partners een analyse uit naar de impact van een grootschalige elektriciteitspanne op het functioneren van een breed aantal socio-economische sectoren. Deze analyse gebeurde telkens op basis van de volgende vragen: 1) Welke impact zou een grootschalige elektriciteitspanne hebben op het functioneren van de sector en aldus op haar dienstverlening? 2) Welke preventieve maatregelen, die de gevolgen van een grootschalige elektriciteitspanne kunnen verminderen, zijn aanwezig binnen de sector of bij de belangrijkste actoren hiervan (noodstroomgeneratoren, accu s, )? Hoe groot is de autonomie van deze preventieve middelen? In welke mate garanderen deze preventieve middelen het functioneren van de sector? 3) Bestaan er binnen de sector of bij de belangrijkste actoren hiervan noodplannen of business continuity plannen gericht op de omgang met een dergelijke of gelijkaardige noodsituatie? Omdat deze analyse gebeurde in het kader van de redactie van een nationaal noodplan elektriciteitspanne, werd voor deze werkzaamheden steeds vertrokken van het scenario van een elektriciteitspanne die zich over meerdere provincies uitstrekt en een duur heeft van 24uur. Dit heeft als gevolg dat de resultaten die hieruit voortkwamen algemeen van aard zijn en betrekking hebben op het hele nationale grondgebied. Specifieke lokale omstandigheden werden tijdens deze analyse dan ook niet in acht genomen. Enkele algemene vaststellingen 11

12 1. De onbeschikbaarheid van belangrijke dienstverlenende infrastructuur tijdens een elektriciteitspanne kan zowel een oorzaak hebben in de uitval van de randapparatuur aangesloten op deze infrastructuur (een PC, ) als in de uitval van de kritieke infrastructuur zelf (uitval van het digitaal kabelnetwerk, ). 2. Door de toenemende digitalisering van de infrastructuur en dienstverlening, neemt de maatschappelijke afhankelijkheid van elektriciteit nog steeds toe. Dit betekent dat zonder gelijklopende investeringen in backupsystemen door de beheerders van deze infrastructuur en de leveranciers van de diensten, de socioeconomische impact van een stroomonderbreking in de toekomst nog verder zal vergroten. 3. Het is belangrijk steeds rekening te houden met de onderlinge afhankelijkheden die er tussen verschillende infrastructuren bestaan. Het voorbeeld van een elektriciteitspanne toont duidelijk aan dat de uitval van de elektriciteitsinfrastructuur de werking van andere infrastructuren verstoort. De onderlinge afhankelijkheden laten zich echter ook in de tweede of derde lijn voelen. Zo kan bijvoorbeeld de uitval van de watervoorziening ten gevolge van de elektriciteitspanne de koeling van belangrijke servers verstoren waardoor er ICT-problemen ontstaan,. De belangrijkste conclusies worden hieronder per socio-economische sector weergegeven. De impact per sector Landverkeer: vanaf de aanvang van de elektriciteitspanne valt het landverkeer haast in zijn totaliteit volledig stil. Het trein-, tram- en metroverkeer valt onmiddellijk stil en het wegverkeer geraakt zeer snel ernstig verstoord door het uitvallen van de verkeersbegeleiding, een toename van het aantal ongevallen, het open staan van bruggen en gesloten zijn van slagbomen. Op langere termijn kan het zijn dat tunnels afgesloten moeten worden of dat deze onder water lopen en kan er een brandstoftekort ontstaan doordat brandstofpompen niet meer functioneren. De verstoring van het verkeer kan tot gevolg hebben dat interventiepersoneel, leden van het crisismanagement, werknemers, enz. tijdens de eerste uren van de panne niet of zeer moeizaam op hun bestemming geraken 5. Scheepvaart: de maritieme scheepvaart op de Belgische wateren zal bij een grootschalige elektriciteitspanne niet onmiddellijk grote hinder ondervinden. Quasi alle bedrijfskritische systemen van het Maritiem Reddings-en Coördinatiecentrum en de Schelderadarketen zijn immers uitgerust met UPS, voorzien om een periode van twee uur te overbruggen, of van noodstroomgeneratoren 6. Na twee uur zal de dienstverlening inzake scheepvaartbegeleiding wel sterk verminderen door het wegvallen van bepaalde realtime informatiebronnen zoals onbemande radarposten,. Toch blijft een minimale dienstverlening mogelijk. Wat de werking van de maritieme havens betreft, resulteert een grootschalige elektriciteitspanne onmiddellijk in een ernstige verstoring van de logistieke keten. Zo zal het laden en lossen van ertsen en containers niet meer mogelijk 5 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van de AD Crisiscentrum met de gewestelijke diensten bevoegd voor transport en verkeerswezen en met Infrabel. 6 Een UPS (uninterruptible power source) is een apparaat dat vermijdt dat bij een stroomuitval de aangesloten apparaten een moment zonder stroom vallen. Hoewel het een korte autonomie heeft, heeft een UPS, in tegenstelling tot een noodstroomgenerator, haast geen opstarttijd nodig. 12

13 zijn en kan de verwerking op de kade ernstig verstoord zijn door het wegvallen van de containerscanning. Dit kan leiden tot een toegangsverbod tot de haven, met ernstige problemen voor de scheepvaart op de Noordzee en de rivieren tot gevolg. Voorts zal de beveiliging van de havens ernstig verstoord worden en vallen de koelinstallaties in de containers en pakhuizen uit, wat leidt tot bederf van goederen. De scheepvaart op de binnenwateren zal bij een grootschalige elektriciteitspanne ernstig verstoord of onmogelijk zijn wegens het stilvallen van bruggen en sluizen. Het plots stilvallen van deze kunstwerken kan resulteren in ongecontroleerde bewegingen, met schade aan de infrastructuur tot gevolg. Op langere termijn kan de uitval van de waterregeling op sommige plaatsen overstromingen veroorzaken 7. Luchtverkeer: de capaciteit van de Belgische internationale luchthavens inzake het aantal vliegtuigen dat kan landen en opstijgen zal na zes uur sterk verminderen. De luchthavens blijven wel operationeel en de veiligheid van het luchtruim blijft verzekerd 8. Watervoorziening: vanaf de aanvang van de elektriciteitspanne zal op verschillende plaatsen in het land, afhankelijk van de geografische situatie, al snel een vermindering van de druk in de leidingen merkbaar zijn. Tussen de twee en de acht uur na het optreden van de panne zal op de meeste plaatsen de watervoorziening stilvallen. Een uitzondering op deze situatie is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar voor het merendeel van de gemeenten en wijken de watervoorziening gegarandeerd blijft. Eens de watervoorziening stil valt, kan het, wegens de nodige ontsmettingsmaatregelen die genomen moeten worden, tot enkele dagen na de panne duren alvorens deze terug hervat kan worden. Wat de sanitaire waterhuishouding betreft, bestaat de kans dat door het uitvallen van de pompen er in sommige lager gelegen gebieden bij hevig regenweer overstort optreedt. Hierbij wordt rioolwater aan de oppervlakte geloosd, met onhygiënische omstandigheden tot gevolg 9. Energiebevoorrading: wat aardgas betreft, heeft een grootschalige en langdurige elektriciteitspanne geen significante impact op de bevoorrading noch op de veiligheid van de infrastructuur. De benutting van het aardgas tijdens een dergelijk incident (bijvoorbeeld voor verwarming) zal echter enkel mogelijk zijn wanneer het fornuis, de verbrandingsketel, enz. voor het eigen functioneren geen stroom nodig heeft of aangesloten is op een autonome stroombron. De bevoorrading van petroleum en andere afgeleide producten zal tijdens een elektriciteitspanne ernstig verstoord worden. De pompsystemen functioneren niet meer en het transport via pijpleidingen is niet langer mogelijk. 10 Gevangeniswezen: de impact die een elektriciteitspanne zal hebben op het Belgische gevangeniswezen is erg diffuus. In een beperkt aantal penitentiaire instellingen vallen alle functies onmiddellijk of na maximaal enkele uren uit. In het merendeel van de instellingen kunnen, afhankelijk van de instelling, bepaalde ondersteunende diensten 7 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. 8 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum, de FOD Mobiliteit en Vervoer, met Belgocontrol en met een gewestelijke instanties bevoegd voor luchtverkeer. 9 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met Samenwerking Vlaams Water, La Société wallonne des eaux en Vivaqua. 10 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de FOD Economie. 13

14 (keuken, liften, ) uitvallen, kan de bewaking (camera's, hekken onder spanning, ) gedeeltelijk uitvallen of zullen alle functies gegarandeerd blijven 11. Seveso-bedrijven: binnen de Seveso-bedrijven bestaat er een gevoeligheid voor de problematiek en beschikken veel bedrijven over preventieve middelen. Voorts bestaan er duidelijke structuren gericht op het indijken van het Sevesorisico, met name de interne noodplannen, veiligheidsrapporten en -inspecties. Het Nationaal Crisiscentrum heeft echter geen zicht op de precieze impact die een elektriciteitspanne zou hebben op elk van de Seveso-bedrijven op het Belgisch grondgebied 12. Landbouw: voor de landbouwsector is elektriciteitsbevoorrading over het algemeen levensnoodzakelijk. Bij het wegvallen van de stroomvoorziening kan al snel bederf van producten optreden (melksector en glastuinbouw) of massale sterfte van dieren (reeds na enkele minuten voor pluimvee en na enkele uren voor varkens), met grote economische en hygiënische gevolgen. De grote gevoeligheid voor deze sector voor een stroomuitval maakt echter dat de grote bedrijven over het algemeen preventieve maatregelen hebben genomen (generatoren, UPS en, alternatieve verluchtingssystemen,.). Bij deze landbouwbedrijven worden dan ook weinig problemen verwacht bij een elektriciteitspanne. De situatie bij kleinere landbouwbedrijven is echter minder duidelijk 13. Geldwezen: hoewel alle kritische processen en data binnen de financiële sector beveiligd zijn tegen een elektriciteitspanne van lange duur, valt de dagelijkse werking van deze sector bij een elektriciteitspanne stil. Digitale transacties zullen niet meer mogelijk zijn, geldautomaten (ATM s) zullen niet meer functioneren, lokale bankkantoren zullen sluiten en sommige kluizen zullen niet meer toegankelijk zijn. Deze situatie kan op langere termijn leiden tot een gebrek aan liquide middelen. Telefonie en dataverkeer: verwacht wordt dat het GSM-net bij aanvang van de panne snel zal verzadigen. Tussen de één en vier uur na de panne zullen de GSM-netwerken geleidelijk uitvallen. Wat het functioneren van de vaste telefonienetwerken betreft, dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de klassieke telefonie-infrastructuur gebaseerd op koperdraad en de infrastructuur voor digitale telefonie. De infrastructuur voor klassieke telefonie zal in verschillende delen van het land na vier uur uitvallen, terwijl in andere gebieden, in hoofdzaak stedelijke centra, deze infrastructuur operationeel blijft. Wat de infrastructuur voor digitale communicatie betreft, vallen de kleinere onderdelen van de Belgische datacommunicatienetwerken bij aanvang van de panne onmiddellijk uit. Dit heeft tot gevolg dat de dienstverlening voor de residentiële gebruikers onmiddellijk wegvalt. De backbones van de digitale datacommunicatienetwerken blijven echter wel functioneren 14. De beheerders van deze netwerken stellen dat heel wat van hun professionele klanten rechtstreeks aangesloten zijn op 11 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de FOD Justitie. 12 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum en de Samenwerkingscommissie Seveso- Helsinki. 13 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de gewestelijke instanties bevoegd voor landbouw. 14 Onder backbones wordt verstaan: hogesnelheidsverbindingen die de ruggegraat van de Belgische datacommunicatienetwerken vormen. Deze verbindingen koppelen lokale netwerken en transporteren informatie over langere afstanden. 14

15 deze backbones en dat hun datacommunicatie en digitale telefonie aldus gegarandeerd blijft (op voorwaarde dat hun sites betrokken bij deze communicatie rechtstreeks aangesloten zijn op de backbones) 15. Een voorwaarde voor het gebruik van deze infrastructuur, zowel de klassieke telefonie-infrastructuur als de infrastructuur voor digitale communicatie, is wel dat de toestellen die bij de gebruikers de toegang tot deze infrastructuur verlenen (telefoons, routers, PC s, ) zelf geen stroom vereisen of dat deze stroom bij de gebruikers zelf aanwezig is 16. Media: de openbare omroep VRT en RTBF kunnen via radio blijven uitzenden. Zowel de zendmasten als enkele studio s van beide instellingen beschikken over noodaggregaten. Voor het kunnen benutten van dit medium dienen de ontvangsttoestellen wel aangesloten te zijn op autonome energiebronnen (radio op batterijen of autoradio). Wegens de uitval van de elektriciteitsvoorziening zullen televisietoestellen niet werken Impact op het crisisbeheer. Net zoals iedereen in de geïmpacteerde zone zal de overheid geconfronteerd worden met de uitval van belangrijke infrastructuur. Het betreft hier infrastructuur waarop de overheid voor haar dagelijkse werking vertrouwt, maar waarover ze zelf niet de volledige controle heeft. De uitval van dergelijke infrastructuur kan de capaciteit van de overheid om de noodsituatie te beheren danig aantasten. Zo kan de uitval of verzadiging van het GSM-netwerk en het beperkt of niet functioneren van de vaste telefonie de alarmering van de leden van het coördinatiecomité of het bereiken van experts, nodige partners of burgemeesters en gouverneurs bemoeilijken. De uitval van de ICT-systemen kan dan weer het opvragen van noodzakelijke informatie binnen de eigen instelling of bij betrokken partners verstoren. Door de onbeschikbaarheid van verschillende media, zal discipline 5 op haar beurt niet kunnen terugvallen op haar gebruikelijke middelen voor het verschaffen van informatie aan de bevolking (sociale media, geschreven pers, websites, ). In het kader van de opstelling van het nationaal noodplan elektriciteitspanne werd in samenwerking met de betrokken partners ook voor elk van de disciplines een analyse uitgevoerd naar de impact die een elektriciteitspanne zou hebben op hun werking. De belangrijkste resultaten uit deze analyse worden hieronder weergeven. Wat betreft de impact op de specifieke communicatie-infrastructuur van de disciplines: CIC s, ASTRID en Regetel: de CIC s en 100/112-centrales beschikken over eigen UPS en en generatoren en hebben vaak afspraken met de Civiele Bescherming voor de levering van een externe generator. De CIC s en 100/112- centrales kunnen dan ook blijven functioneren tijdens een stroompanne: zij kunnen oproepen ontvangen en deze registreren. Zij vormen echter slechts een doorgeefluik. Wanneer de infrastructuur van de operatoren of de toestellen 15 Indien u wenst te weten of uw instelling voor haar dataverkeer en telefonie al dan niet rechtstreeks is aangesloten op een backbone, raden de beheerders van de communicatie-infrastructuur aan om contact op te nemen met uw accountmanager. 16 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met het Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie (BIPT) en met de grootste beheerders van telecommunicatie-infrastructuur in België. 17 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de VRT en de RTBF. 15

16 van de gebruikers (telefoon of GSM) niet functioneren, kunnen de CIC s en 100/112-centrales geen hulpoproepen ontvangen. Wat het brandweer Pagingnetwerk en het Tertra radio communicatie RCS-netwerk van ASTRID betreft, beschikken de verschillende sites over batterijen met een verwachte autonomie van minimaal 8 uur en maximaal 24 uur. Na 8 uur zullen deze netwerken dus geleidelijk uitvallen. In de zones waar het netwerk is uitgevallen, kan de radiocommunicatie nog enkel over zeer korte afstand verlopen via Direct Mode Operation (DMO), vergelijkbaar met een walkietalkie. Hoewel het Regetel-netwerk op een aantal punten ondersteund wordt door noodstroomgeneratoren en ups-systemen, maakt dit netwerk voor haar verbindingen ook gebruik van de netwerken van openbare beheerders zoals Telenet, Colt en anderen. De werking van Regetel is dan ook afhankelijk van de werking van de netwerken van deze openbare beheerders. Het functioneren van het Regetel-netwerk tijdens een langdurige elektriciteitspanne kan bijgevolg niet gegarandeerd worden. De verwachting is dat de integrale werking van het crisisnet van Regetel bij een elektriciteitspanne een autonomie heeft van drie à vijf uur. Sirenes: met uitzondering van enkele zones die over geen enkele autonomie beschikken, blijft het sirenenetwerk in de getroffen zone nog twee uur na het aanbreken van de panne operationeel. Nadien is het aansturen van de sirenes niet meer mogelijk. Bij een activering van de sirenes (alarmering) in een zone, vermindert de operationele autonomie van de betrokken sirenezone tot een half uur. De interventiediensten: De interpersoonlijke communicatie: (1) de (gedeeltelijke) uitval van de reguliere telefoon- en GSM-netwerken en de geleidelijke uitval van het ASTRIDnetwerk zorgen binnen alle disciplines voor een aanzienlijke bemoeilijking van de eigen werking en organisatie. (2) Wegens de (gedeeltelijke) uitval van de reguliere telefoon- en GSM-netwerken kunnen de burgers doorheen de panne moeilijk in contact treden met de interventiediensten. De toegang tot specifieke digitale informatie: De uitval van de stroomvoorziening heeft veelal tot resultaat dat de specifieke digitale informatiebronnen of media waarop de disciplines steunen voor hun dagelijkse werking niet meer functioneren (datagegevens van patiënten, het opstellen van PV s, stockbeheersystemen, digitale veiligheidsportalen, enz.). Het mobiliseren van voldoende personeel: Bij een noodsituatie beschikken de disciplines over de mogelijkheid om extra personeel te mobiliseren. Deze mobilisatie kan tijdens een grootschalige elektriciteitspanne echter ernstig verstoord worden wegens de uitval van de reguliere telefoon- en GSM-netwerken en de mogelijke verkeerschaos. De bevoorrading van brandstof: De uitval van de pompsystemen in tankstations zorgt voor een verstoring of bemoeilijking van de brandstofbevoorrading van de voertuigen van de disciplines en van de noodstroomgeneratoren. 16

17 3. Het beheer van een verstoring van de elektriciteitsbevoorrading: wie doet wat 3.1. Taken en bevoegdheden De netbeheerders Afhankelijk van de situering van het incident (op het niveau van het hoogspanningsnet of op het niveau van het distributienet), is het de opdracht en de verantwoordelijkheid van respectievelijk de beheerder van het Belgische hoogspanningsnet en de beheerder van het distributienet om alle handelingen te stellen die het nodig acht om het elektriciteitsnet zo snel mogelijk opnieuw onder een stabiele en kwalitatieve spanning te brengen. Hiertoe beheert en herstelt Elia en/of de distributienetbeheerder de eigen infrastructuur en zorgt het voor overleg en afstemming met de betrokken partners zoals rechtstreekse afnemers, (andere) distributienetbeheerders, buitenlandse transmissienetbeheerders,. Het is de taak van Elia en/of de distributienetbeheerders om aan de autoriteiten en, in afstemming met discipline 5, de bevolking actuele informatie te verstrekken over de elektriciteitsbevoorrading via hun net en de mogelijke problemen hieromtrent. Bij problemen met betrekking tot de elektriciteitsbevoorrading vormen de distributienetbeheerders het eerste aanspreekpunt voor de lokale overheden. Voor de federale overheid is dit Elia De afnemers België heeft over het algemeen een hoge betrouwbaarheid op het vlak van energievoorziening. Toch valt een stroomstoring nooit geheel te voorkomen. De meest voor de hand liggende manier om een stroomuitval op te vangen, is het gebruik van alternatieve energiebronnen, zoals noodstroomaggregaten en/of batterijen. Het is echter niet de verantwoordelijkheid van de elektriciteitsproducenten, Elia of de distributiebeheerders om bij een grote panne die het gevolg is van overmacht, technisch onvermogen of buitengewone omstandigheden (storm, hevige sneeuwval,...) noodstroomaggregaten of batterijen te voorzien. Afnemers hebben zelf de verantwoordelijkheid om een risico-inschatting te maken en de kosten van een investering in noodstroomgeneratoren, batterijen of UPS en af te wegen tegenover de mogelijke schade van een stroomonderbreking. Ook tijdens het beheer van een elektriciteitspanne zullen burgers, bedrijven en collectiviteiten zoveel mogelijk zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen functioneren. Bij een grootschalige en langdurige elektriciteitspanne beschikken de interventiediensten immers niet over voldoende capaciteit om iedereen te helpen. De bestuurlijke overheid en de interventiediensten zullen in eerste instantie hun aandacht moeten richten op niet-zelfredzame groepen (mensen in 18 3 JUNI Ministerieel besluit tot vaststelling van het afschakelplan van het transmissienet van elektriciteit. 17

18 thuiszorg, mensen in gesloten opvang, bejaarden, mensen die vastzitten in liften ) en op het beperken van de maatschappelijke gevolgen van de elektriciteitspanne. Gelukkig zijn de meeste burgers, bedrijven en collectiviteiten perfect in staat om zichzelf en anderen te helpen in het doorkomen van een periode zonder stroom. Bedrijven treffen nu al vaak voorbereidingen gericht op het garanderen van de bedrijfcontinuïteit en veiligheid. Veel burgers zullen tijdens een elektriciteitspanne veelal gebruik kunnen maken van voedsel -en drankvoorraden die ze in huis hebben, zij zullen zich gaan bevoorraden buiten de getroffen zone en hun hulpbehoevende buren ondersteunen. Voor de zelfredzame burger is het vooral belangrijk dat zij duidelijke, transparante en ondersteunende informatie krijgen over de noodsituatie, haar beheer en hoe te handelen. Over de wijze waarop voorafgaand en tijdens het beheer van een elektriciteitspanne gecommuniceerd kan worden, vindt u meer informatie in hoofdstuk 4.4. Voorafgaande en voorbereide informatie aan de bevolking De bestuurlijke overheid In tegenstelling tot de netbeheerders hebben de lokale bestuurlijke overheden geen rechtstreekse rol bij de organisatie van het Belgisch elektrisch systeem of bij het oplossen van elektriciteitspannes. Bij een elektriciteitspanne zijn de burgemeesters en gouverneurs vooral verantwoordelijk voor noodplanning en crisisbeheer. Vanuit het standpunt van de bestuurlijke overheden wordt de noodsituatie voortkomend uit een elektriciteitspanne immers niet zozeer gecreëerd door de stroomonderbreking zelf, als wel door de uitval of onbeschikbaarheid van belangrijke infrastructuur en essentiële diensten ten gevolge van de elektriciteitspanne. Het wegvallen van deze voorzieningen en diensten kan een ernstige bedreiging vormen voor het leven of de gezondheid van personen, voor belangrijke materiële belangen en/of voor de openbare veiligheid. Zodoende kan een elektriciteitspanne een noodsituatie veroorzaken die, afhankelijk van haar impact, een coördinatie in de gemeentelijke, provinciale of federale fase vereist. Dit betekent echter geenszins dat elke elektriciteitspanne automatisch een crisisbeheer door een bestuurlijke overheid noodzaakt. Elke dag vinden er immers wel ergens een aantal kleinere, kort durende elektriciteitspannes plaats, zonder dat dit enigszins een noodsituatie vormt. De inschatting of een bepaalde elektriciteitspanne, haar maatschappelijke gevolgen in acht nemend, een noodsituatie vormt, komt toe aan de betrokken burgemeester, gouverneur of de minister van Binnenlandse Zaken en zal vooral gelieerd zijn aan de duur, de situering en de omvang van de panne Beheer van de noodsituatie Beleidscoördinatie In uitvoering van het KB van 16 februari 2006 betreffende de nood- en interventieplannen, kan een noodsituatie beheerd worden in de gemeentelijke, provinciale of federale fase, en dit onder beleidscoördinatie van de burgemeester, gouverneur of minister. Indien een burgemeester, gouverneur of de minister van Binnenlandse zaken beslist dat de elektriciteitspanne wel degelijk een noodsituatie creëert en een coördinatie van de bestuurlijke overheid wenselijk is, is het zijn taak om, 18

19 respectievelijk via het coördinatiecomité en de beleidscel, de negatieve gevolgen van de uitval van belangrijke infrastructuren en diensten zo veel mogelijk op te vangen en te beperken. Dit kan gebeuren door het duidelijk stellen van prioriteiten, het nemen van gerichte maatregelen en het coördineren van de hulpverlening. Tijdens een dergelijke noodsituatie zal het crisisbeheer zich vooral moeten centraliseren rond: het handhaven van de dienstverlening inzake openbare orde, civiele veiligheid en volksgezondheid; het garanderen van de essentiële behoeften van de bevolking (eten, drinken, verwarming, ). Afhankelijk van de omvang en de duur van de stroomstoring, haar impact op de openbare orde, de civiele veiligheid, de volksgezondheid en/of de middelen nodig voor het beheer van de situatie, kan beslist worden om op te schalen naar een hogere fase, overeenkomstig het Koninklijk Besluit van 16 februari 2006 betreffende de nood- en interventieplannen. De onderstaande tabel geeft een overzicht van de mogelijke gevolgen die zich kunnen voordoen bij een elektriciteitspanne van langere duur en van maatregelen die mogelijks in reactie op deze gevolgen genomen kunnen worden. Het onderstaande overzicht is louter indicatief, niet exhaustief en heeft als doel de bestuurlijke overheid te ondersteunen in haar reflectie over de problematiek van een elektriciteitspanne en haar beheer. Geenszins heeft deze tabel als doel de autonomie en de bevoegdheid van de burgemeester, gouverneur, of minister van Binnenlandse Zaken om in hun respectievelijke fases te beslissen over te nemen maatregelen, te ondergraven. Domein Aard van de problemen Mogelijke maatregelen Werking interventiediensten en crisisbeheer Bereikbaarheid: De elektriciteitsuitval kan er toe leiden dat veel mensen niet meer kunnen telefoneren (noch mobiel, noch via een vast toestel). Hierdoor kunnen zij in geval van nood de interventiediensten niet langer bereiken. Interne communicatie: Door de uitval van de reguliere telecommmunicatiemiddelen kan het contact tussen de bevoegde overheid en anderen bij het crisisbeheer betrokken actoren verstoord zijn. Het gemeentelijk of provinciaal crisiscentrum is niet operationeel - Verhoogde patrouillering discipline 3; - Bevolking aanraden gebruik te maken van publieke telefoons; - Inrichten van (nood) meld- en infopunten voor burgers, waar communicatiemiddelen aanwezig zijn. - Werken met ASTRID; - Gebruik maken van koeriers Uitwijken naar een locatie met een noodstroomgenerator; - De levering van een noodstroomgenerator organiseren.

20 Sirenes vallen na 2u uit. - Tijdens de periode waarop de sirenes nog functioneren: sirenes gebruiken volgens de geldende procedures; - Bij industrieel accident na uitval van sirenes, alarmering via omroepwagen of andere middelen. Problemen met het opladen van Opladen in de auto s. walkietalkies Uitval ASTRID Geen brandstof voor de interventiediensten. Gebruikelijke meldingsprocedure EN melding aan het Nationaal Crisiscentrum. - Tanken buiten de geïmpacteerde zone; - Een generator plaatsen bij de eigen brandstofvoorziening; - Generator plaatsen bij één of meer publieke tankstations. Gebouwen van de disciplines blijven gesloten. Veel gebouwen zijn afgesloten met elektrische poorten. Bij panne zullen deze poorten niet meer opengaan en kunnen de disciplines niet meer uitrukken. Bij voortijdige waarschuwing van een mogelijke elektriciteitspanne, kunnen de disciplines hun poorten preventief open zetten. Redding- en hulpverleningsoperaties Medische en sociale hulpverlening Liften werken niet meer Elektronische deuren kunnen gesloten blijven Verwerken vragen om bijstand via generatoren (Mogelijk) problemen met het functioneren van gezondheidszorginstellingen Tijdens de eerste uren van de panne kan het bevrijden van mensen die vastzitten een prioriteit zijn. Coördineren: - Waar middelen beschikbaar? - Welke zijn de prioritaire sites? - Transport en plaatsing? - Onderhouden en bijvullen? Contact opnemen met: - Ziekenhuizen; - Verpleeg- en verzorgingstehuizen. Vragen naar: - Huidige situatie? - Generator aanwezig? - Werking generator? 20

21 - Brandstof voor hoeveel uur? - Beschikbaarheid / houdbaarheid medicatie? - Catering / maaltijdvoorziening / drinkwater? - Andere problemen? Detecteren en opvolgen van hulpbehoevenden Gestrande reizigers Contact opnemen met de huisartsenkringen en de actoren binnen de eerstelijnsgezondheidszorg (thuisverpleging, mantelorganisaties, ) om de toestand van de hulpbehoevenden en patiënten in de thuiszorg te controleren en op te volgen ( autonomie beademingsapparatuur?...). Gepaste maatregelen ter ondersteuning van de basisbehoeften van de gestrande reizigers (onderdak, ). Openbare orde Door een verstoring van het treinverkeer kan het zijn dat de treinreizigers niet op hun bestemming geraken. Verlichting, camerabewaking en alarmsystemen vallen uit. Poorten, rolluiken, deuren,. kunnen mogelijks niet meer sluiten. Penitentiaire inrichtingen (PI) Een verhoogde aanwezigheid en patrouillering door discipline 3. Met risico-instellingen (havens, ambassades, banken, ) de inzet van extra beveiligingspersoneel bekijken. Contact opnemen met PI en gesloten centra en navraag doen naar: - Huidige situatie? - Generator aanwezig? - Werking generator? - Brandstof voor hoeveel uur? - Problemen beveiliging? - Catering / maaltijdvoorziening / drinkwater? - Andere problemen? 21

22 Evenementen: Zijn er evenementen gaande? Zijn er evenementen gepland? - Analyse gevolgen stroomstoring voor evenement; - Gevolgen voor openbare orde? - Evenement afgelasten door burgemeester? Brand: Door gebruik van alternatieve verlichting (kaarsen, ) verhoogd brandrisico Verhoogde waakzaamheid en personeelbezetting van brandweer. Publieke communicatie Mobiliteit De gebruikelijke media voor communicatie aan de bevolking (internet, TV en telefoon) kunnen door de stroomuitval onbeschikbaar zijn. Wegverkeer: Uitval van verkeersregelinstallaties, bruggen kunnen niet meer omhoog / naar beneden en slagbomen blijven in gesloten stand. De ventilatie en het wegpompen van water kan in verkeerstunnels uitvallen. Burgers informeren via: - Radio - Omroepwagen - Flyers - Deur aan deur communicatie - Oprichten meld- en infopunten In kaart brengen verkeerssituatie. Ter voorkoming van ongelukkenzorgen voor een begeleiding van het verkeer op gevaarlijke kruispunten. Daar waar nodig het verkeer omleiden. Indien nodig voor de veiligheid verkeerstunnels afsluiten. Openbaar vervoer: Indien de voedingspunten geen stroom meer ontvangen valt het metroverkeer, het tramverkeer en/of het treinverkeer stil Controleren of er treinen in de zone zijn stilgevallen. De veiligheid en gezondheid van de reizigers garanderen. De openbare vervoersmaatschappijen opdragen om te zorgen voor evacuatie van de reizigers en de inzet van bussen. 22

23 Water Drinkwater: Drukdaling en geleidelijke uitval van de bevoorrading In hoogbouw onmiddellijke onderbreking wegens uitval hydrofoorinstallaties. - Zelfredzaamheid burgers (bevoorrading via winkels en drankdistributiecentra, bevoorrading buiten de zone, consumptie andere dranken, ). - Selectieve organisatie van drinkwaterbedeling: voor mensen en instellingen in nood. Sanitair: Mogelijk werken de rioleringspompen niet meer. Dit kan bij hevig regenweer leiden tot overstort. Indien nodig het (laten) leegpompen van rioleringsputten. Gevaarlijke industrie Temperatuur Bluswater: Uitval sprinklerinstallaties. Uitval hydroforen voor bluswater in hoge gebouwen Waterbeheer: Door uitval van pompsystemen langs binnenwateren en het niet functioneren van bepaalde gemalen en stuwen kan er een verhoogd risico zijn op overstromingen. De plotse uitval van de stroomvoorziening verhoogt het risico op industriële ongevallen. Winter: Door de elektriciteitsuitval zullen veel verwarmingsinstallaties niet langer werken. Bij zeer lage temperaturen en een lange duur van stroomuitval kan dit voor kwetsbare groepen problemen opleveren. Zomer: Door uitval van koelkasten kunnen voedsel en medicijnen, bij een verstoring van lange duur, bederven. Informatie meegeven met uitrukkende brandweer. - Extra waakzaamheid. - Indien nodig wegpompen van overtollig water. Contact opnemen met seveso-bedrijven in de zone en navraag doen naar de veiligheid van de installaties. - Controle kwetsbare groepen. - Verspreiden van dekens. - Indien nodig voor bewoners een verwarmde openbare ruimte voorzien (door middel van hete luchtkanonnen, ). In de communicatie naar de bevolking meenemen: Koelkasten en diepvriezers zoveel mogelijk dicht houden. 23

24 Operationele coördinatie De taken die de disciplines in het geval van een langdurige elektriciteitspanne ter harte zullen moeten nemen, kunnen zeer divers zijn van aard en verspreid zijn over het hele grondgebied. Veel van deze taken zullen bovendien monodisciplinaire taken zijn. Dit maakt dat het beheer van een noodsituatie voortkomend uit een elektriciteitspanne niet steeds de oprichting van een CP-Ops zal noodzaken. In vele gevallen zal de algemene informatie-uitwisseling en de afstemming tussen de disciplines kunnen gebeuren binnen het coördinatiecomité of via ad hoc overlegmomenten. Dit neemt echter niet weg dat indien voor de uitvoering van één of meerdere maatregelen een multidisciplinaire coördinatie vereist is, de oprichting van een CP-Ops en de aanduiding van de discipline die de functie van Dir-CP-Ops op zich neemt, aangewezen blijft. Het zal met andere woorden afhangen van de aard van de gevolgen en de te nemen maatregelen die maakt of de oprichting van een CP-Ops al dan niet wenselijk is. Dit is echter moeilijk op voorhand te voorspellen en zal dus op het moment van de noodsituatie geanalyseerd en ingeschat moeten worden. Indien beslist wordt tot de oprichting van een CP-Ops, kan het, gezien de diffuse aard van de uit te voeren interventies en de geografische spreiding hiervan, in sommige gevallen aangewezen zijn om de Cp-Ops te laten ondersteunen via lokale antennes. Deze antennes verzekeren dan de lokale operationele coördinatie van specifieke maatregelen, bijvoorbeeld de organisatie van een onthaalcentrum,... Wanneer één of meerdere antenne(s) op die manier worden opgesteld, worden deze gecoördineerd door de CP-Ops. Er is dan aldus een leidende CP-Ops en er zijn ondersteunende antennes. De coördinatie tussen de CP-OPS en zijn antenne(s) kan gebeuren via verbindingsofficieren die aan weerskanten aanwezig zijn. 4. Hoe het crisisbeheer van een elektriciteitspanne voor te bereiden? Zoals beschreven in punt is elke afnemer verantwoordelijk om op basis van zijn eigen risicoanalyse de nodige maatregelen te treffen ten aanzien van een elektriciteitspanne. Dit geldt ook voor de bestuurlijke overheid. Gezien de centrale coördineerde opdracht van de bestuurlijke overheid tijdens een noodsituatie is het sterk aangewezen dat elke burgemeester en gouverneur nadenkt over hoe hij tijdens een elektriciteitspanne in staat zal zijn om hun cruciale functies te kunnen blijven uitoefenen en welke voorafgaande en reactieve maatregelen hiertoe genomen kunnen worden. Voorafgaande maatregelen kunnen zowel genomen worden op infrastructureel vlak als op organisatorisch vlak De eigen infrastructuur Om zijn centrale opdrachten inzake crisisbeheer te kunnen uitvoeren, is een functionerende infrastructuur onontbeerlijk. Zonder een werkende basisinfrastructuur zal men niet in staat zijn om op basis van duidelijke informatie en in interacties met de nodige partners het beheer van de situatie te coördineren. Bijna elke infrastructuur vereist echter stroom. 24

25 Bovenal is het cruciaal dat burgemeesters en gouverneurs tijdens een elektriciteitspanne een beleidsmatige communicatie kunnen aanhouden. Dit wil zeggen dat de burgemeester minimaal in staat moet zijn om met de gouverneur te communiceren (en omgekeerd) en de gouverneur met het federaal crisiscentrum (en omgekeerd). Daarnaast dient elk bestuursniveau in contact te kunnen treden met de interventiediensten. Bij het analyseren van de werking en de weerbaarheid van het eigen crisiscentrum dienen de verschillende bestuursniveau s dan ook na te denken over hoe de minimale communicatielijnen tijdens een elektriciteitspanne in stand gehouden kunnen worden. Beschikken over een functionele telecommunicatie-infrastructuur is afhankelijk van de operator waarbij men is aangesloten, evenals de locatie van het gebouw in diens netwerk. De autonomie van het telecomnetwerk waarvan gebruik gemaakt wordt, kan worden meegedeeld door uw operator. Om echter gebruik te kunnen maken van diens netwerk moeten alle hierop aangesloten telecommunicatietoestellen (routers, callcenters, draagbare telefoons, ) zelf over stroom beschikken of geen stroomnodig hebben. Dit is de verantwoordelijkheid van elke gebruiker. Om ervoor te zorgen dat tijdens een elektriciteitspanne de beleidsmatige communicatie gegarandeerd blijft, kan het ook nodig zijn om te kijken naar alternatieve communicatiemiddelen, zoals het gebruik van ASTRID of zelfs het werken met koeriers 19. Het is hierbij belangrijk dat elke betrokken partner duidelijk op de hoogte is van de wijze waarop elkeen zal communiceren in het geval de klassieke telecommunicatie-infrastructuur niet langer functioneert en dat er een afstemming is tussen de verschillende partners. Naast telecommunicatie is het ook wenselijk ervoor te zorgen dat de burgemeester of gouverneur voor het beheer van een elektriciteitspanne van lange duur kan beschikken over minstens één verwarmde, verlichte en toegankelijke vergaderzaal en dat men toegang heeft tot de eigen digitale informatiebronnen (de eigen servers, PC s, printers,...). De essentiële data en procedures ook in papieren versie achter de hand hebben, is dus noodzakelijk. Er zijn verschillende mogelijkheden om ervoor te zorgen dat men tijdens een langdurige elektriciteitspanne beschikt over een functionerende basisinfrastructuur, elk met zijn eigen voor- en nadelen. Zo kan men bijvoorbeeld gebruik maken van een mobiel autonoom verwarmingselement (op bijvoorbeeld gas of mazout), gebruik maken van batterijen, een vaste generator en/of een mobiele generator. De meest doeltreffende optie is het gebruik van een vaste generator. Het voordeel hiervan is immers dat men alle nodige infrastructuur hierop kan aansluiten (alle rode stekkers of alle infrastructuur in één bepaalde zaal, ) en dat deze, eventueel in combinatie met een UPS, onmiddellijk van bij aanvang de stroomvoorziening overneemt. Voorts heeft een noodgenerator het voordeel tegenover batterijen dat het via het bijvullen van de brandstof over een ongelimiteerde autonomie beschikt. Ook kan geopteerd worden om bij een leverancier een contract af te sluiten tot levering van een noodgenerator bij een elektriciteitspanne. Hierbij dient men wel na te gaan of het gebouw de aansluiting van een noodstroomgenerator toelaat en wat voor type men nodig heeft (zie bijlage II fiche inzet generator ). Voorts dient men er rekening mee te 19 De multidisciplinaire nationale gespreksgroep Coördinatiecomité van de Regering (CGCCR) uit de Multidisciplinaire Omzendbrief, MULTI-OPCOM 2011 betreffende het gebruik van de Astrid-multidisciplinaire gespreksgroepen en het bijhorende multinummeringsplan is een voorbeeld van hoe ASTRID aangewend kan worden voor de coördinatie van het crisisbeheer wanneer er geen telefonisch contact mogelijk is. 25

26 houden dat de levering en inzet van een mobiele generator tijd vraagt en dat men in de periode ervoor aldus niet beschikt over een werkende infrastructuur. Gezien het voorzien van een degelijke weerbare crisisinfrastructuur geen evidentie is, kan het soms wenselijk zijn om samen te werken met andere diensten (brandweer, ) of gemeenten om een dergelijke infrastructuur op te zetten of te delen. Als werkmethode wordt aangeraden om op te lijsten over welke middelen en infrastructuur voor crisisbeheer men op dit moment beschikt, wat in het geval van een elektriciteitspanne de mogelijke noden inzake infrastructuur en middelen voor crisisbeheer kunnen zijn en welke oplossingen hiervoor voorhanden zijn Business continuity planning Om het goed functioneren van de bestuurlijke overheid tijdens een grootschalige elektriciteitspanne toe te laten, is het noodzakelijk dat naast voorafgaande infrastructurele maatregelen er ook op organisatorisch vlak afspraken gemaakt worden. Los van de noodplanning dient nagedacht te worden over hoe men zich tijdens een elektriciteitspanne best organiseert en welke afspraken of voorbereidingen hiertoe gemaakt of genomen moeten worden. Het betreft hier concrete vragen zoals: Hoe gaat men de leden van het coördinatiecomité oproepen wanneer het GSM-net verzadigd of uitgevallen is en de telefoontoestellen niet functioneren? Indien men voorziet in het uitwijken naar een andere locatie, welke informatie dient dan meegenomen te worden en onder welke vorm (afgedrukt, via een laptop, )? Indien men voorziet om tijdens een elektriciteitspanne gebruik te maken van een noodgenerator, wat is de minimale autonomie van de generator, vanaf wanneer (ifv. de tankinhoud) en op welke wijze gaat men de generator laten bijvullen? Voor meer informatie over wat business continuity managment is en hoe men dit kan implementeren binnen de eigen organisatie, kan op de website van de Algemene Directie Crisiscentrum een handleiding business continuity managment terug gevonden worden 20. Ook voor andere instanties is business continuity management belangrijk. Zo is het ook cruciaal dat elke discipline in staat is om haar functioneren tijdens een grootschalige en langdurige elektriciteitspanne te organiseren. Het is de verantwoordelijkheid van elke discipline om te voorzien in specifieke procedures en een eigen business continuity management uit te werken. In het kader van het project nationaal noodplan Elektriciteitspanne werd op het federaal niveau hierover al heel wat denkwerk verricht. Aan de leden van de disciplines wordt best gevraagd om binnen hun eigen organisatie hier meer informatie over in te winnen. Het is verder ook sterk aangeraden om binnen de veiligheidscel te bespreken welke procedures en acties er binnen elke discipline bestaan voor de omgang met een 20 Deze handleiding vindt u op de volgende URL: 26

27 uitval van elektriciteit, ICT of telecom en welke pijnpunten er volgens hen hieromtrent nog resten. Zodoende kan men gezamenlijk zoeken naar oplossingen voor problemen waarmee elkeen geconfronteerd kan worden Noodplanning Het beheer van een elektriciteitspanne van lange duur vereist de betrokkenheid van een veelheid aan actoren en het implementeren van een aantal specifieke maatregelen. Om ervoor te zorgen dat tijdens het beheer van een dergelijke noodsituatie de juiste personen snel bereikt kunnen worden en doelgerichte maatregelen genomen en goed georganiseerd kunnen worden, wordt in navolging van het nationaal noodplan elektriciteitspanne aan de gouverneurs gevraagd om een BNIP Elektriciteitspanne op te stellen 21. Aan de burgemeesters wordt aangeraden om het scenario van een langdurige elektriciteitspanne op te nemen in de eigen noodplanning. Het resultaat hiervan kan een bijlage zijn aan het ANIP of een BNIP Elektriciteitspanne Afstemming met de distributienetbeheerder(s). Zoals reeds gestipuleerd in hoofdstuk 3 vormt bij een elektriciteitspanne de distributienetbeheerder het eerste aanspreekpunt voor de burgemeester of gouverneur. Het is de distributienetbeheerder die informatie kan verschaffen over de aard en de ernst van de verstoorde elektriciteitsbevoorrading. Het is ook de distributienetbeheerder die informatie kan verschaffen over de risico s van haar eigen infrastructuur en de aandachtspunten bij een interventie in de nabijheid van dergelijke infrastructuur 22. Het is aldus belangrijk dat de overheid en de distributienetbeheerder(s) elkaar in geval van een incident makkelijk en snel kunnen vinden. Interactieschema overheden elektriciteitsactoren: 21 voor meer informatie hierover zie Deel 2: Nationaal noodplan Elektriciteitspanne, hoofdstuk Indien een provinciale fase afgekondigd wordt wegens een verstoorde elektriciteitsbevoorrading waarvan de oorzaak gelegen is op het niveau van het transmissienet of de productie, kan de distributienetbeheerder, op eigen initiatief of op vraag van de gouverneur, aan ELIA vragen dat ook zij een vertegenwoordiger stuurtnaar het coördinatiecomité. Wanneer echter meerdere provincies getroffen zijn door een verstoorde elektriciteitsbevoorrading, wordt aan de gouverneurs aangeraden om het contact met de elektriciteitssector enkel te laten verlopen via de distributienetbeheerders. 27

28 Gezien de centrale rol van de distributienetbeheerder(s) bij het beheer van een noodsituatie voortkomend uit een elektriciteitspanne, is het aangeraden om reeds tijdens de noodplanning goede samenwerkingsverbanden op te zetten. Om het onderscheid tussen belangrijke en onbelangrijke incidenten te maken, worden tussen de burgemeester/gouverneur en de distributienetbeheerder(s) best duidelijke notificatieprocedures afgesproken en dit om te vermijden dat er te veel, te weinig of onduidelijk genotificeerd wordt. Bij wijze van voorbeeld: tussen de Nationaal Crisiscentrum en Elia werd een notificatieprocedure afgesproken waarbij Elia steeds het Nationaal Crisiscentrum verwittigt wanneer Elia een fase van haar intern noodplan afkondigt 23. Naast het afspreken van duidelijke notificatieprocedures worden met de distributienetbeheerder(s) ook best afspraken gemaakt over hun rol en verantwoordelijkheden tijdens het beheer van een noodsituatie voortkomend uit een verstoorde elektriciteitsbevoorrading. Algemeen genomen heeft de distributienetbeheerder tijdens het beheer van een noodsituatie drie taken te vervullen: 1) Voor zover de oorzaak gelegen is binnen zijn eigen netwerk, zo snel mogelijk beperken en oplossen van de verstoorde elektriciteitsbevoorrading; 2) De overheid informeren over de toestand van het elektriciteitsnet: 23 zie Deel 2: Nationaal noodplan Elektriciteitspanne, hoofdstuk 2. 28

29 - analyses verschaffen over de stand van zaken van het elektriciteitsnet en de oorzaken van haar falen; - analyses verschaffen inzake de werkzaamheden gericht op het verhelpen van de verstoorde werking van het elektriciteitsnet, hun voortgang en effectiviteit; - het aanbevelen van te nemen maatregelen, gericht op het faciliteren van het opnieuw onder stabiele spanning brengen van het elektriciteitsnet; - schetsen van wat met een redelijke waarschijnlijkheid op relatief korte termijn de evolutie van het elektriciteitsnet zal zijn. 3) In overeenstemming met de strategie van discipline 5, het informeren van de bevolking over de oorzaak, toestand en de verwachte evolutie van de verstoorde werking van het elektriciteitsnet en over de van hen verwachte gedragingen ( geen vaatwasmachines meer laten draaien tussen 10u en 18u, ). Om verwarring te vermijden kunnen dergelijke of gelijkaardige taakafspraken best op voorhand en formeel met de distributienetbeheerder(s) gemaakt worden Risico s Om reeds op voorhand te bepalen welke instanties in het geval van een langdurige elektriciteitspanne betrokken moeten worden bij het crisisbeheer en welke verantwoordelijkheden zij hierin dienen op te nemen, is het noodzakelijk een zicht te hebben op de risico s die een dergelijke noodsituatie binnen de gemeente, stad of provincie creëert en welke maatregelen hiervoor genomen moeten worden. Een langdurige uitval van de elektriciteitsvoorziening vormt zowel een eigen specifiek risico als een versterking van bestaande risico s. Voor het in kaart brengen en het bespreken in de veiligheidscel van de risico s en de gevoelige sites op het grondgebied van de burgemeester of gouverneur, kan vertrokken worden van het overzicht van mogelijke impacts zoals weergegeven in hoofdstuk 2.3. De impact van een elektriciteitspanne en van de tabel onder hoofdstuk 3.2. Beheer van de noodsituatie. Het is echter noodzakelijk dat deze gegevens getoetst en aangevuld worden met de eigenheden van de eigen gemeente, stad of provincie. Dit kan gebeuren op basis van de risicogegevens uit het ANIP van de burgemeester en /of gouverneur. Wanneer bij wijze van voorbeeld er in de gemeente, stad of provincie specifieke pomp- of sluizensystemen zijn voor de bescherming tegen overstromingen (het réseau démergement" van Aide te Luik) of er specifieke openbare orde risico-elementen zijn (de diamantwijk in Antwerpen) dienen deze opgenomen te worden in het eigen risico-overzicht elektriciteitspanne. Bij het in kaart brengen van de risico s die een elektriciteitspanne teweeg zouden brengen, dienen de bedreigingen voor de openbare orde, de civiele veiligheid en de volksgezondheid (overstromingen, gevaarlijke industrie, bedreigingen van hygiënische of sanitaire aard, ) en de risico s voor kwetsbare groepen of instellingen (ziekenhuizen, mensen in thuiszorg, gesloten en penitentiaire instellingen, ) centraal te staan. Bij wijze van voorbeeld: 29

30 Risicodomein Internaat X voor mensen met visuele en motorische beperkingen Risico s Voedselvoorziening bewoners Sanitaire omstandigheden Klimatologische omstandigheden (koude/warmte) Medische aandachtspunten Noden en maatregelen Een volgende stap in de noodplanning is het oplijsten van maatregelen die in reactie op de geïdentificeerde risico s genomen kunnen worden. Maatregelen kunnen zowel betrekking hebben op het hanteren van specifieke werking- en interventieprocedures, het inzetten van specifieke middelen als het nemen van beschermingsmaatregelen. Ook voor het bepalen van de maatregelen kan vertrokken worden van de tabel onder hoofdstuk 3.2. Beheer van de noodsituatie 24. Voor het bepalen en oplijsten van de maatregelen kan het wenselijk zijn om samen te werken met de rechtstreeks betrokken actoren. Tot deze rechtstreeks betrokken actoren kunnen ondermeer gerekend worden: - disciplines; - beheerders van risico-instellingen (seveso-bedrijven, havens, ) op het grondgebied; - beheerders van kwetsbare instellingen (ziekenhuizen, gevangenissen, ) op het grondgebied; - verleners van openbare diensten (drinkwaterleveranciers, openbare vervoersmaatschappijen, uitbaters van het rioleringsnetwerk, ); - zorgorganisaties (OCMW, huisartsenkring, ). Het zijn deze organisaties die het best kunnen inschatten met welke essentiële noden zij in het geval van een langdurige elektriciteitspanne geconfronteerd zullen worden en hoe deze noden geledigd kunnen worden. Het betreft hier noden die niet door de betrokken actoren zelf geledigd kunnen worden en die een bijstand van overheidswege noodzaken. Het doel van deze fase in de noodplanning is te komen tot een oplijsting van de noden (materieel, humaan, organisatorisch, ) en van de acties die genomen kunnen worden om deze behoeften tijdig te detecteren, te beperken en indien mogelijk weg te werken. Bij wijze van voorbeeld Risicodomein Risico s Noden Maatregelen Internaat X voor Voedselvoorziening Externe aanvoer voedsel Externe mensen met visuele bewoners voedselbereiding 24 Zoals gesteld is de tabel Beheer van de noodsituatie echter indicatief en niet-exhaustief en dient elke bevoegde overheid zelf te bepalen welke maatregelen opportuun zijn. 30

31 en motorische Sanitaire 1) Capaciteit om snel te 1) Elke 2 uur beperkingen omstandigheden reageren situatierapport aan 2) Verzekeren van de CC hygiënische 2) Aanleveren omstandigheden mobiele wc s Klimatologische 1) Capaciteit om snel te 1) Elke 2 uur omstandigheden reageren situatierapport aan (koude/warmte) 2) Autonome verwarmings CC elementen 2) Levering warmeluchtkanon Medische Ademhalingsondersteunende Alternatieve aandachtspunten apparatuur (slaapapneu ) laadcapaciteit Bij de voorbereiding van de maatregelen die bij het beheer van een elektriciteitspanne genomen kunnen worden, zijn er twee structurele maatregelen die specifieke aandacht verdienen, met name: 1) Organisatie van de inzetten van noodstroomgeneratoren 2) Organisatie van de brandstofbevoorrading Noodstroomgeneratoren vormen een rechtstreeks antwoord op problemen die voortkomen uit een verstoring van de stroombevoorrading. Via de eigen elektriciteitsproductie kan een noodstroomgenerator immers het elektriciteitstekort wegnemen daar waar het probleem zich stelt. Vragen met betrekking tot de inzet van noodstroomgeneratoren die best al tijdens de fase van de noodplanning behandeld worden, zijn: Over welke middelen kan de bevoegde overheid beschikken (middelen van de eigen gemeente, middelen van de distributienetbeheerder en middelen van de Civiele Bescherming en Defensie)? Waar kunnen er op de private markt noodstroomgeneratoren verkregen worden (oplijsten van verhuurders en verkopers van noodstroomgeneratoren). Welke zijn de prioritaire sites waar het nodig zou kunnen zijn een noodstroomgenerator te installeren (crisiscentrum, brandweerkazerne, bejaardentehuis, penitentiaire inrichting, )? Hoe kunnen deze middelen verkregen worden? Hoe kunnen noodstroomgeneratoren getransporteerd worden? Hoe kunnen noodstroomgeneratoren geïnstalleerd worden? Hoe wordt de brandstofbevoorrading georganiseerd? Het inzetten van een noodstroomgenerator in een gebouw is wel gebonden aan een aantal voorwaarden. In bijlage II, Voorzorgsmaatregelen bij het installeren van een generator worden enkele aandachtspunten hieromtrent opgelijst. 31

32 Hoe groter het aantal mensen en bedrijven getroffen door een elektriciteitspanne, hoe belangrijker het wordt om duidelijke prioriteiten te stellen met betrekking tot de inzet van generatoren. Bij een elektriciteitspanne met een groot aantal betrokkenen (meerdere gemeenten of een grote stad) is de verwachting immers dat de vraag naar generatoren snel het aanbod zal overtreffen. Ook de capaciteit van de Civiele Bescherming en Defensie om noodgeneratoren in te zetten (zowel materieel als humaan) zal in het geval van een elektriciteitspanne van lange duur en grote omvang zeer snel ontoereikend zijn. In een dergelijke noodsituatie zal het aldus de taak van de beherende overheid zijn om de beschikbare middelen daar in te zetten waar de nood het hoogst is. Indien prioriteiten gesteld moeten worden, wordt aangeraden om de lokaal beschikbare noodstroomgeneratoren primordiaal te reserveren voor het in stand houden van de capaciteit van de overheid om de noodsituatie te beheren, de openbare orde te kunnen bewaren en de veiligheid en volksgezondheid te garanderen 25. Concreet kan hierbij gedacht worden aan: brandweer, lokale politie, diensten voor dringende medische hulpverlening; ziekenhuizen; gemeentelijke en provinciale crisiscentra; instellingen van gesloten opvang. Het organiseren van de brandstofbevoorrading vormt, naast het strategisch inzetten van noodstroomgeneratoren, eveneens een cruciaal antwoord op de problemen die voortkomen uit een grootschalige en langdurige elektriciteitspanne. Brandstof, meer bepaald diesel en benzine, is immers een noodzakelijke voorwaarde voor zowel het functioneren van de disciplines (interventievoertuigen) als voor de werking van de noodstroomgeneratoren. Zoals we zagen in hoofdstuk De socio-economische impact, zullen de tankstations tijdens een elektriciteitspanne niet functioneren. De benodigde brandstof is dus wel aanwezig, maar kan niet opgehaald worden. Ten einde het crisisbeheer tijdens een elektriciteitspanne te kunnen organiseren, is het aldus nodig maatregelen te treffen om de brandstofbevoorrading te garanderen. Wanneer de elektriciteitspanne een kleine geografische zone bestrijkt, kan het probleem van de brandstofbevoorrading makkelijk opgelost worden door zich buiten de geïmpacteerde zone te bevoorraden. Indien de elektriciteitspanne een grote geografische zone bestrijkt, zullen echter meer specifieke maatregelen genomen moeten worden. In een dergelijke situatie zal de beherende overheid ervoor moeten zorgen dat: 1) de brandstofbevoorrading op bepaalde plaatsen gegarandeerd wordt; 2) dat deze brandstof volgens prioriteiten verdeeld wordt. Wat het eerste punt betreft, kan gedacht worden aan het plaatsen van een generator bij bepaalde pompinstallaties. Deze pomp installaties kunnen zowel in publiek bezit zijn als van een private eigenaar. Wat het tweede punt betreft, kan geopteerd worden om de brandstof prioritair te reserveren voor: 1) de voertuigen van de disciplines en 2) de bevoorrading van de generatoren noodzakelijk voor het in stand houden van de capaciteit van de overheid om de noodsituatie te beheren, de openbare orde te kunnen bewaren en de veiligheid en volksgezondheid te garanderen, zoals hierboven beschreven. 25 Vele vitale of gevoelige instellingen zoals ziekenhuizen en gevangenissen bezitten noodstroomgeneratoren. Het is echter niet uit te sluiten dat deze niet aanspringen, kapotgaan of het om een instelling gaat die er toch geen bezit. 32

33 Het is wenselijk om reeds tijdens de noodplanning te bekijken welke sites hiervoor in aanmerking komen en op welke wijze deze brandstofbevoorrading georganiseerd kan worden. Bij de bepaling van de in aanmerking komende sites voor het garanderen van de brandstofbevoorrading dient men rekening te houden met zowel de aansluitbaarheid van een generator op de pompinstallaties en met de mogelijkheid om een toegangscontrole tot de installaties in te stellen (om de verdeling volgens prioriteiten van de brandstof toe te laten) Middelen en verantwoordelijkheden Eens de risico s bepaald zijn en de noden en de wenselijke maatregelen werden gedetecteerd, dient bekeken te worden of de middelen (humaan, materieel en/of organisatorisch) voor de maatregelen beschikbaar zijn en wie verantwoordelijk is voor de organisatie van hun uitvoering. Voor het zoeken van de nodige middelen dient zowel gekeken te worden naar de eigen middelen, de middelen van de disciplines, de middelen van de partners als naar middelen beschikbaar op de private markt. De bedoelinghiervan is te komen tot een duidelijke oplijsting van de middelen die beschikbaar zijn en te weten waar deze beschikbaar zijn. Op basis van de risico s, de noden en de beschikbare middelen kunnen er prioriteiten gesteld worden. Om een vlotte activatie en inzet van de maatregelen tijdens het crisisbeheer toe te laten, is het belangrijk dat tijdens de noodplanning bepaald wordt wie verantwoordelijk is voor de organisatie van elke maatregel. Zowel bij het bepalen van de maatregelen, de middelen als de taken is het belangrijk dat de verantwoordelijkheden van elkeen (private en publieke instellingen, publieke dienstverleners, burgers, ) gerespecteerd blijven. Zelfredzaamheid staat hierbij voorop. Bij wijze van voorbeeld, het is niet omdat een bejaardentehuis bij een elektriciteitspanne niet langer warme maaltijden kan serveren dat de overheid onmiddellijk bereide maaltijden moet leveren. Het is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van het bejaardentehuis om alternatieven te zoeken. In de samenwerking met de betrokken partners, in preventiecampagnes, is het belangrijk deze boodschap van zelfredzaamheid duidelijk te benadrukken. Slechts wanneer wegens de overmacht van de situatie en ondanks alle initiatieven genomen door de organisaties, instellingen, bedrijven, er een reële bedreiging is voor de openbare orde, de civiele veiligheid en/of de (volks)gezondheid, heeft de beherende overheid een rechtstreekse verantwoordelijkheid. Vanuit dit opzicht kan het wenselijk zijn om in eerste instantie een aantal maatregelen te bepalen die er voor moeten zorgen dat de beherende overheid de vinger aan de pols houdt en aldus op tijd problemen kan detecteren, zonder onmiddellijk te interveniëren. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door als maatregel in te schrijven dat bij een elektriciteitspanne met een verwachte duur van >8 uur er op regelmatige tijdstippen contact wordt opgenomen met de gesloten en /of penitentiaire instellingen in de getroffen zone voor een stand van zaken. Bij het voorbereiden van maatregelen en de toewijzing van hun organisatie, dient er steeds over gewaakt te worden dat hun uitvoering realiseerbaar is. De aangewezen instantie (voor het leegpompen van riolen of het controleren van mensen in thuiszorg, ) moet immers tijdens de panne bereikbaar zijn en over de nodige middelen (humaan, organisatorisch en materieel) en kennis beschikken om de toegewezen opdracht daadwerkelijk uit te voeren. Het kan daarom aangewezen zijn om ook het plannen van de maatregel en de toewijzing van haar organisatie in overleg te doen met de betrokken instantie. Het is hoe dan ook belangrijk dat elkeen op voorhand op de hoogte is van wat van hem verwacht kan worden. 33

34 Heel dit proces dient te resulteren in een overzicht van 1) de risico s; 2) de noden die voortkomen uit de risico s; 3) de maatregelen die in reactie op deze noden genomen kunnen worden; 4) de middelen die voor de uitvoering van deze maatregelen beschikbaar zijn en ontbreken; 5) de instantie die verantwoordelijk is voor de organisatie van de maatregel en hoe deze te bereiken is. Bij wijze van voorbeeld: risicodom ein Risico s Noden Maatregelen Middelen Organisere nde instantie Internaat X Voedselvoorzieni Externe aanvoer voedsel Externe X gasvuren OCMW voor mensen ng bewoners voedselbereiding X soeppotten met visuele en motorische beperkinge n Sanitaire omstandigheden 1) Capaciteit om snel te reageren 2) Verzekeren van de hygiënische 1) Elke 2 uur situatierapport aan CC 2) Aanleveren X personeel 1) 1 wagen & 1 persoon 2) X mobiele WC s van 1) Internaat 2) Technisch e dienst omstandigheden mobiele wc s bedrijf Y Klimatologische 1) Capaciteit om snel te 1) Elke 2 uur 1) 1 wagen & 1 1) Internaat omstandigheden reageren situatierapport persoon 2) Technisch (koude/warmte) 2) Autonome aan CC 2) Warmelucht- e dienst verwarmings - 2) Levering kanon bedrijf Z elementen warmeluchtkanon Medische Ademhalingsondersteun Alternatieve 1) 1) aandachtspunten ende apparatuur laadcapaciteit Reservebatterijen Technisc (slaapapneu, ) 2) he dienst Stroomgenerator Om de operationele toepasbaarheid te garanderen, dienen de voorziene maatregelen uiteindelijk vervat te worden in duidelijke en werkbare procedures. 34

35 4.4. Voorafgaande en voorbereidende informatie aan de bevolking Tijdige en correcte informatie aan de betrokken bevolking is essentieel bij een noodsituatie. Door die feitelijke informatie kan de burger zich een oordeel vormen over de situatie en ernaar handelen. Door de grote afhankelijkheid van energie kan worden verwacht dat bij een (langdurige) stroompanne hinder zal ontstaan in verschillende domeinen: thuis, op het werk en op straat. Ook de informatievoorziening kan in het gedrang komen, niet enkel aan de zenderzijde maar zeker ook aan de ontvanger-zijde. Televisietoestellen zullen niet meer werken, enkel autoradio s en radio s op batterijen zullen nog kunnen ontvangen en ook de batterijcapaciteit van GSMtoestellen of laptops is niet oneindig. Gelet op deze extra moeilijkheid tot het verstrekken van informatie en het grote aantal domeinen waarop een stroompanne onze routine kan beïnvloeden, is een voorafgaande informatie aangewezen. Hiermee zal de stroompanne niet worden opgelost, maar het laat toe om vooraf duidelijk aan te geven wat mogelijke problemen kunnen zijn, wat van de bevoegde diensten (niet) kan worden verwacht en wat de bevolking zelf kan doen. Eerder in deze gids is al aangegeven om de boodschap van zelfredzaamheid duidelijk te benadrukken in de samenwerking met de betrokken partners, in preventiecampagnes,. Die zelfredzaamheid kan pas goed ingevuld worden als vooraf een duidelijke informatie wordt meegegeven over het risico en de impact ervan, de opdrachten en beperkingen van de bevoegde diensten en het gewenste handelingsperspectief van de bevolking (voor, tijdens en na een stroompanne). Naast de organisatie van een voorafgaande informatie aan de bevolking en sensibilisering tot voorbereidende maatregelen, is ook een specifieke voorbereiding van de eigen werking vereist. De gebruikelijke communicatiekanalen en middelen (zoals computer, , ) kunnen immers (tijdelijk) niet bruikbaar zijn. Daarom is het zinvol om op geregelde momenten na te gaan of de essentiële middelen ook zonder stroom beschikbaar zijn: het monodisciplinair interventieplan Informatie, een afgedrukte versie van een actuele perslijst, vooraf bepaalde (korte) communicatieboodschappen voor omroepwagens, nadenken over alternatieve communicatiemanieren ( infoloketten ), 35

36 DEEL 2: NATIONAAL NOODPLAN ELEKTRICITEITSPANNE VAN GROTE OMVANG In dit hoofdstuk worden de belangrijkste elementen uit het Nationaal noodplan Elektriciteitspanne van grote omvang op een rij gezet en worden een aantal elementen relevant voor de lokale overheden extra toegelicht. Voor een volledig overzicht strekt het desondanks tot aanbeveling om het volledig nationaal noodplan Elektriciteitpanne van grote omvang aandachtig door te nemen. 1. Doel en toepassingsgebied Het nationaal noodplan Elektriciteitspanne van grote omvang heeft tot doel de coördinatie van de maatregelen te verzekeren die genomen moeten worden om: - het herstel van de elektriciteitsbevoorrading te faciliteren; - de negatieve gevolgen van de uitval van de vitale infrastructuur en diensten zo veel mogelijk op te vangen en te beperken. Ongeacht of de oorzaak van de storing nationaal of internationaal is of zich situeert op het niveau van het hoogspanningsnet of van de elektriciteitsproductie, wordt dit plan, in de federale fase, toegepast bij een elektriciteitspanne: met een belastingsverlies in een in een geconcentreerde zone 250 Megawatt (MW) en die naar inschatting van Elia een verwachte duur heeft 8 uur; afkondiging van fase E3 van het intern noodplan van ELIA ten gevolge van een black-out. waarvan de gevolgen van dien aard zijn dat één of meerdere criteria voor de afkondiging van de federale fase zoals beschreven in het KB van 31 januari 2003 tot de vaststelling van het noodplan voor de crisisgebeurtenissen en situaties die een coördinatie of een beheer op nationaal niveau vereisen, vervuld zijn. Het nationaal noodplan is in eerste instantie niet van toepassing op stroompannes die zich situeren op het niveau van de distributienet. De coördinatie bij stroompannes die zich situeren binnen het distributienet gebeurt op het niveau van de burgemeester of de gouverneur. Dit sluit echter niet uit dat de gouverneur, indien nodig, een beroep kan doen op de federale overheid om een federale ondersteuning of coördinatie te verzekeren. 2. Notificatie 36

37 2.1. Notificatie door de transmissienetbeheerder Hoewel er verschillende actoren betrokken zijn bij de Belgische elektriciteitsbevoorrading is het de Belgische transmissienetbeheerder Elia die de notificatie uitstuurt aan het Nationaal Crisiscentrum van (dreigingen tot) incidenten die een invloed kunnen hebben op de elektriciteitsbevoorrading via het hoogspanningsnet. De notificatieprocedure die tussen het Nationaal Crisiscentrum en Elia afgesproken werd, is gebaseerd op het intern noodplan van de Belgische transmissienetbeheerder. Meer bepaald notificeert Elia telefonisch het Nationaal Crisiscentrum bij elke fase-afkondiging van haar intern noodplan (E1, E2 en E3) 26. Elia verschaft bij deze notificatie het Nationaal Crisiscentrum zo snel mogelijk de volgende informatie: Wat de oorzaak is voor de afkondiging van de betreffende fase van het intern noodplan (aard van het incident of de dreiging)? Wat de impact van het incident is, met name of het gaat om: a. Verhoogd risico op een verstoring van de stroomvoorziening b. Dreiging tot schaarste c. Effectieve schaarste d. Elektriciteitspanne Indien er sprake is van schaarste of dreiging tot : - de hoeveelheid belasting in risico (# MW); - de geografische situering en reikwijdte; - de verwachte duur / frequentie van het onevenwicht; Indien er sprake is van een stroomonderbreking : - de hoeveelheid belastingsverlies (# MW); - de geografische situering en reikwijdte; - de verwachte duur van de panne; De telefonische notificatie van Elia aan het Nationaal Crisiscentrum wordt vervolgens nog eens per fax bevestigd Informatieverspreiding door het Nationaal Crisiscentrum Nadat het Nationaal Crisiscentrum van Elia een notificatie heeft ontvangen, stuurt het onmiddellijk per fax de ontvangen informatie door naar haar partners, ongeacht of het een antwoord heeft verkregen op alle vragen vermeld in punt 2.1. Tot de te informeren partners behoren: De ministers bevoegd voor Binnenlandse Zaken en Energie; De gouverneurs; De disciplines (100/112 centrales, FOD Volksgezondheid, DAO van de Federale Politie, Civiele Bescherming en Defensie); 26 In het intern noodplan van Elia betekent E1 een vooralarm, E2 een gedeeltelijke mobilisatie en E3 een volledige mobilisatie. 27 De typefax die ELIA bij notificatie naar het Nationaal Crisiscentrum stuurt vind men terug in bijlage III. 37

38 De publieke instellingen bevoegd voor sectoren waarvan een verstoorde werking ten gevolge van een elektriciteitspanne een grote maatschappelijke impact zou hebben (de Gewesten, de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, de FOD Mobiliteit en Vervoer, de FOD Justitie en het Belgisch Instituut voor Post en Telecommunicatie). In het geval dat de notificatie die het Nationaal Crisiscentrum van Elia ontvangt, betrekking heeft op een elektriciteitspanne of een schaarste, zal de permanentie van het Nationaal Crisiscentrum de gouverneurs op wiens grondgebied de panne of de schaarste zich manifesteert ook onmiddellijk telefonisch verwittigen Notificatieschema 3. Opvolging, vooralarm en alarm Een notificatie van het Nationaal Crisiscentrum door de Belgische transmissienetbeheerder kan leiden tot drie soorten acties van het Nationaal Crisiscentrum: Opvolging Vooralarmering 38

39 Alarmering De acties die het Nationaal Crisiscentrum neemt in navolging van de notificatie door Elia, komen steeds voort uit een analyse, op basis van de beschikbare informatie, van het incident of de dreiging, haar gevolgen op het vlak van de elektriciteitsbevoorrading en de verwachte evolutie van de situatie Opvolging Bij een opvolging van de situatie neemt het Nationaal Crisiscentrum notie van de notificatie door Elia, verzamelt het, indien nodig, bijkomende informatie en houdt zich op de hoogte van de evolutie van de situatie. Een opvolging door het Nationaal Crisiscentrum, impliceert dat het incident of de dreiging die aan de oorsprong van de notificatie ligt, de afkondiging van de federale fase van het noodplan niet noodzaakt, noch dat verwacht wordt dat de evolutie van de situatie een afkondiging van de federale fase op korte termijn zal noodzaken. Indien de evolutie van de situatie dit vereist, kan het Nationaal Crisiscentrum steeds bijkomende maatregelen nemen of overgaan tot de afkondiging van het vooralarm of alarm Vooralarm Het vooralarm van de federale fase stemt overeen met een noodsituatie of met gebeurtenissen die waarschijnlijk het voorwerp zullen zijn van een coördinatie vanuit de federale fase, maar die, in hun aanvangstadium, geen coördinatie of beheer op nationaal vlak vereisen. Het vooralarm kan dan ook aanzien worden als een waakzaamheidfase, waarbij de personen die betrokken kunnen worden bij het federaal crisisbeheer ingelicht worden over de situatie en verwittigd worden dat zij mogelijks teruggeroepen worden in hun functie. Op het moment dat het vooralarm verspreid is, dienen de voorgealarmeerde personen reeds de nodige maatregelen te treffen en de nodige informatie te verzamelen zodat zij, indien nodig, de van hen verwachte taken in de federale fase kunnen vervullen. Bij de afkondiging van het vooralarm notificeert het Nationaal Crisiscentrum deze beslissing eveneens aan Elia, de gouverneurs en de oproepcentra 100/112. De afkondiging van het vooralarm betekent verder dat een expert van Elia naar het Nationaal Crisiscentrum komt om er het federaal crisiscentrum te ondersteunen in de analyse van de situatie en de opvolging van haar evolutie. Drie situaties kunnen aanleiding geven tot de afkondiging van het vooralarm de afkondiging van een provinciale fase (mede) ten gevolge van een regionale elektriciteitspanne; een aanzienlijke en imminente dreiging voor het Belgisch elektrisch systeem die aanleiding geeft tot de afkondiging van de fase E2 of E3 van het intern noodplan van Elia); een frequentiestoring waardoor het afschakelplan in werking is getreden met als gevolg dat zones verspreid over het land van het midden- en hoogspanningsnet werden afgeschakeld. 39

40 3.3. Alarm De afkondiging van het alarm betekent de afkondiging van de federale fase van het crisisbeheer. De beslissing tot de afkondiging van de federale fase wordt genomen door de minister van Binnenlandse Zaken. Indicatief, kan tot de opstart van de federale fase ondermeer beslist worden: op vraag van een gouverneur of een minister; bij een grote stroomonderbreking ( 250MW) in een geconcentreerde zone die volgens inschatting van Elia een verwachte duur heeft langer dan 8 uur; bij een notificatie door Elia van een black-out. Voor de afkondiging van de federale fase blijven uiteraard ook de andere criteria zoals vermeld in het KB van 31 januari 2003 onverminderd van toepassing. De afkondiging van de federale fase brengt mee dat het Nationaal Crisiscentrum de leden van de verschillende crisiscellen oproept om naar het Nationaal Crisiscentrum te komen. Bij de afkondiging van het alarm notificeert het Nationaal Crisiscentrum eveneens deze beslissing aan Elia, de gouverneurs en de oproepcentra 100 / 112. De afkondiging van het alarm leidt ertoe dat in de zone waar de noodsituatie en haar gevolgen zich manifesteert, de provinciale en gemeentelijke coördinatiecomités geactiveerd worden Alarmeringsschema 40

41 4. Organisatie van het federaal crisisbeheer 4.1. Verantwoordelijkheden van Elia Elia is verantwoordelijk voor de leiding van de operaties op de sites of ten aanzien van de infrastructuur van de beheerder van het Belgische hoogspanningsnet in geval van een dreiging, incident of ongeval dat aanleiding geeft tot de afkondiging van het interne noodplan. Het is de opdracht en de verantwoordelijkheid van Elia om alle handelingen te stellen die het nodig acht om het Belgisch elektriciteitsnet in haar geheel zo snel mogelijk opnieuw onder een stabiele en kwalitatieve spanning te brengen. Hiertoe beheert en herstelt het de eigen infrastructuur en zorgt het voor overleg en afstemming met de betrokken producenten, distributienetbeheerders, afnemers rechtstreeks aangesloten op het Belgisch hoogspanningsnet en buitenlandse transmissienetbeheerders De voorzitter van de beleidscel kan evenwel op elk ogenblik, in overleg met de beheerder, maatregelen nemen om een noodsituatie op de sites in beheer van de transmissienetbeheerder en/of rechtsreeks gerelateerd aan de Belgische hoogspanningsinfrastructuur aan te pakken. Dit kan hij doen wanneer de openbare orde of de veiligheid van de bevolking dat vereist. 41

42 4.2. Federale structuur en organisatie Door de afkondiging van de federale fase van coördinatie en beheer van de noodsituatie worden er binnen het Nationaal Crisiscentrum verschillende organen geactiveerd die de uitwerking van de nationale coördinatie zullen verzekeren: een evaluatiecel, een beleidscel en een informatiecel. Op vraag van de beleidscel kan ook de socioeconomische cel geactiveerd worden. Elke cel neemt een bepaald aspect van het federaal crisisbeheer voor haar rekening en heeft dan ook haar eigen specifieke opdrachten. Via deze verschillende cellen kan het Nationaal Crisiscentrum op basis van correcte informatie anticiperen op de evolutie van de noodsituatie, gepaste beslissingen nemen, deze beslissingen communiceren naar de bevolking en de uitvoering en doeltreffendheid van de maatregelen opvolgen. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de opdrachten van de verschillende federale crisiscellen in het geval van een grootschalige elektriciteitspanne. De evaluatiecel 42

43 Algemeen heeft de evaluatiecel als opdracht het evalueren van de noodsituatie, haar impact en evolutie en het aanbevelen van te nemen maatregelen. In de evaluatiecel zetelen dan ook niet de beleidsmakers of managers, maar veelal de technici en experten. Het doel van de evaluatiecel is ervoor te zorgen dat de beleidscel op basis van de juiste, technische gegevens, en op basis van concrete voorstellen doelgerichte beslissingen kan nemen. In het geval van een grootschalige elektriciteitspanne vallen de opdrachten van de evaluatiecel uiteen in drie delen: 1) de analyse en opvolging van de elektriciteitsbevoorrading en de problemen hiermee; 2) de analyse, de opvolging en het beheer van de middelen en infrastructuur noodzakelijk voor het federaal crisisbeheer (communicatie-infrastructuur, werking interventiediensten, federaal crisiscentrum,...); 3) de voorbereiding, de coördinatie en de opvolging van de door de beleidscel besliste maatregelen waarin federale middelen en diensten ingezet worden. 28 Het eerste pakket taken wordt uitgevoerd door technici van Elia en van de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, directie Energie. Takenpakketten twee en drie worden uitgevoerd door vertegenwoordigers van de disciplines, het CGGCR en de vertegenwoordigers van de telecommunicatiesector (ASTRID en het BIPT). De beleidscel Zonder afbreuk te doen aan de bevoegdheden van de eerste minister en de ministerraad, is tijdens het federaal beheer van een noodsituatie de beleidscel het hoogste orgaan. Het is de beleidscel die de algemene strategie opstelt ten aanzien van de noodtoestand, de fundamentele beslissingen neemt en beleidsverantwoordelijk is. In de beleidscel zetelen dan ook de betrokken ministers of hun vertegenwoordigers. Voor het nemen van haar beslissingen baseert ze zich op de informatie en adviezen van de evaluatiecel, van de betrokken overheidsdiensten, van de betrokken gewesten en gemeenschappen, op de terreinrapporten van de gouverneurs en, indien van toepassing, op de adviezen van de socio-economische cel. Zij staat in voor de algemene coördinatie van het crisisbeheer. Wanneer een noodtoestand in een provinciale fase wordt beheerd, kan, indien nodig, een federale ondersteuning georganiseerd worden. Een dergelijke federale ondersteuning belast zich met: - het verzorgen van de link tussen Elia en de betrokken gouverneurs; - de coördinatie van de ingezette federale middelen; - het internationale luik; - ondersteuning verschaffen in de communicatie aan de bevolking. De informatiecel De informatiecel organiseert op nationaal niveau de coördinatie van de informatie aan de bevolking. Ze zorgt eveneens voor de overeenstemming met de activiteiten qua crisiscommunicatie op provinciaal niveau en met elke bevoegde overheid in geval van een noodsituatie. 28 Een gedetailleerde opsomming van de taken van de evaluatiecel kan teruggevonden worden in het Nationaal noodplan Elektriciteitspanne van grote omvang. 43

44 De informatiecel heeft tot taak de situatie vanuit een communicatieoogpunt continu te evalueren en voorziet de crisisbeheerders van communicatieadvies. Ze bereidt eveneens de communicatieactiviteiten voor (perscommuniqués, persbriefing, persconferentie, website, ) ten behoeve van het crisisbeleid. Door het opstarten van de informatiecel zijn samenwerking, overleg en harmonisering mogelijk om een gepaste informatie aan de bevolking uit te werken. Het communicatiebeleid eigen aan elke betrokken overheid en dienst moet aansluiten bij het gemeenschappelijk communicatiebeleid dat door de infocel is uitgewerkt en dat door de beleidscel is goedgekeurd. Daartoe wordt op beleidsmatig vlak overeenstemming bereikt over de momenten waarop, door wie, wat gecommuniceerd zal worden, hoe via tussentijdse briefings en persberichten de media informatie ontvangen, wie woordvoerder is namens de beleidscel,. De informatiecel staat dan ook in regelmatig contact met de communicatiecel van de transmissienetbeheerder met het oog op de coördinatie van de informatie die de transmissienetbeheerder aan de bevolking geeft inzake de oorzaak van de panne, de huidige situatie van het elektriciteitsnet en de verwachte evolutie hiervan, en dit om de bevolking ondubbelzinnig te informeren. De socio-economische cel In tegenstelling tot de andere cellen wordt de socio-economische cel niet automatische geactiveerd bij de afkondiging van de federale fase, maar enkel op specifieke vraag van de voorzitter van de beleidscel. Indien geactiveerd is de socio-economische cel belast met de analyse van de socio-economische domino-effecten van de noodsituatie en de getroffen maatregelen (bijvoorbeeld de impact die de uitval van de waterbevoorrading heeft op de werking van de ziekenhuizen in de getroffen zone). Om deze opdrachten uit te voeren wordt de socio-economische cel samengesteld uit de overheidsdiensten bevoegd voor de betrokken socio-economische sector. Bij een elektriciteitspanne zijn dit in eerste instantie de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, experts van de betrokken gewesten voor het bevoegdheidsdomein drink- en afvalwater, het FAVV, de FOD Justitie, de FOD Mobiliteit en Vervoer, de FOD Financiën, de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, de FOD Volksgezondheid en Defensie. De departementale crisiscellen In uitvoering van het Koninklijk Besluit van 31 januari 2003 tot vaststelling van het noodplan voor de crisisgebeurtenissen en situaties die een coördinatie of een beheer op nationaal niveau vereisen, dient elke FOD over een de departementale crisiscel te beschikken. Tijdens de federale fase van het crisisbeheer dienen de bij het crisisbeheer betrokken FOD s hun departementaal crisiscentrum te activeren. Deze departementale crisiscellen verzorgen de informatieve en organisatorische ondersteuning van hun vertegenwoordiger(s) in de federale crisiscellen (hun minister, expert, liaison, ). Zij coördineren de informatieverzameling en verzekeren de implementatie van de door de beleidscel besliste maatregelen binnen de sectoren die ressorteren onder hun 44

45 bevoegdheid. De departementale crisiscellen staan dan ook in permanent contact met hun vertegenwoordiger(s) in de federale crisiscellen Specifieke beheersmaatregelen Tijdens het beheer van een noodsituatie verenigt de beleidscel een veelheid aan bevoegdheden, die haar toelaten om, indien nodig, een groot aantal beheers en beschermingsmaatregelen te treffen. Tot deze beheers en beschermingsmaatregelen behoren ondermeer: - het vastleggen van prioriteiten in de hulpverleningsoperaties; - het herverdelen van de beschikbare middelen van de natie; - het opvorderenvan goederen en diensten; - het beperken of reserveren van de consumptie van bepaalde goederen en diensten, inclusief de consumptie van elektriciteit; - het evacueren van de bevolking in een bepaalde zone; - het opzetten van meld en informatiepunten gericht op het faciliteren van de communicatie tussen de overheid en de burgers. Het beheer van een elektriciteitspanne van grote omvang kan ook een aantal meer specifieke maatregelen vereisen. Tijdens de redactie van het nationaal noodplan elektriciteitspanne van grote omvang werd een procedure voorbereid die door de ministers van Economische Zaken en Energie, indien nodig, geactiveerd kan worden en die de aanvragen naar bijstand via een noodstroomgenerator kanaliseert, hun inzet prioriteert en hun verdeling en inzet organiseert. Verder werkt het Nationaal Crisiscentrum aan een procedure voor de verdeling van brandstof Rol van de lokale overheden tijdens een federaal beheer Strategische afstemming tussen het federaal niveau, de gouverneur(s) en burgemeester(s) De afkondiging van de federale fase heeft tot gevolg dat in de zone waar de noodsituatie en haar gevolgen zich manifesteert, de provinciale en gemeentelijke coördinatiecomités geactiveerd worden of actief blijven. De interactie tussen het federaal niveau en de lokale overheden verloopt in eerste instantie via een rechtstreeks contact tussen de beleidscel en het provinciaal coördinatiecomité. Tenzij de omstandigheden een direct contact met het Nationaal Crisiscentrum vereisen, gebeurt de informatie-uitwisseling van en naar de burgemeester(s) via de gouverneur(s). Algemeen gesteld bestaat de rol van de gouverneur(s) en burgemeester(s) tijdens de federale fase van het crisisbeheer in: 1) het ondersteunen van de beleidscel in het nemen van beslissingen door het aanreiken van informatie en analyses met betrekking tot de situatie op hun eigen grondgebied; 45